Piksjitten op Snyp

Haadstik 63
De Lytsk sil nea krusige wurde

De beppe fan De Lytsk drige mei de wiisfinger, en sei dat er heel foarsichtich wêze moast yn it keammerke fan syn pake. Hy mocht foaral net te drok wêze, omdat de âldman dêr net mear oer koe.

De Lytsk knikte en sei ta dat er him op sokken bewege soe en gjin wurd tefolle sizze. Dêrnei stapte er heel foarsichtich oer de drompel fan it sliepkeammerke op it kâlde swilk. Hy glide hast út. Syn beppe hie wer flink oan it wriuwen west. It sliepkeammerke wie in alkoof, net mear. Hy luts de doar heel stadich achter him ticht. It krystpakje sette er op in taffeltsje, dat tsjin de sydmuorre stie. Dêrnei rûn er heel stadich, stapke foar stapke, nei it ledikant fan syn pake. It wie sjippeglêd. Foar it ledikant lei it iepensprate fel fan in knyn. It fielde daalk waarmer.

Boppe de heechopsteapele kessens op it hollenein skynde fan de souder ôf in swak pitsje, sadat er syn pake earst helendal net werkende. Dy lei en siet heal yn en tsjin in berch kessens. En mei't it ledikant ek noch op klossen stie moast De Lytsk in ein omheech sjen. It like wol oft de sike op de helte fan de keamer sweefde, en dat syn holle hast oan de souder rikte. It meagere pitsje makke de holle fan syn pake langer. As wie dy útrutsen.

Syn pake stoareage nei ien punt yn de keamer. Rjocht foar him oer. De Lytsk folge de rjochting fan dy eagen en begûn doe te rydboskjen. Op de muorre hong yn de skimer in dizenige ôfbylding fan in man oan in krús. Syn pake seach der nei as waard er der helendal troch yn beslach

[p. 224]

nommen. Eartiids fûn de âldman sokke kalinderprinten altiten flauwekul en opfokkerij. Yn de oarloggen dy't er meimakke hie wiene der ommers miljoenen nei gichem gongen. De iensidige oandacht foar dy krusige figuer fûn er oerdreaun en skynhillich.

De hannen en de earmen fan syn pake liken hast wol tinne tûken fan in wylgebeam oan de feartskant njonken it hûs. Se leine stil op it lekken en de tekkens. Se wiene hast ferlingstikken wurden fan de skerpe noas fan syn pake dy't no rjocht op syn holle stie. It hie wol wat fan in skeve piramide dy't er sjoen hie yn in boek op skoalle oer de wrâldwûnders. It bytsje hier dat noch op syn holle groeide stie alle kanten út. It lampke fan de souder skynde der troch hinne sa't de sinne soms troch spinreach of damptriedden yn de moarntiid die. Allinne syn snor wie noch lykas altiten grut en pluzich.

Stadich skode De Lytsk tichter nei it bêd. Hy gong wat mear nei de midden, sadat er syn pake better sjen koe. Hy doarde noch neat te sizzen of te roppen. De wurden fan syn beppe droanden noch nei yn syn holle. Hy moast foaral rêstich en stil wêze.

De Lytsk seach dat de lippen fan syn pake droech wiene. Ut en troch liet er de tonge der oer hinne glydzje, en dan slokte er even. As er dat die ferweegde syn adamsappel en de hele hals. Dy wie de lêste tiid tige tsjok wurden. Doe frege De Lytsk him ynienen ôf oft de skonken fan syn pake wol yn it bêd leine. It bêd wie helendal plat nei it liif. sels de knibbels koe er net werom fine. Miskien wiene it ek wol tinne stokjes wurden lykas de earmen en liken se no op tipelstokjes fan in hagedoarn. De Lytsk skrabe de keel. Syn pake skrok en draaide syn holle nei rjochts dêr't De Lytsk stie. Hy seach dat it rjochterear fan syn pake dûbelslein wie. Yn it ljocht fan it lampke koe er no heel dúdlik sjen, dat de mûle fan syn pake helendal neibinnen teard wie. Miskien brûkte er syn tosken net mear, mar hy seach nearne in glês mei tosken en kiezzen. Ut de wangen wei rûnen djippe tearen nei de mûlshoeken. Troch de rjochtomheechsteande wynbrauwen, dêr't de hierren de lêste tiid langer en langer wurden wiene, liken dy tearen hast lytse sleatsjes. Ek yn syn foarholle rûnen djippe slinken. Der stie swit yn, en it fel lei der los tusken. Eins oer syn hele holle, as in boesgroentsje dat yn tiden net strutsen wie.

De Lytsk seach de âldman oan en besocht te glimkjen. Hy lei syn lytse

[p. 225]

hân op de hân fan syn pake. Dy draaide de hân om en naam de hân fan De Lytsk yn sines. Syn pake woe wat sizze, mar De Lytsk koe net ferstean wat er sei. It wiene allinne mar lûden. De Lytsk neamde syn eigen namme, en doe knypte syn pake de hân wat stiver om dy fan De Lytsk hinne. Syn pake werkende him. Hy wie as earste nei him ferneamd, en dat liet syn pake gauris blike. Oaren hiene dy namme ferlytse, feroare en ferbastere. Syn pake neamde him sa't er sels hite. Sij wiene tegearre de grutte en de lytse sa't er altiten sei.

Syn pake liet de hân fan De Lytsk los. Doe wiisde er op in glês wetter op it taffeltsje njonken it bêd. De Lytsk knikte en joech him it glês. De âldman koe it hast net fêsthâlde, sadat De Lytsk him holp en bring it glês nei syn mûle. Syn pake dronk in bytsje en slokte muoilik. Doe begûn er te hoastjen. Hy ferslokte him en syn holle waard helendal read. Hy hoaste twa, trije kear en waard noch reader yn syn gesicht. Hy besocht te slokken, mar De Lytsk seach dat dit him sear die, want dan luts er syn gesicht pynlik hin en wer.

De Lytsk wist net wat er no dwaan moast. Hy fielde syn knibbels dy't in bytsje trillen. Hy waard wat bang. Miskien moast er syn beppe wol roppe, of syn omke of muoike dy't der ek wennen. Hy stie yn berie en tocht dat syn pake elk eagenblik smoare koe, en miskien wol deagean. Syn gesicht sloech al pearsk út, en de triennen rûnen him by de wangen del.

No die er de eagen ticht. De mûle stie op in kier. De Lytsk frege him ôf oft er noch wol sykhelle. Hy fielde it swit ek op syn holle. Mar gelokkich, dêr gongen de eagen wer iepen, en ferweegde ek de mûle. Hy libbe noch. De Lytsk sykhelle ferromme. Syn pake lústere sacht in pear wurden en sei dat De Lytsk tichterby komme moast mei syn holle, want oars soe er him fêst net ferstean kinne.

Doe't er heel tichtby syn pake stie lei dy syn hân op De Lytsk syn holle. Hy streake him oer it hier. De Lytsk koe syn pake mei muoite ferstean. It like wol oft de stim heel fier út de djipte kaam, as harke er nei it lûd út in wjerlûdreinwetterbak.

Syn pake fertelde him, dat er bliid wie dat De Lytsk dochs noch even delkommen wie. Hy hie it al wat frjemd fûn, dat hy dy moarns foar tolven net even west hie, want de tradysje fan de earste dei fan it jier easke ommers dat bern de pakes en beppes in lokkich nijjier winsken.

[p. 226]

Hy hie der op rekkene en op wachte. Miskien soe it wol de lêste kear wêze kinne, want it gong helendal net goed mei him.

Nei dy wurden sykhelle syn pake djip en suchte. Hy seach De Lytsk oan mei syn noch altiten ljochtblauwe eagen dêr't it springerige hier fan syn wynbrauwen as it reach fan in spin boppe hongen. Se foarmen hast in netsje, want se waarden skerp ferljochte troch it lampke boppe it bêd. It wie in teskuord netsje dêr't miskien wol noait in spin west hie.

De Lytsk fernaam dat syn pake heel swier sykhelle. It folde de keamer, want it waard fan fjouwer kanten weromkeatst. Dêrtroch doarde er sels hast net mear te sykheljen. Hy woe de stilte tusken de twa gjalpen fan syn pake net fersteure. Heel fier fuort, achter de doar fan it keammerke, hearde er de sachte stimmen fan syn beppe en syn omke en muoike.

De Lytsk stie stokstiif, deun by dy lange en meagere holle. Hy koe neat sizze, en foaral net oer it pakje dat er bringe moatten hie. Hy skamme him in bytsje, dat er dy moarns dochs net even west hie. Syn pake hie der blykber op rekkene. Achter syn eagen fielde er de triennen, mar dy woe er no perfoarst net sjen litte, en foaral net oan syn beppe. Hy slokte in pear kear, want dat holp soms. Ek oan wat oars tinke koe se tsjinhâlde. Mar dat wie no hast net mooglik.

Syn pake seach him lang oan, en doe skeaten de eagen fan syn pake wer rêsteleas oer de holle fan De Lytsk hinne nei de doar fan it keammerke. Miskien ferwachte er wat, miskien woe er wat freegje oan de minsken achter dy doar. Miskien moast er ek wol nei it húske. Soks koe De Lytsk fansels net oprêde. Hy wist ek net oft syn pake noch wol rinne koe. Eins lei er al sûnt tiden yn dit keammerke.

De Lytsk frege syn pake oft er syn beppe roppe moast. Mar syn pake skodde syn holle fûl hin en wer. It like wol oft er skrok, en him opwûn oer de fraach. Syn holle ferweegde heftich fan lofts nei rjochts. In pynlike skuor luts út syn mûlshoeken wei nei syn gesicht. Mei syn lofterhân besocht er hoeden oan syn keel en hals te fielen. Mar dat mislearre. Miskien doarde er ek wol net rjocht, omdat it dêre tige tsjok en gleiïch wie.

De hân foel werom op it lekken. De fingers wiene tin en moai aardich smel wurden. Ek de hân fan syn pake like net mear sa breed as eartiids, en de pols hie noch mar de tsjokte en de omfang fan in gripestôk. Eins wie der neat mear fan oerbleaun.

[p. 227]

Dy hannen hiene swier wurk dien. Yn de hjerst hie syn pake altiten biten dold mei dy hannen. Foerbiten en sûkerbiten. Foaral dy lêsten sieten fakernôch muorrefêst yn de grûn. Mei syn lofterhân om de bitekrûden en it bitegrypke yn de rjochter wie it him altiten slagge en lûk se út de sûgjende klaai. Oeren achterelkoar hie er rige nei rige fuortwurke. Mei in stikkene rêch, en soms dweiltrochwiet, kaam er dan by it tsjuster thús. Yn it kâlde hok leine dan de droege klean.

Noch better en skerper heugde it De Lytsk hoe't dy wrottershannen heel foarsichtich prachtige knoopkes lizze koene yn it tou fan in draak, of yn de toutsjes fan in kattepûl. In pear jier lyn hie er noch sa'n kattepûl foar him makke. Mei deselde hannen dy't no sa meager op it bêd leine.

Doe't er de trijehoekige takke snijde en byfike, hie er útlein wat hout it meast geskikt wie, en hokker beammen en hagen folslein as ûngeskikt beskôge wurde moasten. De fearring fan sa'n tûke wie eins it wichtichst, en hy mocht nea brekke. Fearkrêft en spanning, dêr draaide it om.

Yn de krekt útfike goatsjes oan de ein fan de twa houten fingers fan de kattepûl knope er it slachterstou dat De Lytsk spesjaal keapje moast by de slachter. It kaam heel presys, en foaral de luskes hearden like lang te wêzen. Hoewol't de fingers fan syn pake troch it melken, en it oare wurk by de boer, moai aardich ferinnewearre wiene, koene se dy knoopkes en luskes noch op de millimeter ynelkoar draaie. Ut in âlde fytsbinnenbân knipte er smelle reepkes dy't oanelkoar knope waarden en soargje moasten foar de sjitkrêft. It lêste stik foarme de saneamde kûgelhâlder dy't út in stik bûtenbân knipt waard. Dy wie heal rûn mei gatsjes op de einen dêr't it elastyk mei toutsjes oan ferbûn waard. Dûbele knoopkes en noait in âldwiif, want dy skeaten samar los. Syn pake skeat de earste kear, en hy hie noch aardich tûk west. It stientsje yn it stik bûtenbân rekke in pratter. Dy foel foar lyk út de beam. De Lytsk hie mei bewûndering nei dy skerpe hân sjoen.

No leine dyselde hannen bleek en meager op it bêd. De Lytsk twifele oft se oait noch in kattepûl meitsje koene. Hy woe syn pake nochris dat ferhaal fertelle fan dy deade protter, mar op datselde stuit fielde er de rjochterhân fan syn pake op syn holle. Sa't in oar op in doar kloppe, sa trommele syn pake mei in pear fingers op syn holle. De Lytsk seach syn

[p. 228]

pake wer oan. Dy begûn stadich te praten wylst er him strak oanseach. No koe De Lytsk alles ferstean.

De âldman lústere sacht en prate hast stammerjend, wurd foar wurd. It like wol oft de wurden net nei bûten woene, dat se har bûten de holle fan syn pake net op har gemak fielden. De Lytsk hâlde fan klearebare spanning de siken yn. sels syn eagen doarde er net te ferwegen. De holle fan syn pake like noch langer en smeller as in skoftke dêrfoar. Dêrtroch liken de wurden grutter en foller as eartiids, en nei't se út de ynfallen mûle kamen bleaunen se om dy holle sweven. Miskien sochten se gatsjes om wer nei binnen te sjitten. As miggen om in baarnende lampe draaiden de klanken yn rûntsjes boppe de holle fan syn pake. Hy koe se sjen, as waarden se op itselde eagenblik makke. Nei in pear rûntsjes gliden se dûnsjend yn de rjochting fan de hingjende figuer boppe it fuottenein fan it bêd. Dêr waarden se wei yn de ferstjurre iepen mûle fan de man mei de toarnbeitûken yn it hier.

Syn pake fertelde dat pake- en beppesizzers op de earste dei fan it jier altiten wat aardichs krigen. Dat hie ek hy meimakke doe't er in jonkje wie. Miskien hie De Lytsk al wat fan syn beppe krigen, mar hy woe him ek noch wat jaan. Hy hie it spesjaal foar him bewarre. En no koe it noch. It oare jier koe it wolris te let wêze. Hy hie it sels fan syn pake krigen doe't er noch lyts wie, en no woe er it oan him trochjaan. It wie in âlde sulveren munt dy't ek noch bêst wat wurdich wie. Mar dat wie no net it wichtichste. It sulverstik moast yn de famylje bliuwe, en omdat De Lytsk de iennige fuortsetter fan de namme wie, woe er him no dat sulverstik jaan.

Syn pake wiisde nei de berch kessens en sei dat De Lytsk dêr mar ûnder grave moast, want dêre hie er de âlde munt ferstoppe.

De Lytsk skode syn hân heel foarsichtich ûnder de kessens en nei wat sykjen fielde er al gau de rûne munt ûnder de matras fan strie. It wie in gruttenien. Hy lei him hoeden yn de meagere hân fan syn pake. Dy naam it sulverstik foarsichtich tusken tom' en wiisfinger en hâlde him foar syn eagen. Heallûd lies er de wurden: ‘Kening Willem I 1849’. Doe lei er de sulveren ryksdaalder yn de lytse hân fan de Lytsk en bûgde de fingers der om hinne.

It sulverstik wie foar him, en De Lytsk moast it heel goed bewarje sa't er dat sels al jierren en jierren dien hie. Hy hie de munt al hast sechtich

[p. 229]

jier yn syn besit. De ryksdaalder wie yntusken sa'n hûndert jier âld. Syn pake wist noch dat er in ryksdaalder yn de wike fertsjinne. Doe seagen se beide in skoftke nei de sletten hân. De sulveren munt koe der hast net iens yn.

It wie heel stil, en De Lytsk krige hast wer triennen yn syn eagen. Hy doarde syn pake net oan te sjen. Dy streake oer it sletten hantsje, lei dêrnei in finger oer syn ynfallen mûle, en lústere dat er him mar goed ferstopje moast. En De Lytsk mocht neat tsjin syn beppe sizze, of tsjin oaren. It wie in geheim tusken him en De Lytsk. Dy knikte en stoppe de sulveren munt djip yn syn bûse. Under de bûsdoek. Dêr soe er earst wol feilich wêze.

Syn pake suchte djip, streake De Lytsk noch even oer de holle, en doe foelen syn eagen ticht. Hy sykhelle ûnregelmjittich. De Lytsk makke him los fan it bêd, en rûn op syn teannen nei de doar. Dy die er heel stadich iepen. Hy wipte oer de drompel en sleat de doar sûnder lûd. Hy fielde de sulveren ryksdaalder troch syn broeksbûse op syn bil. It fielde in bytsje kâld.