Piksjitten op Snyp

Haadstik 119
Dronken katten dûnsje troch de buorren

Doe't De Lytsk bûten kaam murk er dat de winter noch folslein de baas wie oer de mins. It snijde en út en troch fielde er sels hagelstiennen op syn holle. In kâlde wyn waaide him lyk yn it gesicht. Swiere wolken drukten de huzen del yn de brúnswarte ierde. Op in meter hichte hong in lyts gerdyn fan damp, sadat er foar in part by de grûn hearde en foar in part by de loft. Hy koe amper syn klompen sjen. Allinne de lûden fan syn fuotstappen joegen oan dat er oer de dyk rûn.

De Lytsk beweegde him troch it gerdyn fan damp. Dy gong as in seage troch him hinne, want foar in oar bestie er sa út twa helten. De boppehelte - syn holle en syn skouders - skode oer de stripe damp. It ierdske diel - syn liif en skonken - rûn lykop mei it himelske part.

Mei dizze moarnsdamp hie it net in soad doel en rin de fjilden yn. De earste oere soe gjin ljip omheech komme, en as it al barde soe er it fierste let sjen. Ljipaaien koe er no allinne mei syn klompen fine, mar dan wie it al te let. Dochs wifele er in setsje. Yn de romme greiden koe it miskien better wêze. It wie wichtich en wês betiid yn it fjild. Wat betider wat better. Oaren gongen ek op tiid fan hûs. De Breurs út Beetschin bygelyks.

De bylden fan de ôfrûne nachten kamen him wer yn it ûnthâld. Hy koe se net kwytreitsje, it like wol oft se him achterfolgen. De katten, de soldaten, de losse eagen en de touwen om syn liif. Soms wiene dy bylden sa sterk, dat se har oerdei mongen mei wat er echt seach en meimakke. Soms pasten se ek wol byelkoar, mar fakentiids kloppe it net.

Jûns en nachts, as de loft helder wie en de moanne troch it finster fan de kajút skynde, seach er meastens nei de boartsjende skaden op it behang fan syn keammerke. Hy hearde it tikjen fan de koekoeksklok en

[p. 385]

it stampen fan learzen en klompen op 'e dyk. Om de healoere sloech de tsjerkeklok ien kear of faker. As er net sliepe koe duorre in healoere heel lang.

Yn syn bêd fûn er it feiliger as op 'e dyk. Dêr barden de ferskriklikste saken, foaral yn de ferhalen fan de grutten. Guon hiene beestachtige dingen meimakke yn de oarloch. Dêroer fertelden se dan yn de buorren of op it skoalplein. Faaks waard der wol oerdreaun, mar De Lytsk seach alles foar syn eagen barren. De Mol hie har ris in holle sjen litten dy't op in stôk stie achter it hok by syn hûs. Hy bewearde dat it de kop fan in Dútser wie dy't er yn in eameldersbult smiten hie lykas se ek wol mei fûgelkopkes diene. Nei in wike wie de Dútse kop allinne noch mar in skedel. De Mol hie der in kears yn stutsen en jûns liet er dy baarne. Dan skeaten der frjemde skynsels troch de bonken fan de Dútse kop. De Mol sei dat it de wraak fan syn heit wie.

Doe't er thús frege oft it wier wie, dat de heit fan De Mol in Dútser de kop ôfslein hie en dy kop mei nei hûs nommen, bewearde syn mem dat dy hele famylje De Mol gek wie. Hy mocht der net wer komme. Se woene der net oer prate en der helendal neat mear fan hearre.

Nachts seach De Lytsk in kop fol mei eamelders. Soms tocht er dat er sels allegearre fan dy beesten ûnder syn skedel hie. Dan krige er ferskriklike pineholle, en soms ek wol pyn't liif. Dan rekke er folslein oerstjoer. As der in begraffenis wie skeat dy Dútse kop mei eamelders him wer yn 't ûnthâld. In holle hie in soad gatten, it koe dus bêst mooglik wêze. De Mol en al dy oaren lykas De Jent en De Loet wiene sljocht fan dy ferhalen.

It bleau net allinne by ferhalen. As der gjin kikkerts wiene, snipten jonges as De Loet, De Mol en de Jent in kat. De Mol woe altyd wat mei katten, hy hie de pest oan katten. Hy neamde dat spultsje it sirkus fan de katten. Dan kaam er mei in kat oan in rymke en in lyts fleske jenever nei de droege feart achter de bakker. Dêr geat er dan om de safolle tellen wat jenever yn de bek fan de kat. Hy hâlde de bek sa dat dy kat wol slokke moast. Nei in pear slokjes liet er de kat rûntsjes rinne oan it rymke. As fansels rûn dy kat dan yn 'e rûnte. Earst stapte er noch gewoan, mar nei fiif of seis slokjes begûn it beest al te wibeljen, foel soms oer in side en koe de poaten net mear goed teplak krije. It like wol wat op De Drek as dy freeds fan de feemerk thúskaam, of op De

[p. 386]

Mur dy't sneintejûns út Dryhús weromrûn. Mei de fyts oan 'e hân. Dan skeat er fan lofts nei rjochts, en hy prate yn himsels.

As de kat in stik of tsien slokjes hân hie wie se sa dronken as in ûle. Se foel om, nei rjochts of nei lofts, en skeat fan de iene hoeke nei de oare. It skom kaam har op 'e bek. De Mol en syn maten gniisden har hast kapot. As it skom ferskynde liet er it beest frij. Dat fleach dan as in leechrinnende ballon nei alle kanten. As it de kat fan De Fûgel wie fleach se dêre by de doarren en de rúten omheech oant De Fûgel foar 't ljocht kaam en it beest opheinde. De Fûgel spuide raar guod en koe it beest amper de baas. Dan genoat De Mol op sa'n stuit. Jonge katten fersûpe yn in sek mei stiennen wie De Mol ek sljocht fan.

Sa't se har dwaande hâlden mei de kikkerts en de katten, sa soene se ek graach omgean mei froulju lykas ‘sek-oer-de-kop’ en de grutte fammen. Alteast, dat seine se, dat fertelden se yn de ferhalen. De Jent bewearde dat de dochter fan ‘sek-oer-de-kop’ in kear sa dronken fuorre wie op in merke, dat se letter yn in weetlân fan har heit tusken de fûgelferskrikkers stean gongen wie. Se hie har útklaaid, en doe in hoed en in jas fan sa'n neimakke man oanlutsen. Dat barde nei de matinee fan de merkemoandei.

Yn de optocht dy middei ried in wein mei fûgelferskrikkers en De Syt fan ‘sek-oer-de-kop’ stie dêrtusken. ‘Sek-oer-de-kop’ hie ferskriklik raasd en De Syt fan de wein skuord en op nei hûs jage. Dêrnei hie ‘sek-oer-de-kop’ har man út it kafee helle. Dy woe net, want hy siet al yn de tredde omloop fan it keatsen. Mar ‘sek-oer-de-kop’ stuts him mei de paraplu yn syn liif, sadat er wol rinne woe. De Lytsk hie it net sjoen - it wie krekt nei de oarloch - mar hy leaude De Jent op syn wurd. Se hiene De Suk ek al ris troch de buorren riden op in strontkroade, en De Lytsk wist noch bêst hoe't se in stikmannich froulju kealskeard hiene nei de oarloch. Sokke ferhalen waard De Jent helendal opljeppend fan. Froulju wiene neffens him krekt kij. Dy moasten út en troch foar de bolle. En dan kaam er wer mei in ferhaal oer syn suster of oaren út it doarp. De Lytsk snapte net sa'n soad fan dy ferhalen. Se hiene meastens te krijen mei pinigjen, mei pesten, mei bloed en soms ek mei de dea. Hy grizele fan de keale Dútse kop fan De Mol, mar dy waard der helendal wyld fan.

It like wol oft der in grut kanaal tusken him en dy oaren lei. Polsen

[p. 387]

wiene te koart, ponten fearen net, en boatsjes om der oerhinne te kommen koe er ek net fine. Miskien wie er ek noch wol te lyts. Alles wat dy oaren wisten like foar him ien grut geheim. Der waard him noait wat ferteld, en hy doarst ek neat te freegjen. As men neat wist koe men ek amper in fraach stelle. Syn holle siet sa njonkelytsen fol fan dy ferbearne stikjes wrâld. Bedutsen mei damp, soms dizenich sichtber. Hy waard der bang fan. It spoeke yn syn holle, en ek yn syn liif. Soms koene pipermuntsjes de pine ferdriuwe.

Troch de flarden damp ljochte út en troch de dyk op. Stil en ferlitten. Hagelkerlen en wiete snie lieten soms it spoar fan in fûgel sjen. Ek wol de printen fan in kat of in hûn. De brêge lei yn de fierte. De Lytsk seach noch gjin spoaren en oerbliuwsels fan de striid, dy't er meimakke hie. De leunings oan wjerskanten sweefden yn de loft. Doe't er dy seach fielde er ek wer de strimen fan de touwen en de rimen yn syn fleis. Foaral op syn skonken. Heel stadich rûn er op de brêge ta. Syn fingers begûnen te tinteljen. Hy luts syn wanten oan. De pols waard te wiet en te kâld foar bleate hannen.

Foar de brêge bleau er stean en seach hoeden fan lofts nei rjochts. De Lytsk koe gjin inkeld oerbliuwsel fan bloed, fleis of eachballen gewaar wurde. It wetter ûnder de brêge spatte troch de hagelstiennen wat omheech. Mear net. It like wol oft der neat bard wie. En dochs skeaten de bylden glêshelder foar syn eagen lâns. Hy rydboske en rûn nei ien fan de leunings.

De izeren balkjes fielden glêd en kâld. Iiskâld. Op 'e boppekant lies er syn eigen foarletters dy't er der oait ynskrast bie mei in spiker. Yn de fierte hearde er de lûden fan molkamers en rammeljende bussen. Se begûnen al wer te melken. De jaren fan de kij stiene op springen lykas dat fan de frou fan fannacht. Fan De Ren of fan De Las. Hy wist it net krekt. It makke ek neat út.

De Lytsk wist net oft oaren ek sokke frjemde dreamen hiene. Dêroer praten se noait en hy doarde it ek net te freegjen. Se soene it fêst stom en idioat fine. Miskien koe er it ris oan De Ren freegje, mar dy soe wol frjemd opsjen as er fertelde dat er oer har dreamd hie. Hy moast it mar foar himsels hâlde. Miskien koe men oer guon saken gewoan net prate. Syn each foel op it parkje oan de oare kant fan de brêge. Dêr barden ek altiten ferskriklike saken. Seine se. En hy leaude it fêst, want dêr hie er

[p. 388]

ris mei De Ren west. Tiden lyn. Hy wist net iens mear oft it echt wie of ûnecht. Hy hie wol in bêst pak op syn bealch hân, en hy mocht dêrnei ek noait wer by De Ren komme. Dat die er no stikem. Wat langer wat mear saken moast er stikem dwaan. Se hiene thús hast alles ferbean. No, op 'e brêge, sa ier en betiid yn de damp, seach er himsels wer yn dat parkje. As barde it op itselde stuit.

De Lytsk rûn mei De Ren yn it doarpsplantsoen oan de oare kant fan de brêge. Tusken de âlde opfeart en de skoalle. De Lytsk fûn it fijn om dêr te kuierjen, sa tusken de beammen en de strûken en hagen. Alles bloeide, it rûkte lekker krûdich. De fûgels fluiten en yn de feart kweaken de kikkerts. As er dêr rûn bestie it doarp eins net mear. It wie in oare wrâld.

Dat feroare ynienen doe't De Ren sei dat er him útklaaie moast. Hy fûn har op dat stuit net sa aardich mear. Hy wegere, mar se wie sterk, en hy hie neat yn te bringen. Nei in pear minuten stie er spierneaken foar har. De Ren gong tsjin in beamke sitten, mei de knibbels omheech, en sei dat er tusken har skonken komme moast. De Lytsk besocht fuort te fleanen, mar se skuorde him oan ien earm nei har ta. Dêr skroefde se him tusken har knibbels en billen. Hy siet finzen, hy begûn te mâlgûlen. Hy waard deabenaud fan De Ren dy't folslein feroare wie. De Lytsk raasde lûd.

Syn razen hie effekt, want ynienen ferskynden der allegearre manlju út it doarp. As der yn it parkje raasd waard wie der wat oan de hân. Se hiene De Nus der ek al ris útslein, doe't dy dêre mei De Wir oan it rôljeboljen wie. Dwers troch de opfeart hiene se him jage.

De manlju gongen om him en De Ren hinne stean. Se seine neat, se seagen allinne mar. De Lytsk koe se allegearre. Achteraan stie syn heit ek. Dy wie poerlulk - hy mocht ommers net mear by De Ren komme - en dy rûn ynienen nei foaren en skuorde him tusken de skonken fan De Ren fuort. Dêrnei sloech er him ûngenedich foar syn kont. It kitste deroer. De Lytsk jankte as in baarch. Syn heit raasde dat er syn klean oanlûke moast en as de bliksem opsoademiterje. Op nei hûs.

De Ren gniisde. Har gesicht wie allinne noch mar in breed gnizende mûle mei twa eagen derboppe. Har tosken skitteren yn it ljocht fan de sinne. Se lake se allegearre út. Dy manlju, fan wa't guon út en troch yn de nacht har doar iepen treaunen. Dat waard der grute yn de buorren.

[p. 389]

No gniisde se, en se sprate har skonken wiid. Se noadige de helden út. De Lytsk stie oan it ein fan it paad en wie nijsgjirrich wat der barre soe. Syn kont baarnde ferskriklik yn syn broek. Hy wie benijd, hy wie bang, en hy wie teloarsteld. De Ren hie oant no ta altiten heel aardich west. It skimere him foar de eagen. Hy hie ek in pear slaggen foar de kop hân. It like wol oft de wrâld draaide lykas doe 't De Wir dy stien fan de brêge ôf op syn kop falle liet, doe't er ûnder by de feart stie. Doe dûnsen de ljochtpeallen ek. No feroare it parkje yn in see, de beammen yn de mêsten fan skipkes. De manlju feroaren yn fisken. Se swommen tusken de skonken fan De Ren streekrjocht har liif yn.

Syn heit waard gjin fisk. Hy bleau stean en pakte in tûke. Dêrmei sloech er De Ren op har liif. Mar it like wol oft De Ren der gjin lêst fan hie. Se lake noch fûler, en op it lêst skattere se. As waard se kidele. Har liif siet yntusken fol mei fisken en stuts wol in heale meter nei foaren. Doe't it slaan neat joech skopte syn heit mei de punt fan syn klomp yn har liif. Doe raasde De Ren al. En ynienen kamen de fisken de iene nei de oare foar 't ljocht. Se feroaren wer yn de manlju fan it doarp. Guon hiene de skubben noch yn it hier en it burd.

Nei in setsje setten in pear manlju De Ren op hannen en knibbels, en dêrnei begûnen al dy grutte manlju mei bokjespringen oer De Ren. Dy hie de tonge út de mûle hingjen lykas wurge hûnen. De manlju raasden dat it no mar ris ôfrûn wêze moast mei dat gedonder. Syn heit kaam as lêste en bleau oan De Ren hingjen. Mar hy hie ek gjin fisk west, miskien hie dat der wol mei te krijen.

Doe't de Lytsk thúskaam krige er nochris in wan bruien en fertelden se him dat er swier yn oertrêding west hie. De Ren wie ferbean terrein. Dat hiene se him ommers dúdlik sein. Foar straf moast er in wike lang hakje. Elke dei twa oeren.

No't er hjir op 'e brêge stie wist er eins net iens mear oft it wol te krijen hân hie mei De Ren. Mar it barren yn it plantsoen wist er noch skoan. De Ren of in oarenien wie troch De Mol en syn maten fêstbûn oan twa beammen. Hy rydboske. It waard noch kâlder. Miskien wie it ek wol fan in ferhaal fan De Jent of De Loet, want dy hiene it ek altyd oer sokke saken. Se woene alles altiten fêstbine.

De Lytsk rekke wat yn 'e tiis fan al dy ferbeane en frjemde saken. Hy wist net krekt wat mocht en net tastien wie. It like wol dat oaren út syn

[p. 390]

klasse folle mear frijheid hiene. Alles wat mei it liif te krijen hie, mei bleat en neaken, waard thús net oer praten. Dat hie er al betiid ôfleard nei't er in kear mei De Det boarte hie. Dy woe altyd neuke, wat dat dan ek mar ynhâlde. Dêr stie se bekend om. Doe't de Lytsk fertelde dat er mei De Det boarte hie krige er wer op 'e bealch. En dêrnei wie ek De Det ferbean.

Guon swommen simmers yn de mûnier. Foaral de grutten lykas De Jent, De Mol en De Loet. De opslûpen fammen diene dat ek wol. Se klaaiden har út en sprongen sa de feart yn. Lykas De juf Annach dat oait dien hie. De Det die ek faak mei, hoewol't se eins folle jonger wie. Mar De Det wie faak by de grutten.

Op in kear woene dy De Det net mei hawwe en doe noadige De Det harren út om nei de mûnier te gean. De Lytsk woe earst net, mar op it lêst gong er dochs mar mei. De Det sprong al gau spierneaken yn de feart. Guon fan syn maten diene dat ek, en fleagen as gekken troch it wetter. De measten koene net swimme, mar se bleaunen dochs boppe wetter. Nei in kertierke kamen se der wer út.

De Det woe dat se har droech fagen mei gers. Dêrnei woe se kitele wurde mei stikjes reid en lytse twygjes. Foaral tusken har skonken en op har billen fûn se lekker. Soms stuts se in finger yn har liif. De Lytsk fûn it heel apart en ek wol wat geheimsinnich.

De Kid, syn freon, hie der wol niget oan en stryk oer it liif en de skonken fan De Det. Doe't De Lytsk it ek besocht, mei syn fingers, fielde er dat De Det heel sacht wie. Eins wie dit folle spannender as doe mei De juf Annach. Dy wie ommers fierste grut. De Det like krekt in oanspielde seehûn op Hoalko, of in grutte fisk mei in wyt liif.

In pear dagen letter moast er thús fertelle wat der bard wie. Syn heit hie heard dat De Det gauris neaken yn de feart omsprong. De Lytsk fielde oan de fragen, dat er foarsichtich wêze moast. Hy die mar krekt oft er fan neat wist. Miskien leauden se him, miskien ek net. Hy woe net wer in pak op 'e bealch. Hy krige troch dat it fertellen fan de wierheid soms pynlik wêze koe.

Fan dy tiid ôf fertelde er net sa'n soad mear. Doe't De juf Annach swom wie er noch te lyts en hie er neat ferteld, omdat se it dochs net leauwe soene. De Ren hiene se foar him ferbean, omdat er dêr ferkearde dingen leare soe. En no't er wat grutter wie, krige er troch, dat er

[p. 391]

oer in spierneakene De Det helendal net prate koe.

Hy fielde him wat frjemd yn 'e hûs sa njonkelytsen. De geheimen groeiden, en elke nacht foelen de dreamen oerelkoar en oer him hinne. It ferskil tusken de dei en de nacht waard lytser.