Hedensdaegse Venus en Minerva of twist-gesprek tusschen die zelfde

Venvs.

'Theeft dijnen will geweest, geduchte Donder-vader,
Tot rust van onze twee, tot lust van allegader,
Door onderling Gesprek, voor u, en dezen Raed,
Te drijven uyt den krop een ingewelden haet.
Ik zwere by den Throon van onze Opper-machten,
Ik zwere by mijn 'Zoon, en zijn gezwind Geslachte,
Den hoon aen mijn betoont, den onlust in uw Zael
Hangt aen het preutze breyn van Pallas t'eenemael.
Den gouden Appel kan haer maeg noch niet verdouwen;
Die steekt haer voor het hart; die doet haer galle spouwen.
'T en leyt haer aen onz Macht, Waerdy, of Konsten niet:
'T is Schoonheyds duyren Prijs daer't dwars gezicht op ziet.

[p. 4]

 

Dan doch, doordien't haer lust 't venijn van hare vonden

 

Op waen van hare Konst, Waerdy, en Kracht te gronden,

 

Wel aen, ik ben bereydt, te toonen voor den Raed,

 

De kracht van mijne Konst; den standt van mijnen Staet.

 

Neen, Goden, houdt vry sté: 'k zal nu geen rimppels weven;

 

Geen goude Munten slaen; geen Satyrs-koten geven.

 

'T vertoog van mijne Kracht zal maer by woorden staen,

 

Van 't geen by mijn, wel eer, is over-al gedaen.

 

Zacht, Venus; 't viel te lang u Daden-roll t'ontdelven,

 

Van ouwe Eeuwen af. daelt yder in u zelven;

 

Beleezt u eygen borst: daer is geen twijffel aen,

 

Gy zult wat Stiers-gelijk in haer begrip zien staen.

 

Slaet voorts een wakker oog op't woelen van de Menschen,

 

Van duyzenden schaers tien die om mijn hulp niet wenschen.

 

Het leeft, en zweeft, all wat in mijne Weelde woelt;

 

'T verdwijnt, en quijnt, all wat mijn gunste niet gevoelt.

 

Mijn Kracht bespringt den^(a) Leeuw zoo wel als teere Mussen;

 

Het nat van heel de Zee kan zelfs mijn Vuyr niet blussen;

 

'T lieft^(b) alles watter leeft: ja 't ongevoelig Kruyd

 

Sterft,^(c) zonder weder-paer, en mijn behulp haest uyt.

 

Geen zoo verwoed Gewest, zoo bars-geaerde Landen,

 

Zoo zuyren stuyren Zee, soo kale schrale zanden,

 

Daer niet mijn zoete Zucht den woesten mensch besluypt,

(a) Lucianus (in Deor. Dialog.) voert de Minne in, aldus sprekende: Ik bē nu mer de Leeuwen zelfs gemeenzaem geworden; en dikwils haren rugg beschrijen de, vat ik ze by de manen, haer als eē Peerd, na mijn gelieven, mennende. En zy, troetelen my al quispel-staertende, zy lecken mijne handen, &c.

(b)

Omne adeò genus in terris hominumque ferarumque,

Et genus aequoreum, pecudes, pictaeque volucres
In furias ignemque ruunt, amor omnibus idem.

(Virg. 3. Georg.) Et, secundum Ciceronem (2. de Nat. Deor.) Venus a Latinis dicta est, quod ad omnia veniat.

(c) De Natuyr-kondigers, en uyt haer Fonseca, (Amphit. Amor. cap. 3.) getuygen, dat liefdes heerschappije zich uytstrekt tot d'alder-geringste sprantjens, en dat onder haer een Manneken en Wijfken erkent werdt; dat ook die zelfdige niet na behooren groeyen en bloeyen, voor al eer zy dichte by den anderen geplaetst zijn. Dit wijzen ook aen deze verskens van Claudianus, (descript. Vener. Aulae:)

Vivunt in venerem frondes, omnisque vicissim
Foelix arbor amat, nutant ad mutua palmae
Faedera, populeo suspirat populus ictu,
Et platano platanus, alnoque assibilat alnus.

Om met wijdloopige vertoogen den Lezer niet op-te-houdē, zullen wy hem maer alleen het exempel van den Dadel-boom (als wel het uyt-stekentste zijnde) voor oogē stellen. Ammianus Marcellinus (lib. 24.) getuy gt hier van, datz' aen den anderen trouwen, en in onderlinge liefde vervallen, indien zy elkander in't gezicht staen; datz' ook wonderlijken wel gedaen zijn, wanneer hen den reuk haers weder-paers door den wind werd toe-gevoert. Plinius (lib. 13. c. 4.) zeyt van gelijcken, datze door't toe-gevoerde stof trouwen, en zonder Manneken onvruchtbaer zijn. Ja, daer werd getuyght, (Ionstonius in admir. Plant. cap. 32.) dat zy, al vorens vruchtbaer geweezt zijnde, onvruchtbaer werden, wanneer hare Mannekens zijn uyt-geroeyt: En datze daerom in AEgypten alzoo gepóot staen, dat het stof der Mannekens de Wijfkens door den wind kan werden toe-gevoert; ofte andersints, van elkander verder afgescheyden zijnde, met touwen aen een gebonden werden. Constantinus (de Agricult. lib. 10. cap, 4.) heeft mede na-gelaten, dat dit by de Hof-luyden wel werd in acht genomen, ende datze de naest-by-een-groeyende, en verliefde Dadel-boomen (die uyt de toe-buyging harer tacken erkent werden) over weder zijden aen-raken; ende zoo gelijk als kusjes aen de geliefden overdragende, haer met den auderen vermengen. Een gedenk-waerdig exempel hier van verhaelt ons den voornoemdē Jonstonius uyt Cardanus, van een Dadel-boom in Data, een Stad in Numidien, welckers vruchten, ten waer een groenē tak des Mannekens, met des Wijfkens tacken vermengt wierd, niet tot rijpheyd en quamen, maer geheel steenig en mager wieschen; en in tegen-deel goede rijpe vruchten voort-teelde, wanneer zy of met een blad, of schorsse des Mannekens verzelt was. Doch 't alder-wonder-baerlijkst is 't exempel van Jovianus Pontanus in verssen na-gelaten; die melden, hoe twee Dadel-boomen, het Manneken binnen Brundasium, het Wijfken binnē Hydruntum staende, onvruchtbaer zijn geweezt, zoo lange, tot dat zy hooger opgegroeyt zijnde, elkander konden bezichtigen. Waerom de Heer J. Cats, de minnelycke teel-zucht aller dingen willende uyt-drucken, den Dadel-boom tot een Zinne-beeld genomen heeft; waer van hy aldus schrijft:

Den Dadel-boom vertreurt haer jeugt,
Men zierter aen noch vrucht, noch vreugd.
Tot zy ten lesten by haer vint
Haer weder-paer. dat zy bemint;
Dan grijpt den boom eerst als een moed.
En geeft haer vrucht in overvloed.

[p. 5]

 

Een^(d) Vischje minne-walpt, een Kruyd syn gay bekruypt.

 

Door mijn ist dat de Zee den Mensch beschaft haer Visschen,

 

Dat Hoven dienstig Ooft, dat Bossen Wild-braedt disschen:

 

Door mijn vol-groeyt en bloeyt het menschelijk geslacht,

 

En blijft in wezen door mijn wenschelijke Macht.

 

Door mijn zijn voort-geteelt u barsch-gebraude Wijzen,

 

Die gy gewoon zijt voor het Puyck-geslacht te prijzen;

 

De purp're Koningen; de hayl'ge Priester-schaer;

 

En 't drymael-hayligh hoofd van Pieters Volgenaer:

 

U ruymen Rijmers-rey, wiens tal zoo grof gegroeyt is,

 

Dat zelfs den bre'en Olymp, met re'en, daer in bemoeyt is,

 

Waer hy hen bergen zal, leeft mé door mijne sterkt:

 

Zelfs dat gy Goden zijt werdt door mijn uyt-gewerkt.

 

Gy hoeft mijn zeggen voor geen vrouwe-klap te wanen.

 

Wat zal een Konink zijn, ontbreken d'Onderdanen?

 

Ik teel den mensch, die onz voor zijne Goden houdt;

 

Die 't wierook-offer smookt, en onze Tempels boudt.

 

Zoo 'k maer, een kleynen tijd, den Menschen-bow liet varen,

 

Weg was ons Tempel-eer, voort waren all d'Autaren;

 

Geen be'e, tot Goden-hulp, zou onz het oyr beslaen;

 

Geen dankbaer myrrhe-domp zou onz ten neus ingaen.

 

U gaven, groote Goon, waer door gy groot geacht zijt,

 

Die waren haer waerdy, en wy gelijk onz macht quijt:

 

Wat nut, Iäcche, wacht gy van u nutte Sprant,

 

Als niemand haer genutt, en niemand haer beplantt?

 

Gy ziet dan niet alleen mijn wijd-verspreyde Krachten,

 

Maer ook hoe zy by onz en menschen zijn te achten,

 

Om haer nootzaeklijkheyd. wy zien het daglijks aen

 

Hoe veelder door den Strijd, en snellen Tijd vergaen:

(d) Pisces ob amorem marcescunt, pallescunt, &c. Gomesius de Sale, lib. 1. cap. 21.

[p. 6]

 

Wy zien somwijl de Aerd (O, nare ongelocken!)

 

In haren hollen buyk geheele Steden schocken:

 

Wy zien hoe dat te-met den stuyren Zee-golf zwelt,

 

En duyzenden in Zee, en in de Velden velt:^(e)

 

Wy zien hoe veelder vaek in droeve tranen sticken;

 

Hoe zelfs de^(f) Blijdschap, die het meeste most verquicken,

 

Den Mensch ten grave zendt: wy zien hoe nu een^(g) Haer,

 

Nu zelfs een^(h) Druyve-kern hen stort in dood's gevaer.

 

Wy weten datz' oock⁽ⁱ⁾ all een vluggen uyt-vaert maken,

 

Die het onsterflijk Vocht der Goden niet en smaken:

 

Wy weten dat zy all geen Breyn-gebroedzels zijn,

 

Onsterffelyk geteelt, door't toe-doen van Jupijn.

 

Maer ik doe 't sterffelijk voor^(k) onverderflijk achten,

 

Door 't recken van den rey der ruymer na-geslachten.

 

En dit onz noodig werk is, boven hare Deugd,

 

Noch steeds verzelschapt met vermakelijke^(l) Vreugd.

 

Ter plaetze waer ik my maer neder koom te zetten,

 

Daer krielt den barren grond terstont van Violetten;

 

Daer groent de Maegde-palm; daer groeyt het Borze-kruyd,

 

En yder graesjen roept zijn wel-genoegen uyt.

 

Bekruyp ik eens den geest der rede-looze Dieren,

 

Hoe ziet men, inder ijl, den ruygen Doffer tieren,

(e) Non sola mortalibus maria hanc fidem praestant. Illum bellantem arma decipiunt: illum diis vota reddentem penatum suorum ruina sepelit: ille vehiculo lapsus properantem spiritum excussit. Cibus avidum strangulavit, abstinentem frugalitas. Si bene calculum ponas, ubique naufragium est. Petron.

(f) Het herte van den mensche, door een uytstekende en onverwachte blijdschap, zich schierlijk en als geweldelijk openende en ontvouwende, laet haer, op een bot, alle hare geesten en natuyrlijke warmte ontglijen, waer op somwijl de Dood volgt.
Alzoo is eenen Philemon, allacchende, omgekomen; ziende eenen Ezel zijnen romp met vijgen vullen: Val. Max. l. 9. c. 12.) Van gelijcken Zeuxis, een hoog-beroemt Schilder; de welcke een rimpelige Bes na de konst afgevrocht hebbende, hare kluchtige mismaektheyd met zulcken vernoegen begluyrde, dat hy allacchende den geest gaf: Querc. ex Coelii Rhod. lib. 1. cap. 18.) Rhodius Diagoras, als Pausanias (in Lacon.) en AElianus (lib. 9. de Var. Hist.) verhalen, ziende zijne dry Zonen in eenen Schou-kamp, ter eeren van Jupiter ingestelt, te zamen triumpherende gekroont, ende dat zy hem, vriendelijk omarmende, hare gewonne kranssen op't hooft zette, heeft hy, door alte grooten blijdschap, in het ooge der Toe-zienders, en d'omhelzing zijner Zonen, het leven afgeleyt. Dit getuygt ook Cicero (1. Tuscul.) doch maer van twee Zonen gewach makende.
Dier gelijkē exempel van twee Moeders is te zien by Valer. Max. l. 9. c. 12. De Poëten Sophocles ende Philippides zullen hier na gemelt werden.

(g) Fabius is aen een hayt in de melk gestikt: Plin. l. 7. c. 7.

(h) En Anacreon aen een druyve-kern. Id. Ibid. & Val. Max. l. 9. c. 12.

(i)

Ignis pepercit, unda mergit, äeris
Vis pestilentis aequori ereptum necat,
Bello superstes, tabidus morbo perit.

Buchanan. Babtist.

(k) Hoedanig is op't Schip den Stuyrman, in een Stad de Overigheyd, de Zonn in de Wereld; Zoodanig is de Liefde by de sterffelijke menschē. Een Schip loopt zonder Stuyrman ten verderve, een Stad zonder Overigheyd in gevaer, de Wereld steekt zonder Zonn in duysternis; en des menschen leven mag, zonder toedoen van de Minne, geen leven genoemt zijn. Philipp. Beroaldus in Orat. habita in princip. enarrat. Propertii.

(l)

- Hominum, divumque voluptas,

Alma Venus. - Lucret.

[p. 7]

 

En zingen, op zijn tael, zijn minzaem korokot;

 

Die vreugdeloos, te voor', gedoken zat in't kot!

 

Den wreeden Leeuwen-aerd bevlijt zich dan tot vleyen,

 

En minnelijk onthael; den Tijger laet zich leyen,

 

Tot vriendelijk gefool; het meest' en 't minste Dier

 

Schept innerlijke vreugd, uyt mijn verjeugend Vier.

 

Waer ik my wederom ga met den Mensch vervoegen,

 

Daer koomt gezwind met mijn het^(m) hoogste vergenoegen;

 

Daer heeft een Harders-kind meer dan een 's Konings Zoon,

 

Als d'een zijn Lief geniet, en d'ander Staf en Kroon.

 

'T vernoegen in den mensch is een der grootster deugden;

 

'T vernoegen geeft een vreugd veer boven alle vreugden:

 

Geen schat op aerd den mensch zoo veel vernoegen geeft,

 

Dan daer het Lieff met't Lieff in zoet vervoegen leeft.

 

Een lach, is duyzend pond; een druckend kneukel-vatten,

 

Drukt geesten in zijn hert; een kus, is niet om schatten;

 

Een lodder lonckje, van haer tintelend gezicht,

 

Dat houdt hy boven Sonn- en Maen- en Starre-licht.

 

Maer 't hoogst vernoegen dat de Minne-vreugd kan geven,

 

Doet⁽ⁿ⁾ leden-schoonheyd in haer jeugdig herte leven.

 

Ja, Goden, dit's tot u zoo vreemden zeggen niet,

 

Die weet wat Vreugde datm' uyt schoonheyds vrucht geniet.

 

Niet weynig onder u die hare Nectar-teugen

 

Verlaten, voor de vreugd mijn's minnelijks vermeugen;

 

Verlaten, om't genot van't menschelijke Schoon;

 

En werden, om den Mensch, on-mensch, van groote Goon.

 

Den yver, om u Throon voor 't Reuzen-rot te vesten,

 

Was slapper, dan den ernst, tot schut van Troiens vesten.^(o)

 

Wat was u ooge-merk? een over-schoone Vrouw;

 

En niet het hoog geprael van't prachtige Gebouw.

 

Wanneer Ik d'eerstemael was hemel-waerts getogen,

 

Wie hield zijn herte t' huys? wie zijn begluyrend' oogen?

 

Heeft flux niet yder een geloopen, en Jupijn^(p)

 

Gebeden, om aen mijn gehecht te mogen zijn?

 

Maer gy, Minerva, werd van niemand veel getrocken.

(m) Latet enim in Muliere aliquid, maius potentiusque omnibus aliis humanis voluptatibus. Fonseca Amphit. Amor.

(n) Een schoon Wijf verblijt haren Man, ende een Man en heeft niet lievers. Syrach cap. 36. vers. 24.

(o) Want daer zy de Reuzen met gelijcker macht, en te-zaem-gevoegde wapenen bestreden; daer hebben zy, om Helenas zaek, zelfs tegens den anderen krijg gevoert: Lucian. in Charidemo.) Waer uyt Tiraq. (in Leg. Connub.) geen onredelijk belluyt maekt, dat de schoonheyd, zelfs na 't oordeel der Goden, alle andere zaken der menschen overtreft.

(p) Natalis Comes cap. de Venere, ex Homeri Hymno Veneris.

[p. 8]

 

Een mensch, die Vreugd na-jaegt, en zal u prang niet zocken.

 

Schoon gy, by't Nectar-vocht, som wijll de Goon vergast,

 

Zy zijn met u verzoek zoo euvel niet gepast.

 

Ik wedd onz tranen-vloed wel licht zou zijn te stelpen,

 

Indien men u den weg van Momus in zag helpen;

 

Wien, om zijn Wijsheyd, wierd het Hemel-wulf ontzeyt,

 

Waer door onz vrye Vreugd te schimper wierd begreyt.

 

Nu moet hy op de Aerd, als droeve Ballink, zweven;

 

Geen hut, geen huys, geen hof en wil hem herberg geven.

 

Zulk breyn is tot de Vreugd der Goden onbequaem;

 

En, op het aerden-rond, by niemand aengenaem.

 

Wie isser onder onz die, by de Nectar-teugen,

 

Schept in u vijzen aerd een hertelijk verheugen?

 

Me wenscht u Negen-tal, met u, ter Zalen uyt,

 

Zoo haest, by't Goden-vocht, Pans boertig pijpje fluyt.

 

Gelijk by d'Hemel-rey, zoo ook by d'aerdsche Goden.

 

Wien van haer allen lustt den prang van u geboden?

 

Haer oyr is veel te teer; te bytende, de loog,

 

Die oyt een hayr-breyn hooft uyt uwe Lessen zoog.

 

Me schept, in't lust-rijk Hof, een wonder wel-gevallen,

 

Een zonderling vermaek in boerten, jocken, mallen;

 

Zoo datmer zijn genucht uyt Grille-gecken vat:

 

En daer past uwen Grijn gelijk het vijfde rad.

 

Gaen wy het Hof voor-by, en zien op d'Onderdanen,

 

Wie kan u vijs Gevolg alhier ook wel-koom wanen?

 

Werdt niet terstond alom de Jeugd en Vreugd belet,

 

Waer maer u Wijs-hoofd heeft zijn voetten ingezet?

 

Is hy met jeugdig volk ten vollen disch gezeten,

 

Me moet met statigheyd de vreugde-brocken eten;

 

De maeltijd werdt geënt, of met een stommen mond,

 

Of datm' een droef geschil vorscht na den twijffel-grond.

 

Heeft hy zijn voet gezet daer jonge Lieden zingen,

 

En, onder 't stem-gevly, in ronden reye springen;

 

Flux werdt de voet een staek: als of u Gorgons hoofd,

 

In eenen oogen-blik, haer 't leven had gerooft.

 

Wil hy op't Speel-tooneel zijn barsche brauwen zetten,

 

Hy zal ook daer de Vreugd, met zijn gezicht, beletten:

 

Neen, zal een zoet vertoog, of minnelijk geluyt

 

Aldaer geoffert zijn, dien^(q) Cato moet eerst uyt.

(q) De Romeynen hebben gehadt hare Tooneel-spelen, die van naekte Cortizanen, ter eere van de Godinne Flora, wierden geoeffent. Cato op een tijd, als Toe-ziender, zich op't Tooneel geplaetst hebbende, wilden de Cortizanen, beweegt door d'achtbaerheyd van zoo een man, hare gewone Spelen niet aen-van-gen, voor-al-eer hy hem van daer gemaekt hadd.

[p. 9]

 

Gy waert u Vader zelfs een last in zijne harssen;

 

Dies zocht hy middelen, om u daer uyt te parssen.

 

Gy most, voorwaer, wel zijn een grooten last in't hoofd,

 

Om wien het beckeneel most werden op-geklooft.

 

Zoo lang gy daer verbleeft, was vriend'lijkheyd vervlogen,

 

En^(r) grimmigheyd verwekt: Me zag het aen de Ogen,

 

Dat vry een droeve Quael zijn hatssens had ontstelt.

 

En zoo vaert vder een, die zich met u verzelt.

 

U Wijzen Preutel-pot is niet alleen geboren,

 

Om in zijn even-mensch de Vreugde te verstoren:

 

Zijn evgen hert is zelfs een doel-wit van verdriet,^(s)

 

Waerin den Onlust meest haer droeffte pijlen schiet.

 

Ziet eerst den aen-vang aen, van u gewijde Knapen;

 

Daer in valt niet met all dan ongeneucht te rapen:

 

Ziet haer Verblijf-plaets in, den grond-worp van haer kruys,

 

Geen onderscheyt by haer, en het Gevangen-huys.

 

Daer zit een grillig Hoofd, met rimpelige braeuwen,

 

Wiens op-slag maer alleen de jonkheyd kan benaeuwen:

 

Zijn donderend geluyd heeft Vorstelijke klem;

 

En 't tendere Gewas dat zidderd voor zijn stem.

 

Daer zwaeyt hy zijne Plak, als Koninklijken Scepter:

 

Niets, zonder zijn verlof, en roerter, noch en repter.

 

Zoo dat het zwacke breyn, door angst, meer werdt verkort,^(t)

 

Dan 't aen-neemt, door de Les zoo schitter uyt-geknort.

 

In dit verdrietig stof verslijt hy 't eerste leven:

 

Daer werdt de Letter-konst, ten^(v) Pijn-bank, hem gegeven;

 

Daer werdt de grond geleyt van 't vruchtbaer Hydrâs hoofd,

 

Dat^(x) Eenen in vier duyzend deelen heeft geklooft.

 

Heeft hy misschien by-na dit Monster over-wonnen;

 

Eylaes! daer moet, wel licht, van nieus we'er zijn begonnen:

(r) Lncianus (in Deor. Dialog.) doet Vulcanum aldus spreken: O! Jupiter, gy had wel een groot quaet in't hoofd, Waerom gy niet buyten reden grimmig waert. alzoo onder uwe hersse vliezen zoodanigen levende, ja gewapende Maagd school Ghy had voorwaer geen hoofd; maer, buyten weren, een Leger.

(s) Waer vele wijsheyd is, daer is vele onmoedigheyd: ende wie vele leeren moet, die moet vele lijden. Ecolesiast. cap. 1. vers. 18.

(t) Trincavellius (lib. 1. Consil. 16.) Had een Patient van 19. jaren, die boven maten Melancholijk geworden was, uyt te veel studien, en 's Meesters strengheyd; Qui plus mentis paedagogico supercilio abstulit, quam unquam praeceptis suis sapientiae instillavit, Beza, (Praefat. ad Testam.) klaagt over de hardigheyd zijn's School-meesters binnen Parijs, die hem, door zijn gedurig donderen, eens had van meyning gemaekt, zijn zelven door 't water te verkorten; ten waer hy by den weg zijnen Oom ontmoett had, die hem te zijnē huyze nemende, hem voor die tijd van die slavernije verloste, Zoo dat Fabius (lib. 2. cap. 4.) wel te recht zeyt: Nimia severitate deficiunt & desperant: &, quod maxime nocet, dum in teneris it a timent, nihil conantur.

(v) Una Grammatica abundè satis est, ad perpetuam vitae carnificinam. Erasm. Enc. Moriae.

(x) Didymus de Grammatica quatuor, seu, ut alii volunt, sex millia librorum scripsisse fertur. Casp. Ens Morosoph, l, 2, c. 5.

[p. 10]

 

Zijn 's Meesters breyn-ziek hoofd heeft midd'lerwijl^(y) gegrolt,

 

En wat papiers bekladt, 't geen hem te byster^(z) bolt.

 

Dit, schoon 't maer dienstig is om peper in te venten,

 

Moet^(a) flux zijn Leereling in't week geheugen prenten:

 

En 't gêen hy recht te voor, met slagen, hadd geleert,

 

Werdt somtijds wederom met slagen uyt-gekeert.

 

Is hy, na lang gepijn, des Meesters Plak ontvaren,

 

Dan gaet den last eerst aen, die op-groeyt met de jaren:

 

Waer door veeltijds een deel uyt uwe Bende loopt,

 

Dat hare eerste jeugd aen mijne Vreugd verknoopt.

 

Het sobere Getal, dat u is by-gebleven,

 

En houdt niet overig, dan een verdrietig leven;

 

Een mede-gaende last, die zonder eynde groeyt;

 

Ja zelfs tot dat de Ziell zig tot verhuyzen spoeyt.

 

Gelijk den buyk, vol-op door 't ziltig nat gespannen,

 

Der Water-zuchtigen, steeds roept om volle kannen;

 

En, hoe het eynd meer naekt, hoe hen den dorst meer quelt:

 

Zoo is het even ook met u Gevolg gestelt.

 

Kipt Solon tot een prouf, Wet-gever van Athenen:

 

Die, doe zijn uyr was op een oogen-zwier verschenen,

 

'T om-staende Volk, dat, met een zachte mommel-tael,

 

Zijn zwakheyd vieren wou, drong tot een luyd verhael:

 

Ten eynde dat ook, doen de ziell liep na de lippen,

 

Dien laetsten stondt zelfs hem met leer-zucht mocht ontglippen.

 

O! letter-zuchtig vyer, dat zonder eynde blaekt;

 

En prangt ook dan het Lijf zelfs als haer eynde naekt!

 

Zien wy den middel-loop, van haer beplougde dagen;

 

Daer in valt niet dan last, en moey'lijkheyd te dragen.

 

Wat weder-waerdigheyd, wat ramp, wat tegenspoet

 

Koomt hen, zelfs onverwacht, niet mennigmael te moet?

 

Waent een, na lang verloop van wel-bestede jaren,

 

Het duyr-verdient genot zijn's arbeyds in-te-garen;

 

Eylaes! die zeylt de lang-beoogde kuste^(b) mis:

 

En ziet 't gêen, met gedult, niet wel te zien en is.

(y) Vix ulla schola trivialis est, quae non habeat, vix ullus etiam triobolaris Magister, qui non peculiarem gregi suo conficiat Grammaticam. Quae quidem summa ingeniorum crux est. &c. C. Ens Moros. l. 2. c. 5.

(z) Siquidem cum plerique mera deliramenta pueris inculcent, tamen Dii boni, quem non ille Palaemonem, quem non Donatum prae se contemnunt? Erasm. Enc. Motiae.

(a) Praeceptorum ineptiis discruciantur ingenia puerorum. Idem.

(b) Saepe interfui querelis hominum clarotum hac aetate, neque raro & adolescentum, qui cum verae sapientiae ac literis dedissent operam; mirabantur, simul atque ad ambitum deventũ esset, nullum istis locum esse. Contra antem alios, non harum modo omnium ignaros, sed & bonae mentis ac scientiarum illusores, ad supremos dignitatum promoveri gradus. Hensius in Laude Asini.

[p. 11]

 

Een^(c) onbedreve Gast, die u ('k laet staen t'Athenen)

 

Te Leyen noyt en zag, stapt met gesteunde beenen,

 

Op heete^(d) Vrouwen-gunst, u liever Kind voor-by;

 

Dat, met zijn mackerschap, blijft schendig in de ly.

 

Dan laet hem al, na wensch, zijn wit en oog-merk raken,

 

En op-geheven zijn tot statelijke zaken;

 

Hy zal, in korten tijd, uyt-vinden, dat die weeld

 

Daer niet te smaken is, die hy zich had voor-beeldt.

 

Want nevens 't lastigh pak, dat met de hooge Staten^(e)

 

Gedurig is verzelt, werdt onluft in-gelaten;

 

Een onlust, uyt de zucht-tot-hooger-op geteelt:

 

Die by de Grootsten meest haer droeve rolle speelt.

 

Die vorders, door gebrek van hoog-geschaekte Magen,

 

Of wel-gespekten buyl, geen Ampten kan bejagen;

 

Maer met zijn Wetenschap, of Konst zich steeds bemoeyt,

 

Niets dat zijnn Hof zoo mild' als moeylijkheyd begroeyt.

 

Ziet hoe, in d'eerste tré, een trouwe Ziel-bezorger

 

Draegt, nevens dijnen last, den last van yder Borger.

 

Zijn eygen packjen is te weynig voor zijn deel:

 

Hy moet deelachtig zijn aen yder huys-krakeel.

 

Zien wy het leven in van uwe Rechts-geleerde;

 

Wat slag van menschen dog ter Wereld oyt verkeerde,

 

Zoo rust- en luste-loos? het eenige bedrijf,

 

Haer's ganschen levens-loop, is hatelijk gekijf.

 

Laet gy we'erom het oog op uwe Artzen vallen;

 

Eylaes! zoo 't haer somwijl niet luste wat te mallen,

 

En zochten haer vermaek in Mijn, of Bacchi traen,

 

Gewis, haer leven zou in staeg getraen vergaen.^(f)

 

Al wat haer' Oogen zien, al wat de Handen raken,

 

Het Oore hoort, den Neuze riekt, de Lippen smaken,

 

Is vol van vuyl beflag, en nare jammerhe'en;

 

Zoo dat den Onlust vloeyt door all de Zinnen he'en.

(c) Simul enim pileum ac togam, qui praeclarus honos atque haud temere repertus, alibi vulgatur, clam aut populo spectante induxerunt, si assines aliquot ad manum aut propinquos habent, protinus ad rem communum admoventur. Quod plerumque caeteris, qui magno sunt ingenio, haud parum dolet. Quibus interim obambulare, &c. licet. Hens. in Lande Asini.

(d) Ipsae, si Dis placet, literae periclitantur: quarum è suffragiis Senatus Populique tunicati, tota dignitas jam pendet. Id. in Epist. ad Prim.

(e) Quanto quis altior erigitur, tanto curis gravioribus oneratur: Gregorius. Summis felicitatibus Deus amaritudines miscet: Augustin. In maiori gradu major poena: Idem.

(f)

- Versari semper oportet

Inter funestos, inter contagia morbi;
Nec nasum crispare licer, stimulante cachinno,
Si quando furit vitiatis sensibus aeger. &c.

Parisaul, Faustin.
Totum illorum studium, sermo, ratio, oratio, spiritus & ingenium non nisi circa tristia, foeda, tabida, horrida mortis & morborum genera versatur, &c. Agrippa de Van. Scient.

[p. 12]

 

Zijn Ooge moet somwijl het walchelijke spouwen,

 

Van een vervuylde Maeg, of pockigh Riff, aen-schouwen;

 

En vorders all het gêen een lang-verrotte Long,

 

Of eenig ander deel des Lichaems, oyt ontsprong.

 

Noch is dit niet genoch, om zijn Gezicht te vergen:

 

De schaduw van de Dood koomt hem gedurig tergen;

 

Des daags, van die de Dood, ziel-togende, verwacht;

 

Des nachts, van die de Dood nu heeft in hare macht.

 

Het Oyr hoort mennigmael verscheye donder-buyen;

 

Wiens vyzen geur den Neus geen vreugde gaet beruyen.

 

Wat is 't voor vuyligheyd die zijne Hand niet raekt?

 

En wat dat, boven dien, de Tonge niet en smaekt?

 

'T is niet genoeg, dat hy, tot ruste van den Krancken,

 

Somwijl den Proever is, van hare vunsse Drancken;

 

Gy zult noch eenige (foey! foey!) de tong zien slaen^(g)

 

In't gêen dat, door den Drank, den Krancken is ontgaen.

 

Wy rennen flux voor-by dêez stinckende Bedrijvers;

 

En komen tot den last van u gewijde Schrijvers:

 

Die door een zotten trek, tot schralen Lof en Eer,

 

'T bou-valligh Rift ontdoen, by mijn gebout wel eer.

 

Gints zie ik in een hoek een van dêez dorre Gasten,

 

Zijn Geest, met diep gepeys; zijn Lijf, met daglijks vasten

 

Angstvallig pijnigen: zijn nuchteren onbijt

 

Is, dat hy, door geknaeu, zijn korte nagels slijt.

 

Den dag valt veel te kort zijn pijnende gepeynzen:

 

Het uyr, tot rust beschaft, doet 't warrig hoofd niet deynsen,

 

Van 't narrige bedrijf; waer door hem, metter tijd,

 

Het jeugdig harte-bloed, en 's levens geest ontglijdt.

 

Zoo hy somwijl, als uyt Trophoni hol gedoken,

 

Zig by den mensch vervoegt; gewis, het schijnt te spoken:

 

De zaluw-doode verf, het ingedoken oog

 

En geeft geen mens-gelijk, maer geest-gelijk vertoog.

 

Koomt dan zijn lieve Vrucht, na zeven-jarig baren,

 

Eenmael het licht te zien, en door de Wer'ld te varen;

 

Zijn ingebeelde eer gedijdt hem licht tot spot;

 

En werdt (eerst wijs gekeurt) geteekent voor een Zot.^(h)

(g) Ut cucullati illi vultures ad cadavera, sic isti ad excrementa homines omnium sunt nasutissimi: quae etiam praegustare solitum aiunt Hippocratem, ut inde morbi natur am melius persentiret; quod plerique etiam Aesculapio ad scribunt: A gripp. Ibid. Iustè itaque in istos versiculus ille: Stercus & urina Medicorum fercula prima.

(h) Nonnulli sua & aliorum adulatione corrupti, gloriam eloquentia quaesitam scribendi cupiditate destruunt. Multo magis è re sua facturi, si longam spem suarum scriptionum facere Orbi possint; nunquam autem editis libris in famae periculum venire, Euphorm. Icon. Anim. cap. 10.

[p. 13]

 

Onz' Eeuw is veel te vijz; den Man is noch te maken,

 

Die zoo wel koken kan, dat't yder een zal smaken:

 

Den Man is t'schuyl als noch, die juyst zoo schrijven kan,

 

Als nu of dan het hoofd holt van Jan Alle-man.⁽ⁱ⁾

 

Zijn Vrucht werdt, midd'lerwijl, nu schamperlijk bekeken;

 

Nu, van een scherpe tong, tot aen het hart gesteken;

 

Nu, van een spitze penn, hert-bitzig afgerost:

 

Zoo dat hem namaels walgt, van zelfs-gekookte kost.

 

Hier houd' ik best bedacht, die, door een stadig wicken,

 

Aen 't lastig nacht-gebraek haer zelven niet verstricken;

 

Maer kladden op't papier, all wat in't hoofd haer koomt;

 

Ja, zelfs 't gêen 't droncke breyn heeft in den nacht gedroomt.

 

Want 't alderbeuzeligst werdt 't alder-meest gelezen,

 

En, van het grootst getal, lichst 't alder-hoogst geprezen.

 

Wat nood is 't, zoo misschien een Wijs-hoofd vier, of vijf

 

Geen smaek, als wel 't Gemeen, vindt in zijn tijd-verdrijf?

 

Noch heeft hy 't beter voor, die, voor geleerde Vellen,

 

By andere bevrocht, zijn eygen naem gaet stellen.

 

Zoo treft hy doch zijn Wit, met onvermoeyt gemoed;

 

Dat 's, dat hy, van 't Gemeen, voor Schrijver werdt begroett.

 

Dêez zietm' in geenen deel haer Ziel, noch Lijf zoo quellen,

 

Als zy, die door 't vergif van u geleerdheyd zwellen;

 

Die in't bezwangert breyn, van d'ongemeene Dracht,

 

Staeg barens-nepen voelt, tot in den laten nacht.

 

En schoon zijn Vrucht behaelt der Olyfanten baer-tijd,

 

'T lijkt hem een^(k) Beeren-jong, dat zonder huyd of haer glijdt:

 

Dies werdt d'onrijpe Dracht weer in de dgie gegordt,

 

En, wel herlekt, hervormt, met nieuwen geest bestortt.

 

Wat's nu den loon, op't lest, van dêez beplougde dagen?

 

Wat? datz' haer zelfs gezwind ten naren grave dragen,

 

Niet dikwils zonder hoon, noyt zonder ramp, of pijn;

 

Die dêez Gezellen vaek voor metgezellen zijn.

 

Want nevens dat zy in't^(l) Gemoed gepijnigt werden,

(i)

- Non omnibus unum est

Quod placet. hic spinas colligit, ille rosas.

Petron.

(k)

Quum relego, soripfisse pudet, quia plurima cerno,

Me quoque quae fuer ant judice digna lini.

Ovid.
Virgilius dicere solebat, se Ursino more singere carmen, cum (ut referunt ii qui eius vitam conscripserunt) plurimos inconditos versus mane-effunderet, eosque politos, ad tres quatuorve redigeret, Flor. Schoon, Embl. 72.

(l) Wat de Leer- en Eer-zucht op de Gemoederen van Pallas Navolgers vermag, getuygt onz Appollonius Rodius, de welke, om dat hy zijne Poëmata, Argonautica genaemt, qualijk hadde op-gezeyt, zich zelven uyt schaemte verbannen, ende voor alle zijne Vrienden versteken heeft: Plin. lib. 7. c. 3.) Als ook Homerus, dewelcke het Raedsel, hem van de Visschers voorgestelt, niet konnende outfouwen, zijn leven door een quijnende quelling verkort heeft: Val. Max. l. 9. c. 12.) Van Aristoteles. Empedocles, &c. staet hier achter te melden.

[p. 14]

 

Is 't ook voor 't Lichaem vry een harde prang om herden,

 

Dat't (door gestaeg gebrek van oeffening vervuylt)

 

Veeltijds, door all 't gewricht, staet van de Gicht gebuylt.

 

By leden-oeffenings gebrek (waer door versticken

 

De geesten in het bloed) koomt 't wichtig reden-wicken;

 

Dat hare snelle jeugd op't alderfelst verslijt,^(m)

 

En 't ruyme le'en-verdek doet rimpp'len, voor den tijdt.

 

Maer die zijn loop beleyt in't vreugdig Minne-mallen,

 

Dien zal de zoette jeugd zoo schittig niet ontvallen.

 

Ik ben d'albastre zalf die Phaon heeft verjonkt;

 

Door wien, in Sapphôs hert, de liefde wierd ontvonkt.

 

Waerom is⁽ⁿ⁾ Bacchus jonk, en zonder knevel-haren?

 

Om dat hy zijne jeugd zoekt met mijn Vreugd te paren.

 

Cupido blijft een Kind, en even zonder baerd.

 

Waerom? Om dat hy heel na zijne Moeder aerdt.

 

Zoo d'uwe maer alleen, door 't geeste-terend peyzen,

 

De ziell, als voor den tijd, uyt 't lichaem deden reyzen,

 

'T was schier verdrachelyk: Maer, ziet den handel aen,

 

Zy moet ook met geweld uyt hare woon-sté gaen.

 

Hy, kan den Water-vloed, met zijn gemoed, niet vatten;^(o)

 

En daerom moet het nat zijn lijf, en ziell bespatten.

 

Hy, zoekt by 't Na-geslacht van Godd'lijkheyd den waen,^(p)

 

Met in den Dood, en uyt der menschen Oog te gaen.

 

Hy, kan de droeve Quael een's menschen niet genezen,^(q)

 

Dies wil hy in't getal der menschen niet meer wezen;

 

En stort 't uyt-zinnig Lijf in eenen dieppen put,

 

Waer hy, met woest geweld, zijn arme Ziell uyt-schudt.

 

Dus koomt u vijs Gevolg, uyt onlust, heen te varen.

(m) An non videtis tetricos istos, & vel philosophiae studiis vel seriis addictos negotiis, plerumq; priusquam plene juvenes sint, jam consenuisse; videlicet curis & assidua cogitatione sensim spiritum & succum illum vitalem exhauriente. Eras. Enc. Mor.
Vultus rugis ante annos exaratus, simiam in partu laborantem, aut quae prurientem anum altera solatur, ad exemplar referebat. Hens. in Laud. Asini.

(n) Cur semper ephebus Bacchus? Nempe quia conviviis, saltationibus, choreis, lusibus vitam omnem transigens, ne tantulum quidem habet cum Pallade commercii. Eras. Enc. Mor.

(o) Van Aristoteles werdt getuygt, dat hy den vloed vande zee Euripus (die zeven-mael des daegs met zulcken geweld op-en af-vloeyt, dat zy de schepen, voor de wind varende, met haer te rugge voert) niet wetende t'ontdecken, zig in dien zelfden zoude gestort hebben, met deze woorden: Omvat hem, die u niet en kan begrijpen. Al-hoe-wel andere dat voor een fabel achten.

(p) Van Empedocles werdt gezeyt, dat hy bedecktelijk op den Berg Aetna geklommen zijnde, zig van boven neder in haer brandend hol gestort heeft, met dit inzigt; op dat hy by de menschē vermist zijnde, zoude geloost werdē onsterffelijk gemaekt te zijn: maer dat de zake is ontdekt door zijn yzere muylen, die naderhand, door de kracht van 't vyer, wierdē uytgeworpen.

(q) Jovius (in Elogiis) getuygt dit van Petrus Leo Spoletanus, een vernuftig en geleerd Starre-wijs, maer ongeluckig Artz; die over Laurentium Medicen geropen zijnde, als zijne genees-middelen niet na wensch en vorderde, met Melancholije is bevangen geweezt, waer in hy zijn leven heeft te kort gedaen.

[p. 15]

 

Wat wonder? daer haer Vreugd het zelfde eynd kan baren?

 

Dat ook haer Vreugde doodt kan yder een verstaen,

 

Die d'oogen op het end van^(r) Sophocles wil slaen.

 

Zoo dat, 't zy wy haer Last, of Lusten over-loopen,

 

Daer uyt valt anders niet dan ongeval te hopen.

 

En daerom houd' ik Goon, en Menschen wel bedacht,

 

By wien de Minne-moer, voor Pallas, werdt geacht.

(r) Sophocles, een uytmuntend Tragisch Poët, die zoo dikwils andere Treur-speel-Schrijvers de lof-kroone ontvoert hadde, nu ook, na lange weder-zijdsche wiggeling, maer door een meerder-tallige stemm van zijn leste Treur-spel de Zege aen zijn zy gekregen hebbende, heeft tot de oorzaek zijn 's schierlijken doods gehad, een al te grooten blijdschap: Val. Max. l. 9. c. 12.) Van gelijken ook, d'Athenienser Philippides, als hy, buyten hóop, in den Poëten-kamp de kroon kreeg. Coel. lib. 3. cap. 15.