Piksjitten op Snyp

Haadstik 120
De skientme easket dat de tsjerken read ferve wurde

Dy freedtemiddei let, yn de maitiid, soe De Lytsk net gau ferjitte. Miskien syn hele libben net.

Om sawat twa oere kaam in auto it doarp ynriden. Dy stoppe foar de tsjerke, midden yn de buorren. Der sieten fiif manlju yn. De auto ferballe har boarterijke. Se wiene dwaande en besykje mei stientsjes de wizers fan de toerklok foarút te slaan. Dat slagge net sa bêst. De wizerplaat siet heech op 'e toer, de stientsjes wiene eins te lyts, sadat se dêr yn de hichte net sa'n soad krêft mear hiene om de tiid te feroarjen. Mei snieballen woe it better, mar dat koe allinne yn de winter.

De stientsjes sylden alle kanten út. By de toer lâns, yn de galmgatten of tsjin de muorre fan de toer. Soms skeat der ien troch nei de klok. Dy sloech dan ien kear, mar dat fûnen se net mear sa spannend. It gong om de wizers, dy moasten foarút- of tebeksketten wurde. En no stie dêr dy auto, mei de fiif manlju. It wie wer ris wat oars. It ferbruts de ferfeling op sneontemiddei, foaral no't it sukses mei de stientsjes útbleau en se gjin doel troffen.

De Lytsk en syn freonen seagen net sa'n bult frjemde minsken. De frachtrider, de molkboer en de lju fan de gemeente koe men net mear frjemden neame. Dy hearden al hast by it doarp. Soms seagen se in optocht fan swarte auto's as der ien begroeven wurde moast dy't oait lang lyn yn it doarp berne wie. Op sa'n grêf kaam faak in grutte stien mei goudene letters. Ien kear yn it jier ferskynden keatsers út oare doarpen op de merkesnein. Mar dat wie ek mar ien kear yn it jier. It gong sa't it gong yn it doarp. Dy auto mei de fiif frjemde manlju makke har dus nijsgjirrich.

De manlju stapten út de âlde Citroën dy't fier foar de oarloch makke wie. De auto wie lang en hie in grutte kofferbak. De twa koplampen

[p. 392]

skynden mei in geel ljocht. Der koene wol seis minsken yn. De Wal hie ek wolris sa'n auto hân. De Lytsk fûn it stjoer prachtich. Dat wie makke fan hout. Doe't de manlju út de auto kamen hiene se elk in jutesek yn de hân. Tsjin de jonges seine se neat. Se gongen njonken de auto stean. Se praten meielkoar en wiisden yn de ûnderskate rjochtingen fan it doarp. Nei de diken, de paden en de inkelde steech dêr't De Kes de miichpôt yn lege, of har oer de kop smiet as er lêst fan har hie. De Lytsk tocht dat de manlju in goeie tritich of miskien wol in fjirtich jier wiene. Twa rûnen op gele klompen lykas de feekeaplju, de oaren hiene swarte learzen oan. Allegearre droegen se in learen jas sa't de motorriders hiene. Opkeapers fan fodden en âld izer ferskynden ek yn sokke jassen. Yn Snyp rûnen De Drek en de slachter yn sa'n jas. It makke de manlju breed en grut. It wie fansels ek goed tsjin de kjeld. Miskien wiene it wol opkeapers fan âlde rommel of lytsfee. Miskien antykhannelers. Mar dy kamen meastens mei in karre. Stuollen, kasten en tafels koene ommers net yn in gewoane lúkse auto. Der hie ek al ris ien mei in hynder-en-wein west.

De manlju praten en wiisden noch hyltiten. Se spuiden op 'e dyk, sloegen de sek oer it skouder en ynienen stoden se allegearre in dyk yn. Elk gong nei in hoeke fan it doarp. Twa rûnen nei it krúspunt by De Wal en namen dêr doe elk in strjitte foar har rekken.

De manlju skillen soms oan de foardoar, mar meastens gongen se nei de achterdoar. Mar in pear huzen hiene in skille. By al dy oare moasten de besikers folluk roppe, of raze, soms ek gewoan trochrinne nei de keuken of in keammerke dêr't de minsken wennen.

In pear pleatsen hiene wol in bel oan de foardoar, mar dy doar siet meastens op slot. Dy doar kaam allinne iepen as der wat bysûnders oan de hân wie. Allinne by De Dil stie ‘Hier Aanbellen’ - dat wie by de foardoar - mar de Dil wie dan ek de opperwachtmeester dy't himsels as in held beskôge nei't er út Ynje kommen wie. De Dil hie noch in buordsje oan de muorre dêr't stie dat er de plysje wie en mei syn namme folút dêrûnder. Hy wie hast de iennige mei de namme op 'e muorre. Dat hie eins ek gjin doel, want elk koe ommers elkenien, en frjemden kamen der hast noait yn Snyp. Ek de post út Dryhús koe alle minsken. Lju mei in nammebuordsje fregen om problemen.

De Lytsk en syn maten bleaunen yn de buorren hingjen. Se beseagen

[p. 393]

de auto dy't se allegearre skitterjend fûnen. Se doarden net achter de manlju oan, want se wisten fan eardere ûnderfiningen dat sokke lju gjin bern om 'e skonken ferneare koene. Opkeapers wiene opljeppend en sloegen samar ien foar de harsens. Oaren skolden of soalden ien yn de opfeart. Dat hie De Jek al ris ûnderfûn doe't er yn in karre omsneupte fan sa'n fint. Nee, it bêste wie om alles mar wat fan in ôfstân te besjen, en tagelyk flechtrûtes yn de kop te hawwen. As it der op oan kaam hiene se samar de klompen yn de hân en setten se op sokken de sokken deryn.

Se fregen har yntusken ôf hokker spul de manlju oan it opkeapjen wiene. Eins wie der net iens safolle wat kocht wurde koe. As immen wat hie dat er net mear brûke koe brocht er it meast by De Fod dy't in bedriuwke hie mei allerhande rommel. De Fod fleach mei syn hûnen ûnder de karre it hele noarden troch, en kocht alles wat mar los en fêst siet. Sokke frjemden hiene hjir eins neat te sykjen. Miskien sochten se wol âld goud en sulver. Sokke lju kamen ek sa út en troch yn de buorren. Mar dy reizgen altyd allinne, en ek net yn djoere auto's. Meastens kamen se op 'e fyts, op 'e motor en in pear moanne lyn hiene se ek immen op in Soleks sjoen. Dat wie in brommerke sa't syn pake ek kocht hie, omdat er astmatysk wie. Dy fint op 'e brommer hie in pak oan en glimmende swarte skuon. Dat hie in heel oar soart fan opkeaper west. Dy gong eins allinne nei âlde minsken. Dy hiene soms noch wol nijsgjirrige saken út it ferline. Mar oft se in soad goud en sulver yn besit hiene wist De Lytsk net.

Miskien hiene dy âlde minsken wat goudene Willempkes lykas syn pake. Dy brochten in soad jild op. Soms hiene se ek wol goudene horloazjes dy't oan in gouden ketting hingje moasten. Guon froulju bewarren noch sulveren earizers. Soms ek fan goud, mar sa'n ien hie De Lytsk mar ien kear sjoen. Dy stie doe earne boppe yn in kast by syn pake. Dy hie fan syn beppe west. Sok spul ferkochten âlde minsken fansels net. Dat hearde yn de famylje. Mar wa wit, sokke opkeapers liken tige handich. Foar it keapjen fan goud en sulver hiene se net sa'n grutte auto noadich. Dizze lju sochten dúdlik wat oars. De jonges kamen der net út en se wachten benijd op it weromkommen fan de learen jassen en de jutesekken.

Nei in goed oere, miskien ek wol oardeloere, kamen de fiif opkeapers

[p. 394]

werom. De sekken sieten hast allegearre fol. Elke sek wie oan de boppekant tichtbûn mei in stikje pakjetou. Soms op de helte as de sek net helendal fol wie.

Ien fan de manlju iepene in achterdoar fan de Citroën en smiet syn sek op de achterbank. Dêrnei diene de oaren itselde. It like wol oft de sekken libben, want it beweegde omraak op dy achterbank. Soms stuitere in sek omheech foar de finsters fan de auto. Se koene it net goed gewaar wurde. Se stiene te fier ôf. Doe't de manlju weromkamen wiene de jonges nei it oare ein fan de buorren rûn. Se fertrouden it saakje net helendal, en de manlju noch folle minder.

De doarren fan de auto waarden op slot draaid, en doe rûnen de fiif manlju pratend en wizend nei de kroech. Foar't se de bocht omgongen en de kroech ynstapten warskôge ien fan de fiif harren dat se út de buert fan de auto bliuwe moasten. Dêrby drige er mei syn fûst. De jonges hiene net oars ferwachte. As feekeaplju it fee yn de frachtauto sloegen barde ommers itselde. Se woene der ornaris gjin potsjegnuvers by hawwe. Bargedriuwers wiene noch slimmer. Dy wurken mei in puntige stôk, en dêr moasten je dus yn elk gefal op in ôfstân bliuwe. Guon bewearden dat dy stôk elektrysk laden wie, noch sterker as skriktried. De Lytsk leaude it wol. In pjuk yn 'e bealch hie er gjin ferlet fan. En dat geraas fan dy bargen koe er helendal net oer. Dat like tefolle op it janken fan De Wip doe't dy troch de auto fan De Harch tsjin in ljochtpeal kwakt wie en syn poat yn gruzeleminten alle kanten útwiisde. Syn bonken sieten yn de peal, en de splinters hout yn syn skonk. Dêrnei die in razende baarch him tinken oan De Wip.

Doe't de manlju ienkear yn it kafee sieten weagen se it dochs en sjoch ris even by de libjende achterbank fan de Citroën. De tichtbûne sekken lutsen as magneten. By it tsjerkhôf lâns krûpten se nei de auto. Dêre seagen se dat de sekken noch altiten yn beweging wiene. Ien fan syn maten tocht dat it fêst hinnen wiene, of fetmeste kninen. Datsoarte fan beesten waard ommers regelmjittich opkocht.

De hinnen waarden fersmiten, omdat dy altyd in hels kabaal makken as se opsletten sieten yn in sek of yn in lyts hokje. Dy fochten ek faak ferskriklik as se te ticht opelkoar sieten. Dan pikten se elkoar yn de kont, sadat it noch mâlder gong. Kninen moasten it wol wêze.

Doe hearden se de doar fan de kroech iepengean. Lûde stimmen

[p. 395]

klonken op 'e dyk. Se skeaten werom it tsjerkhôf op, en by de huzen fan De Gloep en De Fok lâns kamen se wer by it begjin fan de buorren. Se woene gjin risiko rinne, want de fiif manlju soene wol aardich ynnommen hawwe, en foar lúsjefersdoaze fielden se har net geskikt.

De manlju rûnen streekrjocht nei de auto. In pear seagen har kant út, mar se seine neat. Dêre op 'e brêge wiene se fêst fier genôch fuort, en miskien mienden se ek wol dat se stientsjes oer it wetter sile lieten. Tippe mei stientsjes wie eins nijsgjirriger as de wizers fan de klok yn beweging sette. Stientsjes-tippen frege handichheid. Mear as trije kear tippe litte wie al in keunst. De Lytsk stie op seis kear. Platte stientsjes hie men der foar noadich. It like wol wat op piksjitten. Beide barde eins op it wetter. Gewoan wetter en beferzen winterdeis.

De sjofeur fan de auto iepene in achterdoar en helle in sek foar it ljocht. Hy knope it pakjetou los en lei dat op it dak fan de auto. Ien fan de oaren helle doe twa grutte wanten út de auto en luts dy oan. Dêrnei ferdwûn er mei ien hân yn de sek en ta har grutte ferbazing kaam dy hân werom mei in swart beest. De man hie it beest yn it nekfel. De Lytsk tocht earst dat it in swart knyn wie, mar al gau seach er dat it beest gjin grutte earen hie. Wol in lange sturt. It moast in pikswarte kat wêze.

Mei de swarte fingerwant - it soe wol in learen wêze, want oars wie it libbensgefaarlik - hâlde de man de kat stevich by it nekfel. Hy soe fêst oanknipe, sadat de kat muoite hie mei sykheljen. De kat spinfuotte wat. Mear net. De man hâlde de kat omheech en beseach de snút fan de kat. It beest bongele sa in tel of wat tusken himel en ierde. Doe kaam ien fan de oare manlju op syn maat tarinnen en pakte de kat mei ien hân by de achterpoaten en de sturt. Ek hy hie swarte wanten oan. Hy naam de kat oer fan syn maat en draaide har yn de rûnte oan de achterpoaten, sadat de kat net mei syn kop omheech komme koe en besykje de man yn syn pols te biten. De kat jankte wat, mar dat wie op 'e brêge net goed te hearren. De ôfstân wie te fier.

Se fûnen it mar in frjemd spultsje. Lytse bern boarten sa wolris mei in jong katsje, mar grutten diene dat eins noait. Utsein De Gloep, mar dat wie wer in heel oar ferhaal. Dy hie al ris in kear sitten foar it mishanneljen fan beesten. Dat betsjutte dat it wol tige slim west hie, want feekeaplju waarden noait oppakt, sels al stutsen se mei puntige stokken

[p. 396]

yn de bargen om. De slachter koe der trouwens ek wat fan.

De man rûn nei it betonnen stek dat om it tsjerkhôf boud wie. It foarme de skieding tusken de grêfstiennen yn de greide om de tsjerke hinne en de buorren. De man bleau flak foar in grouwe fjouwerkante peal stean. De oare manlju linen tsjin de auto en wachten. Ien hie de sek dêr't de kat út kommen wie noch stevich fêst. De jonges seagen nei de man, nei de kat en nei de peal. De man draaide de kat noch altiten yn rûntsjes hin en wer. Dy kat moast sa njonkelytsen wol dronken wêze. Op syn minst mislik. Dy kat hie al folle mear rûntsjes makke as De Jelk yndertiid op 'e merke yn de draaimûne. En De Jelk kotste al as in ielreager foar't er fan de weareld rekke en foar dea delfoel.

De man gong skean njonken de betonnen peal stean. De kat draaide al draaiende mei nei bûten. Even like it oft de man wifele, mar dat like mar sa. Want doe ynienen swypke er de kat as in hoepel boppe syn holle. Ien kear, twa kear, trije kear, en dêrnei kletste er de kop fan de kat tsjin de sydkant fan de betonnen peal. De Lytsk hearde it kreakjen fan bonken en tagelyk kleure de peal read fan it bloed út de kattekop. De Lytsk fielde it yn syn eigen holle en de pine fleach him troch it liif. Hy woe raze, en flokke, op 'e man tarinne en him by syn earm pakke. Mar dat wie mar even, want doe seach er ek dy oare learen figueren. Se rôpen ‘okee, dat wie in bêste slach, yn ien kear kroandea.’

Lykas syn maten stie De Lytsk fêstspikere oan de brêge. Se leauden har eagen net. Se hearden noch it kreakjen fan de kattekop en de lêste gjalp fan de kat. Dy lûden hongen noch boppe de stiennen mei goudene letters op it tsjerkhôf. Dy soene der fêst foar ivich hingjen bliuwe. Dêr koe it lieden fan de klok net iens oerhinne komme.

De man smiet de deade kat nêst de auto. Doe fiske ien fan de oaren in farske kat út de sek. En it soe grif net by ien bliuwe. Dizze kat aksele mear tsjin. Miskien hie se al troch wat der barre soe, want de oare katten hiene fansels de lêste gjalp fan de earste ek heard. Dêre djip yn de sekken. It gong sa need dat de man har hast net yn syn macht hâlde koe. Doe barde itselde wer, mei dit ferskil dat der no twa kear tsjin de peal slein waard, omdat it beest noch ferweegde nei de earste slach. It bloed dripte út har bek en fan de peal. Dy waard reader.

Op it eagenblik dat de twadde kat oan barrels slein waard fleach ien fan de freonen fan De Lytsk nei in leuning fan de brêge, gong der heal oer

[p. 397]

hinne hingjen en spuide alles út syn liif. It stonk in oere yn de wyn, en de lûden dy't er der by makke liken hast deselde as dy fan de kapotsleine katten.

De Lytsk trille op syn skonken. Ek hy fielde de ynhâld fan syn mage omheech kommen. Hy slokte en slokte en dêrmei koe er it krekt tsjinhâlde. Hy woe wat tsjin syn maten sizze, mar it slagge him net. Dy seagen no mei bleke gesichten nei it kokhalzjende liif oer de leuning. It like wol oft De Lytsk stom wurden wie, en dat syn skonken as iisklompen fêstferzen wiene oan de brêge.

Doe't de tredde kat út de sek helle waard en tsjin de peal kletst wurde soe sleat De Lytsk syn eagen. Hy treau in pear fingers yn syn earen, want hy woe neat mear hearre. Nei't er syn eagen wer iepen die seach er dat de manlju laken. Har koppen wiene hast al like read as de peal. Se genoaten sûnder mankearen. It gesicht fan de kneppeler glom fan it swit. De Lytsk waard bang. Hy woe fuort, want sokken sloegen fansels net allinne katten tsjin peallen. It ferskil tusken in kattefeltsje en in stikje minskehûd wie ommers mar lyts. Dat hiene se noch mar krekdyn op skoalle heard. By skiednis.

Op it lêst koe De Lytsk him losmeitsje fan de brêge en rûn de opslach del nei in bank foar de skoalle. Nei in setsje kamen de oaren ek. Se seine neat. De maat dy't spuid hie as in ielreager fage syn mûle en gesicht skjin mei wat gers. Hy wie noch bleker as sûpe. De Lytsk struts oer syn liif. Dat fielde noch altiten net goed.

Hy stoareage oer de dyk nei de buorkerij fan De Alt. Lofts dêrfan stie it hûs fan De Gloep. Dy stie bekend as kattekneppeler. Doe't er feroardiele wie stie der in ferslach fan yn de krante: ‘De kattekneppeler De G. út S. hat trije moanne krigen, omdat er al jierren swarte katten deakneppele yn S. en de omlizzende doarpen. Elk kattefeltsje brocht sa'n fiif gûne op. It is fêst allegearre al begûn yn de oarloch. Yn dy tiid net foar de feltsjes, mar foar it fleis. Underskate slachters út de omkriten hawwe tajûn, dat se doe wol kattefleis as kninefleis ferkochten. Mar dat wiene doe bûtengewoane omstannichheden. De G. is gewoan trochgongen. Hy sette strikken mei fleis en bloed fan mosken en protters.’ Nei dy feroardieling fan De Gloep hie it in skoft rêstich west en rekken der net mear sa'n soad katten poater.

De Lytsk wist net oft dizze lju wreder wiene as De Gloep. Gjin mins

[p. 398]

wist ommers hoe't De Gloep de katten deamakke hie. Ja, hy kneppele se mei in stik hout, seine se. De Lytsk hie it noait sjoen, mar slimmer as wat der no yn de buorren barde koe it neffens him hast net. Hy tocht oan de trijekleur dy't se sels hiene. Der rûnen in soad trijekleurige lapkeskatten yn it doarp. Soms ek wol siperske. De Lytsk krige no troch hoe't dat kaam. Hy begreep net dat minsken har swarte katten ferkeapje koene, want se wisten fansels frekte goed wat der mei barre soe. In kat wie dochs gjin knyn of in hin.

- Se moasten dy lju sels mei de harsens tsjin de tsjerke slaan, - sei De Kid ynienen. - As se de muorren read fervje sjocht nimmen it letter. - En wer seach De Lytsk de betonpeal. Dy soe foar altiten read bliuwe. Yn elke swarte kat soe er in heale bontjas sjen. Hy woe De Las ris freegje oft dy in bontjas fan kattefellen hie. Yn de winter hie se faak sa'n jas oan. Dat soe helendal kranksinnich wêze. As it sa wie dan rûn De Las yn kattefellen dy't earder noch as katten yn it doarp omsloegen. De Lytsk tocht dat sa'n jas gau in tritich fellen frege. Dat betsjutte tritich kapotte kattekoppen tsjin de betonpeallen. Hy rydboske en fielde syn mage wer.