Letterbak. Moeles van de sjalevaeger

Gezaengelde aels

Gaan we terug naar de drank. Ik kreeg de suggestie dat ons aelske een soortnaam geworden is, hoewel het oorspronkelijk een merknaam zou zijn.

Het eerste zal wel kloppen, net als bij cognac of berenburg. Bestel je in een café berenburg, dan krijg je wat de baas heeft. Misschien wel een Plantinga, maar daar moet je normaal extra naar vragen. En ei kónjekske is meestal vieux. Zo zou aels soortnaam geworden zijn, omdat er twee Limburgse aelskes geschonken worden. De Ware (zegt men) van Hennekens uit Beek, en die van Smeets, uit dezelfde misschien vroeger drankrijke plaats, maar beide aelskes worden niet meer in Beek gestookt.

Zal mij een zorg zijn (hoewel: wat is er nog Limburgs aan?), ik moet me met de naam aels bemoeien. Aels? Er staat toch els op de fles? Zekers, en de PR-jongens van drankbaas H. vertellen journalisten gretig hoe die naam ontstaan is. De oude meneer Sjaak Hennekens had een geheime liefde, en die heette - u raadt het al: Els. Maar puzzel even mee: als ik als getrouwd man een geheime liefde had die Anja heette, zou ik dan in gedichten die naam bezigen, keer op keer?

Anderen onthullen dat de naam els wel met personen te maken heeft, namelijk bedrijfsleiders van de stokerij. Dat zouden de broers Eduard en Louis Sangers zijn, of Snijders, wordt ook wel gezegd. Nooit Smeets: dat is de concurrent.

[p. 37]

Mijn mening: els of aels is een soortnaam, al weten onze woordenboeken daar nog niets van. Vroeger werd aels in Limburg op meer dan tien plaatsen gestookt. En vraag je heden ten dage in een kaffee in de Eifel aels, tien tegen drie dat je een kruidenbitter krijgt.

Die ae moet je trouwens aan het denken zetten, want wie noemt zijn Elisabeth Aels?

Ik kende aels al lang voor ik mijn eerste elske dronk, en dan niet het schoenmakersgereed schap els, de priem, die ook aels heet, maar meestal zuul. Mijn aels zat in de kroetwösj, de heilige poes zal ik maar zeggen die op Maria Hemelvaart in de kerk gewijd werd en diende om Donar en andere bliksemgoden koest te houden. Geen tak van de zwarte els, maar een kruid dat langs de weg groeit en bijvoet heet. Dat is de artemisia vulgaris. Een opwindende variant heet artemisia absinthium - alsem, waar in Frankrijk de al lang verboden drank absint van getrokken werd, ondergang van een paar dichters en schilders.

Deze plant heet in Nederland onder meer aals(t), aelst in Friesland, en in Limburg els, zo werd begin deze eeuw genoteerd. De ae-klank van baer en waer was echter niet bekend in het Hollandse, dus neem ik aan dat de alsem hier toen al aels heette.

Ik heb van oudere mensen uit Beek vernomen dat vroeger de kruiden voor de els arriveerden per trein en dat die gaelsig waren. Allei, genoeg hierover, ik zie de bodem van de fles.