Letterbak. Moeles van de sjalevaeger

[p. 16]

Snoeien

Even een zijsprong. De man die in de vorige eeuw al een woordenboek van het Heerlens samenstelde, Jacob Jongeneel, een in Rotterdam geboren predikant die omstreeks 1880 naar het toen nog geen 3000 inwoners tellende Heerlen kwam, zei dat een dorpsdialect: ‘in rijkdom van klanken en woordvormen de boekentaal somwijlen ver overtreft (...). Het eerste gelijkt den in 't wild groeienden heester, de boekentaal daarentegen den opgebonden en maar al te vaak onhandig gesnoeiden boom.’ Dank u voor die onhandig gesnoeide boom, profeet Jongeneel. Het sterkt me weer om mijn taal niet op te geven ten gunste van de nationale taal die krommer en kreupeler wordt.

Dat meen ik, en het gaat me niet alleen om dat kromme. Zeker zo belangrijke wrevel: de volgorde waarin het voltooid deelwoord achteraan komt, de Hollandse volgorde, wordt als de enig goede gepropageerd. Ik belde over deze kwestie de Taallijn van de Universiteit van Amsterdam, en daar kreeg ik vanuit de hoogte te horen: ‘Denk maar: in het westen weten ze het het beste.’ En dan kan ik wel met de Brabantse filosoof en taalkundige Cornelis Verhoeven smalen over de ‘tot norm verheven afwijking’, dat maakt geen indruk.

Hoe zit dat dan met die volgorde?

Welnu: in het Nederlands zijn beide volgordes toegestaan. Het Duits echter kent in de bijzin maar één volgorde: eerst het voltooid deelwoord, dan het hulpwerkwoord. Zou de huidige rage met het weerzin tegen Duits en Duitsland te maken kunnen hebben? Want: in het Engels is alleen de andere volgorde mogelijk. Ik heb zo mijn vermoedens.

Punt twee: de Duitse volgorde - het zal u niet verbazen - komt vooral langs de oostgrens voor. Het Limburgs, Drents en Gronings kennen bijna uitsluitend deze volgorde. Ook daarom - denk ik gemeen - zien we de andere volgorde steeds meer. Limburgse journalisten die o zo graag willen laten zien dat ze niet

[p. 17]

van de zandgrond zijn, menen voorop te moeten lopen in het afwijzen van wat ze als Limburgs zien. Nooit het woord gouverneur, want dat verwijst naar de koloniale tijd, hoewel in de VS elke staat een gouverneur heeft. Het woord opsoppen staat niet in v. Dale, dus (?) geen goed Nederlands. Logisch dat de Hollandse volgorde welig tiert in ons wormvormig aanhangsel. Voorpagina Dagblad De Limburger, over André Rieu, toen die te duur werd voor zijn vaderland: ‘Om de provincie waarin hij muzikaal is groot geworden toch te bedanken (...)’

Wat is hier dan verkeerd?

Nou: het gaat niet om opgroeien (grootworden, mag aan elkaar), nee de maestro is hier beroemd geworden, en dat woord kun je op die plaats (nog?) niet gebruiken: de provincie waarin hij is beroemd geworden.

En 120399 hoorde ik op TV8 een gesprek over een kral (halssnoer) op de Tefaf van ruim twintig miljoen gulden. Een stunt ‘of gaat dat ook werkelijk worden verkocht?’ vroeg de verslaggever.

Gruwel, maar over tien jaar zal deze volgorde wel normaal zijn, en dus voorgeschreven. Ik heb voorspeld dat de volgende zin dan geen protest meer oplevert: ‘Het is toch onvoorstelbaar dat iemand die drie bakken bier per dag drinkt nog zo is gezond.’

‘Tuurlijk meneer: gezond is een voltooid deelwoord, begint met ge-’, zul je horen.