Piksjitten op Snyp

Haadstik 47
Reindrip mei slangebek

Troch de ruten fan twa finsters op de earste ferdjipping fan it foarhûs fan de âlde kop-, hals- en rompbuorkerij skynde in geel ljocht nei bûten. Foar ien finster waard it ljochtskynsel timpere mei't dêre brune gerdinen op in kier nei tichtlutsen wiene.

Foar De Lytsk hie it tafriel wol wat fan in toaniel, dêr't de spilers foar de foarstelling noch even troch in spleet seagen oft de seal wol fol siet en oft der ek bekenden te sjen wiene. Hy hie it in kear meimakke yn desimber yn it kafee doe't se mei skoalle in stik opfierden foar de heiten en memmen. Hy hie in keatser west dy't de priis wûn, en hy moast in gedicht opsizze oer it keatsen fan in dichter dy't ek dûmny west hie en twa kear op de PC keatst. Hy fûn toanielspylje wol nijsgjirrich, want it bestie út it fertellen fan in ferhaal mei in heel soad bern tagelyk. It like wol op dreamen. Hjir wie hy de iennige taskôger, en de minsken dêrboppe wisten net dat se troch him omtovere wiene ta toanielspilers yn syn eigen ferhaal.

De Lytsk hearde yn de fierte in pear hûnen, mar hy wist dat se noait oan de foarkant kamen. Miskien soe der in bewenner om de hoeke fan it foarhûs komme kinne, mar hy rekkene der op dat se it waar te min fûnen. De doarren sieten oan de sydkant, de tún foar it hûs waard eins allinne yn de simmer brûkt.

De Lytsk woe foar alles tefoaren komme dat se him ûntdutsen. Hy wie al genôch misledige. Troch de faam dy't er hate, mar foar wa 't er ek noch in soarte fan bewûndering fielde, dy't al in pear jier earder begûn wie. Se hie him ferskriklik behannele, mar dat gefoel fan earder wie net

[p. 166]

de grûn yn boarre. Eins hie er dêroer de pest yn, en wat dat oanbelanget begreep er himsels net sa goed. De waarme en kâlde gefoelens botsten yn syn holle. Hy begreep net iens wêrom't er hjir nei it finster stie te sjen.

Ien fan de gerdinen waard iepenskood en foar it finster ferskynde De Runs. It ljocht skynde fûl, de foarstelling begûn sa't er dy fan de oare kearen werkende. De yndirekte ferljochting út de keamer wei soarge der foar dat De Runs as in donkere wajangpop foar it ljocht stie. It like in poppespul sa't de lju út Ynje soms spilen as se fertelle woene oer har eigen lân. Yn Snyp wennen twa fan sokke famyljes.

Alle foarmen fan De Runs krigen in ekstra aksint mei't it ljocht fan achteren op har skynde. It hie wol wat fan in skilderij, of in byld, dêr't it swarte stal fan De Runs in gat waard yn in ferljochte wrâld. Of knipkeunst sa't yn guon mearkeboeken foarkaam. De Lytsk wist dat it De Runs wie, mar foar in bûtensteander soe se op in swart leech gat lykje, in foarm dy't oerbleaun wie nei't se de kar jûn hie oan in oare wrâld. In grêfstien op it tsjerkhôf joech inselde byld as der in frou yn de stien útbeitele stie. Fansiden sjoen hie it wat fan in figuer heech op de seedyk.

De Lytsk frege him ôf oft er har eins noch wol leaf fûn no't dat ferskriklike mei de knikkerts bard wie. Oare fammen út de heechste klassen fûn er ek leaf, mar foar him stuts De Runs der yn 't bysûnder boppe út. It wie wol oars as mei De juf Annach, mar it nie ek mei itselde te krijen. Hy frege him de lêste tiid dei en nacht ôf hokker ferskil der dan bestie. Nei de knikkertaffêre hie dat eins folslein feroare wêze moatten. Mar hy woe har noch altiten wol oanreitsje, en foaral nei har sjen. Hy fûn har noch like moai en sierlik.

Sa't de âldere jonges oer dy fammen praten stjitte him ôf, want dat kaam op itselde del sa't oaren oer kij en bargen praten. Sa't De Lytsk genietsje koe fan de sinne as dy yn it wetter fan de see sonk, of fan trije ljipaaien mei de skerpe punten nei elkoar ta yn in nêst, sa koe er ek oerenlang nei de fammen yn de heechste klassen sjen. De Runs hearde der ek by.

As er no nei har seach frege er him ôf hoe't it mooglik wie, dat soks moais sa gemeen wêze koe. Eins leaude er it net. Elke kear op 'e nij moast er himsels wekker meitsje en foar it ferstân bringe dat se him

[p. 167]

ferskriklik besoademitere hie. It wie bard en it koe net mear feroare wurde. Yn dat moaie stal fan De Runs siet in barst, sa't yn in Makkumer faas fan syn mem barsten sieten, omdat syn broer it ding falle litten hie. In Makkumerfaas mei barsten wie gjin Makkumerfaas mear neffens syn mem. Mar mei healtichtknypte eagen, of yn it skimerljocht, koe men de barsten eins net sjen. Sokssawat soe it mei De Runs no ek wol wêze. Hy moast de barsten yn himsels mar lymje, en dan mei healiepen eagen De Runs opnimme. Miskien koe it helpe. Ferjitte soe net sa maklik gean, miskien wol noait wer.

De Runs stie noch foar it finster. Tusken it keunstich útfierde stúkwurk, dat like op dat út eardere tiden doe't de buorkerijen noch op kastielen lykje moasten, foel se net út de toan. Se foarme in byldhouwwurkje tusken oare bylden. De Runs stoareage it donker yn, oer de fjilden nei de stêd yn de fierte, dêr't de stedsljochten de loft read kleurden. Ek dêre stiene miskien minsken foar ferljochte finsters.

De Runs draaide har in heale slach, sadat De Lytsk har gesicht sjen koe. Dat gesicht like ferstive en strak. It skynde bleek yn de nacht. Yn de mûlshoeken hong noch in glimke. Se hie op dizze manier wol wat fan de neaken skilderijen dy't er op skoalle yn in boek sjoen hie. Allegearre skilderijen út de gouden ieu mei in bulte neaken minsken. Op skilderijen mocht dat fêst, want yn kranten en tiidskriften hie er se noait sjoen. Soms heal, yn de krantsjes by de kapper yn Rypslop. Dêr koest om laitsje. It bledsje hjitte dan ek ‘De Glim’.

De Runs hie har hannen op har billen. De Lytsk draaide de fierrekiker noch wat skerper en murk dat se mei har liif deun tsjin it glêzen rút stie. Ien boarst wie sa plat wurden as in skjippetsiis. It oare stie nijsgjirrich troch de fitraazjenachtpon nei bûten te sjen. Blykber koe it har neat skele dat se troch elkenien besjoen wurde koe. Miskien boarte se wol har eigen toanielstikje of film, dêr't se de wichtichste spylster of filmstjêr wie. Se makke fêst har eigen ferhaal.

De fine stof fan har nachtjurk foarme mei al de tearen en ploaikes ien geheel mei har liif en stal. Se like in libjend skaakstik. In keninginne yn it spultsje fan ja en nee, fan foarútskowe en tebekspringe, tusken oanlûken en ôfstjitten, tusken de waarmte fan it fel en de kjeld fan it winnewollen op libben en dea. Foaral dat lêste, want dêryn wie se masteresse. Fan de iene tel op de oare koe se feroarje fan it iene uterste yn it oare.

[p. 168]

Fan laitsjend boartsjend poeske waard se samar in skellend klauwend beest. Har eagen feroaren yn streepkes en har mûle like op dy fan in lulke hûn. Dan woe se bite, dan woe se har neils yn oar fleis slaan. De Lytsk hie it fakernôch sjoen op it skoalplein. As sa'n fijân begûn te janken wie se tefreden. Dan lake se.

Miskien hie it spultsje mei de knikkerts ek sokssawat west. De Lytsk begreep noch altiten net hoe't har hâlden en dragen fan in pear wiken lyn sa wreed wurden wie. Se hie neat sein, en allinne mar kâld en hurd taslein, doe't se yn 'e rekken krige hoe fijn as er it fûn dat er no ek ris wat bysûnders hie. De prachtige kleurige bûtenlânske knikkerts fan syn omke.

In kertier lang hie De Lytsk it middelpunt west en krige er alle oandacht en belangstelling dy't er mar winskje koe. In pear minuten letter wie it allegearre foarby mei't De Runs wreed yngrepen hie en him wer delsetten dêr't er hearde. It jonkje fan in arbeider op de pleats fan har heit. De triomf troch de reinbôgeknikkerts feroare yn in folslein ferlies. De Lytsk flokte letter tsjin himsels en bleau sitten mei wol tûzen ferwiten. Mei in grutte eangst ek, want hoe moast er it fertelle, of hoe moast er tefoaren komme dat it ûntdutsen waard?

Hy frege him ôf oft De Runs der nochris oer neitocht hie, en oft it no echt sa wie dat se op wraak út west hie, omdat er tefolle fan har wist. Miskien beskôge se de glêzen knikkerts wol as it wikseljild, as in bloedoffer, sadat er him de bek hâlde soe. Mar sij wist ek dat er har geheim noait fertelle soe, want hy wie as de dea foar De Jent dy't De Ants ek noch wol in spiker troch de oare hân slaan wollen hie. De Jent stie ommers foar neat. As er prate krige er op syn minst in spiker troch syn kop, en miskien noch wol slimmer. Dat wist De Runs ferdomde goed. Elkenien rûn mei in bôge om De Jent hinne, foaral de lytskes. It moast wol in wraakoefening west hawwe fan De Runs. Se wist dat hy har en De Jent sjoen hie. Tafallich en by ûngelok. Mar bylden koe men net fuortwaskje lykas ferve op in tekening. Se sieten yn syn kop. Hy hie der net om frege dat er dy twa sjen woe, en dat soe se begripe en witte moatte. No't se sa reagearre hie betsjutte dat miskien dat se ek bang wie. Foar De Jent, of foar har heit.

De Lytsk draaide wer oan de lins fan de fierrekiker, want it koe miskien allegearre noch wat skerper, no like it soms dizenich. Miskien moast er

[p. 169]

de foarsetlins brûke, mar dan koene se him makliker yn 't each krije, want dy keatste it ljocht ommers fakentiids werom. Dat hie syn pake sein doe't er de kiker in pear wiken foardat er stoar yn hannen krige. De foarsetlins wie tagelyk in brânglês, en koe dêrtroch de strielen werom stjoere.

De Lytsk besocht it op 'e nij. Hy soe en woe har gesicht bestudearje, sadat er miskien begripe koe wat har doelen west hiene. As er dat wist hoegde er net elke dei te twiveljen. Hy woe de lyntsjes yn har gesicht besjen, weromsjen, want dy hie er noch skerp yn syn ûnthâld fan de twa kearen dat er har hast oanrekke hie. Bygelyks de ploaikes boppe har boarsten, dy't op de tonge fan in slang liken. Dy soe er wer hast fiele wolle. Miskien mei syn lippen. Yn gedachten. Mar syn gedachten betsjutten faak ek de wurklikheid. As er tocht dat it reinde koe er it reinwetter op syn gesicht fiele. Sokssawat soe ek mei De Runs kinne. Hy woe ek begripe hoe 't it kaam dat er har oanreitsje woe. Eartiids mear as no, mar it wie net helendal ferdwûn. Mei de kiker makke er de ôfstân lytser, en miskien slagge it mei liende eagen ek wol better.

No't er har seach fielde er him nettsjinsteande wat der allegearre mei de knikkerts bard wie dochs gjin slachtoffer fan har wraak. Miskien kaam it wol omdat er har noch altiten oanreitsje woe, en dat moast dan wol sterker wêze as it gefoel dat sij him skeind hie. Yn it iepenbier, op it skoalplein of yn de skoalle soe er net te ticht by har komme, mar hjir yn de boskjes en it donker fan de nacht makke it neat út. Dat wie syn eigen saak en dêrfoar wie er allinne ferantwurdlik.

Op in stuit soe er miskien witte wat De Runs besiele hie doe't se die wat se net litte koe. As er dat ienkear troch hie wie it probleem oplost, en hoegde er net mear yn it donker te stean. En miskien doogde it ek wol net - nei immen sjen dy't soks net wist - mar sels fûn er it net sa slim. Hy beneidiele ommers gjin ien. Ek De Runs net, want sij posearre út eigen frije wil foar it ljochte finster. Ek dat hie hy net frege, mar tafallich in kear sjoen doe't er by nacht op it dykje fytste.

De Lytsk skrok doe't er troch de kiker mei foarsetlins seach. It lichem fan De Runs wie hast taastber. Har holle, har liif en har skonken foelen hast oer him hinne. It waard hast te grut, grutter as de wurklikheid wie. Op 'e dyk of op de fyts. Fan skrik die er in stap tebek, en dêrtroch foel er hast yn de wiete beamkes. De drippen spatten yn syn nekke. Hy rydboske.

[p. 170]

Op 'e nij seach er troch de kiker, no op sa'n tsien meter ôfstân. Stadich luts er de lins nei him ta en as in op ferkearde snelheid draaiende film kaam De Runs yn syn eagen. As stie se lyk foar him. It wie sa dúdlik dat er it ferskil seach tusken har lofter- en rjochternoasgat. It rjochter wie smeller as it lofter. Se soe dus wol op de rjochterkant sliepe.

De Lytsk miende dat er har liif sykheljen of alteast bewegen seach, nettsjinsteande dat se heal tsjin it finster line. Miskien murk er ek wol de bewegende liven fan De Ank, De Dons, De Grit, De Jisk en De Fak as se deroer hinne streaken mei stikjes gers of plûmkes reid. Yn de droege fearten om Snyp hinne. Dy fammen fûnen dat lekker, en se gibelen der altiten om.

Hy tocht ek oan it liif fan De juf Annach út it ferline en hoewol't De Runs no eins op in filmdoek foar 't ljocht kaam, hie it deselde magnetyske wurking. Syn eagen rekken folslein fiksearre troch dat wat opboljende liif mei it rûne gatsje yn de midden. Dêr lei it knoopke yn dat de tagong ôfsleat, ynelkoar draaid as de skulp fan in slak. Dat hie er heel goed bestudearre by De Ank. Dat fûn er ek prachtich. Miskien moast men hjir ek wol sjonge foardat der wat foar 't ljocht kaam. In knikkert bygelyks. De Lytsk lake soer. Hy koe noch wol gek wurde fan dy rotknikkerts.

De Lytsk ferweegde de kiker in bytsje en sa taaste er it hele liif fan De Runs ôf, en elke kear kaam er werom by it magyske each yn de midden. It feroare yn in loft mei de poalstjêr as ljochtsjend middelpunt. It like ek op in omkeard drostebuske. Net fan foaren sjoen dêr't it frommeske elke kear lytser waard, mar út de djipte wei, sadat it byld grutter en grutter groeide. Hy fielde him in Lyts Tomke dy't nei in reuzin seach, en tagelyk skeat him ek it mearke fan Hâns en Grytsje yn it sin dy't troch de heks as finzenen behannele waarden. De Runs wie feroare yn in heks en yn in reuzin. Hy moast sjen dat er yn feilichheid kaam, oars soe er folslein ferdwale of op de doele reitsje. Hy moast stientsjes sykje om letter it paad werom te finen of om se te brûken as knikkerts en lytse kûgeltsjes foar de kattepûl.

De Lytsk syn holle bûnze doe't er de kiker sakje liet. Fuort dêrnei fielde er de wiete grûn en it dampige gers. Syn broekspiipen wiene dweiltrochwiet. Hy wie kâld, en hy besocht in droech plakje te finen. De kjeld siet him al yn de bonken. Ien skonk sliepte, en dêrtroch foel er

[p. 171]

hast foar de twadde kear yn de boskjes. It bloed kaam wer op gong en der skeat him in pynlike skuor troch syn foet. Hy joech in gjalp fan pine, en skrok op itselde stuit. Se hiene him miskien heard. Doe't er wer troch de kiker seach like alles feroare. De omkriten, en de film yn de lins.

De Lytsk seach De Runs, mar se wie it ek wer net. Alde bylden skoden derfoar en toveren in oare wrâld. Miskien wie it wol de echte wrâld sa't dy fakernôch oerhearske, him optwong en de baas spylje woe. Ek de lûden feroaren en hearden no mear by de ôfbyldingen dy't er echt yn it each krige. De kiker joech it treflik wer, en fan ynkringer feroare De Lytsk yn dielnimmer. Hy die mei yn de foarstelling dy't fanôf dat eagenblik gjin inkelde taskôger mear hie. Oan de iene kant makke it dat allegearre helderder, en oan de oare kant betize it him.

Eins woe er net meidwaan, mar hy moast wol. It duorre net sa lang, want ynienen ferskynde der in pinne foar de lins dy't it ferhaal fan de knikkerts op it doek skreau. Net mei inkt, mar mei ljocht. De Lytsk koe it hast net sa fluch lêze. Nei de pinne ferskynde der in kamera dy't as in koekjesparse foto's produsearre. Ofbyldingen fan himsels, fan de knikkerts, fan De Runs en fan al dy oaren.

De Lytsk wist no dat it net De Runs wie dy't foar it finster stie, mar dat se de samling foto's foarstelde dy't it ferhaal útmakken. Hy waard der op slach rêstiger fan, want it betsjutte dat hy no alles op in rychje hie. It wie fêstlein, en nimmen koe sizze dat er der mar wat op los fantasearre. De foto's mei de ljochtsjende teksten foarmen it bewiis.

De Runs wie in byldsje wurden op in foto. Foto's sieten ornaris yn in album en op 'en doer fergeaten de minsken dy foto's. De tiid makke har griis en feal, en oars de sinne wol. It stof soe der oerhinne falle.

De Lytsk fage it reinwetter fan de linzen foar de kiker. Reindrippen ferfoarmen de wrâld. Dat wist er gelokkich, en dêr wie er heel bliid mei. As it reinwetter ferdampt wie soe er alles wer gewoan sjen kinne en yn de wrâld omfytse. Miskien soe it knikkerjen sels wer mooglik wêze. Wa wit. Dochs woe er it knoopke fan De Ank nochris sjen, want hy wie der wis fan dat it doe net reinde, op it stuit dat er dêr mei in plûmke yn kitele. Doe lake er heel fûl.