De geest in Limburg. Met een inleiding van de Limburgsche Liga

IV.
Limburg en het Hollandsch-Protestantsche.

Het groote Hollandsche falen!

Al moge het in de laatste jaren, iets verbeterd zijn, practisch heerscht in breede gezaghebbende kringen nog altijd de oude geest, de fatale geest die het afbrokkelen der Zuidelijke Nederlanden reeds eenmaal ten gevolge had. De jongste geschiedenis verschilt nog niet zooveel van de oudere.

Habets noemde in zijn Cronyksken als redenen tot de afscheiding onzer Zuider-broeders: het benoemen in de belangrijke posten van protestantsche Hollanders en het aanleggen van protestantsche koloniën. Vooral het meest nabije verleden vertoont weer dezelfde karaktertrekken. De Staat, nu bovendien geholpen door onze wat liberaal-protestantsch bestuurde spoorwegen, heeft inderdaad deze staatsgevaarlijke methode voortgezet.

Uitvoerig werd reeds aangetoond, met na polemiek en nadere aanvulling nagenoeg ongewijzigde cijfers, hoe de verhoudingen aan de Staatsmijnen waren. We zullen daar

[p. 14]

op niet dieper ingaan, het gebeurde in deze kolommen reeds herhaaldelijk. Bovendien zijn er teekenen die er op wijzen, dat voor de toekomst meer rechtvaardigheid zal worden betracht.

Dat de verhoudingen daar voor katholieken en Limburgers irriteerend zijn, blijkt het best door vergelijking met de particuliere mijnen, waar katholieken en Limburgers hun weg vonden tot de hoogste ambten. En we weten toch wel, dat de Fransch-Belgische kapitalist aan de practische waarde zijner werkkrachten heusch geen geringere eischen stelt dan een Staatsbedrijf doet. Zoo is het daar en zoo is het - zeer begrijpelijk - overal.

Wanneer mijnbouw - gelijk waterbouwkunde - een typisch Hollandsche specialiteit ware geweest, had de achteruitstelling van het inheemsche intellect niet zoo de aan dacht getrokken. Nu trof ze een deel van een bevolking die alreeds korter bij deze industrie stond en die, daar ze door de afzijdige ligging der streek en de vele grenzen ervan bijzondere lasten had te dragen, daartegen zekere voorrechten kon laten gelden.

Het zou intusschen onjuist zijn alleen de staatsmijnen als een kwaad exempel voor te stellen. De statistiekjes, die onlangs in de pers circuleerden omtrent de bezetting der diverse hoogere ambten, hebben voldoende aangetoond dat er ongewenschte verhoudingen voorkomen in nagenoeg alle takken van dienst. Zeer gezaghebbende personen, die zich buiten de momenteele bewegingen hielden, als onze oud-Premier Ruijs en burgemeester Waszink van Heerlen, hebben nog kort geleden openlijk dit verschijnsel mede ge constateerd.

De protestantsche kolonievorming is in de laatste jaren nog aanmerkelijk toegenomen. In de mijnstreek zeer sterk Men kon daar moeilijk anders verwachten; dit nieuwe industriegebied kon in de naaste omgeving nu eenmaal niet voldoende arbeidskrachten vinden. Daar ook in de omgeving van Maastricht breidde zich het protestantsche deel

[p. 15]

der bevolking sterk uit; een bijzondere protestantsche school werd er gebouwd, er kwamen een paar kerkjes bij en in sommige nieuwe buurten der stad werd het protestantsche element haast overwegend. Hoezeer in de omgeving der Stm. Maurits bij Sittard het protestantisme geinformeerd bleek en met openbare gebouwen klaar stond, toonden we reeds vroeger aan.

Het critisch waarnemen van het een en ander gebeurt in allen eerbied voor de geloofsovertuiging der betrokkenen. Niemand in Limburg denkt eraan een Noorderbroeden daarom donker te bekijken. De Zuidelijke volksaard mag ongemeen verdraagzaam heeten en vrij van fanakisme. Men beziet er de zaken eer te lang van den gemoedelijkén en onverschilligen kant. De opvattingen zijn er vaak zoo weinig scrupuleus dat gevallen kunnen voorkomen als het volgende: ter versterking van een protestantsch koor, dat aan een feestuitvoering in een protestantsche kerk deelnam, werden hulpkrachten gerecruteerd - jongens en mannen - uit het zangkoor van een R.K. Patronaat!

Men gunt hier den Hollander en ook den Hollandschen protestant gaarne zijn plaats onder de zon. Doch men verzet er zich tegen op z'n Hollandsch-protestantsch te worden geregeerd. Niet wij hebben ons aan te passen aan de administratie, doch de administratie - betaald om onze belangen te behartigen - aan ons! We vergen geen speciale plichtplegingen, doch we dulden geen pogingen om Geloof en volkszeden hier aan te tasten. Wie in deze geheel katholieke streken dit niet begrijpt, is, alle mogelijke examens en diploma's ten spijt, niet geheel geschikt voor zijn taak en dient zijn vaderland slecht.

Men wil hier wel eens ‘hollandiseeren’ en gezien de zijde vanwaar die strevingen komen, ruiken we een luchtje daaraan. De veel omstreden Protestanische schets eener geschiedenis van Limburg door Dr. F.W. van Wijk venklapt die bedoeling eerlijk (blz. 96); anderen zijn voorzichtiger.

[p. 16]

Toch heeft men een prachtige gelegenheid gehad, doch op zoo verkeerde wijze gebruikt dat niets gewonnen werd en veel voorgoed verloren. We weten, dat de katholieken in het Noorden, tot voor betrekkelijk korten tijd, al evenmin voor betere Staatsposities in aanmerking kwamen. Dat men ze in het overwegend protestantsche deel des lands weerde, we kunnen het nog wel begrijpen. Doch men had ze, in 't belang van de eenheid des lands, tenminste kunnen zenden naar het Zuiden. De ervaring heeft geleerd, dat de Hollandsche katholieken zich wel assimileeren. De Zuidelijke provincies hadden dan niet in het Noorden gezien een domineerende, naar den geest vreemdé macht, waarvan men weinig genoegen beleeft en nog al wat hinder, tegen welks openlijke en andere strevingen men aanhoudend waakzaam moet wezen.

Hebzucht - want het beteekent zucht om te nebben, om te bezitten, voor zich persoonlijk of voor het geestverwante, - is hier wel een gevaarlijke, zelfs staatsgevaarlijke raadgeefster geweest. Want nu men, gedwongen door de omstandigheden, wat moet inbinden, is het wantrouwen, diep in de volksziel. Nu zijn er inderdaad protestantsche koloniën, in alle Limburgsche steden: bewoond door op zich zelf wellicht zeer respectabele personen, doch die zich vreemd voelen aan de volksgemeenschap, en die voor het volk immer de vreemden zullen blijven. En met den omvang dier koloniën groeit mede de tegenstelling tusschen volk en vreemdelingen.

De les van 1830-1839 werd door protestantsch Holland - protestantsch hier genomen in den ruimen zin van niet-Katholiek - niet goed begrepen. Stijfhoofdig en kortzichtig werd een politiek gevoerd, die weleens heel 't Nederlandsche bewustzijn in de Zuidelijke streken noodzakelijk maakt om verrassende wendingen te voorkomen.

Wij, in het Zuiden, zijn intusschen goede, onbaatzuchtige Nederlanders gebleven.

[p. 17]

Leert gij, die dit aangaat in het Noorden, dit alsnog worden. Zich alleen zoo te noemen is op den duur niet voldoende.