Logo DBNL
Proeve eener theorie der Nederduitsche poëzy (2002)

Proeve eener theorie der Nederduitsche poëzy

(2002)–O.C.F. Hoffham–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

§. 99. Het vaerzenmaaken geeft gelegenheid om nieuwe woorden te smeeden

Het vaerzenmaaken geeft gelegenheid om nieuwe woorden te smeeden; vooräl koppelwoorden, welke de diamanten der taal zyn, en ‘waarin onze spraek niet min gelukkigh dan de Grieksche is,’ zegt Vondel (Aenleidinge ter Nederd. Dichtk.) 671. De poëet, die nieuwe koppelwoorden smeed, is waarlyk een schepper; en hoe dikmaals word niet dit werk der schepping by hem eene noodwendigheid! De logge prosaïst weet hiervan niets. Het smeeden van koppelwoorden is in waarheid eene der wezenlykste poëetische vryheden (§. 50.), waarvan geestige dichters zich veeltyds met een gelukkig gevolg bedienen. By voorbeeld:

 
Onherhaalbre levensslyter;
 
Nooitverzadigde alverbyter; ---
 
Eeuw- en jaar- en dagverteerer;
 
Laagverhooger; hoogverneêrer; ---
 
Dagverkorter, dagverlanger,
 
Ondiertemmer, opperzanger ---
 
(Ernst. en boert. Mengelstoffen, Deel III, bl. 215-216) 672

En ziehier ook weder eenige staaltjes uit Vondel:

 
En roept Epytides, leermeester, gadeslager
 
Van kleene Iülus, en vermaent dien zorreghdrager, enz.
 
(Eneas, bl. 281) 673
 
Uit d' antwoortkoorspelonk --
 
(Ifigenie in Tauren, bl. 40) 674
 
Toen Kakus berghgedrogt, en vee- en menscheschaecker;
 
En boere- en burgerplaegh, en vier- en vonckebraecker;
 
(Poëzy, Deel I, bl. 2) 675
 
Vaer voort, Gustaef, ghy vorstenmorgenwecker;
 
(bl. 55) 676
 
Myn dochter, die op 't oorlogsmoortautaar;
 
(bl. 56) 677
 
Geen raedselbreiend Sfynx ley op verslinden toe;
 
Chimeeren waren ras het vonckespuwen moe;
 
(bl. 122) 678
 
-- -- te weten Pruickjenat
 
Spuitver en Lobberigh, gehult met lelibladt,
 
Loeroogje, Roodelip, Muurweeckster, Barekemster,
 
Zandzifster, Duivekuif, Treckbeckje en Oeverzwemster --
 
-- -- -- haer lieve vryers zyn
 
Keiraper, Grondelief, Belblazer, Traligryn,
 
Met hoên van kroost gevormt; Kuilgraver, Angeltaker,
 
En Fuickelichter, korts getoenaemt Visscheschaker,
 
Rietplucker, Zegenzelf en Raeckwat nimmer stil,
 
En Krytluit, Liezekop, Kyckuit, en Waterkil.
 
(bl. 137-138 <139>) 679

Vondels navolgers drukken, ook in het koppelwoordensmeeden, zyn spoor, en sommige overtreffen hem. Pels zegt echter van deeze poëetische vryheid over het geheel:

 
In 't woordensmeeden wees omzichtig, en zeer schaars.
 
't Geschiedt met aartigheid, wanneer gy in een vaers
 
Door fraaije schikking van uw reede een woord doet kennen,
 
Dat nieuw gemaakt is, en daar ge ons toe wilt gewinnen.
 
(Dichtkunst, bl. 3) 680

* * * * * * * *

 

Hiermede sluit ik myn proeve eener Theorie onzer vaderlandsche poëzy. Mogten dichtlievende kandidaaten daardoor in staat gesteld worden, om

het sombere vermaak te genieten, 't welk het beschouwen en beoordeelen onzer puikvaerzen zo onweêrstaanlyk in hunne waarnemende ziel verwekken moet! Mogten zy, met voordeel, van deeze theorie tot de praktyk der poëzy overgaan!

 
Men leert uit kaerte en boek de gronden, zeen en streken,
 
En kusten: maer een storm kan 't moede roer versteeken
 
Van zyn behoude reis, indien de vierbaak niet
 
Het duister oogh verlicht, en voor den zeeman ziet,
 
En toont wat streek hem staet te houden, wat te myden,
 
Wat loef-, wat lywaert leght, wat achter, wat bezyden,
 
Wat opryst voor den boegh; zoo loopt hy op dat licht
 
Met vreught de haven in, het endt van zynen plicht.
 
(Vondel, Poëzy, Deel II, bl. 280) 681

Vorige Volgende