Oefeningen voor een derde oog

[XI]

Bij het weerzien van de film Jules & Jim. Nooit een film twee maal zien, nooit een boek twee maal lezen, nooit een muziek etc.

Door vaker horen, zien, luisteren, bij nader inzien, dringt de vorm pas tot de ontvanger door. Wat tevoren een wezen was, wordt nu een bouwsel, architectuur, anatomie. Het is onzin dat men niet van een fuga zou kunnen genieten als men niet de stemmen apart hoort. Voor de tweede maal een film zien, een boek lezen, is weten hoe het afloopt. Alles wordt gekleurd door het - meestal, als het niet al te irreëel is - treurige eind, dood, ziekte, scheiding, eenzaamheid. De lieve dame die mij te vroeg vroeg of ik al was bij het uit elkaar gaan van Natasja en Andrej, heeft mij een onherstelbaar verlies berokkend. Indertijd realiseerde ik me dat niet. Alleen brak de spanning waarmee ik Oorlog en Vrede las af en pas maanden later heb ik het boek weer op kunnen nemen.

Een van mijn kennissen is een bologig antroposofe met voorspellende dromen. Zodra ik dat talent bij me zelf waarnam, zou ik uitstappen geloof ik. Leven met de bom, zeggen de veldpredikers. Maar wat dat betreft ben ik overtuigd aanhanger van wat Sartre noemt la mauvaise foi. (Zo'n mooie notitie onverwacht bij Sainte Beuve: ‘La nature veut qu'on jouisse de la vie le plus possible et qu'on meure sans y penser. Le christianisme a retourné cela.’)

Men moet niet weten hoe de dingen aflopen. Alleen dan is een gelukkige manier van leven mogelijk.

De treurigheid van onze cultuur die steeds meer de toekomst in oude zin uitwist: niet alleen de sociale zekerheid, en de medische, maar het reproduktiewezen, de grammofoonplaten, de film, de boeken, het schrift, misschien zat de kiem al in de taal.

In ieder geval is dit een goede reden om constant uit te zien naar nieuwe mogelijkheden, naar nieuwe bespelingen, van alle zintuigen. Ik ben niet tegen het huwelijk, maar de rest van het leven moet overspel zijn.

[p. 38]

Bij nader inzien is de uitdrukking waarmee men een verbeterd inzicht aankondigt, en beter is de vijand van goed. Zo gek dat iedereen dan automatisch beter meer waard acht dan goed. Maar óf het goed was niet goed, óf het kan niet beter. Beter bestaat niet. Verbeteren is een vorm van domineren.

Correctie: de eerste indruk hoeft niet altijd te verdwijnen met de eerste ontmoeting. Toen ik voor het eerst, vlak na de bevrijding, de muziek van Ravel en Debussy leerde kennen, heeft de verrukking van de kennismaking maanden geduurd. Ik had ‘Jardins sous la pluie’ te leen, ongeveer aan de grens van mijn pianistisch kunnen. Ik speelde van af dat ik ermee thuis kwam, vier uur achter elkaar, tot mijn rug gebroken was. Maar de vreemdheid van de bekoring, als van verliefdheid, was daarmee niet over.

Bij nader inzien is deze muziek minder belangrijk dan verschillende delen uit het Wohltemperierte Klavier, zoals sommige vrouwen waarop men niet verliefd is in een huwelijk beter en langer voldoen dan anderen waarop men hopeloos, hoopvol of uitbundig verliefd was. De ene kwaliteit staat niet boven de andere.