Anathema's 3

[p. 142]

Welkom Hirohito

Dinsdagavond (22-2-71) in de krant lezend dat de keizer van Japan een paar dagen in Nederland zal doorbrengen, vroeg ik me af of er nog iemand dom genoeg zou zijn om daar bezwaar tegen te hebben. Nee, dacht ik, zo onwetend van de werkelijke omstandigheden in de oorlog is nu toch niemand meer.

De kranten van woensdagochtend hebben mij wel even uit de droom geholpen. ‘Onbegrijpelijke belediging van slachtoffers Jappenkampen,’ luidt een van de koppen. Niet alleen dat er bezwaar is, maar men kan lezen dat ‘tal van oud-Indische verenigingen en reüniecomités van oud-gevangenen denken aan een massaal protest, bv. door een demonstratie voor de Japanse ambassade in Den Haag.’

Als de stelling dat het hersenloze deel van de bevolking altijd klaar staat om met spandoeken de straat op te vliegen, geen algemene geldigheid heeft, dan heeft het dat in elk geval hier wel. Het is iets als een massaal bijgeloof, boeren die gewapend met stokken en knuppels een oud vrouwtje willen gaan vangen, omdat zij met haar toverij de oogst heeft doen mislukken.

Het pijnlijke en beschamende is dat de keizer van Japan, in de mate waarin hij dat kon, zich juist als een tegenstander van oorlog en geweld heeft gedragen.

Hij heeft daarvoor zelfs tweemaal zijn bevoegdheden overschreden, eenmaal in 1931 bij de bezetting van Mansjoekwo, en eenmaal aan het eind van de oorlog.

Maar met zulke subtiliteiten houden de protesteerders zich niet bezig. ‘Keizer Hirohito,’ vindt ir. G.S. Vrijburg, voorzitter van het Comité 15 augustus, ‘is helaas niet als oorlogsmisdadiger geklasseerd, maar ik ontkom niet aan een diepe minachting voor zijn persoon. Onder zijn verantwoordelijkheid zijn duizenden gemarteld en vermoord.’

Aan de andere kant, ik geloof dat ik het al begin te begrijpen. Die verantwoordelijkheid, dat is het beginsel dat door ir. Vrijburg

[p. 143]

wordt aangevochten, op formele gronden. Aangezien het niet de persoon van Hirohito kan betreffen, moet het slaan op het principe van de monarchie.

Ir. Vrijburg staat daarin ook niet alleen. Anti-monarchisten zijn er wel meer. Hij heeft niet speciaal bezwaar tegen Hirohito, hij wil het koningschap weg hebben, niet speciaal het Japanse vorstenhuis, maar in het algemeen. Hij is natuurlijk iemand die altijd tegen vorsten demonstreert, welke het ook zijn.

Dit moet ook wel het uitgangspunt zijn van H.A. Theunissen, voorzitter van de Vereniging van oud-onderofficieren van het knil. ‘Neem alleen maar wat de vrouwen en kinderen in de kampen is aangedaan,’ roept Theunissen uit. ‘Heeft de keizer ooit iets ondernomen om hun lot te verzachten?’

Als Theunissen zich ook maar enigszins voor dit onderwerp interesseert, weet hij natuurlijk ook dat het antwoord bevestigend moet luiden. Keizer Hirohito heeft, door niet zonder koelbloedigheid zijn bevoegdheden te overschrijden, gebruik makend van de verwarring, Japan tot capitulatie bewogen. Zonder zijn initiatief zou de oorlog zeker langer hebben geduurd en het is denkbaar dat een deel van degenen die nu zo'n keel opzetten, dan alsnog het loodje had gelegd.

Maar dat bedoelt Theunissen natuurlijk niet. Hij bedoelt het principe, namelijk dat de keizer formeel aansprakelijk moet worden gesteld voor het gedrag van de militairen wier gevangene hij praktisch was. Wat hij in de persoon van keizer wil bestrijden, zijn de militairen. Het militarisme, dat is het bête noire van H.A. Theunissen.

Zo moet je die dingen lezen; dan zijn zulke reacties niet een manifestatie van een vasthouden aan stompzinnige mythes, van het feit dat de mensen die oorlog in het Verre Oosten hebben beleefd, nooit enige moeite hebben genomen om zich te verdiepen in de omstandigheden die die oorlog mogelijk maakten. Het is natuurlijk veel makkelijker om de vijand zonder meer zwart te maken, dan komen wij zelf immers wit uit de bus.