Piksjitten op Snyp

Haadstik 126
It ferline is in bioskoop en in hynstespul

De Grutsk hinget oan fjouwer katrollen yn in konstruksje fan tou yn de keamer. Hy hat in sirkus skille dat yn de winter earne tahâldt yn de bosken, en frege oft se ek in ynstallaasje oer hiene dy't de akrobaten oan de trapeezje altiten brûke. Sa'n ien dêr't se oan ien skonk heech yn de tinte yn it rûn giselje. Foaral froulju binne der sterk yn. De Grutsk hat útiein wat er wol, en de man rekke entûsjast en stelde him út ris del te kommen. Dan koe er ek in petear hawwe mei in pear trapeezjewurkers en -wurksters. As sirkusartysten ûnderelkoar, sis mar. Millimeterwurk op de tinne touwen yn de loft en it ranzjearjen fan de wurden yn it ramt fan it ferhaal easkje stielen senuwen en in skerp gefoel foar lykwicht. Sokssawat. Se wiene it iens, de sirkusdirekteur en De Grutsk. De skriuwer en de man fan oare yllúzjes. It hat wol wat fanelkoar. It sirkus is ommers ien grutte metafoar foar it libben, it skriuwen is in soarte fan sirkusakt, en sa binne se beide dwaande mei itselde. Skriuwen is wurkjen oan de trapeezje, want it easket linigens en in folsleine deadsferachting.

As jonkje hie De Grutsk wol nei it sirkus west. Yn Dryhús of yn Wardenkum. Syn heit wie der sljocht fan, foaral fan de hynders. De Grutsk fûn de muzyk, de kloons en de akrobaten it moaist. Syn heit sei altiten hynstespul, noait sirkus. Dat hie fansels mei dy hynders te krijen. De Grutsk fûn dy hynders mar neat. Se rûnen allinne mar yn rûntsjes, en soms gongen se op de achterste poaten stean. Dat wie wol aardich, want dan koest pas echt sjen hoe grut oft dy swarte hynders wiene. Meastens sieten der froulju op dy hynders, yn in swimpak dêr't kraaltsjes op sieten dy't glinsteren yn de fûle lampen. De froulju liken wol wat op de frou fan de sweefmûnebaas. Dy siet jûns ek ûnder de

[p. 417]

ljochtsjes fan de sweef, en dan glinstere ek alles oan har. sels har eagen. Nei de hynders kamen meastens de kloons dy't besochten elkoar foar it lapke te hâlden. Ien dronk wetter, en dan liet er it op itselde stuit ta de earen útspuitsje, sadat in oarenien lulk waard, omdat er it wetter lyk yn syn gesicht krige. Hy hie it ek ris sjoen mei ien dy't sinten iet dy't efkes letter as gûnen foar it ljocht kamen. Hy moast altiten tinke oan de earste kear dat er in film seach. Doe wie er útfanhûs yn Wardenkum by syn omke en muoike. Hy wie miskien acht of njoggen jier. Mei syn omke en syn neef gong er op in freedtejûn nei de bioskoop. De Grutsk soe it noait wer ferjitte.

Hy koe noch de reade rigen stuoltsjes sjen dy't lykas yn in sirkus omheech rûnen. Dy healferljochte seal en dat grutte filmdoek foar him sieten foar ivich yn syn kop.

Se seagen earst grutte flessen molke en pakken bûter dy't hartstikke goed wiene neffens in frouljusstim achter it kleed. En dêrnei kofje- enteepakken sa grut as in hûs. Soms like it wol oft se op him takamen en oer him hinne falle soene. Der wie ek nijs oer de soldaten yn Ynje. It like wol oft se op fakânsje wiene. Se laken allegearre en boarten mei gewearen. Ien skeat rjocht op him ta. Hy skrok him hast dea en koe krekt de holle op tiid tusken syn knibbels stekke. Syn omke lake en skuorde him wer omheech.

- It is mar in film, - sei er, - der kin hjir neat gebeure. - Mar De Grutsk fertroude it mar heal. Letter kaam der in grutte tenk op har tariden. It swit bruts him út syn fel. Hy woe al fuortdrave, mar dat koe net, omdat se midden yn in rige sieten. Al dy oare minsken bleaunen ek sitten. Gelokkich wie it doe ôfrûn, want it ljocht flûpte wer oan. Syn omke en oaren skarrelen nei it gongpaad en ferdwûnen achter yn de bioskoop. Even letter kaam er werom mei trije ysko's. Foardat de echte film begûn wie der altiten even skoft en dan koest wat keapje. En ferdomd as it net wier wie, De Grutsk hie toarst krigen. Nei films sjen makke blykber toarstich. Op de ein fan it skoft kamen der kollektebuskes foarby. It wie foar bern út de grutte stêden dy't noait op fakânsje koene, siik wiene of wat oars hiene. It stie yn grutte letters foar syn noas op de filmmuorre. Syn omke die der in dûbeltsje yn en joech it buske oan syn buorman. De hele seal gûnze fan it rammeljen fan lytsjild yn de buskes. Guon sobben noch op in ysko of dronken út in fleske. It

[p. 418]

like wol merke yn de bioskoop. In pear smookten in sigaret of in segaar wylst der dochs dúdlik stie dat smoken ferbean wie.

De Grutsk fûn it in tige aparte seal, sa'n bioskoop. It hie wol wat fan in oare wrâld, sa't soms yn ferhalen nei foaren kaam. Ek hjir klonk muzyk, lykas yn it sirkus. Dêrby fergelike wie in radio mar in boartersdinkje. Hjir siet er midden yn de muzyk, it like wol oft it oeral weikaam. Syn omke stampte mei in foet op 'e flier, as dûnse er mei ien skonk. Syn neef trommele mei de fingers op it bekling fan de stoel foar him. Hy wie al fjirtjin en makke thús mei freonen muzyk yn in houten wasktsjettel en op in waskboerd. Mei syn fjouweren hiene se in orkest.

De Grutsk fûn dat prachtich. Yn syn doarp hie nimmen in orkest. Ja, yn Dierking bestie in muzykploech dy't wolris spile as der feest wie. Mar dat fûn De Grutsk gejank. Allinne de grutte trommel fûn er moai. Hingste mei in stik hout op sa'n strakspand fel like him geweldich.

Ynienen gongen alle ljochten út. Neffens syn omke begûn de haadfilm. En doe seach er foar it earst yn syn libben in film. Twa manlju - in grouwenien en in meager mantsje - belibben de frjemdste saken dy't er net foar mooglik hâlden hie. De fette miende dat er alles better wist, en de meagere like sa dom as in ko. Se belânen tegearre yn de brykste sitewaasjes. Eins diene se itselde as de kloons yn in sirkus. Allinne, dizze twa liken folslein echt.

De Grutsk gniisde him hast dea, hy skuorde him de bûsen út, en op it lêst koe er net mear yn syn stoel sitten bliuwe. Hy gong stean. Hy hie noch noait sa lake. Letter fertelde syn omke dat guon lju yn de bioskoop hast mear om him laken as troch de brike setten fan de fette en de tinne. It koe De Grutsk neat skele. Wat him oanbelange gongen se elke jûn nei de bioskoop. Hy genoat fan de grapkes fan dy twa spilers, hoe't se praten, en wat se belibben tegearre. Se praten folslein byelkoar lâns. As de iene it oer in do hie - de fûgel dus - dan tocht de oare dat it oer himsels gong. De Grutsk dreamde noch nachtenlang oer de aventoeren fan dy twa, en dan lake er lûd yn syn sliep, sadat syn muoike ûngerêst út har bêd nei him ta kaam.

Dat sjit De Grutsk no allegearre troch syn holle, dêre op 'e kop hingjend yn syn keamer. It liket wol oft syn holle better wurket no't syn kop fol mei bloed rint. As sit er wer yn it sirkus nei de akrobaten te sjen dêre boppe yn de tinte, sa skerp sjit alles foar syn eagen lâns. Hy wurdt

[p. 419]

hast sels sa'n trapeezjewurker dy't hin en wer slingeret fan de iene rekstôk nei de oare, fan in byntou yn ringen dy't elkoar krúslings foarby geane, fan lofts nei rjochts en fan heech nei leech. Se draaie oan ien skonk, se giselje yn it rûn wylst se harsels fêsthâlde mei de tosken, se kopkerôlje wol trije kear heech yn de nok foar't se mei har hannen wer in tou pakke. As swellen fleane se troch de tinte, glinsterjend fan swit yn de fûle lampen dy't op har skine. Soms hâldt er de siken yn, sa spannend en gefaarlik liket it.

Dat sjocht De Grutsk heel skerp no't er op 'e kop hinget. It liket wol of ferskynt dat hele ferline foar syn eagen foardat er wat oars sjocht. En hoewol't er de skonken yn de loft hat sjocht er alles sa't it opslein is yn syn holle. Gewoan dus, en net omdraaid.

Hy beslút even skoft te nimmen, want hy hat it gefoel dat syn earen en eagen op springen steane, dat syn eagen sels nei bûten spatte wolle. Lykas by de kikkerts barde fier yn it ferline. Hy lit de touwen wat fiere, sadat syn liif en skonken skean nei ûnderen sakje. Hy leit in pear minuten útteld op de flier.