Bouwen en afbreken

[p. 49]

De opgejaagde mens

ik moet eerlijk bekennen niet te bevroeden wat de regisseur van dit herdenkingsboekje ertoe heeft gebracht om aan mij als medicus een bijdrage voor dit werkje te vragen. Zeker zal dit niet het geval zijn omdat de moderne medicus in zo uitgebreide mate betrokken is bij nationaal of privé grondbezit. De staat, die als onverzadigbare slokop fungeert zorgt er wel voor, dat er van enigermate van betekenis zijnde bezitsvorming bij de arts weinig sprake meer kan zijn. Dit is echter ook niet meer nodig want lieve Vadertje Staat gaat immers zo ver om al van de geboorte (praenataal) tot zo mogelijk nog in het graf (postmortaal) de tederste zorgen voor al zijn onderhorigen aan de dag te leggen en de ouder wordende medicus, die er nog niet in geslaagd was eerder

[p. 50]

tot enige bezitsvorming te komen, mag nu blij zijn in het gilde der ouden van dagen ‘bien soignés’ te worden opgenomen. Het heeft weinig zin om tegen dit alles te sputteren. Als we bedenken dat we 80 jaren hebben gevochten om van de tiende penning te worden bevrijd, dan zouden we nu wel een strijd van honderden jaren moeten beginnen om aan deze tiranniegreep te ontkomen en dat is immers zinloos!

Maar meer betekenis waarschijnlijk dan dergelijke financiële beschouwingen kunnen juist voor het zakenleven enkele opmerkingen van een arts toch wel hebben, als deze met bezorgdheid constateert in welke falikante richting de werkende Westerse mens steeds verder wordt gedreven. Want terwijl op vrijwel ieder gebied wetenschappelijk een, men mag wel zeggen verbijsterende vooruitgang wordt geregistreerd, moet zeker worden erkend dat er op het gebied van het menselijk geluk een uit de aard der zaak statistisch moeilijk vast te leggen stilstand of zelfs achteruitgang is opgetreden.

En dit in weerwil van het feit dat deze wereld het genot en gemak van de mens op zo eminente wijze dient! Het aantal ons voorbij flitsende auto's, waaronder een aantal op vliegtuigmoederschepen gelijkende sleden, neemt steeds meer toe. Vliegtuigen brengen ons in enkele uren naar landen waarvan wij vroeger alleen maar droomden. De technische hulpmiddelen bij de arbeid op kantoor en werkplaatsen, maar ook in het huishouden, worden steeds perfecter. Voor vermaak en ontspanning kan de mens beschikken over een uitgebreid en met het grootste raffinement opgedist register. Radio en gramofoonplaat zijn allang gemeengoed geworden en zelfs op de kleinste huisjes verrijzen nu de radiomasten. Doctorandi in tal van wetenschappen hebben geen koffiedik meer nodig om ons de toekomst te voorspellen, massa-flat-behuizingen geven ons een eenheidswoonplaats, zo aangepast aan het gebruik als maar kan. De dood wordt uitgesteld, want de gemiddelde levensduur is al 70 jaar geworden en zal zeker nog hoger worden opgevoerd.

En toch bestaat er door dit alles bij geen enkele bevolkingsgroep rust en bevrediging, geen gevoel van geluk en ont-

[p. 51]

spanning, want als de opgejaagde mens ook maar even tot bezinning komt en het geraas om hem heen kan ontwijken, blijft er toch een katerige stemming over, al verneemt hij niet eens de toch in hem aanwezige vraag naar het waarom en waarheen, die ook door de meest efficiënte levensorganisatie niet kan worden weggevaagd.

Sommigen realiseren zich dan, dat de weg naar het geluk, zoals zij dat zoeken, steeds meer op zijwegen voert en dat zij op die gang zo talrijke factoren moeten inschakelen dat, als eenmaal het verlangde doel bijna of volledig is bereikt, zij er niet eens meer van kunnen of durven genieten. De moderne mens krijgt vrijwel geen kans meer om zich te ontspannen. De kring waarin hij zit maakt hem dat onmogelijk en als hij rust wil zoeken vervalt hij in een cacophonie van vacantiegeraas. Meer en meer gaat hij onder in de massa en verliest hij zijn eigen persoonlijkheid.

Schrikbeelden en beklemmingen rijzen aan alle kanten op; het moderne verkeer eist meer en meer slachtoffers; van roken krijg je kanker, van het harde werken een hartgebrek of manager disease; alle zwakken en zwakzinnigen worden in leven gehouden, een heir van ouden van dagen bedreigt naast andere bijna niet meer te dragen sociale lasten onze economie, het zakenleven wordt met de dag gecompliceerder en onbevredigender; de arbeidsvreugde is al bij de massamens een bijna onbekend begrip geworden en het streven om op peil te blijven voert tot een nek aan nek race. Een niet te stelpen ambtenarij viert hoogtij en hangt als een blok aan het been van iedereen die wil werken. De fiscus knijpt ons niet alleen uit maar is in zijn tortuur zo ingewikkeld dat geen leek meer de techniek der slachterij van de eieren leggende kip kan bijhouden. We leven in een staat, die als een monster uitgroeit en door velen wordt gehaat. Iedere man heeft het zo druk, en de vrouw dikwijls ook, dat ze geen tijd meer voor elkaar hebben of hoogstens elkaar nog door rock 'n roll en soortgelijke machinaties kunnen bedwelmen.

De geneeskunde snelt met reuzenschreden vooruit, deinst voor niets meer terug en stelt soms tot behoud van het leven

[p. 52]

behandelingen in, waarbij men zich de vraag kan stellen of het beter is zó nog te zijn of niet meer te zijn. En alsof dit niet genoeg was drijven over dit alles nog dreigende wolken met opschriften als: concentratiekampen, hersenspoeling, atoombomellende en andere.

Ik begin nu helemaal ervan overtuigd te worden dat dit stukje er niet toe kan bijdragen een feestelijke stemming op peil te houden. Maar misschien kan ik ten halve keren, door er aan te herinneren dat er toch zonder twijfel een uitweg is. Want laten we toch vooral niet vergeten dat door dit alles heen het innerlijke van de mens precies hetzelfde is gebleven. Toen deze onderneming nog in de kinderschoenen stond, ja zelfs vele eeuwen hiervoor, waren er mensen die evenals nu liefhadden en als ze meenden dat het nodig was ook haatten. Er werden altijd beestachtigheden begaan, maar ook altijd waren er innerlijke rust en zelfs geluk brengende uitingen van de menselijke geest. De mens was altijd ontroerd door een langgesteelde roos in een slanke vaas, door een vogelzang in het late avonduur, door een van geluk stralend vrouwengelaat. Kleine kleurrijke hummels spelen ook nu nog hun spelletjes in een zandhoop zoals ze altijd deden en er is ook vertedering als in de singel voor mijn huis een eendje trots voorbij glijdt met daarachter een achttal kleine gele dotjes.

Ook in deze tijd snakt het mensenhart nog naar iets moois, naar iets goeds; laten we het maar naïevelijk geluk noemen, maar terwijl de mens dezelfde is gebleven heeft hij het zich door het steeds waanzinniger opjagen van het tempo bijna onmogelijk gemaakt om van vele, dikwijls simpele en ongecompliceerde dingen te genieten.

Als we het zo willen zien, weten we tenminste waar de vijand ligt, tegen wie we vechten - een gevecht waarbij we desnoods te gronde moeten gaan, wat toch nog beter zal zijn dan zo door te gaan en ons te laten beroven van alles, dat aan het ware mensenleven waarde kan geven.

e.h. hermans sr.