Oefeningen voor een derde oog

[X]

Van de hersens weten we niet zo véél af, daarom zou ik graag bewezen zien dat de volgende vergelijking onzin is.

De geest van mensen verschilt onderling veel meer dan de mechanismen van verschillende typen auto's, zowel erfelijk als door gebruik.

Wanneer iemand zich psychisch niet in orde voelt gaat hij naar een mecanicien die slechts één bouwplan erkent, een soort volkswagen. Als goed waarnemer ziet deze dat bij zijn patiënt de punten a en b verbonden zijn door een vreemd gekronkelde holle buis. Bij de volkswagen komen de punten a en b ook voor, maar de verbinding is een rechte, massieve staaf. Jarenlang - want het is voorzichtig en breekbaar werk - wordt aan de verbinding van a en b gemorreld, voorzichtig slaagjes toegediend om de holte te doen verdwijnen, voorzichtig rechtgetrokken, af en toe met spelden vastgezet.

Met de effecten van de voorwaardelijke reflex is de mecanicien tot alles in staat. Zelfs honden leren op belgerinkel te watertanden. Niet voor niets is bij vele psychologen de leer van Pavlov taboe, men zou kennis kunnen krijgen van de man achter de poppenkast, het raderwerk achter het planetarium.

De rechtvaardiging van de operatie is wanneer de patiënt na jaren

[p. 36]

even goed loopt als de volkswagen, even weinig te klagen heeft. En als men klachten heeft kan men overal bij de dealer terecht.

Of is dit niet waar en kan de mecanicien elk type tot eigen orde herstellen? En kan de mecanicien alle typen kennen? Is er sprake van herstel of van verstel tot hanteerbaarheid?

Hoewel ik weinig talent voor het exacte heb - ik speel beter Schumann en Debussy dan Ravel en Bach - gaat mijn voorkeur toch naar de exacte vakken. Ik heb op millimeterpapier wel eens uitgezet het aantal dagboekpagina's tegen de tijd waarin ze geschreven werden. Hoogst interessante toppen traden erin op: als het slecht ging in de liefde of als ik op reis was. Dezelfde samenhang voor mijn gedichten. Daarom ben ik zo voor reisbeurzen. Men kan beter op reis gaan dan ongelukkig zijn in de liefde.

Misschien heb ik iets gemeen met dichters: het vermogen om van tijd tot tijd een samenhang te ontdekken in gebieden die tevoren onverbonden waren. Die samenhang is anders dan de gewoonlijk maar langs en door elkaar glijdende polyfonieën zonder trede, zonder houvast, zonder ritme: verschillende stemmen houden op het zelfde moment even aan.

Echte dichters - neem ik aan - hebben behalve het vermogen om deze samenklanken waar te nemen, allerlei talenten om het moment te vereeuwigen: rijm, ritme, beeld, klank.

Ik kan op zijn best verslaggever zijn, beschrijver van het moment. Het enige wat ik als ijver hieraan kan besteden is in het wegschrappen van de woorden die er niet toe doen, van de beelden die ik niet zag, van de reminescenties aan wat ik ooit las, verfraaiingen die ik niet kan dragen.

Weten bestaat niet.

Denken, wetenschap opbouwen, is als het bezetten van een vijandig, onbekend gebied. De bezetting is alleen te handhaven als de bezetters een streng verband onderhouden, een netwerk gebaseerd op discipline, strikte opvolging van regels.

Mechanistische, materialistische verklaringen van het fysische, biologische en psychologische gedrag van de mens zijn niet beter of slechter dan religieuze, van welke aard ook, maar wanneer men niet het

[p. 37]

strikte verband met de andere bezetters vasthoudt, is het gevaar groot dat men op een eenzame weg door de inheemse bevolking wordt vermoord of ingelijfd.

Als ik zeker was van het laatste zou ik niet lang aarzelen, maar de angst is voor het eerste.