Bouwen en afbreken

[p. 7]

Ten geleide

toen ik een dezer dagen op mijn balkon stond, zag ik in de stille avond een man plechtig voorbij fietsen. Nu fietsen voorbij mijn huis vele mensen en zelfs is het geen bijzonderheid, wanneer sommigen tijdens deze rhythmische activiteit een zekere statigheid ten toon spreiden.

Ik zou deze man dan ook nauwelijks bemerkt hebben, wanneer hij zijn alledaagse grijsachtige kleding niet zou hebben gecompleteerd met een paar sandalen zo fel geel en zo contrasterend, dat de zachte tinten van de brede straat het een ogenblik aflegden tegen deze exotische gele beweeglijkheid en eerst de harmonie terugvonden, toen de man om de straathoek verdwenen was.

De onbekende keek bij het fietsen naar die twee sandalen,

[p. 8]

waarbij hij zijn aandacht eerlijk tussen hen verdeelde naargelang de ene dan wel de andere voet boven kwam. Zijn schoeisel bewonderde hij met een ontroerende concentratie en zijn omgeving was hij zich nauwelijks bewust.

Hij reïncarneerde Assepoetster, die vol stralende vreugde steeds maar weer constateert, dat de glazen muiltjes haar passen.

De situatie was echter des te merkwaardiger, omdat hier iemand iets bewonderde, waarvoor men gemeenlijk de kwalifikatie ‘afschuwelijk’ de juiste zou achten. Maar deze man demonstreerde de relativiteit van de smaak zo naïef uitdagend, dat de ergernis verre bleef en een gevoel van sympathie voor zo veel eerlijkheid en zo veel eenvoud de overhand hielde.

Toen ik mij aan het schrijven van dit voorwoord zette, zag ik de fietser met de gele sandalen in gedachten weer voorbijgaan. Het was alsof hij bij iedere pedaaltrap mij wilde duidelijk maken, dat smaken nog veel meer verschillen dan ik placht te denken. Hij scheen mij te waarschuwen voor de fout, dat men als geschenk kiest, hetgeen men zelf mooi vindt en men zich zelden in de schoonheidszin van de ander verplaatst.

Deze gedachte wordt bijna een obsessie, als het geschenk voor velen is bestemd. Hoe kan men erin slagen te verhinderen, dat hetgeen de voorkeur van sommigen heeft, niet de afkeer van anderen opwekt? Op deze laatste vraag past slechts één antwoord: men kan dit gevaar niet ontlopen. Reeds zeer gelukkig kan men zich prijzen, wanneer het gekozene de meerderheid althans in sommige opzichten bevalt en deze een ogenblik, vluchtig, in haar zwak, dus in de sector van de gevoeligheid, wordt getroffen. Dan kan men wellicht met enig succes speculeren op de menselijke reactie, dat een op een bepaald moment ontstaande ontroering welwillend stemt en de toegeeflijkheid tegenover het wellicht minder geslaagde vergroot.

De confrontatie met de man met de gele sandalen is ook in dit opzicht leerzaam. Wanneer deze buitenissige mens

[p. 9]

uiteindelijk toch niet geheel onverschillig tegenover het oordeel van zijn medemensen stond, maakte hij met zijn eenzijdige modemanifestatie een grote fout. Juist omdat de rest van zijn kleding zo hopeloos alledaags was, speculeerde hij met zijn schoeisel op onverantwoordelijke wijze met de publieke appreciatie. Vond men de sandalen lelijk, dan was de man verloren; slechts bij de weinigen met een even excentrieke smaak mocht hij sympathie voor zulk een keuze verwachten.

Verbaast het U dan, dat ik bij de keuze van het geschenk naar verscheidenheid heb gestreefd en getracht heb op deze wijze met de smaakvariaties althans enigszins rekening te houden?

Niet alleen de herinnering aan de fietser met de gele sandalen speelt mij parten, wanneer ik aan de ontstaansgrond van het boekje, dat voor mij ligt, denk. Er is nog iets anders, dat bij mij leeft en waarvan de verzwijging tot misverstand tussen U en mij zou kunnen leiden.

In dezelfde wereld als waarin wij werken, dromen wij ook. Werk en droom staan bij het nemen van een besluit en het uitvoeren van een taak dicht bij elkander, ook al denken wij vaak, dat wij in een strak schema van nuchterheid en realiteitszin onze plicht doen en wars zijn van het irreële, dat wij - wellicht ten onrechte - als een gevaar voor zakelijkheid plegen te zien.

Talrijker en belangrijker dan wij denken, zijn niettemin de ogenblikken, waarop een droom het bewuste zeer nabij komt en een rol gaat spelen bij het nemen onzer besluiten.

Zo heb ik mij, over het jubileum van Nationaal Grondbezit nadenkende, geconfronteerd gevoeld met een droom, die uit het verleden weliswaar reeds een goede bekende van mij was, maar nu onverbiddelijk en zeer reëel zich liet gelden. Onze carrière tekent zich hierin af als het vervoermiddel naar het einde; wij kennen zo goed de instap, ons plaatsje en zo

[p. 10]

weinig de uitgang, dat wij al dromende het transport met het zijn gaan verwarren.

Als deze mijmering ons wederom verlaat - wellicht was het een dagdroom - constateren wij met schrik, dat wij niet geheel los staan van het koude materialisme, omsponnen als wij zijn door het netwerk van onze dagelijkse taak, waarin wij de vervulling van ons levensdoel meer en meer denken te zien.

Bij het vieren van een jubileum vindt het gevaar, dat wij uit ons vervoermiddel niet meer naar buiten turen, zeer gemakkelijk een culminatiepunt. Dan versieren wij de levenstram van onszelf en onze medewerkers met zoveel bloemen, guirlandes en feestvreugde, dat wij minder dan ooit de weg kunnen zien. Dan wordt onze levenspromenade een tocht met een luxe-touringcar, die zijn weerga niet kent.

Het is deze droom en wellicht ook een weinig de ervaring van het heden, die ons uit zulk een feestelijke verkramping kunnen redden. Juist omdat wij plegen te dromen over de dingen, die wij missen of waarin wij althans tekort menen te schieten, ligt daarin onze kans om de betrekkelijkheid van een jubileum te zien. Immers, de mijmering brengt de betrekkelijkheid der dingen nader en kan, wanneer wij ervoor open staan, ons het verworven resultaat en het behaalde succes met grote reserve doen zien; naast het bouwen heeft somtijds het afbreken gestaan.

In dit licht bezien, wordt een jubileum geen aanhakingspunt voor een eenzijdige opsomming van hetgeen allemaal bereikt werd, doch een gelegenheid om de droom en de overpeinzing aan het woord te laten.

Toen ik mij dit realiseerde, kwamen de aanleiding tot en de aard van het geschenk voor de hand te liggen.

Na zovele jaren mochten wij toch weleens even uit ons vervoermiddel stappen en de frisse lucht van die grotere wereld inademen; vrijaf mochten wij voor een ogenblik nemen van onze eigen belangrijkheid en van de eenzijdigheid, die het voortdurend streven naar één doel in het zakelijke nu eenmaal eigen is.

[p. 11]

Ons over zulk een escapade verheugende, willen wij U van onze blijdschap laten blijken. De vreugde een kleine attentie aan vrienden te kunnen geven is noch egoïstisch, noch altruïstisch; beide begrippen raken haar niet, omdat de spontaneïteit geen beredenering of moralisering kent.

Vanzelfsprekend is het dan, dat wij het daarbij niet over ons zelf willen hebben; immers, wij willen voor een moment het gepresteerde en het mislukte vergeten en anderen doen vertellen van hun droom, hun mijmeringen, hun visies en decepties, hun bouwen en afbreken.

Als U en ik dan weer instappen, vegen wij wellicht van ons plaatsje de ruiten beter schoon, om naar de dingen om ons heen, ook naar de man met de gele sandalen, te kijken.

a. henkemans