De Socratische school of Wijsgeerte voor de negentiende eeuw (3de verbeterde uitgave)

[p. 107]

Overzigt der encyclopedie, inleiding tot de metaphysica. [Vierde stuk]

[p. 109]

Voorberigt van den schrijver.

Terwijl ik mij bezig hield met het laatste deel der Socratische school voor de pers gereed te maken, en ik mijne geheele aanducht op de inrigting mijner Encyclopedie vestigde, kwam mij onwillekeurig de vraag voor den geest: hoe de Encyclopedie, volgens de beginsclen der Socratische wijsgeerte ontworpen, op Aristotelische wijze voor te dragen; met andere woorden: hoe, helgeen ik ten aanzien der Encyclopedie geheel analytisch had trachten uit een te zetten en te ontwikkelen, in een synthetisch overzigt mijnen lezers ter beschouwing mede te deelen. Geene eenzijdigheid toch mag meer in de wijsgeerte onzer eeuw gevonden worden. Wij moeten niet langer, om de hoogste der wetenschappen te bereiken, of Aristoteles, of Plato alleen volgen. Volgens de Socratische wijsgeerte moeten wij de beginsclen er van in ons zelve navorschen; doch, wat de voordragt aangaat, om er ons een overzigt van te doen krijgen, vooral, om ons te doen inzien, hoe het wel en doclmatig beoefenen der kunsten en wetenschappen ons derwaarts moet brengen, daartoe hebben wij Aristoteles en zijne methode noodig. De Socratische leerwijze doct ons langzaam voortgaan. Ik ben begonnen met mijne jonge lozers tot zich zelve en tot de ziel terug te brengen: daarheen, o Glauco, herhaalde ik gedurig, daarheen het oog gerigt, naar de ziel des menschen, naar hare oorspronkelijke begrippen, hare vermogens, inzonderheid naar haren hoogen aanleg, die met het goddelijke, met het eenwige en onveranderlijke verwant is. En zoo trachtten wij, door dáár altijd heen te zien, den oorsprong, den aard en het wezen, voornamelijk de beginselen en doeleinden aller kunsten en wetenschappen uit 's menschen natuur af te leiden. Dat vereischte tijd, - gelijk het bij mij de vrucht van vectjarige studie en nadenken geweest was - te meer, daar wij, bij dat gestadig navorschen, de wijsgeerte zochten aan 't licht te brengen, eerst als wijsgeerte van het schoone, vervolgens als wijs-

[p. 110]

geerte van het ware, daarop als wijsgeerte van het goede, regtvaardige, en eindelijk als de wijsgeerte zelve. Langzaam was dus volgens deze methode de voortgang onzer onderzoekingen en opmerkingen, schoon wij ons, geloof ik, aan het einde onzes onderzoeks gekomen, over dat langzaam vorderen niet te beklagen hadden. Want zoo doende konden wij eindelijk de hoogte van de geheele Encyclopedie, den orbis omnium artium et doctrinarum overzien. Dat is zoo der analytische methode, die van Plato, eigen. Maar volgens die van Aristoteles, de synthetische, gaat men oneindig sneller voort: ook is die én gebruikelijker én veel gemakkelijker. Zij onderstelt hetgeen door de voorgaande aan 't licht gebragt is: zoo begint zij met dat overzigt en heeft niets anders te doen, dan door deelen en onderdeelen alles te ordenen en te rangschikken.

Ter voltooijing mijner Encyclopedie voor de tegenwoordige eeuw, alsmede ter inleiding van het onderzoek der metaphysica, wensch ik deze synthetisch voor te dragen. Zal men toch tot de beschouwing van de hoogste der wetenschappen goed voorbereid naderen, dan dient men vooraf op den geheelen kring der kunsten en wetenschappen een' blik te werpen. Het is toch daarin vooral, in dien uitgebreiden omvang, dat zich de wijsgeerte in hare volle kracht, in al hare werkzaamheid en levenden invloed op de gewigtigste belangen der menschheid vertoont, en zonder wijsgeerte, gelijk men zien zal, is er aan geene behoorlijke beoefening der metaphysica te denken. Door die synthetische voordragt zal dus mijne Encyclopedie in duidelijkheid en gepastheid meer en meer winnen, en des te meer, hoop ik, aan haar doet, het wel en doelmatig beoefenen aller kunsten en wetenschappen, beantwoorden. Voorts ben ik daartoe te gemakkelijker gekomen, daar mijne medeleden van de Fransche Academie der zedekundige en staatkundige wetenschappen mij uitgenoodigd hadden, hun eenig begrip mijner Encyclopedie, toen nog alleen in onze moedertaal te lezen, te willen mededeelen. Ik heb dus hier mijnen lezers slechts eene vertating van dat stuk te geven.