Proeve eener theorie der Nederduitsche poëzy

§. 43. De poëzy kan alzins laag zyn

De poëzy kan alzins laag zyn, zo wel in haare onderwerpen als uitdrukkingen, voor zo verre de inhoud der vaerzen prosa en praat is (§. 3. en §. 18.). By voorbeeld:

Wie soud 'er in de stad de vuyle plichten doen?
Wie ruymen ons gemack, wie vegen onse schoen?
(Cats, slapeloose Nachten, bl. 26) ²³⁶

Hen word niet opgeleyt, dat zy onguure menschen,
Niet anders zyn geweest als dreck en vuile penssen.
(bl. 111)

De roede is van den aers --
(Vondel, Pascha, bladz.<...>) ²³⁷

Zy scheet de vryheit op den hoet.
(Vondel, Poëzy, Deel II, bl. 82) ²³⁸

En in den Broek; wat hof is daar
Toch anders als het Keutels gat,
Daar mee hy op de sleutels zat -- --
(Vondel, Hekeldigten, bladz. 16) ²³⁹

Die d'ongebonden moorders haest
Uit toorne en wraeck aan huspot scherven.
(Vondel, Hierusalem verwoest, bl. 38) ²⁴⁰

Zy stoffen: Godt de Heer

Zit hoogh en droogh -- --
(Vondel, Davids Harpzang, bl. 240) ²⁴¹

Het verhevene is slechts eene toevallige, geenszins noodwendige eigenschap, die even zo wel in prosa als in vaerzen kan bestaan; in tegendeel kunnen ook de laagste dingen en gevoelens gepaste onderwerpen der poëzy worden:

236 Jacob Cats (1577-1660), Gedagten op Slapelooze Nachten, Amsterdam, Andries van Damme, 1715, in: ‘Dat de Heere Christus selfs door vrouwen is onderhouden geweest [...]’, ‘Antwoort’, p. 26, r. 27-28. Het tweede citaat komt uit: ‘Dat het geven van Aalmoessen, als aan den Heere Christus sels gedaan, in Godts woord word opgenomen’ op p. 111. KB 477 J 42.

237 Pascha (plaats niet aangegeven), r. 909 (WB I, p. 214: ‘vanden neers’).

238 ‘Grafschrift op een musch’, r. 4 (in WB V, p. 946 als apocrief beoordeeld).

239 Hekeldigten, p. 16. Deze paginering is ontleend aan een uitgave van Palamedes met Hekeldichten, zie noot 170. Onder ‘Haec libertatis ergo’ staat daar een gedicht met de titel: ‘Druk-Faut in 't Papiere geldt’, met daarin deze regels.

240 Hierusalem verwoest, r. 1325-1326 (WB II, p. 166).

241 Davids harpzangen, WB VIII, p. 460, r. 25-26.

[p. 90]

 

Zo veel vermoogen de orde en schikking van de woorden;

 

Zo groot een' welstand kan de hand eens dichters, vaak

 

Byzetten aan een' slechte en zeer gemeene zaak.

 

(Pels, Dichtkunst, bl. 24) ²⁴²

‘De verbeelding’ zegt de Engelsche Spectator (Deel IV, bl. 381) ²⁴³, ‘wordt zelf gestreelt door de beschryving van een' mesthoop, indien deszelfs afbeeldsel haar met gevoeglyke uitdrukkingen vertoont wordt.’ En een volledig bewys, dat de poëzy kan en mag laag zyn, levert Swift in zyne verhandeling over het Diepe, of, de kunst van in dicht te kruipen ²⁴⁴: men vind daarin alles wat deeze stelling, in weêrwil van sommige strenge kritieken, buiten kyf kan zetten.

In alle gevallen is het beter zich laagjes te houden, dan met Icarus te hoog te vliegen, en Vondel zegt derhalve:

Wie wys is, hou zich laegh, en in zyn element.
(Poëzy, Deel II, bl. 392) ²⁴⁵

Ook is het zeer moeijelyk om hier de juiste maat te treffen; want het gaat met de poëzy veeltyds gelyk met de deugd, volgens den heer Kasteleyn:

Zy wil verheven zyn, en word gestreng en droog,
(Codrus, bl. 38) ²⁴⁶

En hy, die 't kruipen vreest, gaat boven 't zwerk verdwynen.
(Göbel, Dichtkunde, bladz. 4) ²⁴⁷

En van den anderen kant,

Een ander vreest een' storm, en kruipt om die te ontwyken,
Gelyk een slak langs de aarde.
(Pels, Dichtk., bladz. 2) ²⁴⁸

Voor het overige is niets algemeener, dan dat

242 Pels, Dichtkunst, r. 630-632.

243 Spectator of verrezene Socrates: Vertoog LIV. Zie noot 168.

244 ‘Het diepe, of de kunst van te kruipen in dicht’ staat in Deel II van het Vertelsel van de ton, p. 3-112 (Swift, ‘Peri bathous’).

245 ‘Vertooningen in Salmoneus’ III, r. 4 (WB V, p. 790).

246 P.J. Kasteleyn, Codrus, Amsterdam, bij P.J. Uylenbroek, 1784, naar het Duits van Johann Friedrich von Cronegk (1760). KB 3081 C 28 1. Jacob Lutkeman (gest. 1782) vertaalde hetzelfde stuk als Codrus of de grondlegging van het Atheensche gemeenebest (1785). Zie KB 946 A 97. Zie noot 493. Zie noot 522.

247 Gobels, Dichtkunde, I, r. 68.

248 Pels, Dichtkunst, r. 37-38: (variant: ‘in veiligheid, langs de aarde’).

[p. 91]

de dichters zelven hunne poëzy laag noemen, by voorbeeld:

Indien myn lage styl uw' hoogen geest behage.
(Vondel, Poëzy, Deel II, bl. 128) ²⁴⁹

Myn note rolt te laegh: gy ryst te hoogh. (Bl. 256) ²⁵⁰

Nooit is myn laage kunst tot hooger prys betaald.
(D. Smits) ²⁵¹

Schoon ik in lage laerzen
U thans ontmoete, ik bid, verschoon uit gunst
Myn laag gedicht -- --
(F. Greenwood, Gedichten, bl. 56) ²⁵²

Volmaekte nimfen, wilt myn stoute drift verschoonen,
En leertme hoe ik u moet roemen naer waerdy:
Geeft glans en luyster aen myn laege poëzy.
(Proeve van Dichtoeffening, door A.L.F. en A.P.S., bl. 176) ²⁵³

Vondtge in myne zwakke klanken,

in myn laage Poëzy!

't Minst genoegen? ja, gy vondt het!
(P.J. Kasteleyn, in de Opdragt voor Dormont en Julia) ²⁵⁴

hoewel deeze getuigenis gemeenlyk enkel een bewys en eene vrucht van hunne nederigheid is (§. 44.).

Zy leeren ons alleen hoe dichters kunnen daalen,
En, zonder laag te zyn, aan 't Nedrig' zich bepalen.
(Göbel, Dichtkunde, bladz. 13) ²⁵⁵

249 ‘Brief aen Bertholdus Nieuhusius’, r. 1 (WB V, p. 596).

250 ‘Opdraght van de Maeghdebrieven aen de Heilige Maeght’, r. 23 (WB IV, p. 431). Zie ook noot 350.

251 Bij Hoffham geen plaats gegeven. Gelocaliseerd in: Dirk Smits (1702-1752) in de opdracht voorin Petrus Burmans Intreéreden [...] over de poëtische verrukking, Rotterdam, bij Philippus Losel, 1740, p. [4], 5de regel v.o.: ‘Nooit is myn lage kunst tot hooger prys betaelt’. Zie noot 370. KB 3096 A 3.

252 Frans Greenwood, Gedichten, Rotterdam, bij Arnold Willis, 1719: ‘Het jaargetyde van den Heere A. de Vogel’. KB 839 D 15.

253 Proeve van dichtoeffening: ‘Vaerwel aen de zanggodinnen’, p. 167-177.

254 Kasteleyn: Dormont en Julia, of de beloonde huwelyksliefde, bij Izaak Duim, 1779, ‘Opdragt voor Dormont en Julia’ aan Jan Jacob Hartsinck. KB 448 G 38.

255 Gobels, Dichtkunde, II, r. 29-30.