De knuppel in het doksenhok

Vertellen

De naam kan ik me nu niet precies herinneren, maar toen een verteller uit Coronie overleed, merkte Michaël Slory op: ‘Die man kende zoveel verhalen en toen hij dood ging was ik zo boos op hem, ja.’ Wat Slory hiermee wil zeggen, is duidelijk en er zit een heldere boodschap voor ons in: als we niet oppassen dan worden binnen één, twee generaties hele brokken van de Surinaamse vertelschat weggevaagd. Gelukkig is er al wel het een en ander vastgelegd, met name door de afdeling Cultuurstudies van het Ministerie van Onderwijs. Het ligt in de bedoeling dat bij deze afdeling ook de nalatenschap van Harry Jong Loy terechtkomt. Met deze bekende verteller, overleden op 29 maart 1984, is iets vreemds aan de hand. Normaal gesproken worden orale vertellingen vastgelegd - op schrift genoteerd of op de band opgenomen - en soms ook in boekvorm uitgegeven. Orale literatuur is dan schriftelijke literatuur geworden. Bij

[p. 42]

Jong Loy echter werden de zaken vaak omgekeerd. Waarschijnlijk hiertoe gedwongen door de uitzonderlijk hoge frequentie waarmee hij zijn vertellingen uitzond, ging hij boeken navertellen, van de Vertellingen uit Duizend-eneen-nacht tot Karel ende Elegast.

Ik citeer even een stuk uit een artikel over Jong Loy dat ik voor De Ware Tijd schreef. Het gaat over een deel van het materiaal dat mij ter hand werd gesteld om te bekijken in welke vorm Jong Loys nalatenschap het best beheerd kan worden en het geeft een aardige indruk van zijn vertelactiviteiten:

Voor mij liggen vijf banden met ingebonden vertellingen van Harry Jong Loy. Deze vijf vormen maar een miniem deel van het totaal aan materiaal dat Jong Loy in de loop der jaren vertelde en - gelukkig - ook op schrift vastlegde. Eén van de banden is gedateerd 1965 en is genummerd: Band 42. De oudste van de vijf is gedateerd op juli 1955 en bevat het opschrift Bonni/Joli Coeur/Adoe/ Baron. Hij geeft 19 vertellingen, niet alleen over de vier marronleiders wier namen met een rode viltstift op het omslag zijn geschreven, maar ook over bijvoorbeeld de symboliek van het Surinaamse wapenschild, de Brits-Indiërs en de sneeuwbaldans van de Doe-vereniging ‘Concordia’. Het merendeel van de stukken in deze band is in het Nederlands, een klein deel in Sranan tongo volgens antieke spelling: Ienie Suriname a torie diezie no bin etakie srif srefie etc. Overigens is het grootste deel van Jong Loys latere verhaalschat in het Sranan verteld. Een tweede band geeft enkele tientallen yorkatori, voornamelijk uit de zestiger jaren. Hierin is goed te zien hoe intensief Jong Loy zich met zijn vertellingen bezighield, want in de uitgetikte tekst is er geen zin die niet krioelt van de handgeschreven correcties. De band uit 1965 telt 135 grote pagina's met stukken die historische informatie over Suriname geven. Een vierde

[p. 43]

band is geheel handgeschreven en draagt het opschrift Ma Ma Kankantree. Voorin enkele gegevens over François Henri Rikken en een haastige aantekening: 5 - 6 weken. Als dit betrekking had op de uitzendtijd, dan was dat niet helemaal juist geschat, want op donderdag 2 juli 1970 ging de eerste aflevering de ether in, en de laatste op zaterdag 19 september 1970. Ik heb Rikkens roman Ma Kankantrie hier niet bij de hand, maar ik weet bijna zeker dat Jong Loy hier een bewerking van Rikkens boek gaf. Ik leid dat af uit de vijfde band die het opschrift Codjo Mentor en Present draagt en gedateerd is november 1970/september 1972. Nergens wordt hierin melding gemaakt van Rikken, maar ik heb Rikkens Codjo, de brandstichter hier en dan is snel te zien dat Jong Loy een zeer vrije bewerking van die roman geeft, in het Sranan. Einde citaat.

Wat op een gegeven moment natuurlijk absoluut niet meer na te trekken is, is wat er ‘authentiek’ is aan een orale vertelling. Alle vertellers hebben altijd datgene ingelijfd wat nun bruikbaar leek om de vertelling boeiender te maken. Dat Harry Jong Loy boeiend kon vertellen, dat zal wel niemand bestrijden. Als het criterium voor een orale vertelling is, dat die uit een bron van mondelinge overlevering moet komen, dan is een groot deel van Jong Loys materiaal misschien niet het neusje van de orale zalm. Maar voor de functie die de kunst van het mondeling vertellen primair heeft, maakt dat niets uit: die kunst is uiteindelijk toch het boeien van de luisteraar. Als dat schriftelijk wordt vastgelegd, krijgen we een curieuze constructie: een door Jong Loy gelezen verhaal, is door hem verteld en wordt in zijn versie weer op papier gezet.