De rook fan it lân

[p. 22]

Tillefoan

Fan tongersdei op freed ûnder it tafersjoch fan de ien of oare beropssersjant hie korporaal Bosma wacht. Dat de jûns by healwei sânen om sette er op 'e middelste kazerne ta, oan 'e lette kant, mar mei in fleurich sin. Net dat er it measte begryp oer sa'n wacht hie: syn aard wie net om him fan tefoaren yn soks te jaan. Fansels wist er, dat men der 24 oeren - In skoandere jûn, in nacht en in hiele dei - oan fêst siet, en dat der wat rompslomp fan papieren en lysten mei mank wie, mar soks, ornearre er, soe sa'n earste kear de sersjant wol foar stean. Dat hy hie neat op 'e noed en skûle moarn jit in mars fan sa'n tritich kilometer ôf. Hy hope no mar, dat dy sersjant wat in skiklike fint wie. Hy hie fansels op it buro gewaarwurde kinnen, wa't it wie, mar op buro's kaam er net, salang as it net perfoarst hoegde; út prinsipe net: alle nuvere baantsjes en sa wurde op it buro ferparten - en tagelyk út in soarte fan skrutenens: frjemden, benammen hegeren, koe er him min mei rêde. Dat de lange rige nûmere doarren yn 'e skymrige kazernegong hie er in primityf ûntsach foar.

Hy stoep linich de blauwe stoepe op en it wachtlokaal yn. In sersjant fan it earste, hy koe him mar allinne fan oansjen, siet op 'e hoeke fan 'e tafel, de kepy yn 'e hân, en op 'e sprong om fuort. Bosma saluearre. De oare swaaide in breed en minlik wolkom. ‘Bonjour, kerel. Je bent laat; ik wou er juist effies tussenuit. Al eens eerder wacht gehad?’

‘Nee,’ sei Bosma nei wierheid.

De oare sloech syn andert gjin acht. ‘Let niks! Je hebt er natuurlijk theorie over gehad. De papieren liggen op tafel. Je weet natuurlijk, dat je je niet mag verwijderen...’

Jo wol tink, tocht Bosma, mar de man wie al by de doar.

‘Wou je nog iets vragen?...’ Ear't er anderje koe, foel de doar al ticht. It hindere ek neat, sa net: om mei ferstân te freegjen, soe men der alteast wat begryp oer ha moatte.

Hy gyng foar de tafel sitten en seach yn 'e papieren: in lange rige nammen fan guods, dy't frij hiene de jûns, in koarter list fan guods mei arrest - licht, swier en ien mei strang - in mennich kokenbriefkes, in fodsje papier mei namme, kompy en keamer fan in kok, dy't der

[p. 23]

om trije oere ôf moast. It soe him wol rêde. En wylst er yn 'e tas nei syn boek taaste, eage er de keamer troch, oer de lange tafel mei papieren en skriuwerij, de behindige houten stuollen, it nûmerboerd oan 'e muorre, mei sifers yn koper, in glêzen kast mei kaaien, in klok tusken de finsters. En in tillefoan. Dat koe fansels ek yn 'e wacht, tillefonearje. Men soe yn 'e goedichheid net hoopje, dat der no krekt wat kaam, ûngemak, dat er it hospitaal opbelje moast of immen dy't út 'e stêd wei boadskip hie; útsein ienris yn in postkantoar, hie er nea sok wurk by de ein hân; nammers doe hiene se it nûmer foar him opfrege en dochs hie er deryn wei west. Technyske dingen dochs wie er net redsum yn. En safolle ferstân as hy derfan hie, wie dit ek jit in tige útwrydsk model: in fêste hoarn, sa oan 'e muorre en de tillefoan oan in heak; gjin ding om mei te beljen, neat.

Mar it soe al healwiis wêze, dat der no krekt wat kaam. Hy makke it him maklik by de tafel, op twa stuollen, en sette him ta lêzen. Op sa'n manear wie men dochs ienris allinne en jins eigen baas; hjir koe men alteast lêze. Om him bleau dy sersjant in fiks skoft wei. En lêzend fergeat er de tiid; de klok, in elektryskenien, fersprong de minuten sûnder tikjen; der wie oars gjin lûd as út en troch it kreakjen fan 'e stoel en it risseljen fan de fine blêden fan syn boek.

En doe, troch de swiere stilte gyng samar ynienen in bel. Hy riisde oerein: wat mocht dit wêze, der wie nearne in bel te bekennen en de skille by de poarte hie in hiel oar lûd. It lûd wie yn 'e keamer. Stil... dêr begûn it wer. Dus dochs de tillefoan! skeat it him troch de holle. Hy smiet it boek op 'e tafel en naam de tillefoan foar it ear. Der kaam gjin lûd út, gjin sûzjen ienris. Hy spande him ta harkjen en wachte. Hy koe der dochs net foar, dat der gjin lûd út it tastel kaam?

Hy gyng wer sitten, net alhiel gerêst. En wylst er yn it boek blêde - side 49 moast er hawwe - begûn it jitris: fûl, mei koarte rimpene stjitten. Mei in pear trêden wie er by it tastel. Wer gjin lûd. En iderkear snijde it skiljen troch de stille keamer. Hy fielde it swit broeien efter de wangen. Wa wit, stie der in kaptein oan 'e oare kant, in grutmajoar mûglik, dy't al ferwoedender waard. Mar dû wurdst oproppen, fleach it him troch de holle, dû moatst ommers anderje, hallo! of sokssawat, of foar it minst dy melde. En mei de mûle yn 'e smelle hoarn, de lippen spits, rôp er: ‘Ja... hallo!... hallo!’ Hy wachte. Wat wie it hjir stil. Wêrom kaam dy fint net wer? Tikke dy klok sa? Healwiis, tocht er, dû bist alhiel fan 'e wize, dy klok is elektrysk, dy tikket net. Hy bûgde

[p. 24]

him wer nei de hoarn. ‘Met wie?’ Der kaam oars gjin andert as de tergjende stjitten fan dy dronken bel: koarter, langer, koarter, in soarte fan twingend, driigjend ritme. It swit briek him út. Mar der moast wat oan it tastel mankeare, betocht er him, dat sels it postkantoar gjin lûd joech. En flarden fan moppen kamen him yn 't sin oer tillefoanjuffers en ferkeard ferbûn...

En mei in soarte fan wanhopige moed hong er de tillefoan oan 'e heak. It beljen hâlde op. Sûnder erch rûn er hoeden, op 'e teannen, nei de stoel. Nea hie er de stilte sa fielber, sa swier, sa dea om him hinne witten. De hân oan 'e bekling fan 'e stoel, stie er in momint te harkjen. It bleau stil. Mûglik sprong no earne yn 'e stêd in offisier op 'e fyts en trape nei de kazerne. Wylst er de hân útstiek nei it boek, tingele dat skriklike lûd wer troch it wachtlokaal. Hy sprong op it tastel ta, hime, en sei lûd en mei klam: ‘Hier, Emmakazerne, hier wacht Emmakazerne...’ As hie er tsjin 'e muorre sprutsen.

En yn in oprizing fan lilkens mikte er it ding oan 'e heak. Wylst de bel jit gyng, gie er sitten en naam it boek. It waard stil. Al begûnen se aanstûns wer, hy liet se belje; dy't boadskip hie, mocht komme. It bleau stil. Mei de eagen op 'e klok harke er nei de stilte. Ien minút, twa, trije... Earne klapte in doar; earne gyngen rêde stappen. De sersjant. Hy skikte rjocht op 'e stoel, en die as siet er te lêzen.

De doar draaide iepen. Op 'e drompel stie in soldaat yn wurkpak, stram, de han oan 'e mûtse.

‘Dienstplichtig soldaat Keuning meldt zich; gestraft met licht arrest.’

Korporaal Bosma skaaide yn 'e papieren om. Wêr wie dy list? ‘Moai,’ sei er, ‘ik sil it oantekenje; as jo om tsien oere jitris komme, is it my goed. Of woene jo earder op bêd?’

‘Wat blieft U, sergeant?’ Dy fint ferstiet ommers gjin Frysk, betocht er. En ear't er it oersette koe, skille de bel wer, rimpener jit, ferheftiger. No dit jit, dêr't dy Drint by stie. Wat moast er sizze. Hoe moast er...

De soldaat die in stap nei foaren. ‘Een gestrafte zeker, die belt. Zal ik even voor U gaan zien?’ Hy stie al foar it nûmerboerd; in klep wie fallen, tusken de koperen fekjes wie ien wyt mei in grutte, swarte sân. ‘Cel zeven.’ Redsum taaste de soldaat oer de kaaien. Dêr hongen nûmers oan. Linich swaaide er de doar út. Syn stappen sloegen troch de holle gong.

Korporaal Bosma liet him efteroer sakje mei de stoel, de holle

[p. 25]

oan 'e kâlde muorre. Dus dat hie it west. Net de tillefoan, mar in soldaat, dy't om drinken as oars wat belle. Dus dat betsjutte dat nûmerboerd. Sel sân. Hy socht it papier. In ûnbekende namme... ien fan it earste... tsien dagen strang...

De soldaat stie op 'e drompel. ‘Mag ik wat drinken halen, korporaal? Hij was razend, zeg. Hij had al een half uur staan bellen... Ik heb z'n veldfles meegenomen...’

‘Dat is it langste,’ glimke Bosma. ‘Ik haw him al in kear earder heard, mar ik miende, dat it de tillefoan...’

‘Deze telefoon,’ joech de soldaat werom, ‘wordt niet meer gebruikt. Kapot, of zo iets. Ze moeten in de wacht van de eerste kazerne bellen.’

Bosma fielde, dat er in kleur krige. ‘Doch dy flesse fol yn it wasklokaal,’ gebea er, ‘oerrinnend fol.’

Hy riisde oerein en rûn de gong yn. De seldoar stie iepen.

Ut 'e fierte seach er op 'e bûtenmuorre it skaad fan 'e ûnbekende soldaat út 'e sânde sel, dy't mei grutte swolgen dronk.