Bouwen en afbreken

[p. 31]

De taal in de onderneming

kent u de geestige persiflage op de spraakkunst in het jaar 2050, die George Orwell in zijn roman ‘Nineteen-eighty-four’ ten beste geeft? Over duizend jaar kennen we als officiële taal de z.g. ‘Nieuwspraak’. Het is een taal waaruit alle dubbelzinnigheden en schakeringen zijn verwijderd en waarin geen enkele onregelmatigheid voorkomt. Het aantal woorden is drastisch beperkt en afleidingen worden op rekenkundige wijze vervaardigd: ‘buitengewoon warm’ heet dan ‘dubbelplus heet’.

Nu behoeven we ons van de taal over honderd jaar niet veel aan te trekken - wie dan leeft, die dan zorgt - maar toch is de beschouwing van Orwell ook voor ons leerzaam. In de laatste jaren groeit de wereld van handel, industrie, wetenschap en techniek snel naar elkaar toe. Het moderne verkeer heft de hindernis van de ruimte op. Er blijft echter nog hardnekkig één hindernis over, de taal. Onpraktisch moge in onze tijd die bonte verscheidenheid van twee-drieduizend

[p. 32]

talen over de wereld zijn, er steekt toch ook weer iets boeiends in. Mensen als wij, in staat te beminnen, te bewonderen, verdriet te hebben, geven uiting aan die gevoelens met een klanksysteem, dat op talloze punten verschilt van het onze. Toch ook afgezien van die verscheidenheid, is het gebruik van de eigen moedertaal al moeilijk genoeg. Zeker, ieder mens kan er vrijelijk en spontaan in zeggen wat hij te zeggen heeft, maar hij voelt zich zodra hij in het openbaar, schriftelijk of mondeling zijn taal moet gebruiken, gevangen in een vreemdsoortig warnet van lastige regels met grillige uitzonderingen. Waarom mag het een wel en het ander niet? Onze moedertaal is behalve een fundamenteel middel tot menselijke samenwerking, ook een exponent van onze eigen geschiedenis, aard en beschaving. Nu is het helemaal niet nodig onze taal te verheerlijken als de mooiste taal ter wereld - dat is onzin want zo zijn er twee-tot-drieduizend mooiste talen - maar wel is het onze plicht als lid van de samenleving èn als lid van de Nederlandse samenleving, dat taalgebruik naar onze beste vermogens te verzorgen. Ook als we moeilijk kunnen aannemen, dat we een abstracte grootheid als de taal kunnen eren, dan moeten we ons wel bewust zijn, dat we daarmee in ieder geval onszelf, ons onderwerp en ons publiek eren. Taalgebruik is immers een sociaal verschijnsel, dat als elk ander sociaal verschijnsel een normatief element in zich heeft: dit speciale onderwerp behandelen we voor dit speciale publiek op deze speciale manier. Doen we het verkeerd, dan slaan we een flater en daarvoor is juist de Nederlander dodelijk bang.

De hedendaagse grote onderneming is veel meer geworden dan alleen maar een instelling waar de mensen hun dagelijks brood kunnen verdienen. Zij grijpt diep in, niet alleen in het ingewikkelde leven van staat en maatschappij, maar ook in het persoonlijke leven van de enkeling. Daarmee heeft de onderneming een grote - laten wij het woord gerust maar gebruiken - verantwoordelijkheid ten opzichte van de taal als middel tot menselijke samenwerking en als exponent van onze vaderlandse beschaving. Er is al veel te veel geschreven

[p. 33]

en gewreven over vervlakking en nivellering, het maakt geen indruk meer. Al is dat alles nog zo zwaar, men is geneigd zich er bij neer te leggen: we leven niet in de achttiende eeuw maar in de twintigste. Ik ben echter van mening dat bij alle discussies over dit onderwerp men maar al te licht vergeet hoe men juist in een goed en verantwoord taalgebruik het middel bezit, om zich tegen een geestloze versimpeling van onze traditionele beschaving te verzetten. Zoals de onderneming in financiële, commerciële en sociale zaken, de richting kan aanwijzen, zo kan zij ook een voornaam stuk medehelpen in de taalopvoeding van ons volk.

Honderden brieven komen in een groot bedrijf wekelijks binnen en gaan de deur uit. De typistes ratelen de geijkte formules op hun machines: ingesloten gelieve U aan te treffen - hiermede hebben wij de eer - ik moge U beleefd verzoeken - wij nemen beleefd de vrijheid - naar wij mochten vernemen - inmiddels verblijven wij met de meeste hoogachting.

Is het niet jammer dat een groot gedeelte van onze z.g. zakelijke brieven in zo'n zielige cliché-taal is geschreven? Anderen napraten, de kanselarijmodellen gebruiken die tot op het bot zijn afgeknaagd, het past niet voor de mens die in zijn taal zichzelf wil geven. We uiten onze afkeer, indien we voor de zoveelste maal een uitgekauwde aardigheid horen van een radiokomiek, maar we zien er niet tegen op in onze brieven tot versuffens toe dezelfde melige woorden en zinnen te gebruiken. Natuurlijk is het uitgesloten, dat men telkens weer origineel kan zijn - dat houdt geen mens uit -: natuurlijk mag een zakenbrief niet gesteld zijn in een kletstoon van hoe-gaat't-ermee, ze moeten kernachtig zijn: tijd is inderdaad geld, maar dat ontslaat ons niet van de plicht, elke brief hoe kort en onbelangrijk ook, te verzorgen naar de vorm.

Elke uitgaande brief vertegenwoordigt het bedrijf: wij moeten van onze mensen eisen dat zij goed nederlands schrijven, wij moeten van hen eisen dat zij hun taal steeds beter gaan beheersen.

[p. 34]

Is goed nederlands een nederlands zonder vreemde woorden? Strikt genomen, behoeft er in een taal geen vreemd woord te bestaan. Ieder echter weet dat we in de praktijk van het leven, vreemde woorden niet kunnen ontberen. Ze zijn internationaal, ze behoren tot de vaktaal van wetenschap, handel en techniek. Ze kunnen een kleine nuance brengen waar het eigen woord te grof zou zijn. Ze komen met het produkt uit den vreemde mee. Toch voelen wij intuïtief dat ergens een grens ligt, dat er ergens geen sprake is van noodzaak maar van misselijke aanstellerij, dat als het er op aankomt, het eigene toch de voorkeur verdient boven het buitenlandse. Smaak en beschaving moeten de weg wijzen. Pubers en halfontwikkelden schermen graag met vreemde woorden. Wij moeten onze mensen duidelijk maken, dat met de bescheidenheid van de moerstaal meer is te bereiken dat met de opgeblazenheid van het vreemde. In vroeger eeuwen ging men een vreemd woord welbewust uit de weg en zocht men zijn taal met het eigene te verrijken. Hoever staan wij nu van dat streven af! De enkeling die het waagt een vreemd woord door een nederlands te vervangen, wordt met hoon bejegend. Een nederlands woord voor ‘Public relations officer’, voor ‘Sales Manager’, voor ‘Human Relations’? Maar man, wat wil je eigenlijk? Waarom die kinderachtige romantiek van de Volendammer met klompen in een tulpenveldje. Public Relations zijn Public Relations, dat is voor iedereen duidelijk...... Men zegt wel eens, dat wij nederlanders te lui zijn om vreemde woorden te vertalen en dat wij zo internationaal georiënteerd zijn dat voor ons het vreemde gelijk aan het eigene is. Het is best mogelijk, maar ik kan het idee niet van mij afzetten, dat de liefde voor het buitenlandse woord voor een groot gedeelte op ijdelheid berust. Een psycholoog zal er misschien ‘minderwaardigheidscomplex’ van maken.

Als in onze taal elke dag steeds weer nieuwe vreemde woorden indringen en men wil de moeite niet nemen een poging aan te wenden om nederlandse woorden, waar dat mogelijk en nuttig is, daarvoor in de plaats te nemen, dan zal onze

[p. 35]

woordenschat op den duur verbuitenlandsen. Voor de taal van het huiselijk leven behoeven we niet bang te zijn, maar de taal van het bedrijfsleven is op sommige plaatsen al ver aangetast. Nog meer aangetast is de taal van de reclame. Ik geloof niet dat ik daarvan veel voorbeelden hoef te geven. Een wandelingetje door onze winkelstraten, een kwartiertje bladeren in de kranten geeft ons materiaal in overvloed: no iron shirts, travel-bags, washdresses, U kunt een engels woordenboek vullen met alles wat in onze shops wordt aangeboden. Juist in haar reclame treedt de onderneming naar buiten op, presenteert zij zich aan het grote publiek. Al behoort het gebruik van vreemde woorden tot de manieren om kopers aan te lokken, laten wij ons erin tenminste matigen. Misschien doen wij op den duur de ervaring op, dat met de pittige moerstaal nog beter de vangstrikken gespannen kunnen worden.

Gelukkig zijn er ook krachten die tegen het taalbederf en de taalmenging ingaan. Ik denk hierbij aan de Centrale Taal-commissie voor de Techniek, een groep van ingenieurs, die in noeste, belangeloze arbeid het grote terrein van industrie en techniek van taalzonden zuivert. Ik denk ook aan het nu meer dan een kwart eeuw oude Genootschap Onze Taal, een groep van leken uit allerlei beroepen en standen, die onder taalkundige leiding werken voor de verbetering van het taalgebruik in hun omgeving. Dit genootschap geeft een maandblad uit, waarop eigenlijk alle nederlandse ondernemingen geabonneerd moesten zijn.

Die onlogische taal, vol lastige regels en grillige uitzonderingen moge dan in een sarcastische fantasie van een romanschrijver over duizend jaar even genormaliseerd zijn als de technische apparaten, zij is toch eigenlijk een onschatbaar bezit van de mens, wij moeten er alles in zeggen wat wij in ons leven nodig hebben.

Laten wij haar in ere houden!

j.t. duyvis