Piksjitten op Snyp

Haadstik 30
It each hat in knikkert nedich

De Lytsk lei op bêd. Heal wekker, soms heal yn 'e sliep. Hy seach in grutte reade holle. Yn ien fan de eagen stuts in breed flikkerjend slachtersmes. It swypke hin en wer yn de wyn. Miskien trille it ek noch wol mei't it der noch mar krekt yn stutsen wie.

Op in pear meter ôfstân stie er nei dat plaatsje te sjen. In libjend plaatsje. Hy fûn it helendal net frjemd, dat de holle mei it mes omheech kaam, en dat twa hannen in skaal ûnder de holle hâlden. Yn dy skaal dripte stadich bloed. De holle ferweegde, en der soe dus ek wol in lichem by hearre, of yn elk gefal in pear skonken. Mar dat koe De Lytsk net sjen. De holle en de skaal kamen allinne mar yn byld, en dan de twa hannen dy't los sweefden.

It like wol oft elk de siken ynhâlde, want it wie deastil op 'e dyk. Gjin inkeld lûd fan in stim, fan it getsjetter fan fûgels of wat dan ek wie te hearren. Unheilbringend stil en foaral near. Der krûpte sels gjin slak op it gers. Alles like beferzen. Hy seach allinne de holle mei it mes en de hannen mei de skaal dêr't it bloed yn dripte ferwegen. Stadich op nei de midden fan de buorren. Tsjinoer de tsjerke. Dêr bleau alles stil stean. De Lytsk hearde om de safolle tellen it fallen fan in drip bloed yn de skaal.

De holle draaide fjouwer kear in kwart slach en rôp nei elke slach in pear wurden. Yn 't earstoan koe De Lytsk dat net ferstean. De holle raasde wat nei de fjouwer wynrjochtingen. Nei de earste kear seach De

[p. 113]

Lytsk wat ferwegen. In oantal minsken dat dêrfoar stil stie sette de sokken deryn as seagen se de duvel sels. It fjoer spatte út de dyk.

Nei de fjirde kear draaien fan de holle - hy hie it sicht no op De Lytsk - koe er ferstean wat der roppen waard. It like wol in befel. It klonk heel helder, mar foaral twingend. De Lytsk begreep der neat fan, want neffens him sloech it op neat:

- ik fersykje elk nei hûs ta te gean en helje dêre de grutste knikkert dy't der mar te finen is, allinne de aldergrutsten, want dy binne by steat en dimpe it slachtersgat -

De Lytsk ferstive hast, want mei 't de lêste wurden klonken besuchten de hannen dy't by de holle hearden it mes derút te lûken. It hie der in soad fan dat de tovener Merlyn op it toaniel kaam. Mar dan allinne syn hannen. It koene de hannen fan Merlyn wêze.

Op it stuit dat de hannen it heft omklammen - de skaal sweefde der noch ûnder - en skuor it mes út it each kamen de earste lju al werom mei har grutste knikkert dy't se fine koene. Se bleauwen stokstiif stean op in pear meter ôfstân. Se hâlden de hannen iepen as skoaiers foar har liif en lieten de knikkerts sjen. Nimmen sei wat, en nimmen die in stap. As pilaren mei twa sydbalkjes stiene se fêstferzen.

Ynienen raasde de holle ferskriklik. De beide hannen fan de holle hitsen it mes mei ien haal krêftich geweld út it each. Dêrnei sykhelle de holle djip en rôp tsjin de lju op it plein dat se ien foar ien har knikkerts yn it eachgat triuwe moasten. Op dat stuit sleat de holle it oare each. It like mâl.

De lju rûnen achterelkoar nei de holle-mei-de-earmen en it frjemde gat. As gânzen skoden de minsken nei de holle. Gjin ien snettere. Guon makken fan har frije hân in fûst. Se treaunen de iene nei de oare in knikkert yn it gat. Dy gliden daalk achter de mei bloedtrochweakke gerdyntsjes fan it each.

It drippen fan it bloed fermindere, en nei in skoftke hâlde it helendal op. De lêste sleat it gat folslein ôf. Doe begûn de holle as in gek te praten. It reinde wurden, mar der wie gjin tou oan fêst te knoopjen. Ien hân fan de holle hâlde it slachtersmes omheech. It bloed dripte der noch ôf. De holle wiisde mei dat mes om him hinne, en hy frege doe op in wize fan diktearjen, sadat elk it ferstean koe, om de smiter fan it mes dat syn each midstwa bruts by him te bringen. Dan koe de holle

[p. 114]

mei ien each de twa oare fan dy ferkrêfter derút baarne. Derút snije as wratten út de palm fan in hân.

Yn de sletten rûnte fan omstanners reagearre nimmen op de wurden fan de holle. Gjin mins fersette in stap. It bleau stil. Doe begûn de holle him op te winen. Hy draaide it mes boppe syn holle hin en wer as moast er tûken fan de beammen slaan. Hy waard lulk, omdat syn ynstruksjes neat úthellen. Alle lju yn it rûntsje diene in pear stappen tebek, sadat se net rekke wurde koene troch it swypkjende slachtersmes dat al in each midstwa stutsen hie.

De holle waard lulker en lulker oant mei in lûde knal de lêste knikkert dy't der ynstoppe wie wer út syn eachsgat sprong. Dat each skeat doe gjin fjoer, lykas it goeie, mar knikkerts. Nei de earste fleagen ynienen dêrnei ek de oare knikkerts mei in hege fluittoan as kûgels ta de holle út. De minsken yn de rûnte begûnen wer te bewegen en besochten har eigen knikkert werom te finen. De buorren feroare yn ien mûzenêst mei hin en wer fleanende minsken. Se krûpten as wjirms oerelkoar hinne en trochinoar. Nei de lêste knikkert dy't de frijheid socht sette de holle mei ien hân op 'e nij it mes yn syn holle each. It oare begûn te laitsjen, ferskriklik te laitsjen, as wie syn mûle nei dat each ferhúze. De Lytsk skrok wekker. Oer de holle mei it laitsjende each en it mes yn it gat fan it oare skoden de bylden fan in pear dagen lyn doe't er noch by syn pake wie.

Nei't de grêfstienferkeaper ôfsetten wie siet De Lytsk om in oere of fjouwer healwei fiven hinne noch yn de keamer fan syn pake. Se dronken poeiermolke. Ut de keamer wei hiene se in goed útsicht op it krúspunt, omdat de keamer in pear meter heger lei as de dyk. It hûs hie eartiids it foarein fan in buorkerij west. Under de keamersflier leine noch de kelders, mar dy waarden al lang net mear brûkt.

Ek dy kelders kamen soms werom yn de ferhalen fan syn pake. Dêre knipte en skearde er eartiids op sneon de manlju fan it doarp. Op sneontejûn wie it dêre altiten tige drok, omdat de lju ek kamen om te praten en te kaarten. Yn it begjin hie der sels noch in biljert stien. Mar nei't syn earste frou stoar hie syn pake dat ferkocht. Syn twadde frou fûn biljetten in kroechsport, se hie it net sa op kroegen stean. Ek it kaarten noaske har net, mar dat wie yn de keamer boppe de kelders net te hearren, en dat koe dus gewoan trochgean.

[p. 115]

Foar it hege hûs, presys oan de oare kant fan de dyk, lei in strontbult. Mei de kroaningsfeesten fan de nije keninginne moast er der wei, mar sûnt dy tiid - in pear jier lyn yntusken - wie er al wer aardich groeid. De slachter hie him oanlein foar syn kij en bargen dy't er op in stuit slachtsje woe. Syn eigen stront kroade er der ek hinne, want op syn hiem hie er gjin romte foar in rûchskerne.

Mei swiere kroaden fol stront riden moarns en jûns de beide soannen fan de slachter oer it krúspunt hinne nei de dongbult. Dat gong meastens net fan in lijen dakje, want se woene foar elkoar gjin stap dwaan. Se joegen elkoar ek gjin millimeter ta as se rûzje krigen oer it wurk dat dien wurde moast. Eins hiene se altiten ferskil fan miening.

Syn pake hie in grutte argewaasje fan de strontbuit dêr deun foar syn finsters. Foar de keninginne koe wol alles opromme wurde, mar foar in gewoane ynwenner fan it doarp makke stront of gjin stront gjin soademiter út. It brune bouwsel stonk soms ôfgryslik, lykas al dy oare bulten, want it doarp wie der mei ferjûn.

Syn pake siet meastens de hele dei yn de keamer, en dat strontgebou ûntnaam him ek noch foar in part it útsicht. De finsters koene hast net iepen wylst er dat sa noadich hie mei syn astma. Syn pake fûtere faak op dat kring dêre oan de oare kant fan de dyk. Hy wûn him ek op oer de oerladen kroaden dy't troch de slachtersjonges oer de dyk kroade wurde moasten. Nei de dyk en it krúspunt kaam in smelle loopplanke dy't op de dongbult eindige. Syn pake fûn dat de kroaden fierste fol wiene foar sokke jonge jonges. Mar dat wie har eigen skuld, want se laden de kroade om bar fol. As de iene de oare in loech ôfsjen koe soe er dat wis net litte. In te folle kroade betsjutte sa'n pesterijke. Se hellen elkoar it bloed ûnder de neils wei. Ut en troch streamde der echt bloed. It wie al ûnderskate kearen bard dat se de heech opladen kroaden hast net ferride koene. Se hiene se sa fol smiten dat eins allinne sterke manljusearmen by steat wêze soene en bring der beweging yn. It barde soms dat ien fan beiden de kroade midden op it krúspunt delsette en it ferdomde noch ien stap te dwaan. Sa't ezels ek dwaan koene. Dan ûntstie der in toanielstik dêr't ek omraak fochten waard. Dan kaam har heit razend, flokkend en skellend út de winkel stowen om se wer yn it goeie spoar te setten. Hy sloech se ek wol foar de harsens, want nettjinsteande syn houten skonk wie er noch sa fluch as wetter. De jonges yn

[p. 116]

it doarp hiene it net sa op him stean. De slachter wie samar lulk, en hufte der daalk yn. In pear hiene dat al ris ûnderfûn, en in skoft opsletten sitten yn in bargehok fol jonge biggen. Dêrtroch wie de slachter ek gauris it mikpunt. Hy frege der eins sels om.

Op in betide winterdei - de fearten en sleatten wiene noch net sterk genôch om te reedriden - woene in pear grutte jonges de slachter wer ris op stang jeie. Mei't der noch net riden wurde koe en se har meielkoar ferfeelden moast der wat oars útfûn wurde. In oantal minsken hiene se al foar it lapke hâlden. De smid hie al drige dat er ien fan har in gleonhyt hoefizer tsjin de kont hâlde soe en De Fûgel hie op sokken achter har oan sitten. It wie wer ris in bytsje oarloch yn it doarp. Doe't ien it idee fan de slachter op it aljemint brocht, hie elk ynstimmend roppen en raasd. It wie yndied tiid foar de slachter. Sukses wie op foarhân fersekere. Fansels, de grutte messen fan de slachter foarmen in risiko, mar dat makke it ek nammeste spannender.

De Lytsk fûn it allegearre fierste gefaarlik, en hy hâlde ek net sa fan dy pesterijen. Letter krige er fakentiids op syn donder as er foar syn heit nei de klanten moast. Guon werkenden him dan soms as ien fan de grutte groep, en dan skeelde it faak net folle of se sloegen him lyk foar de harsens. Boppedat drigen guon dat syn heit in klant ferlieze soe as se him wer mei dy ûngelokken op in paad seagen. De Lytsk fielde ferdomd goed dat er eins net helendal frij wie. Hy siet tusken twa skippen dy't yn tsjinoerstelde rjochting fearen. As er folslein spagaat stie liet er him meastens mar falle. Oan beide kanten fielde it wetter kâld, en hy krige hoe dan ek wiete fuotten.

Klanten wiene klanten en dêr boarte men net mei sei syn heit altiten. Syn heit tocht dat er selsstannich wie en in frije kar hie, mar yn wêzen wie er folslein ôfhinklik fan de grutte kliber dy't syn klanten útmakke. Dat hie De Lytsk doe al yn 'e rekken. Se koene de inkeling meitsje en brekke. Foaral dat lêste. Eins woe er graach meidwaan as der wat heve soe, mar it minne waar letter en de soere appels wjerhâlden him ûnderskate kearen.

It gefolch fan dy twifelriedigens merkbiet De Lytsk út en troch op 'e buorren. Guon fan syn maten pikten it net, se fûnen it lêfhertich. Hy mocht eins net bûten de groep mige. Dat die men yn groepsferbân. Faak wie dat in wedstriid wa't it fierste mige koe. Ien dy't dêr net oan

[p. 117]

meidwaan woe moast der rekken mei hâlde dat er de feart yn skopt waard. Soms betochten se wat oars. Syn ka hie er al ris ophongen fûn, yn de kastanjebeam by de brêge, en syn klompen leine in kear yn de bargefeart doe't er se nei in potsje keatsen oanlûke woe. De Lytsk fûn dat frekte ferfelend, mar hy wist net rjocht hoe't er it oplosse moast. Soms die er mei, en oare kearen betocht er in ferlechje, dat er om in boadskip moast of syn pake helpe.

De Lytsk wie bliid dat er by syn pake siet doe't der in tsien of tolve grutte jonges en famkes op it krúspunt ferskynden. Skean tsjinoer de slachterij. Se makken in soad leven en praten allegearre trochinoar. Se hiene it mâlfel oan. Lykas meastens hie De Loet it heechste wurd. Hy doarde in soad oan, en se wiene ek wol wat bang foar him. Dêrtroch harken se nei him en diene se faak wat hy woe. As De Jent der by wie like it wol oft dy de baas wie, want dan folge De Loet De Jent. Dy koe bokse - hy hie it leard fan in âldere broer dy't yn syn tsjinsttiid op in boksskoalle sitten hie - en dêrfoar hie sels De Loet respekt. De Jent genoat as er immen in bloednoas slaan koe. Hy hâlde fan bloed. De geheime bynamme fan De Jent wie ‘de slachter’, mar gjin mins doarde dat lûdop te sizzen, want dan koe de dieder rekkenje op in nokút. Dat wurd hiene se leard fan De Jent. It klonk prachtich, mar gjin mins wist wat it betsjutte. Ek De Jent net.

De Loet wie in master yn it smiten mei stientsjes. Hy rekke hast altiten wat er woe. De wizer fan de toerklok, de kop fan in kat en soms sels in fleanende fûgel. Ek troch iepensteande rútsjes koe er feilleas stientsjes smite. Syn hân en earm liken wol in kattepûl of in gewear. As er saaide knypte er ien each ticht sa't de jagers diene yn de hjerst. It soe no ek wol wer op stientsjesmiten útdraaie. It finster boppe de doar fan de slachterswinkel stie heal iepen. Miskien fûnen se it tsjokke spegelrút fan de etalaazje ek wol geskikt. Lytse stientsjes gongen der net troch, dy tikken allinne mar fûl. Soms mislearre dat en sneuvele it grutte winkelrút dochs. Der waard grute dat de fersekering sa stadichoan de skea net mear betelje woe. Dêrtroch waard it tige gefaarlik, want as de slachter de smiter yn syn hannen krige, of seach wa't it die, moast er fansels betelje. En sa'n spegelrút wie net om 'e nocht.

Meastens wiene se flugger as de slachter en fleagen se alle kanten út as der in rút sneuvele. Op sa'n stuit wifele de slachter - want wa moast er

[p. 118]

folgje? - en dan wie er fangefolgen al te let. De Lytsk wie benijd wat der barre soe. Der stie gjin klant yn de winkel, en dus soene se de finsters fan dy winkel wol as doelwyt kieze.

Op it stuit dat De Loet syn hân omheech stuts en it stientsje de reis nei de slachterij begûn kaam út de steech njonken dat hûs ien fan de soannen fan de slachter mei in kroade fol stront riden. Hy seach de kliber op 'e dyk, mar fierder die er oft syn noas blette. Se hiene it ommers net op him fersjoen, mar op syn heit. Of better sein, op it hûs fan syn heit. Hy kroade de dyk op en die oft de stientsjesmiters net bestiene. Doe't er it krúspunt oer wie sette er ta op de smelle rinplanke oer de feart. Dêr moast er hoeden op balansearje, want oars soe er de dongbult fan syn levensdagen net berikke.

Yntusken liet De Lytsk syn eagen fan de jonge mei de kroade nei de stientsjesmiters glydzje. Hy fertelde syn pake yn it koart wat der allegearre barde. Dêre tsjinoer it hûs fan de slachter. Syn pake krimmenearre wat oer fandalen, mar fûn ek wol dat de slachter it ûnwaar oer himsels ôfrôp mei't er it troch syn opfkanendheid en syn geskel faak sels útlokke.

De Lytsk draaide syn eagen wer nei de kroade, dat wie er alteast fan doel, want hy frege him fernuvere ôf wat der bard wie. De kroade en syn bestjoerder wiene nearne mear te sjen. As snie foar de sinne ferdwûn. Mar ynienen kaam der beweging tusken de reiden fan de sleat. De slachterssoan klom kletstrochwiet en helendal brún fan de jarre by de wâl omheech. De kroade en de planke wiene net te sjen, dy leine fêst yn de feart. De strontrider kaam foar it ljocht. Eins wie De Lytsk net echt ferbaasd.

Hy koe wol riede dat ien fan de stientsjesmiters de planke op de wibelstân setten hie, sadat de kroade en de rider op slach yn de jarresleat rekke wiene. Dat wie al faker fertoand yn de ôfrûne jierren. De slachter hie der sels ek al ris op 'e harsens yn stien. Oan syn houten skonk hiene se him der útlutsen. De plysje waard ynskeakele, mar ek dy koe gjin bewizen of fingertaasten fine. Doe't er op skoalle kaam die elk oft er fan neat wist. De strontplanke fan de slachter bleau in útdaging.

Yntusken stie de strontrider nei in soad gepiel yn de berm fan de dyk. Hy skodde him it einekroas en de stikken stront fan de lea en út syn hier. Ien klomp hie er yn de hân, de oare soe noch wol yn de boaiem

[p. 119]

fan de sleat sitte. De jonge stuts syn hân yn de klomp, en doe stoarme er mei de klompfûst omheech de dyk op. Syn gesicht stie readbrún, syn mûle ferweegde. Hy soe wol raze, mar dat koe De Lytsk net hearre.

Fanôf dat stuit barde der heel wat, mar it wie út de keamer fan syn pake wei net goed mear benei te kommen. It waard ien tizeboel dêre op it krúspunt fan fjochtsjende en razende minsken, opslûpen jonges en famkes. It hie der wol fan oft ynienen it ûnwaar fan de slachter dêr't syn pake it oer hie útbrutsen wie. Der barste in helsk lawaai los. De Lytsk en syn pake koene it sels troch de finsters hinne hearre. It gong der ferskriklik mâl om en ta. Foaral De Loet en De Jent spilen in haadrol. De slachter en syn oare soan kamen ek noch yn de arena.

Yn de sinne seach De Lytsk in blikkerjend fleismes dat de loft yn smiten waard. It bleau triljend stean yn it liif fan ien fan de minsken op it krúspunt. Miskien wol yn in holle. It like wol oft de doarpsklok en alle klokken út de doarpen yn de omkriten tagelyk begûnen te lieden. Elk op syn eigen wize, en elk mei syn eigen ritme en lûd. Dat barde hast noait, allinne sa út en troch by belangrike begraffenissen, lykas in kear mei in dûmny dy't yn trije doarpen stien hie en foar wa't op itselde stuit trije klokken begûnen te lieden doe't er ûnder de siedden stoppe waard. Dêr like it op.

It waard De Lytsk swart en oranje foar de eagen. De lette middeissinne mei it skerpe winterljocht skynde fûl yn syn gesicht. Hy fielde koarts, want de hele wrâld stie yn 'e brân, yn fjoer en flammen. De skoalbank dêr't er yn siet baarnde oan syn kont, dwers troch syn broek hinne. It hout skroeide en stonk. Mar miskien hie De Onsk ek wol wer yn de broek sketen. De Lytsk fielde swit yn syn earmsholten. Hy koe it net mear úthâlde. Hy moast der hinne.