Piksjitten op Snyp

Haadstik 29
De festjebûskes fan pake

De Lytsk hie twa pakes. Se wennen yn it doarp dêr't er berne wie. De iene pake libbe mei syn beppe oan it dykje nei Rypslop. Dêr kaam er út en troch, mar net te faak. Dy beppe hie faak in min sin, en dêr koe er net sa goed oer. It hûs fan de oare pake stie by it krúspunt midden yn it doarp. Dy beppe dy't oait by dy pake heard hie libbe net mear, en dêr koe er dus ek gjin lêst fan hawwe. Hy hie har hast net iens kennen, mar it wie wol sa maklik sa, want no hie er allinne mei syn pake te krijen. En dy hie altiten in goed sin, sels as er siik wie.

Op dat krúspunt kamen trije diken byelkoar. De iene gong nei Gumskal, de twadde nei Dierking en de tredde wie de haaddyk nei Rypslop. Oer dy trije doarpen fertelde syn pake faak. Hy koe se alle trije tige goed: de strjitten, de huzen en foaral de minsken dy't der wennen. Jierrenlang hie er dêr as winkelman de boadskippen útsutele. En net allinne it itensspul, mar eins alles wat de minsken op in doarp noadich hiene. Syn pake koe de measte famyljes, fan pake oant soan en pakesizzers, fan beppe oant dochter en beppesizzers. Oer elk wist er wol in ferhaal, oer elk koe er ek wol wat tipelsinnige saken fertelle.

Tusken Snyp en Dierking hiene se jierren lyn ris ien deamakke. Dagen letter fûnen se it lyk fan de man yn de opfeart. De ielen sieten al yn syn harsens, en de fisken swommen tusken syn bonken. Sokke ferhalen fûn

[p. 105]

De Lytsk prachtich. Hy seach it helendal foar him hoe't dy ielen út de earen, de noas en de mûle kamen. Miskien ek wol troch de eagen, want dy wiene fansels ek al lang garten wurden. Dy pake neamde De Lytsk de fertelpake.

De twadde pake krige de namme nifelpake, want dy makke foar him bygelyks moaie kattepûlen, autootsjes fan stikjes hout of fan lúsjefersdoaskes. Ek wolris in geit, in hynderke of in frjemde fûgel. As er nifele fluite er altiten in deuntsje, mar syn beppe fûn dat net moai en as se yn de buert wie hâlde er meastens syn tosken opelkoar. De Lytsk seach mei bewûndering nei it meske dat tusken syn fingers hin en wer fleach. It wie in wûndermeske.

Op it krúspunt tsjinoer it hûs fan de fertelpake wie it altiten smoardrok. Dat kaam foaral troch it grutte garaazje- en transportbedriuw fan De Wal dat dêre stie. Mânske GMC's en âlde oarlochsfrachtweinen kamen en gongen. Soms wie De Hin, ien fan de sjofeurs, sa'n grutte auto oan it reparearjen. Dan pjukte er mei allegearre tangen yn de motor. In sigaret hong altiten tusken syn lippen op syn kin. As De Hin de motor raze liet glimke er fêst. Se seine dat er ferslave wie oan grutte frachtweinen.

Foar dat garaazjebedriuw stie de iennige benzinepomp fan it doarp. Dy koe mei in doarke iepene wurde. Dan kamen krekt as by de astmapomp fan syn pake - mar wol tweintich kear sa grut - twa glêzen wekflessen foar it ljocht. Se stiene njonken elkoar. Boppe en ûnder sieten se oanelkoar fêst mei glêzen buizen. Ien flesse stie altiten fol benzine. De oare rûn fol as in autorider oan it tenken wie. Dan wikselen de flessen elkoar ôf mei leechrinnen en folstreamen. Yn elke flesse koe fiif liter. As de benzineklant genôch tenkt hie koe maklik ôflêzen wurde hoefolle oft er betelje moast. Dêrnei rûn ien flesse wer fol. De Lytsk fûn it in prachtich gesicht, foaral dat op en del streamen fan de benzine. Hy stie der withoefaak nei te sjen. Soms mocht er ek wolris pompe mei de houten hendel oan de sydkant.

As De Lytsk yn de keamer fan syn fertelpake siet hie er it each op de pomp foar de garaazje. Dêr siet er faak op in hoeke fan de tafel. Dan harke er nei syn pake, of hy harke nei in petear dat syn pake hie mei in oarenien yn de keamer. In buorman of de winkelman. Ien kear siet der in jonge man yn de keamer dy't De Lytsk net koe. De man ferkocht

[p. 106]

grêfstiennen. Dat hie De Lytsk opmakke út de foto's dy't op de tafel leine, en wat er beprate mei syn pake. Der lei ek in foto fan it grêf fan syn beppe, de frou dy't mei syn pake troud west nie. Eins fan twa beppes, want syn pake hie twa kear troud west. Hy wist presys it plak njonken de toer dêr't de stien stie. Yn de hjerst makke syn heit dy stien skjin, omdat syn pake dat net mear koe. De Lytsk folge it petear tusken syn pake en de grêfstienman.

- Ik wol tusken myn twa froulju stean, dêr moat myn namme yn gravearre wurde, - sei syn pake. Hy prate heel earnstich, en dat waard ek noch fersterke mei't syn bril foar op syn noas sakke wie. Dy bril bestie út twa parten glês. Ien part om te lêzen, en it oare om nei bûten te sjen troch de finsters.

- De mem fan myn twa dochters komt oan de boppekant fan de stien, ik dêrtusken of eins dêrûnder, en myn twadde frou dêr wer ûnder. Op dy wize wurdt der in ferbining lein tusken my en de twa froulju. De nammen fan de bern moatte tusken har mem en my stean. Dus tusken de boppeste twa nammen, in bytsje oan de rjochterkant. Dan is it dúdlik by wa't se hearre, en út wa 't se berne binne. -

De ferkeaper fan it beskreaune marmer tekene op in wyt stik papier de foarm fan in stien. Yn dy tekening skreau er de namme fan de beppe dy't De Lytsk noait kennen hie, omdat se al stoarn wie doe't syn eigen mem noch mar twa of trije jier west hie. Dêrnei tekene de man op it wite fel de namme fan syn pake dy't no noch springlibjend oan de tafel siet. Doe kaam de namme fan de twadde frou - syn echte beppe fûn De Lytsk, want dy hie er noch wol kennen - en op it lêst de nammen fan syn muoike en fan syn eigen mem. Hy fûn it mar in idioat gesicht. Syn mem en syn pake dêre delskreaun, beitele eins (want de man hie de letters dûbel tekene), op in grêfstien fan papier wylst se beide noch net dea wiene. It griisde him oan.

De ferkeaper liet syn ûntwerp oan syn pake sjen. Dy begûn der daalk yn om te skrassen. De foarm fan de stien fûn er blykber net sa bêst, want it pearske podeadsje fleach mei fûle en lange streken oer de tekening fan de marmerferkeaper.

- Ik hâld net sa fan rûne en gelykmjittige foarmen, - mompele syn pake. - De wrâld wurdt al ienfoarmich genôch, en ûnder dy stien is elkenien ek net gelyk, ek al binne se allegearre dea. Neffens my moat it

[p. 107]

sa! - En hy liet syn feroaringen oan de ferkeaper sjen.

- Ik moat der op rekkenje kinne, dat dit feroare ûntwerp ek echt útfierd wurdt. Sa't ik it no tekene haw. Sels kin ik it dan net mear kontrolearje, begripe jo? Wachtsje, ik helje de jonge der noch wol even by. -

Syn pake betsjutte De Lytsk dat er by him komme moast. Dêr seach De Lytsk no folle dúdliker de tekening fan de stien mei de nammen. Hy begreep wol sawat wat de âlde man woe, mar hy fûn it allegearre mar tige aaklik en yslik. Syn pake prate eins oer syn eigen begraffenis wylst er noch yn syn hele hear en fear foar de tafel siet. De Lytsk waard der in bytsje bang fan, want hy fûn it mar frjemd dat syn pake sa iepen en bleat oer syn grêfstien prate koe. En oer syn eigen dea. By him thús waard hast noait oer deagean en begraven praten. Hy mocht ek noait nei begraffenissen sjen. As soene je der in besmetlike sykte fan krije kinne.

Oan de oare kant koe er it ek wol wer begripe fan syn pake, omdat er faak hele swiere astma-oanfallen hie, en dan hast smoarde fan benaudens. Miskien woe er ek wol graach dea wêze, dan hie er neat mear te krijen mei al dy ellinde. Under de grûn bestie fêst gjin astma.

Syn pake hie him wolris ferteld dat er der eins net mear oer koe. Tsjin dat swiere en benaude sykheljen, as er elke kear wer tocht dat er noait wer lucht krije soe. Soms barde it wol as De Lytsk de krante brocht of in boek út de bibleteek. Syn pake besocht dan wat romte te krijen yn syn boarst troch wite tabletten yn in pomp te dwaan. Troch it op en del pompen stoden dy tabletten dan útelkoar en ferdwûnen as damp yn syn luchtpiip. De Lytsk fûn it in ferskriklik gesicht. As soks barde doarde er him hast net te ferwegen, en wat sizze koe helendal net. Syn pake koe ommers dochs net antwurdzje as er oan it pompen wie.

In inkelde kear barde it ek wol dat syn pake helendal net pompe koe, omdat syn earmen gjin inkelde krêft mear hiene. Dan frege er De Lytsk oft dy him helpe woe om de pomp op en del te bewegen. Elke kear as er de pomp nei ûnderen treau miende er dat er syn pake fol lucht pompte, en dat er op in stuit miskien wol sweve koe. Boppe de tafel, of troch de keamer. It die him tinken oan it oppompen fan in fytsbân, of oan it opblazen fan kikkerts troch De Jent en syn maten. Ek wol oan in ballon dy't fol lucht omheech skeat, troch de beammen om de tsjerke hinne. Noch heger as it hoantsje op de toer.

[p. 108]

Mar dat kloppe fansels allegearre net, want dizze astmapomp wurke heel oars. Der stiene twa glêzen fan in oaljelampe njonken elkoar. It like wol in bytsje in benzinepomp. Se waarden troch twa sûgers leechen folpompt. As er pompte moast er dat heel foarsichtich dwaan. Hy moast ophâlde as de rjochterhân fan syn pake hin en wer wappere. Dat hiene se sa ôfpraten. As er trochgean soe koe syn pake wol útelkoar springe. Dat tocht De Lytsk alteast.

De Lytsk koe dy gebrûksoanwizing sa njonkelytsen wol dreame. Hy seach altiten mei spanning nei dy hân dy't op de tafel lei. Hy wie eins deabenaud dat er te let wêze soe en syn pake mei in knal tsjin de souder spatte. De Lytsk hie faker syn pake oppompt as in fytsbân.

En no siet dyselde pake dêr heel kalm syn eigen grêfstien te tekenjen. De Lytsk hie al faker meimakke dat der immen yn it doarp stoar en letter begroeven waard op it tsjerkhôf. In dei nei sa'n begraffenis gong er meastens even nei it berchje op it hôf, want dat wie it bewiis dat der echt ien ûnder lei. Hy wist wol ûngefear wat der barre soe as syn pake deagong. Mar dit fûn er dochs heel wat oars. Ek frjemd. Hy woe ommers net tinke oan in deade pake dy't noait mear in ferhaaltsje fertelle soe. Eins koe er net echt leauwe dat syn pake dea gean koe. Dat bestie net. En dochs siet er hjir yn syn eigen grêfstien te tekenjen. De Lytsk hâlde it der mar op dat it in grapke wie fan syn pake. Dy wie ommers sljocht fan gekke fiten. Hy tekene ek wol mosken foar De Lytsk dy't oer it wetter rinne koene, of op in fyts sieten. As er dea gong soe ek dat noait wer barre. Fytsende mosken en in oargelspyljende ko sa't er in pear dagen lyn noch tekene hie. Hy wie der sljocht fan. Nee, De Lytsk woe syn pake net misse. Hy begûn hast te janken as er der oan tocht.

Dochs fûn De Lytsk it ek wol wer fijn, dat er by syn pake wie no't er in grêfstien útsocht. Hy wist net oft syn pake him mei opsetsin frege hie om no te kommen om der by te wêzen, mar hy waard ek net nei bûten stjoerd. It wie dus net geheim wat der barde. Syn pake fertroude him. Thús waard er wol faak de keamer útstjoerd as der grutteminskesaken besprutsen waarden. Dêr hie er eins de pest oer yn, want dat betsjutte dat se him noch altiten as in lyts jonkje seagen dy't nearne weet fan hie, en ek neat witte mocht. Hjir siet er oft it de gewoanste saak fan de wrâld wie. En it like eins ek heel gewoan. Hy hie it ommers al faker

[p. 109]

meimakke dat syn pake wat kocht, of wat bestelle woe.

Al in pear kear hie De Lytsk sjoen dat syn pake medaljes kocht foar de grutte keatspartij fan de keatsclub. En eins bestie der ek net sa'n grut ferskil tusken it keapjen fan in grêfstien of in medalje. Yn beide stie wat skreaun, en beide moasten se ek glinsterje. It wie mei de minsken krekt as mei de eksters. Se hâlden fan spegeljend spul. Miskien fûnen de deade minsken dat ek wol aardich.

It bepraten fan it fersieren fan it lêste rêstplak foel dus gear mei it praten oer skitterjende prizen foar keningkeatsers. Ek as syn pake ûnderhannele oer de prizen fan medaljes fûn De Lytsk dat tige spannend en opwinend. Oer de priis fan it marmer waard op deselde wize sprutsen. By it keapjen fan medaljes frege syn pake him faak hokker hy it moaiste fûn. En no by it keapjen fan de grêfstien barde itselde.

Syn pake woe fan him witte oft er de letters en de sifers sa wol moai fûn. Boppedat moast er syn pake tasizze, dat er der op tasjen soe dat de stien de foarm krige dy't er no tekene hie. Dat wie hast in ôfspraak op libben en dea, oer it grêf hinne, want syn pake koe it ommers net mear neigean letter.

De Lytsk knikte. Hy seach syn pake oan, moast doe even slokke. Hy draaide syn eagen nei de tekening op de tafel. Dêrnei seach er syn pake wer oan. En it like wol oft syn pake sels ek fielde, dat it in hele belangrike ôfspraak wie. Hy sloech syn rjochterearm om de mul fan De Lytsk en drukte him stevich tsjin him oan. Hy sei: - Moatst net bang wêze, moatst mar net bang wêze. Do witst dochs dat ik dy fertrou, en do helpst my dochs ek altiten, mei de pomp en sa. Wa soe 't oars dwaan moatte? -

De Lytsk slokte wer in pear kear. Hy fielde de triennen achter syn eagen. Doe rûn er even de keamer út, troch it tuskenkeammerke nei de keuken. Dêr luts er oan it ketting fan de koekoeksklok. Hy joech de slinger in tik, en harke in skoftke nei it ûnregelmjittich tikjen fan de klok. Ja, eins hie syn pake gelyk. Dy moast him fertrouwe kinne. Hy bedoelde it ommers goed, en miskien wie De Lytsk wol yndied de iennige dy't him helpe koe.

De Lytsk hâlde in soad fan syn pake, en dy fan him. Dêrfan wie er wis. Nettsjinsteande de grêfstien mei nammen en sifers fielde er him dochs wol in bytsje grutsk, en waarm yn syn liif. Mar op 'e nij koe er syn

[p. 110]

triennen hast net tsjinhâlde. Hy seach nochris nei de klok, en doe rûn er wer de keamer yn. Dêre wiene se noch altiten dwaande en praat oer de stien. No oer de foarm fan de wurden. Rjocht of skean, tin of tsjûk, haadletters of lytse letters, gewoane sifers of Romeinske sifers. Syn pake woe alles heel presys hawwe, it moast allegearre goed by elkoar passe.

- Ik wol letter graach it koekoeksklokje hawwe, - sei De Lytsk doe't er wer njonken de tafel stie en der even in stilte ûntstie tusken de wurden fan de manlju. Se wiene no oan it rekkenjen. Syn pake hie it pearske potleadsje yn syn hân. Dat brûkte er faak. Mei dat potleadsje tekene er ek wol gekke fûgeltsjes of oare beesten foar De Lytsk. Meastens liken dy op minsken. In baarch krige in rûne snút en rûn op hannen en fuotten. In ekster wie bygelyks in lyts mantsje mei in snavel.

De Lytsk hie al faak it each falle litten op dat potleadsje. It kaam út it festjebûske dat fêst heel djip wie, want de hân fan syn pake ferdwûn der hast helendal yn. As er it tusken syn fingers hie luts er in smel koperen kokerke fan de punt. Dat skode er op de oare kant, sadat it potleadsje de helte langer waard.

Dat potleadsje waard eins allume brûkt as der wat wichtichs barde. Tekenje foar De Lytsk, boadskippen útrekkenje en lykas no by it bestellen fan de grêfstien. Soms skreau er der mei yn in lyts notysjeboekje. Dat hie in grien kaft en fielde glêd. Der stie in frjemde namme op dy't De Lytsk net begreep. ‘notes’. It sei him neat.

Oer dat boekje wie er ferwûndere, want it like eins heel geheimsinnich. Syn pake skreau op ûnderskate blêdsiden tagelyk. Soms foaryn, dan wer achteryn, en hy lei it boekje ek wol oerdwers foar him del. Dan koe er yn de breedte skriuwe of tekenje. De blêden sloech er dan omheech, as wie it in kalender.

As syn pake him wat útlei brûkte er hast altiten dat pearske potleadsje. Hy krabbele sifers op it papier fan in krante of yn it boekje. As er ferhalen fertelde tekene er ek faak de omkriten dêr't it ferhaal him ôfspile. Plattegrûnen fan platte huzen. Soms makke er it noch mear libjend, want dan tekene er fjouwerkante minsken yn dy platte wrâld. Dat wiene fjouwerkante doazen mei fjouwer stâltsjes en in rûne kop mei in mûle dy't lake of jankte.

As er mei soks dwaande wie begûnen syn eagen achter syn brilleglêzen

[p. 111]

te glinsterjen. Dan fleach it potlead as in gek oer it papier. Soms moast it ek byslipe wurde. Ek dêr genoat De Lytsk fan. Syn pake die dat heel presys, as skylde er in appel of in sinesappel. Foar dat slypjen bewarre er in lyts meske, dat yn in oar geheim bûske fan syn festje siet. Neist it goudene horloazje dat mei in yngewikkelde smeide ketting fêstsiet oan datselde festje. It goudene snoer hong as in krânse oer syn liif.

Soms mocht De Lytsk dat grutte goudene horloazje even yn syn hannen hâlde. Op de achterkant stie in dravend hynder tekene. It wie der yn gravearre mei in skerpe diamant bewearde syn pake. Alles glinstere oan de achterkant. Syn pake hie it urven fan syn heit. It klokje wie fansels al heel âld. It festje fan syn pake luts as in magneet oan De Lytsk. Alles wat der yn siet like geheimsinnich, as kaam it út in fantasijwrâld dy't De Lytsk soms tsjinkaam yn de boeken mei mearkes. It like echt, mar it hearde by de nacht as der ûnderskate beesten, fûgels en minsken troch syn sliepkeammerke fleagen. Soms ek sa'n horloazje. Dat like dan in draak mei in lange goudene sturt.

It meske moast wol heel skerp wêze, want syn pake helle it elke kear heel foarsichtich foar 't ljocht. Foaral as er it meske nei bûten bûgde. As it meske ien kear iepen en bleat yn it ljocht fan de sinne glinstere fielde syn pake mei de tomme oft it noch wol skerp wie. Oerdwers. De Lytsk doarde der hast net iens nei te sjen, want hy miende dan al dat it bloed nei bûten spuite út de tomme. Mar dat barde lokkich noait.

De Lytsk hie nea tastimming frege oan syn pake en brûk it meske ek ris in kear. Om bygelyks in pylk fan in fleartakke te snijen. Hy mocht noait fiele hoe skerp it meske wie. Syn pake fûn dat syn tomme noch temin yl hie. In jaap yn jong fleis wie neffens him in ramp foar de ivichheid, want dy soe noait wer genêze.

It meske sels hoegde net slipe te wurden, want it hâlde himsels skerp. It hoegde dus net as alle oare messen tusken it slypapparaatsje mei twa roltsjes dat yn de keuken lei. Ek dat joech al oan neffens De Lytsk dat it in wûndermeske wie.

Yn dat meske sieten sa njonkelytsen de prachtichste ferhalen, want elk ferhaal begûn of eindige faak mei it meske. De Lytsk tocht soms dat it meske sels libbe, foaral doe't syn pake him sjen litten hie, dat der ek lytse mantsjes en wyfkes mei snijd wurde koene. Ut in sachte tûke snijde er wolris in fluitsje. Dêr fluite er dan in wyske op.

[p. 112]

De Lytsk hie der in soad wille fan, en elke kear wie er benijd wat it meske foar 't ljocht toverje soe. Ut in stom stikje hout kaam ynienen wat prachtichs. As snijde it meske de klean derôf. As by in tongerslach stie dêr in lyts minske. Oeren koe De Lytsk der nei sjen. Foaral yn de hjerst en winterdeis fûn er dat gesellich. Nei skoaltiid gong er gauris nei syn pake, en dan sieten se by twiljocht yn de grutte waarme keamer. Yn de kachel hong in sektsjettel. Mei dat wetter makke syn pake poeiermolke. Beide fûnen se dat lekker. Poeiermolke mei wat sûker, lekkerder bestie der net op de wrâld.