Trude

[p. 93]

XV

Sneon de tweintichste maart 1943 wie d'r wer in hynstefoardering te Ljouwert. Ek op mear plakken. Mar Ate Kuperus hâlde de moaie Trude thús.

Doe't de lêstjouwing (it wie gjin oprop mar in lêstjouwing) kaam en Eke der fan hearde, sei hja perfoarst: ‘Nee, Heit!’ en de boer wie it dêr wol mei iens. De rún wied er al kwyt en as Eke har d'r net foarspand hie, dan hie de fos ek al fuort west.

‘Sa net wer!’ en grimmitich hie de boer mei Eke' sizzen befêstigjend mei de holle knikt. Nee, sa net wer, dêr hie de boer syn dochter en de guds te djoer ta.

Mar de besetter, fan need twongen, tocht der wat oars oer. Minsken, auto's en hynders wiene fan syn gading. Omraken. En al hâlde Kuperus der yn '43 de kop ek foar, yn 'e maitiid fan '44 kaam der op 't ûnferwachtst sa'n dúdlike lêstjouwing, dat de boer gjin kar oerbleau.

De âldste arbeider krige opdracht, dat er dy oerdeis mei Trude nei Ljouwert moast. Hy wie in man op jierren. Dêrom, al sei Kuperus dat net. Mar sels woed 'r net mei. Yn 'e foarste opset hie it syn doel al west. Hy, as boerelieder mei ‘it pakje’ oan soe dochs genôch ûntsach hawwe om syn hynder, dat er net misse koe, út 'e besetter syn hannen te hâlden. Mar hy wist fan guon fan syn politike freonen dy't it op 'e lêste hynstefoarderingen net tafallen wie en sa'n reis woe Kuperus net meitsje. Dêrfoar siet him it hert dochs wierliken te heech. It soe ommers fermeits jaan oan hast al syn kollega's út 'e omkriten. Dat nea!

Koart gebea er de arbeider: ‘Do bliuwst by de guds, salang dat er fan de Dútskers yn de trein brocht wurdt.’

‘Net earder nei hûs!’ hie it beskie west.

Kuperus wist dat de âldman net earder nei hûs gean soe. Dat wie betroud.

Doe't de arbeider mei de merje efterhûs kaam, wie de boer net by honk. Hy fielde him op dat stuit sa lytsman, dat er net efterhûs wêze woe, as de fos foargoed de homeie útstoep.

Mar Eke kaam al efterhûs en doe 't hja har happe dêr stean seach, ree foar de reis, jage har hert tsjin 'e kiel oan en koe hja amper siken

[p. 94]

krije. Hja biet op 'e boppelippe en triennen skeaten yn har moaie eagen.

‘Trude!...’

De merje fearre op. In fyn nokkerjen trille troch har noasters, mar doe wie Eke by har.

‘Trude... myn pop... myn pop...’ snikte hja oan 'e sêfte hynstesnút, aaide oer 'e noas en lei in earm om Trude' hals. Stadich helle hja de kop fan it eale dier nei har ta en socht yn Trude' de heldere moaie eagen.

‘Trude.’

Hja helle de kop neieroan en treau har wang noch ienkear o sa djoer tsjin it dierbere each fan har trouwe Trude.

‘Trude... pop...’ klonk it swier en snikskokjend flechte hja, har skamjend oer 'e triennen, om 'e skuorside. De âld-arbeider wie d'r beroerd fan.

‘Fanke...’ skodholle er en kôge mei de kiezzen.

It wie in ljocht, mar wat kâld oerdeisskoft yn sellemoanne, doe't it oerskot fan de Fryske boerehynders wer ris nei de Ljouwter feemerk teach om ta in foardering meunstere te wurden. Foar de measte hynders en driuwers wie it al gjin nijs mear. Men seach Dútske soldaten en legerauto's. Men sei wat, makke opmerkings en die ris in útfal om te tantsjen. D'r waard lake, mar de stroefe troanjes fan de Dútskers lokken oars net ta laitsjen út. Tiisdei de fiifentweintichste jannewaris wie it fleanfjild te Ljouwert mei bommen bekûgele, waard d'r bepraat. Guodden har eagen ljochten der fan op, oaren húnden dat der net ien bom op it fleanfjild telâne kommen wie. Goed. Mar se kamen en wisten wêr't it lei. Men koe mankoarren noch en de iene wist fan 'e oare hoefolle it lije koe sa ûnderweis, mar yn 'e stêd en op 'e merk waard it oppassen.

In stille deadske stêd, dêr't de hoefslach fan de gudzen wol wat skerp yn opklonk. Hja kamen allegearre fiks yntiids.

Trude en har liedsman ek. De kop heech en prûs, stoep de fos ûnder 'e poarte troch en mei de oaren socht de âld arbeider in besteklik plakje út. Hjir stie Trude en syn foet soe der nea fier ôfwykje.

Meidat der dizze deis ek te Wolvegea in foardering wie fan deselde lju moasten de Dútskers mei de taksateurs dêr earst weikomme. En se kamen. Gâns oer 'e tiid. Daalks gie it op in draven en taksearjen. Rêd

[p. 95]

op. Wa't definityf foardere wie, kaam oan in aparte baalje; reserves wer yn in oarenien en wa't ôfwiisd waarden, moasten nei de eastkant fan 'e feemerk, mar der mocht net ien guds fan 'e merk ôf!

Doe't Trude foarkomme moast wie d'r wille by de mannen.

‘Wat in guds, wat in guds!’

‘Pake, is dat jowes?’

De âldbaas krige in joviale klap op it skouder fan ien fan 'e taksateurs. ‘De fos komt fan Ate Kuperus, mar de boer kin 'm net misse,’ sei de âldman yn mienens.

‘Kom, kom, hynders by it soad. Sjoch de merk mar oer pake. Nee âldbaas, dizze past ús krekt. Pake... Pake!’ en noch in wolmienende klap op it skouder.

‘Hoefolle wolle jo net foar jo boer hâlde?’ en laitsjend seach de taksateur op 'e âld arbeider del.

‘Us boer hat in pleats fan hûnderttweintich pûnsmiet en bûten dizze...’ befêstige de âlde, mar Trude draafde de strjitte al lâns ta ferwûndering fan wa't it seach.

‘Wat in gong, wat in gong,’ bearden de taksateurs. Rêd swaaide de fos op 'e ein fan it sân en it wie as waaide de guds der oer, sa licht wie har gong nei de miet.

‘Bravo!... bravo... foske.’

Ien fan 'e taksateurs seach har yn 'e bek.

‘Acht jier,’ sei de âld arbeider en seach it spul drôvich oan. De taksateur glimke. Hy seach de fos yn 'e eagen, striek in hân oer 'e krún; kloppe ûnder 'e brún gouden moannen; striek mei in hân by de foarste poaten del en sette de neilen efter by it krús op 'e koarte ribben. De fos line yn 'e rêch en strekte har prachtich.

‘Braaf... braaf popke,’ en oan de stimme wie 't te hearren, hoe heech hja de fos hiene. Noch in taast oan 'e fyn útlutsen stuit wylst it kennerseach oer it yngeve bienwurk gie.

‘As glês... as glês...’ en in stap efterút mei de sturt noch yn 'e hân: ‘Wat in hynder... wat in guds.’

‘Mar, hearen, hy kin wier net foardere wurde.’

‘Kom, kom, pake, der komt yn nije wike wol wer in taksaasjemerk en dan wize se jo boer wer ien ta.’

‘Wis, wis âld baas,’ en it klopke kaam wer op it skouder. ‘Dizze is 't krekt, dy't wy ha moatte’.

‘Hearen, it kin wier net...’ en fan de alteraasje hie de âldman syn pet

[p. 96]

efteroer skood, sadat syn heechblanke foarholle ljocht by de donkere klep ôfstiek.

‘Wa wie de eigner?’ frege ien fan 'e taksateurs.

‘Ate Kuperus.’

‘Hm, hm!’ Wiid iepene eagen. Doe waard der heimlik gnyske.

‘Reserve.’

‘Wat!... Dizze bok?’

‘Pyt,’ tsjin in driuwer, ‘set 'm earst mar yn 'e reserve’.

‘Nee...nee... by de foardere!’ It praat gie trochinoar en de skriuwer mei de list seach mei freegjende eagen it spul oan wylst der al wer twa foarse boppelanners ree stiene.

‘Dizze moat...?’ raasde de driuwer.

In hân weau rimpen: ‘Oanmeitsje!’

Pyt, of hoe't er hjitte, skodholle, sjoude mei Trude ôf en bûn har by de foardere gudzen fêst. Hja stie by de reserve ynskreaun!

Ien fan de sintrale kontrôletsjinst (C.C.D.) en in opsichter fan de fiedselkommissaris stoepen de merk lâns.

‘We motte dat hekken der achter al in 'e gaten houwe, de Vries,’ sei de C.C.D.-er.

‘Lit de Dútsker dat sels dwaan.’

‘Ja, mar gien ien d'r ôf.’

‘Goed.’

De foardering ferrûn flot, mar 't wie koart dei, dus moast der ek oanmakke wurde. Einlings seach men it hear oer en sakken de taksateurs mei guon Dútskers wakkere drok en lûd yn petear, ôf nei de herberch. De helpen wiene al drok oan it nûmerjen. De âld arbeider fan Ate Kuperus stie noch altyd efter de fos, dy't de eagen wenstich nei rjochts en lofts draaide. In man mei in pôt reade ferve sette de nûmers rjochts tsjin it krús fan 'e gudzen. De âld stumper seach it mei hertsear. Hy wie oan Trude ta.

De âld baas slokte en it wyt yn syn eagen wie grut.

Nûmer seishûnderttwaensântich krige Trude.

D'r wie gjin helpen mear oan.

Noch twa en de man wie de rige lâns.

‘Hoefier binne wy?’ raasde er oan in oarenien dy't ek nûmere. ‘Dizze baalje noch,’ wiisde in earm.

Hastich skripten de beide mannen nei de oanwiisde baalje. Mei it moed fol wie de âld arbeider om 'e baalje hinne gien en stie foar

[p. 97]

Trude it eale dier sêft oer 'e snút te aaien. Opsichter De Vries stoep út tiidferdriuw nei de âldman ta. ‘Jowes?’ wiisde er op 'e fos.

‘Nee mynhear. Us boer sines.’

‘No?... en jo binne der noch by?’

‘Ja mynhear mar wy kìnne 'm net misse.’

‘Hoe grut is jimme boer syn pleats?’

‘Hûndertentweintich pûnsmiet en we hawwe no thús oars neat mear as twa âlde stakkers.’

Mei in glimke naam de opsichter de âlde wrotter op. Hy soe wat sizze, mar doe wie it glimke ek wei.

‘Doar jo wat oan?’

‘Jawol mynhear,’ en ferdeald de âlde eagen ljochten op, it kin trille.

Mei in foarse skuor wie Trude' heltertou los, de opsichter stoep oer 'e izeren buis en liet de guds efterút sjitte.

‘Mak?’ frege er.

‘Ja!’

‘Jou my in poat en it nûmer mei terpentyn fan 'e kont waskje...’

De opsichter seach nearne nei om en stoep mei de hannen op it efterste de baaljes lâns.

De beide mannen yn 'e westlikste baalje wiene noch fol stúdzje oan it nûmerfervjen. De man fan de C.C.D. kaam der oansetten, in farske sigaar yn 'e holle en de pet ek al tige efteroer.

‘Daalks inlade mannen en de reserve en andere peerden na hús.’

Krekt wie it sein jûn of de ôftocht fan reserve en oerskot - dy't mei fjouwer baaljes tuskenromte fan de oaren skaat wiene - sette mei haasten yn.

De taksateurs kamen foar 't ljocht om de rispinge fan de dei hjir nochris oer te sjen. Hja hiene elts in mânske sigaar oan en brekme oan praat, koe men hearre, wie d'r net.

‘Opsjitte mei dy gudzen, jonges!’

It klonk mei krêft en amikaal.

Yn in draaf waarden se fuortbrocht.

Ien, twa baaljes. Doe wie it: ho!

‘Hjir mist in nûmer tuskenút!’

Ferhearde eagen.

‘Misse...? Dat kin net.’

‘Dat kin net? Hjir mist ien’.

‘Mar keardel.’

[p. 98]

‘Sjoch sels,’ en in man of fjouwer seagen.

‘Hokfoar nûmer mist der.’

‘Seishûnderttwaensântich.’

‘Wat guds wie dat. Waans...’

De iene seach de oare oan. De C.C.D.-man kaam der by. Hastich.

‘Skiet op jonges. De peerden na de stallen.’

‘Der mist ien.’

‘Wat! Misse...? Deksels... Waar is De Vries.’

Mei lange trêden fleach er de baalje lâns. De Vries seach op in distânsje dat de moard útkaam. 't Moast ek útkomme. Ynwindich grimmitich kearde er him om. Liet dy C.C.D.-er mar ris besykje om it út te finen. Mar dy soe it útfine. Amper oan De Vries ta snaude er: ‘Weetstou fan dat peerd?’

‘Hokker hynder?’

‘Deksel, keardel! Hestou dyn kop niet open?’

‘Moast ik it dan earder sjen as do... Hie dan net yn 'e kroech sitten.’

‘Ferhip fent! D'r mist in nummer.’

‘O... in nûmer.’

‘It peerd nummer zeshonderdtweeënseuventich.’

‘Ek wat moais.’

‘Wat moais... wat moais... mar waar hestou om docht.’

‘Stik fint.’

‘Wat...! Dy peerden binne fòddere en da mut dochs toesicht op weze.’

‘Wa moat dat dwaan?’

‘Wie...? Wie aanders dan dou.’

‘Flean op fint. As ik de Dútskers ien út 'e hannen hâlde wol om't de iene of oare lytse boer de guds net misse kìn, dan haw 'k gjin stim yn 't kapittel. Mar as de boel mis rint en der in guds wei wurdt, dan sil ik de man wêze dy't der foar oppasse moatten hie, wylst der twa útgongen oan 'e merk iepen stean.’

‘Twie...? Dat kan niet.’

‘Net he'n? No dêr dan,’ wiisde De Vries nei de súd-east kant.

‘Dat kàn niet.’

‘Net kinne...? Earsto út 'e kroech wiest, giene de ôffallen gudzen der al by twaën en trijen ôf.’

‘Wel!...’ de C.C.D.-man sloech 'm sels op 'e knibbel en in swier flokwurd knettere yn 'e loft op.

[p. 99]

Twa taksateurs en twa driuwers rûnen as dieven nei it lege plak fan nû. 672.

De C.C.D.-man skrepte nei har ta.

In driuwer fleach yn haasten nei De Vries.

‘De Vries der mist in guds, nûmer 672... De polysje.’

‘Hâld dyn smoel ticht, keardel. Binn' jimm' no allegearre idioat wurden?’ En stadich stapte er de kant út dêr no gâns wurden foelen. ‘Hokker kin dit wêze,’ boldere ien fan 'e taksateurs en hy skode syn hoed fier nei efteren.

‘Dy fos!... Dy moaie fos...! Fan wa wie dy?’ en de taksateur klaude 'm sels yn 'e nekke.

‘Nee,’ tikke de man mei de oantekenlist him op it skouder. ‘Dy stiet by de reserve ynskreaun.’

‘Reserve...?’ en wyld ljochten de eagen nei de baalje, dêr't de reserve oan stien hie.

‘Dêr! Pakoan! Noch ien...’

Gjin krimmenearjen holp.

Wylst de eale Trude, riden yn it losse helter fan 'e âld arbeider dy't gjin tiid en moed hân hie it bytling oan te dwaan, as yn in triomftocht de wei nei hûs lâns mjirke, waard der in bêste brune blês, dy't fanwege syn jierren yn 'e reserve kommen wie, yn 't plak fan Trude foar de Dútsker opeaske.

Dy jûns skriemde Eke oan 'e hals fan it eale dier har út as wie it har bloedeigen suster.

Noch gjin fjouwer wike letter wie it wer foarderjen op 'e Ljouwerter feemerk, mar Ate Kuperus hâlde syn Trude thús. Lykwols de moarns om tsien oere kaam der in feeauto op it efterhûshiem riden mei in C.C.D.-man en in polysje der by yn en waard de fos sûnder pardon ophelle...