Piksjitten op Snyp

Haadstik 118
In sek oer de kop, dan komme de boarren en de poeskes fansels

Net fier fan him ôf, yn it midden fan in krúspunt fan trije diken, seach De Lytsk in lúsjefersdoaske. It waard grutter, it like wol oft it groeide, sa't in loftballon by it oppompen mei lucht himsels withoefaak ferdûbele. Op it lêst hie it doaske de grutte fan in ferhûsauto dy't achteroer kypt wie en op syn kont stie. De Lytsk tocht oan in hynder dat de foarpoaten de loft ynslingere as er lulk wie. Dit lúsjefersdoaske feroare yn in stigerjende frachtwein, en lykas de measte frachtweinen hie ek dizze in tekst op syn liif. De Lytsk lies ‘heksehagedis op see’. It sei him neat, en hy tocht der ek net al te lang oer nei, want de doas yn it omslach kaam stadich omheech. It soe wol mei sa'n hydrolyske buis gean lykas by de auto fan De Hin as dy syn frachtwein kippe liet. Dy kipkarre fan De Hin waard mei trije buizen omheech treaun. Se skoden as de pyst fan in bolle útelkoar en skean omheech. Dizze lúsjefersdoaze hie mar ien buis.

Doe't de doas foar de helte foar it ljocht kommen wie kaam der in touljedder oer de râne. Dy foel nei ûnderen en tipte dêre krekt de grûn. It tou skommele noch wat hin en wer. Doe ferskynde der in soldaat op de râne fan de doas. Hy hie in gewear oer it skouder. Hy sette in foet op de ljedder en klom nei ûnderen. Nei him kamen der noch folle mear. As akrobaten sakken se by de ljedder del. As se ûnder wiene skeaten se daalk de berm yn en ferdwûnen dêre yn de reiden njonken de feart. Achter dat reid en dy feart lei in lege flakte. It like wol in woastyn, dêr't wrede stiennen omheech stiene. Ut en troch groeide der ek in strûk, in hagedoarn of in ballonachtich beamke. Fierder leine der lytse stiennen by de rûs. Fier op 'e achtergrûn seach De Lytsk it doarp.

[p. 377]

Ien fan de trije diken eindige yn in brêge dy't oer in binnensee nei it doarp rûn.

De griisgele flakte moast wol it strân wêze fan dy see. Troch dy brêge en de see like it wol oft it doarp feroare wie yn in eilân. Miskien wie it wol krekt ferskynd, miskien soe it ek yn in omsjoch wer ferdwine. De brêge spruts dat tsjin, mar De Lytsk koe wol brêgen dy't ynienen ophâlden en allinnich mar in ferbining mei de ûneinige leechte foarmen. Op skilderijen en op plaatsjes yn de skiednisboeken hie er dat fakernôch sjoen. Miskien wie de brêge al sa ferinnewearre, dat de frachtauto der net mear oer hinne koe.

Doe't de lêste soldaat him oer de râne glydzje litten hie, en de doas yntusken noch fierder omheech skode, kaam der op 'e nij in tekst foar 't ljocht. Yn in moai hânskrift diskear: ‘Brûkber by berte en dea’ lies De Lytsk earst, en dêrûnder ‘Mei de freonlike groetnis fan De Ren’.

De lêste rigel wie skildere yn alle kleuren fan de reinbôge. De Lytsk werkende de letters fan de namme. Sa stiene se ek ûnder de tekeningen en skilderijen dy't se makke. De Lytsk frege him ôf hoe't soldaten brûkt wurde koene by de berte en by de dea. De dea koe er him noch wol foarstelle - want soldaten moasten no ienris oare minsken dea meitsje - mar berte wie eins presys it omkearde. It soe wol in grapke fan de Ren wêze, want dêrfan hâlde se wol. Se hie al ris in fûgeltsje sa skildere en foar it finster hongen, dat de katten by it finster omheechsprongen, omdat se mienden dat it in libben fûgeltsje wie. De minsken tochten dat ek, mar dy ieten gjin fûgeltsjes, gjin mosken of protters. Sokke grapkes wie De Ren sljocht fan.

De bolle fan De Hobbeldjo hie se ek in kear yn fol bedriuw foar it rút hongen - frij grut en fan de sydkant - mar dat grapke fûnen de lju net aardich. Dat skilderij moast se nei in spesjale gearkomste fan doarpsbelangen út de etalaazje helje. Guon bern mochten ommers net iens yn de omkriten komme fan de ferskuorrende krêften fan de bolle fan De Hobbeldjo. Dat wie libbensgefaarlik. De Ren fûn dy bolle prachtich en foaral fermaaklik. Op de gearkomste fan doarpsbelangen hiene se allinne mar raasd, dat dy De Ren net doogde, dat it no mar ris ophâlde moast mei dat frommes. It bedjêr spuite har ommers ta de eagen út. Nei in stien troch it finster, letter, hie De Ren belies jûn en it skilderij yn 'e hûs ophongen.

[p. 378]

De Lytsk skrok omheech út syn tinzen. De fergrutte lúsjefersdoas wie ferdwûn sa't er kommen wie. Ut it neat, yn it neat. In pear soldaten rûnen mei it gewear yn de oanslach op de grinsline fan wetter en sân. Oan de lofterkant. Oaren skeaten út it reid wei fan boskje nei boskje en fan stien nei stien. Oan de rjochterkant.

Se wiene hast net te sjen, want de kleuren fan de klean kamen folslein oerien mei dy fan it sân en de moude fan de flakte. Yn it ferlingde fan de brêge, mar eins flak foar syn noas, ûntduts De Lytsk in nij tafriel. As hie de lúsjefersdoaze plak makke foar dit nije barren. Miskien hie de doaze sels de feroaring ûndergien. Fan wûnderdoazen koe men alles ferwachtsje op it lêst.

De Lytsk seach in stiennen of marmeren tafelblêd, dat foar in part yn de see ferdwûn. Foar dy tafel siet in frou fan wa't allinne it stik boppe de mul te sjen wie. Har lofterboarst lei op de tafel. Like grut as it jaar fan in ko. Allinne dit eksimplaar hie mar ien spien. Alles stie spand as wie it melkerstiid. It soe wol kâld wêze sa mei dat bleate fel op de stiennen tafel. Ek it oare boarst line op de tafel, mar dat koe De Lytsk net helendal sjen. In hân en in earm sieten derfoar. Dy earm stie leadrjocht omheech, en de pink fan de hân wiisde nei de spien fan it folle jaar.

Oan beide hannen en earmen sieten oant de earmtakken swarte wanten. Fierder hie de frou gjin klean oan. De Lytsk tocht dat se op De Ren like. Se hie ek wol wat fan De juf Annach, mar dy seach der dochs wat oars út. Dy wie behindiger. It soe fêst De Ren wêze kinne. Op dizze wize hie se harsels ek wolris skildere. Mei dy moaie fleiskleuren, en dêrtrochhinne wat skeinspruten útstruid.

Lykas de wanten hie de holle fan de frou in swarte kleur. Miskien wie it in masker, of it koe echt de holle wêze fan in swarte frou. Mar de fleiskleurige blanke boarsten wiene dêrmei net yn oerienstimming. De eagen fan de frou sieten richt. Oer de hele holle, dêr't gjin hier op groeide, rûn in spleet dy't oer de noas eindige yn de midden fan de mûle. As hie immen der in bile yn slein dy't krekt as by in blok hout net skerp genôch west hie, sadat der gjin twa helten foar 't ljocht kommen wiene. Allinne mar in spleet. Yn sa'n spjalte houtblok groeide letter wolris gers as it mar lang genôch bûtendoar lei. Dat wie hjir net it gefal. De frou wie farsk en siet der fêst noch net sa lang.

[p. 379]

De frou beweegde net. Earst tocht De Lytsk dat se nei it iennige foarwerp op de tafel seach - in mes dat tusken har boarsten lei - miskien wol tusken de hierren fan de eagen troch. Mar dat fersmiet er daalk, want har eagen sieten echt folslein ticht. Sa't se dêr siet like se ien geheel mei de tafel. Se hie wat fan in stânbyld fan marmer of albast. Wyt kristal wie ek mooglik.

Achter de frou op it ein fan de brêge ljochten de heechste punten fan it doarp op en dêrûnder fleagen swarte bultsjes troch de strjitte op de brêge ta. It koene ek soldaten wêze. Se rûnen op deselde wize, in bytsje krom en ek mei it gewear yn de oanslach. Lykas de soldaten út de lúsjefersdoaze. Oan wjerskanten stoden se de brêge op. Nei de midden. Dêr moeten se elkoar, dêr fochten se om elke meter. Mei de bajonetten besochten se elkoar yn de bealch te stekken. Stiel skampte op stiel. Ut en troch foel der in skot.

Doe't it even stil wie hearde De Lytsk it dúnsk balten fan in ko. En op dat stuit eindige it gefjocht like fluch sa't it begûn wie. De soldaten splisten har wer op yn twa groepen. Oan beide kanten bleau in fiiftal stean. Bliedzjend en ûnder de modder en drek. Se linen op har gewear en sykhellen swier, want de ribbekasten fleagen op en del. Se pipen as astmatyske oerjierrige hynders dy't tefolle jierren swier ploege en lutsen hiene. Foaral yn de hjerst as de weinen oant de assen ta yn de blubber fersonken.

Ut it doarp kamen minsken by de brêge op. Yn har midden lutsen se in ko en in bolle oan tsjûke touwen. Se skoden achterelkoar oan lykas yn it mearke ‘swan-swan-pak-my-by-de-sturt’. De ko balte sacht, de bolle snúfde en woe hurder rinne. Hy moast tsjinhâlden wurde troch de manlju en de froulju dy't yn de touwen hongen.

Doe't se tusken de twa groepen soldaten rûnen hâlden dy de gewearen omheech. Elke soldaat skeat trije kear yn de loft. De Lytsk telde tritich skerpe knallen. It wie sa'n lawaai dat de frou oan de tafel skrok en har holle omdraaide. Se naam it mes yn har hân en stuts it wapen rjocht foarút as wie it in pistoal. It stiel glinstere yn de sinne.

Flak foar de frou bleau de optocht stean. Se setten de ko yn it ferlingde fan de tafel dêr't er stevich ferankere waard. In pear manlju brochten de bolle achter de ko, en de soldaten gongen oan wjerskanten fan de beesten stean. Se presintearren it gewear mei ien hân en saluearren mei

[p. 380]

de oare. Doe lieten se de bolle wat boartersromte, sadat er oan syn klimtocht begjinne koe. Hy sloech de foarpoaten om de sydkanten fan de ko, en op dat stuit skeat út syn liif in rûne dolk dy't er stadich yn de ko ferdwine liet. Twa beesten op seis poaten mei twa koppen sieten oanelkoar fêstsmeid.

Doe't de bolle him yn de ko boarre foelen de twa helten fan de skedel fan de frou fansiden. Se bleaunen stean op sa likernôch in sechtich graden. De frou naam it mes yn har beide swarte hannen en plante dat fan boppen rjocht yn har iepensteande kop. It hêft stuts nei bûten lykas de pylk op in helm. De beide helten fan de harsens draaiden wer omheech en setten it mes fêst. Ut de spien fan it grutte boarst dripte read focht. It fersprate him oer de tafel. De ko seach it en sloech har tonge op it blêd fan marmer. Se slikke en slikke.

De frou omklamme mei beide hannen har titen en iepene doe har eagen. Dêrnei ûntstie der beweging yn har mûle. Se iepene de lippen en herhelle de histoaryske wurden yn de lúsjefersdoaze, mei in lytse oanfolling, en dêrtroch ek better te begripen:

‘hagedis op see is brûkber by berte en dea’

De manlju en froulju lieten yntusken de ko en de bolle boartsje. Dy hiene sels de leie yn de poaten nommen. In wyld boartsjen fersprate him oer de brêge ûnder tafersjoch fan in holle mei in ynplante mes.

De Lytsk fielde ynienen dat er fêstpakt waard troch ûnderskate hannen en doe fêstbûn mei rimen en touwen. Seis soldaten hâlden de gewearen horizontaal, sadat se in soarte fan brankaar foarmen. Dêr waard er op kwakt. De Lytsk fielde de lopen fan de gewearen. Dy gloeiden en baarnden noch. Syn fleis begûn te ferbaarnen en te stjonken. Hy werkende de stank fan in kat dy't ris troch De Jent libben ferbaarnd wie boppe in fjurke fan hout en fytsbannen by de dwinger. De Lytsk raasde en pipe lykas de kat doe. Heas en djip út syn liif. Mar de manlju en de froulju diene oft se neat hearden. Neidat elkenien wer yn in rige stie - de ko en de bolle foarop - waard hy oer de brêge yn de rjochting fan it doarp sjoud.

Doe't se de brêge op soene stoppen se en oerleine wat der barre moast. Syn skonken, teannen, earmen en fingers fielden kâld. De stiifspande

[p. 381]

touwen en rimen snijden de ieren ôf. De Lytsk rydboske en fielde dat syn hele lichem ôfstoar. It swit rûn him út syn hier by syn gesicht lâns. As stie er ûnder de brûs yn it swimbad, want it sâlte switwetter fersprate him oer syn earmen en skonken. It like wol oft der spjelden yn syn fel stutsen waarden.

Neidat de lju in skoftke oerlein hiene sjouden se De Lytsk oant de midden fan de brêge. Dêr hâlde de optocht stil. De Lytsk seach reade en ferwrongen gesichten. Se seagen him agressyf en wraaksuchtich oan. It like wol oft se him útelkoar skuorre woene.

Doe't De Lytsk tocht dat se syn skonken en earmen út syn lichem skuorre soene, lykas se dien hiene mei de moardner fan de prins fan Oranje, seach er ynienen allegearre katten yn allerhande kleuren en maten foarby kommen. As op in kommando besprongen se de lju om him hinne. Se fleagen streekrjocht nei de hite en opblaasde gesichten. Der waard raasd, der waard flokt, der waard jankt fan pine, mar de katten kamen en sprongen. Gjin ferdigening wie by steat en hâld se tsjin. Rezjiminten katten klommen omheech.

De Lytsk koe syn holle hast net bewege, mar doe't er him op it lêst in bytsje omdraaie koe, seach er de marmerentafelfrou yn har hele lingte en omfang oan it begjin fan de brêge. As in mânske goadinne stie se dêre mei sprate skonken oer de folle breedte fan de brêge. De katten sprongen as lytse poeskes út har liif, setten de gong deryn en groeiden yn in omsjoch ta de grutte fan de meunsters dy't syn fijannen besprongen en dêr midden op de brêge harren ferneatigjend wurk begûnen. En noch altiten kamen de lytse fjochters út it liif fan de frou sjitten. De brêge wie bedobbe mei katten. It skimere De Lytsk foar de eagen.

De gesichten waarden iepenskuord. De Lytsk seach hele eagen op de brêge stuiterjen en dûnsjen. Dêrnei ferdwûnen se meastens oer de râne fan de brêge yn it wetter. De sinne stjoerde kloften kleurige fleisfrettende fisken nei de brêge. Se fleagen soms einen de loft yn om mar net te let te wêzen by in wapperjend each. It wetter gûnze en buorrele.

Lju mei djippe gatten yn de kop, en opferve as yndianen, swaaiden mei de earmen yn har tsjustere wrâld. As bline mûzen fleagen se opelkoar. Dan ramden se elkoar fansiden. Unwaar, tonger en fjoer hongen op en boppe de brêge. En noch altiten kamen de farske krêften oanstoarmjen. De Lytsk frege him ôf oft de katten him net yn 'e rekken hiene. Hy

[p. 382]

ommers foarme helendal in maklike proai.

Nei in setsje doe't de grutste en fûlste gefjochten achter de rêch wiene gong in fiiftal katten om him hinne stean. Se setten de foarpoaten op syn liif, op syn skonken en op syn earmen. Syn hert sloech as in lammesturt, want se stoareagen him oan as stiene se op it punt him oan flarden te skuorren. It swit spuite him wer út 'e holle. Sâlt wetter friet yn syn eagen. Doe seach er neat mear. Hy hearde dat de katten de tosken yn de touwen en rimen setten. Se brutsen de iene nei de oare midstwa. It bloed krûpte mei pine werom yn de ieren fan syn skonken en earmen.

De Lytsk gong stean en befrijde him fan it metalen bêd. Om him hinne wie it ien tizeboel fan eagen, noazen, earen en stripen fleis. Hy skrok fan it mâlgûlen en gejank. It like op it geraas fan kij dy't in skoft lyn ferbaarnd wiene yn in pleats dy't yn de fik flein wie. En it stonk ferskriklik. Doe't er in stap die glide er hast út op 'e fette brêge dy't sjippeglêd wurden wie. Foarsichtich draaide er him om en seach lyk yn it gesicht fan de frou fan de marmeren tafel. Se like op De Ren, mar se wie folle grutter no. Har gesicht hie de swarte kleur ferlern, se hie in pakje oan fan in konduktrise. Ynstee fan it mes yn de holle stie der no in smelle konduktrisebaret op. It koe De Ren wêze, mar se like ek wol op De Las dy't it hele lân trochreesde yn allerhande bussen. De lange swarte wanten diene him noch allinne tinken oan de frou oan de tafel. Se makke in gebeart mei har hân. Hy moast by har komme. Se stie op it begjin fan de brêge, mar tagelyk wie dat it trepke fan de bus nei Snyp.

Se hiene te swimmen west yn de haadstêd. Hy hâlde net fan swimmen nei't er ien kear mei in lekke bus op 'e rêch hast kopke-ûnder gongen wie en fersopen. Elke woansdeitemiddei gongen se mei de bus dêr't út en troch De Las de kaartsjes knipte. Elke woansdei moast ien fan de memmen soargje, dat der ûnderweis neat barde. Dy woansdei hie de mem fan De Lef tsjinst. De Lytsk mocht dat frommes net. Se die altiten út 'e hichte en miende dat se baasspylje moast. Se hie der ek foar soarge dat De Lef nêst him siet op skoalle, want dan koe dy ôfsjen. De Lef syn holle hie lykas dy fan syn mem temin meubilêr.

Dy middeis betiid al hie dat wiif him mei in paraplu yn 't liif stutsen doe't er neffens har net ticht genôch by de bushalte stie. As wie er in

[p. 383]

stomme ko, sa hie se yn him omstutsen.

Yn it swimbad hie er it wer bedoarn doe't er in klaaihokje foar de noas fan De Lef op slot draaide. Op de weromreis hie se him op Dierking ta de doar fan de bus úttreaun. Wer mei de paraplu. Hy koe it lêste ein wol rinne hie se sein, en syn heit hoegde ek net wer del te kommen mei de boadskippen. As in fette baarch stie se yn de syddoar, de paraplu as in spear foar har útstutsen. De Lytsk hie har útskolden foar ‘sek-oer-dekop, sek-oer-de-kop’, want dat seine se altiten op 'e buorren. Hy begreep der eins neat fan, mar ek op it keatslân hearde er it faak sizzen.

‘Ast dat wiif in sek oer de kop lûkst, falt it noch wol wat ta’. Doe't se it hearde begûn se op 'e nij mei de paraplu te stekken. De Lytsk skeat nei de foardoar fan de bus. Dy wie al wer tichtlutsen, mar hy sloech der mei syn fûst tsjinoan. Hy die in pear stappen tebek en swaaide nei de sjofeur en de konduktrise. Dat wie De Las gelokkich. De Lytsk lake bliid, want hy fûn De Las prachtich yn har strak pakje. Hy hie har smelle baret al ris op syn holle past. ‘Krekt in lytse soldaat,’ hie se doe sein. It wie by de bushalte fan Snyp doe't er dêre op in kear autonûmers opskreau en oantekene út hokker provinsje se kamen. De Las wie klear mei har wurk dy snein. Tegearre mei har wie er nei hûs ta rûn. Se hie ferhalen ferteld oer de grutte stêden dêr't se kaam. No stie se achter de foardoar.

De foardoar gong wer iepen en De Las sprong derút. Se frege him hoe't er dêr yn 'e goedichheid kaam. De Las koe de mem fan De Lef ek wol en doe snapte se it daalk. Nei syn wurden ‘dy smoarge sek-oer-dekop’ gniisde se. It lêste eintsje koe er moai foaryn stean. Njonken de sjofeur. Doe't se by Snyp stoppen stode de Lytsk de bus út en de dyk op. Mei dy ‘sek-oer-de-kop’ woe er neat mear te krijen hawwe ek al raasde se dat se meielkoar nei hûs moasten.

Moarns betiid seach De Lytsk wat ûnnoazel om him hinne. Op 'e muorren ferskynden noch de brêge mei de katten en de frou oan de tafel. Dêrtuskentroch skeat de paraplu fan De Lef syn mem, en op it lêst siet er tusken de knibbels fan De Las dy't him in tút joech. Yn de fierte ferdwûn de bus. Hy gong fan it bêd en klaaide him oan. Heel foarsichtich, want hy woe gjin ien wekker meitsje. De trep kreake doe't er him tree nei tree hoeden sakje liet.

Doe't De Lytsk ûnder wie yn de keuken kaam der ynienen in poes foar

[p. 384]

't ljocht. De Lytsk skrok, mar diskear wie it har eigen trijekleur. Se struts by syn skonken lâns. Gelokkich mar, want dy meunsters op 'e brêge woe er leaver net wer tsjinkomme. Ek al hiene se him fan in wisse dea rêden. En doe begûn er te laitsjen. Yn dreamen koe alles.