De Nederduytsche Grammatica ofte Spraec-konst

[p. 4]

⁺Aen den Lezer.

Dewijl eene sprake in een oordentlik¹⁾ onderscheyt der woorden bestaet, zo moet alle misoorden²⁾, nootsakelik eene onbescheydenheyt³⁾ in het spreeken veroorzaken, dit heeft ons Beminde Lezer beweegt, om zulk eene verwerringe, door eene Tael beschrijvinge te voorkomen, een werk welk ook eenige Amsterdamsche Tael-schrijvers⁴⁾ over eenige jaren voorgenomen⁵⁾ hebben maer overmits zy in dat werk, verscheyde deelen (na ons goetdunken⁶⁾) voorby gaen ofte nalaten, zo hebben wy alle de delen⁷⁾ der Sprakonst⁸⁾ na de manier der Latijnen beschreven, op dat de gene welke inde Latijnsche Grammatica, eenige kennisse hebben na eene gemeyne ende gewoone orden⁹⁾ zich in dit tegenwoordig¹⁰⁾ zullen mogen oeffenen ende den onervarenen en zal ook zonder twijffel de langbeproufde oorden, der Latijnen, niet onvruchtbaer zijn.

Overmits wy mede getracht hebben alle Konstwoorden¹¹⁾ (die tot dezer zake behooren) in het Nederduyts te vertalen, zo zouden¹²⁾ het wel mogen wezen, dat eenighe¹³⁾ door hare nieuwicheyt, oneygen¹⁴⁾ ofte verwerpelik zoude mogen, schijnen, hierom wouden, wy den goeden Lezer wel gewaerschout hebben¹⁵⁾, dat hy in dat deel¹⁶⁾, niet en oordeele, het gene dat nieuw is, gebrek te zijn, ook zouden wy den goeden Lezer wel willen waerschouwen van eene manier¹⁷⁾ welke allenelik by de schrijvers in onze Tale gebruykt wort, welke men gansch in het gemeyn spreeken nae laet. Want van outs ende noch tegenwoordich hebben de Nederlanders eenige manieren gebruykt, die den Grieken ende ⁺Latijnen eygen waren, ende dit geschiet inde gevallen¹⁸⁾ vanden (A3) Gever¹⁸), Aenklager¹⁸) ende Ofnemer¹⁸) (gelijk men dat naemt) ende het onderscheyt dezer gevallen, en is beneffens¹⁹⁾ dat het vreemt is, ook zonder een zeeker ende ervaren oordeel niet wel mogelic te onderscheyden.

Voorts hebben wy doorgaens²⁰⁾ de beromste²¹⁾ schrijvers zo oude als nieuwe nae-gevolgt, ende nouwelikx iet door eygen oordeel gestelt²²⁾, indien nu yemant

+ [A2^vo]

1) De oo is aanduiding van lange kwantiteit (onder invloed van de volgende r).

2) verwarring, het tegenovergestelde van oordentlik onderscheyt; en met -n van (oorspr.) n-stam.

3) ongeregeldheid, misstand.

4) Misschien drukfout voor Tael-beschrijvers. Op p. 3 noemt v.H. hen letterkonstenaers; het zijn de leden der Amsterdamse Kamer In Liefde Bloeyende, inz. Spiegel.

5) ondernomen.

6) mening.

7) onderscheidingen.

8) Phonetische spelling (cf. B 150), of (minder aannemelijk) door den zetter ingekort, daar de regel juist vol was.

9) volgens een algemene en gebruikelijke methode.

10) het hier gegevene [werk].

11) termen van de ‘ars’ (grammatica).

12) Met n voor h.

13) nl. Konstwoorden.

14) niet goed passend, ongeschikt.

15) doen zijn.

16) wat dat aangaat.

17) wijze van verbuiging, nl. van Gr. en Lat. woorden in Ned. teksten.

+ A 3

18) naamvallen: dat., acc., abl., b.v. Platoni, Platonem, Platone; z. A 28, B 57/8 en Inl. § 2b.

19) behalve.

20) steeds.

21) beroemdste; cf. in v.H.'s uitgave van Dathenus' psalmen rommen en rom (ps. 150). Volgens B 151 zijn roem en roemen verouderde vormen.

22) Formulering van het humanistisch gramm. principe: de taal der beste schrijvers, van ‘les gens bien appris’, moet het voorbeeld zijn.

[p. 5]

acht dat by ons yet vreemts ofre¹⁾ verworpelix aengeteykent is, zulk een mach bedenken, dat wy in ons voornemen, bedwongen geweest zijn, ons zelven nae het gemeyn gebruyk ende niet het gebruyk, na ons eygen oordeel te vougen. Dat nu eenige Voortreffelicke persoonen, alle gevallen (behalven den Barer) verwerpen²⁾, gelijk als daer is, De beroemde Symon Stevijn, welke het wonderlik vermogen, onzer Tale door zijne schriften bethoont³⁾ heeft, ook Iacob Kats, welke door zijne Rijmen, grooten Lof verkregen heeft, welke Schrijvers de Geleerden⁴⁾ Hugo de Groot, in veele dingen naer volgt, zo laten wy nochtans dat geschil, in het oordeel van alle geleerden⁵⁾.

De nutticheyt die de goede Lezer, eyndelik hier door wel zoude mogen bekoomen, is de grondige kennisse aller woorden ende redenen⁶⁾, het welk vervolgens (door Godes zegen) eenen wech ofte opene deure tot alle wetenschappen⁷⁾ opent, Vaert wel.

1) l. ofte.

2) Gelijk v.H. zelf doet (A22), evenals Spiegel, Tw. 76. Blijkbaar bedoelen allen de verbuiging der m. en onz. substantieven. Niet der lidw., pron. en adj. gelijk hun aller practijk toont.

3) In de Weeghconst betoogt Stevin tot lof der Ned. taal, dat zij a) zoveel eenlettergrepige woorden bezit; b) composita kan vormen; c) de ‘Consten’ (artes) ‘grontlick’ onderwijst; d) ‘den Hoorderen heftelick tot des sprekers voornemen’ beweegt.

4) Met -n voor h.

5) v.H. weet, dat de regel soms niet opgaat; cf. A22: Gode en enige onz. woorden ‘die in den Gever gebogen worden’ vormen uitzonderingen. De regel gaat evenmin op voor feminina, cf. A 26 ‘Behalven’.

6) zinnen.

7) De grammatica werd algemeen beschouwd als ianua scientiarum.