Schetsen. Deel 6 (onder ps. Samuel Falkland)

[p. 124]

Gemeenteraads-verkiezing.

Onnoozel-weg liet de heer Hompelaar z'n puckje uit. Ge zult vragen wèlke mijne motieven zijn om bij eene zoo eenvoudige daad als het ter straat brengen van 'n puck, in het bijzonder te melden dat de heer Hompelaar 't onnoozel deed. Ik wil u dadelijk antwoorden, zonder omwegen, zonder overtollig gepraat, dat puck zèlf eenigszins verbaasd was op dit ongewoon uur 'n luchtje te móéten scheppen en dat de heer H. voornoemd wèl floot en 's puck-jes naam riep, doch met zijne gedachten en meerder met zijne oogen bij de studeerkamer was. De studeerkamer van den heer Hompelaar bevond zich gelijkvloers. Daar het reeds schemerde, op avond af, had de heer H. de lichten ontstoken. En thans, vergenoegd het studeerkamer-intérieur beschouwend - hoewel hij om zich eene straatwandlende houding te geven met veel ijver floot en riep - bedacht hij dat-ie (de kamer) gezien mocht worden en waarlijk naar àlle zijden indruk maakte. Het nieuwe rek met de nieuwe banden stond voortrefflijk, fleurde den achterwand op. Superbe.

De heer Hompelaar had z'n schaapjes op 't droge - sinds kort. Twee jaar woonde-ie in de provincieplaats, 'n lief huis, 'n lieven tuin, 'n lieven moestuin, 'n lieve stalling voor paard en rijtuig.

[p. 125]

In den stal hield-ie een geit en vièr konijnen. Páárdengeliethebber is een weinig duur. Daarenboven was mevrouw er tegen. Met 'n paard krijg je ongelukken en belasting. Meneer dacht er evenmin aan. Die had de boekenstalletjes-tic. Geen boekenstalletje kon-ie voorbijloopen. 'n Boekenstalletje fascineerde hem, palmde 'm in. Ging-ie naar Amsterdam, dan zocht-ie in de Ouwemanhuispoort, sjaggerde, dong, keerde terug met hééle pakken rommel en brochures. Hoe en wanneer de boekenmanie hem te pakken had gekregen weet ik niet. Wel kan 'k verzekeren dat de heer Hompelaar kocht om te kóópen, verzamelde om te verzamelen en geen sikkepit benul had van wèlke studie-branche ook. De heer Hompelaar kwam thuis met theologische boeken - die hij nooit inkeek; hij kocht philosophische werken die hij netjes op rijtjes plaatste; hij sjouwde leerboeken over verloskunde mee èn studies over 't zenuwgestel; hij verzamelde moderne en klassieke literatuur; hij bracht eene zònderlinge collectie bijeen, groen en rijp, kostbaar en waardeloos, de meeste met mooie bandjes. De voorkamer benee, geleek op de werkkamer van een geleerde - alleen wat tè netjes. Thans waren alle wanden der kamer met stellages betimmerd, net-geschilderde zwarte planken met groen laken en koperen pinnetjes. Te midden dezer eenigszins opzichtige geleerdheid stond een zware tafel met papieren, brochures, paperassen, plaatwerken. Er naast een massief bureau, beleid met geleerdhedens en met eene volledige Encyclopedie. Vóór het raam had je eene herhaling: 'n tafel met slòrdig-verspreide boeken, portefeuilles. Hoe kwam de heer Hompelaar, die in werklijkheid zelden andere geestlijke zaken verorberde dan teruggebracht kan worden tot de sfeer Cremer-Van Lennep-Walter Scott-Van Maurik-

[p. 126]

Elsevier's Maandschrift - om er eenige te noemen wier samenzijn beschaafd harmonieert, want, o, o, de heer Hompelaar las ook gemééne Fransche overspel-boekjes - hoe kwam de heer H. er toe, zijn zuur-verdiende centjes in eene boekencollectie te steken? Wie zal zich met eenige zekerheid over dèrglijke afwijkingen van den menschelijken koopmansgeest uitlaten? Hanteerden hem de af beeldingen in tijdschriften, waarop je Sardou of Emants of 'n generaal òf 'n minister in 'r studeerkamer gekonterfeit zag? - Wie vermag onsolide uitspattingen te analyseeren? De heer H. hàd een schoone bibliotheek met vele dure en schoone bandjes.

Nog terwijl hij puckje floot en gelukkig het intérieur aanschouwde, werd hij opgeschrikt door een onaangenaam geluid. De vervloekte Stips.

‘Bonsoir, amice!’, zei Stips.

‘Bonsoir,’ zei Hompelaar, stug.

Hij hàd wat tegen den gemeente-ontvanger. De vent mainteneerde doorloopend 'n satanisch lachje om z'n mond en als-ie bij je was, in de bibliotheek, kon-ie van die komieke opmerkingen maken.

‘Amice - ik moet je spreken,’ hernam Stips: ‘heb je één oogenblik voor me?’

‘Wel tièn,’ zei Hompelaar: ‘'k Liet me hondje uit. Hierrrrrr! - Gehoorzaam diertje, hè? - Mag ik je voorgaan?’

De heer Hompelaar stofte voorzichtig z'n toffels op de vloermat, lang en nadrukkelijk vegend om Stips 't goeie voorbeeld te geven.

De onaangename vent leek wel in 'n koffiehuis grootgebracht. Al driemaal had mevrouw Hompelaar geklaagd over de slijkvoeten van zùlke visite.

‘Waar wil je me hebben?’ vroeg Stips.

‘Kom maar in de bibliotheek,’ zei Hompelaar.

[p. 127]

Stips volgde.

‘Drommels!’, riep de onaangename dadelijk: ‘heb je 'r wéér 'n boekenkast bij? Je zult haast ruimte te kort komen!’....

‘Ga zitten - ga zitten,’ zei Hompelaar, sigaren bijschuivend.

‘Laat eerst je gordijnen neer,’ glimlachte Stips: ‘'k Heb geheimen. En zoo ziet ièdereen je zitten’....

Tegelijk nam hij met z'n haakvingers 'n boek uit de kast, trachtte er even in te bladeren. Mis. Niet opengesneden. Stips lachte hàtelijk.

‘Pàs gekocht?’ - vroeg hij smeuig-vrindelijk.

‘Gister,’ zei Hompelaar nerveus. Dat zoo'n vent net àltijd 'n ònopengesneden boek van de planken nam. Minstens driemaal was 't op die manier gebeurd.

Stips kuierde naar de andere zij, keek belangstellend naar een zwaar deel over diep-zee-onderzoekingen en een dito over bacteriologie.

't Laatste tipte-die uit de rij - glimlachte - zette 't zonder 'r iets van te zeggen op z'n plaats.

Hompelaar, die gehaast de gordijnen had neergelaten, bang voor den gast, keerde zich gejaagd om, zàg het lachje. Bijna kleurde hij - praatte druk over 't eerste 't beste.

‘.... Zie je - zie je - alles gelijk lezen gaat niet - Als je, zooals ik, véél lees - moet je 't met methode doen - niewaar? - Nee, diè heb 'k op zicht van m'n boekhandelaar....’

De onaangename had Vondel te pakken. Nooit zou-ie 'm meer in de bibliotheek laten.

‘Amice,’ zei Stips, den op zicht gezonden Vondel op de drukke tafel deponeerend: ‘'k wou je maar héél kort ophouen. Om met de deur in huis te vallen: ik kom je even vluchtig waarschuwen dat je morgen

[p. 128]

om één uur precies bezoek krijgt van het Bestuur van de kiesvereeniging....’

‘Kiesvereeniging....’ echoode de heer Hompelaar verrast en verbaasd.

‘Zu dienen,’ vervolgde de onaangename: ‘wij - dat zijn de dokter, de notaris en ik - hebben opdracht je officieel aan te vragen of je eventueel een candidatuur zou aanvaarden....’

‘Da's héél vereerend,’ stamelde de heer Hompelaar.

‘.... We zijn overtuigd dat jij 't háált - Je heb 'n goeden naam, 'n goede reputatie en dat behoef 'k je wel niet te zeggen 'n roep van kènnis....’

‘O,’ boog de heer Hompelaar verlegen-glimlacherig.

‘Dus je wil ons om één uur ontvangen?’

‘Zeker, zeker,’ zei de heer Hompelaar, gevleid.

‘Goed - dan ga 'k dadelijk weer weg,’ glimlachte Stips - bij tijden had-ie 'n àllercharmantst gezicht - ‘om één uur precies. Dan heeft de notaris tegelijk 'ns gelegenheid om met je boekerij kennis te maken. Daar is-ie gewoon jaloersch op. Je weet of je weet misschien niet, dat-ie oòk zoo'n boeken-smulhannes is. Tot ziens, amice....’

Nadat de heer Hompelaar het kolossaal nieuws aan mevrouw had verklaard, die al nerveus werd ènkel bij de gedàchte dat de naam Hompelaar op zooveel plakbiljetten zou verschijnen, trok zich de heer H. naar zijn studeerkamer terug, waar hij begon met de gordijnen òp te halen.

Toen, zichtbaar voor de enkle voorbijgangers buiten, zette hij zich in zijn leunstoel, keek formidabel-geaffaireerd naar de Eeuwigheid boven zijn bureau-ministre. Op de vragen van gemeente-politiek die ze 'm zouen stellen, kon-die antwoorden als de eerste de beste - niet om niet las hij het magnifiek gere-

[p. 129]

digeerd radikaal plaatselijk blaadje - gasfabriek in eigen beheer - géén concessies - voorstander van 'n stóómtram èn van onderwijs zoo breed mogelijk opgevat - ja 't zou wel gáán. Als ze dachten dat-ie met z'n mond vol tanden zou zitten - als die hatelijke, onaangename Stips dàt dacht, nou dan kon-ie 'r pleizier van hebben!....

Zaligjes glansden de grijs-grauwe oogjes des heeren Hompelaar. Hij maakte zich geenerlei illusies over bokkesprongen van Gemeenteraad over Provinciale Staten naar Tweede kamer - maar de enkle klank van 't woord Edel-Achtbaar dreef stroomen blijde beminlijkheid en gelukzaligheid naar z'n gebogen hoofd in deze zijne studeerkamer.

De passeerende menschen buiten, keken respectvol. Te allen tijde is het een nobel verschijnsel, wanneer ge een auteur, een geleerde, een alchimist, een gemeenteraadslid, een philosoof in de studie-cel bezig ziet.

Doch - plotsling ontdaan, òpsprong de heer Hompelaar. In oude romans zouden ze zeggen: een àdder had hem gestoken. In dit eenvoudig reciet kan ik dermate overdreven beelden achterwege laten - de heer Hompelaar dàcht aan de woorden van Stips, de houding van Stips. Morgen kreeg je het hééle Bestuur èn den notaris, die zoo graag met de boekerij wou kennis maken. Stips had telkens onopengesneden boeken te pakken gekregen - als de notaris óók.... Je kon niet de risée van die menschen worden. En ze in een àndre kamer ontvangen - ging niet. De studeerkamer van een gemeenteraadslid-in-spe was de áángewezen plaats. Wat dan? De roep van kennis had Stips gezegd. - Als de notaris èn de dokter èn Stips voor of na de conferentie aan 't snuffelen raakten

[p. 130]

en allemaal ónopengesneden boeken.... De heer Hompelaar huiverde lichtlijk. 'n Publiek man loopt spoedig in de kijkers. Van een schaduw maken ze een wolk....

Opgewonden doorwandelde hij de studeercel, van de eene overvolle kast naar de andre òvervolle, van Spencer, ingenaaid, naar Goethe, gebonden, van Motley, gebonden, naar Vondel (gelegenheidskoopje) ingenaaid....

Toen liet de heer Hompelaar de gordijnen neer, nam een vouwbeen, begon Vondel open te snijden, daarna Spencer, toen Multatuli, toen Nietsche. Om negen uur sneed-ie 't eerste vel open, om twaalf toen mevrouw 'm kwam waarschuwen dat 't láát was, snauwde-die haar af. Hij had te wèrken, hàrd te werken voor de aanstaande verkiezing....

Eerst tegen vier uur ging-ie naar bed, de armspieren trillend, de handen als verlamd.

Al de onderste planken had-ie gesneden.

Bij de bovenste kònden ze niet.

En bij die afmattende bezigheden, vergat hij voor 't eerst van zijn leven puckje opnieuw uit te laten.

In de bibliotheek vond de dienstmaagd den volgenden morgen een manna papiervezels, veel asch en iets massiefs van den hond.

De heer Hompelaar werd gekozen.