Gedichten

⁺XXXVI. Van Affricanus.

Die winnet een verloren goet,

Ende dat mit wijsheit soe behoet,
Dat hi des selff mach bliven here
Van tijt te tyde voert an mere,
Of den hijs gan, soe ist bewaert.
Wairmen schat off myede gaert
Voir eer, voer macht off lant te houden,
Dair is ghiericheit vron ghescouden,
Die eer ende oirbair trecket neder
Om lancsom op te rechten weder,
Als hi seyde, die wise man,
Die den Romeynen tlant te voren wan,
Dat ontwonnen was mit cracht,
Daer ghiericheit had in ghewracht,
Als ic u noch wil voort beduden.
Daer was een rechter by dien luden
In dat lant alsoe ghesint,
Alsmen noch wel ander vint:
Om te vollen sinen zac
Dede hi den luden onghemac,
Waren sy schuldich off onschuldich.
Des maecte hi tvolc soe onverduldich,
Dat sy onderlinghen spraken
Ende over den man hem selven wraken
Ende bleven ontwonden langhe tijt.
Doe moster oerloghe ende strijt
Weder ghedyen op dat lant,
Eer sy den Romeynen ghinghen in hant.
Alst volck ontwonden was aldus,
Doe sendemen Affricanus
Enen machtighen man uut Romen dair,
Van volck eneu moghentlyke schaer,
Die mit Affricano street,
Ende dwonghen tvolc, al wast hem leet,⁺
Weder an die stat van Romen.
Als Affricanus wilde comen
Weder uut den selven lande,
Doe sende hi ghisel voer te pande
Binnen Romen, als men ons seit,
Daer sy off namen zekerheit
Ende sulck verbant by wisen rade,
Dat sy bleven voert ghestade
Die wijl die macht van Romen stoet
In hoirre wijsheit wel behoet.
Als dit verbant dus was gheschiet,
Doe en dochten sy sonder harde niet;
Doe baden sy voert om sulken voecht,
Die tlant regierde in sulken doecht,
Datmen dat volck om ghierichede
Gheen onrecht noch ghewelt en dede.
Hier om ghingen si te rade voert
Ende onderspraken menich woert,
Eer sy droeghen over een.
Affricanus quam na dien
Byden rade doemen ontboot,
Ende hoorde hoe hoir reden sloot,
Off wyen sy coren int ghemeyn,
Als daer te wesen capiteyn
In dat lant, dair ic off rure.
Doe antwoerden sy in corter ure:
‘Wy hebben twee man uutghelesen,
Deen van tween sal rechter wesen,
Doerdijt raden off ghenenden,
Dat hi nut is daer te senden:
Hier op sijn wy overdraghen.
Die een is rijck ende out van daghen,
Mer wat ghierich is hi mede;
Dander is vol gherechtichede,

+ H. fol. 41 d.-42 a. B. fol. 9 d.

+ H. fol. 42 a. b. B. fol. 9-10 a.

[p. 77]

 

⁺Maer die is maet van aertschen goede.

70

Welken ghi wilt, den gheeft die roede,

 

Ende lact dien dairwairts trecken zaen.’

 

Als Affricanus hadde verstaen

 

Horen raet ende hoer beduut,

 

Doe antwoerde hi overlunt:

75

‘Wat coer is hier off tonderscheiden?

 

Ic en wilre gheen van beyden

 

Setten in dat lant te raden:

 

Den ghierighen machmen niet versaden,

 

Die blijft ghierich alle sijn leven;

80

Deu armen mochtmen oeck wel gheven

 

Myede soe vele ende aertscher have,

 

Dat hi hem selven overgave

 

Ende worde ghierich als die ander.

 

Doe die moghende Alexander

85

Ghierich worde, men sprac daer off,

 

Doe verminderde sijn loff,

 

Dat hem ghegheven was te voren.

 

Wonnen guet is quaet verloren,

 

Dat mit arbeyde is bezuert

90

Ende lijff ende goet om avontnert,

 

Mochtmen mit wijsheit yet verhoeden’,

 

Sprac Affricanus totten vroeden.

 

‘Wairmen den ghemenen oirbair

 

Wercken sal, weet voirwair,

95

Dair en doech ghien ghiericheit gheploghen.

 

Een heer blijfter mede bedroghen,

 

Set hi rechters in een lant,

 

Die ghierich sijn ende ombecant,

 

Daer die luden om haer mishaghen

100

Alden dach niet en moghen claghen

 

Wat onghelijck dat hem gheschiet.’

 

Als Affricanus hadde bediet

 

Die van Romen dus den sin,

 

Doe baden si hem anders meer noch min

105

Dan hi selve woude doen besoecken

 

Binnen Romen in allen hoecken

 

Om enen, die slants profijt

 

Wilde werken talre tijt,

 

Entie van Romen hoer eer bewaren.

110

Doe dede hi staphans openbaren

 

Binnen Romen, dat hi soude

 

Comen kiesen wyen hi woude,

 

Die nuttelic waer ende Goeds ontsaghe,

 

Hoe Hi anden lesten daghe

115

Trecht sel loven ende prysen

 

Ende onrecht totter hellen wisen.

 

Als die mare was vernomen,⁺

 

Dat Affricanus wilde comen,

 

Doe was een yghelio bereyt

120

Mitter meester waerdicheit,

 

Dien sy Affricanus bieden.

 

Hy wort vanden myenen luden

 

Wel ontfaen ende zeer gheprijst

 

Ende menighe duecht ende eer bewijst,

125

Om dat hi den oirbair sochte.

 

Ic wilde elck heer hem wel bedochte

 

Off sine raden, ende deded vraghen

 

Wye den oirbair gheerne saghen,

 

Ende setten die in horen dienst:

130

Dat waer hem selven talre sienst.

 

Blijft die ghemient in riken schijn,

 

Die heer en mach niet arme sijn.

 

Affricanus quam al te hant

 

Daer hi sijn begheren vant,

135

Ende ander vroede, die mit hem quamen,

 

Om te stercken al te samen

 

Den ghemenen oirbair boven al.

 

God verliende hem sulc gheval,

 

Dat sy vonden enen man,

140

Daer si gaerne waren an,

 

Doe sy vernamen sinen staet.

 

Hy en hadde niet dan aerden vaet,

 

Dair mede verchierde hi sijn tresoer;

 

Oeck plachmense hem te setten voer

145

Ter tafel als hi eten sonde;

 

Van ghenen sulver noch van gonde

 

Sone haddi chierheit dier ghelyke,

 

Nochtan was hi van have rijcke.

 

Lant, waghen enrle ploech,

150

Aertscher haven had hi ghenoech;

 

Mar hoveerde lyet hy glyden,

 

Daer die rijcken zeer toe tyden.

 

Doe vraechtmen hem ende sprac hem toe

 

Van allen sticken, ende hoe

155

Dat hi soe snoedelic was bereyt,

 

Want hi hadde grote rijcheit.

 

Hy antwoerde naden vraghen:

 

‘Wat willic setten mijn behaghen

 

Op chierheit groot van hogher waerde?

160

Ic bin selff ghemaect van aerde,

 

Daerde sel mi wel verduren,

 

Ic moeter toe in corter uren,

 

Ende des en can ic niet verweren.

 

Men mocht wel mit my houden scheren,

+ H. fol. 42 b c. B. fol. 10 a b.

+ H. fol. 42 c. d. B. fol. 10 b. c.

[p. 78]

165

⁺Lietic ander chierheit bouwen,

 

Mit hoveerden aen te schouwen,

 

Off ghierich worde om goet te rapen,

 

Die doot die sel mi schier betrapen,

 

Ende ic en weet gheen zeker tijt.’

170

Doe waren die van Romen zeer verblijt

 

Ende gaven hem die roede in sijn hant,

 

Ende bevalen hem dat lant,

 

Dat Affricanus hadde bedwonghen,

 

Alst die van Romen was ontdronghen.

175

Hi was ghehoersaem ende dede

 

Dat hem beval die Roomsche stede,

 

Ende tvolc worter mede verhoecht;

 

Ende God die spaerden om sijn doecht,

 

Dat hi out worde ende grijs.

180

Warens al die heren wijs,

 

Sy souden daer toe sijn ghekeert,

 

Als Affricanus heeft gheleert,

 

Dat sy den rechtighen enten goeden

 

Lieten lant ende volc behoeden,

185

Die verre waren van hem gheseten

 

Ende hoir ghebuer oec niet vergheten.⁺

 

Men sonde om myede noch om bate

 

Yet ganghen buter rechter strate:

 

Ten is salicheit noch eer.

190

Die verre sitten vanden heer,

 

Daer soudmen somwijls trecken by

 

Ende oversien hoet mit hem si.

 

Daer die wolff sel harder wesen,

 

Die scaep en connens niet ghenesen:

195

Si moeten veel te quiste gaen.

 

Hier moechdi exempel nemen aen,

 

Hoe die van Roemen hier te voren

 

By ghierichede hoer lant verloren.

 

Om dattet verre was gheleghen,

200

Ende die lude gheen troost en creghen,

 

Soe worden sire onverduldich met.

 

Aldus en dochter niet gheset

 

Ghierighe rechters, machment waren,

 

Sy mochten tvolck wel so beswaren,

205

Dat by wanrade daer off quame

 

Onraet, diemen node name.

+ H. fol. 42 d.-43 a. B. fol. 10 d.

+ H. fol. 43 a. B. fol. 10 d.-11 a.

69 Maer ontbr. 70 Welc heer g. w. die. 71 E. laeten derwaert t z. 76 wilder. 78 en m. 79 al. 81 eertsche. 85 spraker of 86 Dat vermindert waert s. l. 88 Een gewonnen g 89 arbeiden. 90 E. lijf goet daer om geavontuert. 91 Mochtment. 94 dat w. v. 96 bi b. 99 lude. 100 Niet a. d. d. e. m. c. 4 D. en b. s. a. m. no min. 5 versoeken. 7 O. e man d. des lants p. 8 tot alre. 10 te hant o 12 wie. 13 God. 16 ter h. 18 soude c. 19 Doen. 21 Die si A mochten b. 22 gemen. 26 I. woude dat e. h. h. selven b. 27 sinen rade e. dede v. 28 sage. 29 dien. 30 alre gesienst. 34 Al d. 36 H. Om dat s. 38 verleende. H. verlien. 44 H. voert. 47 Soe en had hi cierheit d. g. 48 haven. 51 hoverdie. 52 rike. 53 D. spracmen hem een vrage toe. 56 Van sijnre groter r. 59 cierheitg. v. groter. w. 60 eerden 61 Die eerde s. m. w. gedueren. 64 mit mi wel.

65 cierheit houden. 66 hoveerde. 67 ghierige woert. 69 genen sekeren. 70 D. w. d. Romein v. 73 gedwongen. 76 geboet. 77 waert daer. 78 die ontbr. 80 W. d. h. allen w. 83 gerechten ende den g. 84 dat vole ende 1. b. 85 van hem waren g. 88 Niet g. buten der r. straten. 91 sommaels. 93 herde. 95 Si en m. 200 genen. 1 si. 2 A. soe en. 3 bewaren. 4 mochtent volc w. b. 6 Scade.
Tit. Vander wijnmaet. 4 een. 8 H. weel. 9 Het was. 12 gelijc en. 15 stonde. 16 wilder. 18 een gesonde sieke. 20 ongelaect. 21 enen 22 haven. 24 Het v. h. dic seer t. 25 doct. 27 desc. 30 H. Dies. B. Die ontbr.