Beschryvinge van de stadt Hulst

(1687)–Jacob van Lansberghe– rechtenstatus

Het IV. Hooftstuck.

Gemeyne gelegentheyt van de Stadt, en hoe deselve een Keyserlijcke Stadt is; Verdeeling van binnen, haer Straten en Marckten, Gebouwen soo Geestelijck als Wereltlijcke.

DEse Stadt is gelegen in het gedeelte van Vlaenderen, welck

van seer oude tijden behoort heeft onder het Keyser-Rijck, waer van het selve by de Graeven van Vlaenderen te Leen en Manschap wiert gehouden, en daerom genoemt het Keyser-Rijcx Vlaenderen, daer van Aelst de Hooft-Stadt is.

Uyt dit insigt vindtmen dat die van Hulst voor meer dan vier hondert jaeren altijt vervolgens ende tot nu toe, in teecken van een Keyserlijcke Stadt te sijn, een dobbelen Arent en Keyserlijcke Kroon op de Thoorn van haer Stadts of Raedthuys hebben gevoert.

De Stadt leyt in een vlack Landt, op d'uytterste grensen ende ten Noorden van Vlaenderen, tegen de Riviere de Hondt of Wester-Schelde, Noord-Oost aende verdroncke Landen van Chaeftinge, en andere, die een open Zee maecken, Noord-West aen de Geule ofte Waetering het Helle-gat genaemt, ende Zuydtwaerts op het beloop van een half uyr gaens aen het Landt van Waes, dat door gantsch Nederlandt, we-

gens sijn aengename lucht en goede gelegentheyt, genoegh bekent is.

Van dese Stadt kan men op eenen dagh bereysen elck bysonder de Steden van Brussel, Mechelen, Brugge en meer andere, oock op den tijt van seven uyren de Stadt van Gent, op ses uyren Dendermonde, ende vijf uyren Antwerpen, alle te Lande.

De Stadt is van binnen verdeelt in twee en twintigh Blocken of Wijcken, en heeft doorgaens brede ende luchtige Straeten.

De groote Marckt leyt by nae ten halven inde Stadt, ende is een vierkante seer ruyme plaets, waer aen de Kerck en Stadthuys tot cieraet gelegen zijn, en de voornaemste Straeten haer begin nemen.

Verder is hier een bequame Vischmarckt, Houtmarckt, Broot en Beestemarckt, doch de twee laetste in geen gebruyck.

Hier mede sullen wy ons begeven tot de voornaemste Gebouwen, waer van dese Stadt voorsien is, en met de Geestelijcke begin maken.

Het eerste Gestigt, dat die van Hulst tot oeffening des Godtsdienst hebben gehadt, was niet meer dan een Capel, aen den H. Petrus toege-eygent, wiens gront-werp onseecker, doch evenwel seer out is.

Want de Historien melden, dat deselve Capel by tijde vande verwoestingen der Noormannen afgeworpen sijnde, van Robrecht, geseyt de Vries, Graef van Vlaenderen, in den Jaere 1071. wederom is herstelt geworden.

Dese Capel heeft gestaen aen de gewesen Haven of Kaey, ter plaetse van het Huys, maeckende den hoeck van het Straetje de Vlas-marckt genaemt, en van de Visch-marckt ofte de Straete van Overdam, welck Huys noch op dese tijt onder de naem van St. Pieters Capel bekent is, sijnde 't selve in een Wereldtlijck Huys of Woning verandert, wanneer die van d'hervormde Godts-dienst, in tijde van de Nederlantsche Beroerten, alhier de overhandt hadden gekregen.

De jegenwoordige Kerck, die naderhant gestigt is, doch wanneer, mede onseecker, is een heerlijck en voortreffelijck Gebouw, die aen weynige behoeft te wijcken, ende aen den H. Wilbrordus is toege-eygent.

De Steen daer dese Kerck van gebouwt is, is doorgaens graeuwen Arduyn; sy is een Kruys-Kerck, rustende met hare Bogen, die alle seer net nae d'oude Bouw-konst uyt malkanderen rijsen, op seer veel groote en mindere Pylaren.

Die sijn oogen laet gaen over dit treffelijck Werck, sal wel ondervinden, dat het selve op verre nae niet en is gebracht tot sijn voorgenomen gestalte, sonderling het gebreck van een steenen Gewelfsel aen de Voor-Kerck, waer toe de bereytzelen werden gesien, doch is alleen met een houte Soldering overdeckt, behalven de Panden of Zijts-gangen, die gelijck het Choor, Capellen ende alle verdere plaetsen daer aen gehoorende, seer konstig overwelft sijn.

Dese Kerck is soo lugtig en helder als eenige kan sijn, voorsien met een goet en wel-gestelt Orgel, groot acht voet, met derthien Registers, het Clauwier begint uyt C. en eyndigt in A. derhalven groot 3 Octaven en een quart.

Voor den tweeden brandt Anno 1562. sagmen in de selve veel pragtige Sepulturen of Grafsteden, soo Marmere als andere, en onder die dat van Albert Marck-grave van Baden, gesneuvelt in een Velt-slag ten dienste van den Ro: Con: Maximiliaen Anno 1488.

Nu siet men hier geen of weynige Begraefs-gedenckteeckenen, die van eenige uytsteeckentheyt sijn, als alleen dat van Leodegario Cardon, eertijts Pastor deser Kerck, van Marmere-steen gebouwt, oock de gedachtenis van het beset eeniger devote Giften, gedaen door mijn Heer Jaecques d' Heynin, voor het laetste overgaen Gouverneur deser Stadt, en van desselfs Gemalin, sijnde haer beyder afbeeldingen, op de

knyen liggende, omhangen met derselver Stam-Waepens, uyt witten Steen gebouwt ende met Verwen af-geset.

Deselve Kerck is voor de branden, daer van wy terstont sullen seggen, niet min cierlijck van buyten als binnen geweest, gelijck uyt de overblijfselen aen het Choor noch te sien is: Naementlijck de Zijts-daecken, Capels-wijse verdeelt, en tusschen deselve met verhevene Boogen en Spitsen naer d'oude konst ten pronck gebouwt en opgeciert.

Den Thoorn rust op vier geweldige Pilaeren in 't midden van de Kruys-Kerck: maer alsoo deselve tot drie maelen toe door den brandt is vernietigt, sullen wy die bedroefde ongevallen eerst een weynigh aenraken, en daer nae de gestalte van de jegenwoordige Thoorn beschrijven.

In den jaere 1468. is dese Kercks-Thoorn door 't vuyr des Blixems sodanigh aengesteecken, dat met de

selve by nae de geheele Stadt en verscheyde Hofsteden van buyten sijn vernielt en afgebrant.

Welcke ongevallen metter tijdt verwonnen zijnde, heeft de handt des Almachtigen, nae verloop van vier en negentigh jaer, ende alsoo Anno 1562. den 6. Juny de Stadt niet minder besocht.

Wanneer by de selve oorsaeck van Blixem het vuyr wederom is geraeckt in den Thoorn deser Kerck, met sulcken woede, dat niet alleen den selven Thoorn, alle de Daecken van de Kerck, maer oock het Convent of Klooster vande Observanten, naederhandt Recolletten, met hondert en sestigh bysondere Huysen in d'Assche zijn gelegt en omgekomen, gelijck daer van eenigh geheug'nis-teycken bevonden wert op de jegenwoordige Uyr-klock, die naer den selven Brandt is gemaeckt, en uytten lesten, waer van wy aenstonts sullen seggen, ongeschonden gebleven.

 
Anno 1562. 't Vier heeft desen Torre lest geschent,
 
6. Juny hier is het jaer met 160. Huysen daer omtrent,
 
Godt hoede Hulst voort voor sulck misbaer,
 
Pieter ben ick, gegoten van Adriaen Stylaer.

Naeuwlijcx hadden d' Hulstenaers 't herstel van dit tweede ongeval een Eeuw beseten, of hebben voor de derde mael ('t geen was den 20. November 1663.) diergelijke moeten uytstaen.

Ter selver tijdt des nachts tusschen de klock drie en vier uyren ontstont een verschrickelijck onwéér, vermengt met Donder en Blixem, en wiert (gelijck de Schildwachten op hun Posten hadden gesien) naer de laetste Donderslagh een kleyne vuyr-spranckel op de Thoorn deser Kerck aengedreven.

Korts hier naer sijn uyt de Peer, weynigh onder 't Kruys, eenige

voncken gevlogen, met verder gevolgh van een hevigen brant, welcke al voort en nederwaerts gaende, den geheelen Thoorn tot seer nae op de Kerck gantsch heeft vernielt, soo oock al het Hout-werck en Daken van het Choor, ende de Zijdts-Capellen van het selve; mitsgaders vande Kruys-en Voor-Kerck, behalven het opperste Dack van de selve Voor-Kerck, doch mede seer beschaedigt, alwaer het vuyr soodanigh d'overhant al had gekregen, dat twee Balcken vande Solderingh begonden te vlammen, maer eyndlijck met levens gevaer der geener die 't selve ondernamen, noch geblust wierden.

De voorseyde Thoorn was van Luy-en Speel-Klocken heerlijck voorsien, die met het Uyrwerck alle sijn nedergestort en gesmolten, uytgesondert de voorseyde Uyr-Klock, die gloeyend op de Kerck bottende, tot yders verwondering ontrent vier roeden buyten haer perpendiculair op het Kerckhof aen de

Noord-zijde is neer gevallen, alwaer die lange heeft gestaen, tot dat de selve in haer voorig gebruyck is herstelt.

Dit droevigh toeval soo plotselingh en by de nacht voorkomende, was verselt met een swaer tempeest, van regen en wint, daer van het laetste het vuyr heviger ontstack, ende het eerste daer door tot hulp te meer krachteloos wiert, sulcx dat de onvermoeyde vlijdt en dapperheyt der Inwoonders van weynigh vrucht was.

Doch Godt sy altijdt danck dat dit ongeval van geen erger gevolgh was, en alle de verdere soo gemeene als bysondere Gebouwen ongeschonden sijn gebleven, hoewel het vuyr in groote voncken en spranckels sigh alom over de Stadt verspreyde, waer tegens de Kruyt-Magasijnen met natte Zeylen en diergelijcke voorsieningen waren bedeckt.

Hoedanigh dese Treur-gevallen door een vol-geestigh vernuft in

Rijm-maet sijn uytgebreyt, konden wy niet voorby gaen, den Leser daer van deel te geven.

 
BEnaude Slacht-maents nacht! wiens vroege Morgen-groet
 
Ons voor de derdemael (nae datter t' elckens tussen
 
Omtrent een Eeuw verloopt) het leet vernieuwen moet,
 
Des Blixems die ons sloeg, soo naar, soos waar te blussen.
 
Om dat getijde stiet een Onweer swaar en groot
 
De Wolcken tegen een, waar uyt geen Starren bloncken;
 
Maer, op den fellen barst, van elcken Donder-kloot
 
De gloende schichten vuurs, met schitterende voncken:
 
Waar van de leste straal het spits des Toorens treft;
 
(Gelijck de Nacht-wacht op de Stads-wal af kon kijken)
 
Die neerwaarts ingedaalt, sig tot een BRANDT verheft,
 
Die met den Toorn en meest het

 
Kerck-dack flux gaat strijken;
 
Voortslaande grijpt het vuur daar 't Houtwerck meest van lijdt,
 
Twee Solder-balcken aan (waar aen de vlammen licken)
 
Van 't Opper-dack, die noch geredt syn door den vlijdt
 
Der Lessers, met gevaar van zengen of van sticken.
 
't Verrassend Nood-geval, by d' aaklijkheyt des nachts
 
Quam t' elckens door 't geruck der Winden aan te wassen;
 
Des had de toeversigt, hoe nijver, luttel krachts:
 
Schoon self de Lucht haer holp met sware regen-plassen.
 
Met welck geknars, gekraeck, gebombam en getier
 
Stort Uur en Speel-werck neer, en smelt aen vlam en voncken!
 
Een vreeslijck mengsel van Metalen, Asch en Vier!
 
't Eerst schoon gestel, dat flus noch helder had gekloncken.
 
Doch tot een Wonder-stuck voor allen, d'Uurslag-Klock,

 
Al gloeyend op 't gewelf gebotst, valt ongeschonden
 
Van uyt haer hangsel wegh (op welckers ronden Rock
 
Een heugnis-teycken wort des tweeden Brants gevonden)
 
Vier roeden Noordwaarts aan, op 't Kerckveld daarse staat;
 
En toont den Hulstenaers hoe ruym een Eeuw verg'leden,
 
Haar Kerck-Toorn, Timmer-werck, en Klooster 't zelfde quaat
 
Tot jammerlijcke schâa der Borgers heeft geleden:
 
Als Huysen tienmaal tien en 't sestigh in dien Brandt
 
Die 't Blixem-vier ontstack, geschend zijn of verslonden:
 
Toen mocht men bleeck van schrick gedencken hoe Godts handt
 
Het vuur voor' d' eerste maal heeft in de Stadt gesonden,
 
Wanneer men hondert jaar min ses noch opwaerts telt;
 
Doen heeft een spranckel vuurs, gevallen op den Tooren
 
(Soo als 't gesengde schrift op oude bladen melt)

 
By nae de heele Stadt in asch en puyn doen smooren.
 
Ja buyten dat bevangh gevlogen, stont het duur
 
Aen Hof-steen haast geset in koolen, in die woede:
 
Wat ongedaante laas! baard een vervaarlijck uur!
 
Die veeler jaren sorg en sweet kon pas vergoede.
 
Let dan, ô Stedeling! hoe thans de roe versagt,
 
Die u vol schricks, met smart gevoelig heeft geslagen;
 
D' Almachtige verdooft de voncken in haar kragt
 
Die 't Zeyldoeck, nat gespreyt, niet af souw kunnen dragen.
 
Gy siet u schaade, als waarse onboetbaar, deerlijck aan;
 
Soo t' eenemael mismaeckt u Hooftstuck der Gebouwen:
 
Och, mogt dien Donderslag u strecken tot vermaan,
 
Hoe Godt u teffens tot verdoens toe af kon houwen,

 
Uw Tooren-brandt getuygt des Hooghsten toorn, een gloed
 
Die eeuwigh is; waar by de Sondaar niet kan woonen:
 
Giet hier u Ziel eens uyt; laet allen hoogh en moed
 
Sig buygend' als in 't stof, ge-eyste boet vertoonen:
 
Doch slaan wy stout'lijck voort, onachtsaem van dit leedt;
 
Ons dreygt een nieuwe Ramp eer dese sy vergeten:
 
Lugt, Aarde, Vuur en Vloed staan op sijn wenck gereet:
 
Een and're roede wast, daar d'eene is afgesleten.

GG.DG.

Tusschen beyden, en tot dat de Kerck weer in staet van gebruyck was, wierd de Godts-dienst geoeffent ор de Magasijn-Solder van de Kerck der gewesen Recoletten.

Den 8. April 1664. is de herbouwing van de jegenwoordige Thoorn besteedt, en in 't volgende jaer 1665. den eersten steen daer van

geleyt door d'Heer Benjamin de Beaufort, Oudt-Borgermeester, en nu regeerende Scheepen deser Stadt.

De selve Thoorn, gelijck haer die nu verthoont, is een tamelijck hooch, rustig en kloeck Gebouw, van wiens tweeden Omganck (waer boven het Clock-spel hangt) men bequaemelijck kan be-oogen de Steeden van Gendt, Antwerpen, Bergen op Zoom, en oock by klaer en helder Wêer Middelburg, Vlissingen, Tergoes ende Tholen in Zeelandt.

Nu is de selve Thoorn weer voorsien van een goet uyrwerck, als mede een heerlijck Klock-gespel, bestaende uyt 28. stucx, vande eygen groote en swaerte als dat van de Stadt Maestricht, welck Klock-gespel voor 't meeste deel gemaeckt is, uyt de spijse of stoffe, die van de gesmolten en geborsten Klocken was opgegaedert.

Metter tijt sijn oock weer opgemaeckt alle de Opper- ende Zijdts-

dacken deser Kercke, en laetstelijck nu ten Jaere 1686. dat van het Pandt vande Beuck of Voor-Kerck aen de Noortzyde.

Dese Kerck is een Parochy-Kerck, welcke Parochy haer buyten dese Stadt seer verre uytstreckt in den Lande van Hulster-Ambacht, en van outs verdeelt is geweest in seven Wijcken ofte Besetten, die jegenwoordig bekent sijn onder de naemen vande volgende Landen en Polders: als

Lamsweerde,

Ouden Polder ofte Dullaert,

Oost ende West-Vogel,

Haeg ofte Haeven-Polder,

Stoppeldyck,

Absdale,

Hulster-Nieuwlandt,

Ferdinandus-Polder,

Clinge,

Kieldrecht,

Langen-Dam.

Oude ende Nieuwe-Grouwe.

Te saemen genoemt de Hulstersche Parochy, van welcke d'Inwoonders

in 't Geestelijck onder dese Kerck gehooren, ende in 't Wereltlijck onder de Magistraet van den voornoemden Ambachte, uytgesondert soo verre de Jurisdictie of Rechtsgebiedt deser Stadt sig streckt.

De Thiend'heffers van deselve Landen sijn gehouden tot de bekostinge van het jaerlijcx onderhoudt deser Kerck, 't gene by de selve de meeste tijt by verdrag voor eenige jaeren voor seecker tantum 's jaers wert afgekocht.

Soo oock de selve Thiend'heffers, in gevolge van d'Ordonnantie, ofte Statuyt by d' Aerts-Hertogen Albertus en Isabella ten Jaere 1613. uytgegeven, verpligt sijn, om in voorval van brandt of diergelijck ongeluck, tot d'herstellinge der selver Kerck te contribueren of gelden het inkomen van twee Jaeren van hunne Thienden, te betaelen binnen ses Jaeren by egaele portien, naementlijck een derde van 't inkomen van elck Jaer.

Over sulcx hebben haer Hoogh

Mog: de Heeren Staeten Generael der Vereenigde Nederlanden, op vervolg van de Magistraet en Kerck-Meesters deser Stadt, en op den voet of regul van 't voorseyde Statuyt, by Resolutie van den 6. December 1663. in 't geval van den laetsten brandt, de voornoemde Thiend'heffers alsoo belast en aengeslaegen, die sulcx oock hebben achtervolgt: maer dewijl aen de herstellinge noch veel te kort schoot, is het overige by de gesamentlijcke binnen en buyten-Parochianen seer nae opgebracht, en staet by de selve verder voldaen te werden.

Buyten het geen de voornoemde Thiend'heffers contribueren tot het jaerlijcx onderhoudt, bestaen de verdere goederen deser Kerck in Landen, Renthen, Begraeven der Doden, en andere lopende voordeelen, die gelaeten werden aen het bestier van twee Kerck-Meesters, ende het bewint van een Ontfanger, die jaerlijcx daer van Re-

kening doet aen de Magistraet; tegenwoordige Kerck-meesters sijn d'Heeren

Cornelis Vlam, ende

Mr. Pieter Cappron.

Ontfanger, d'Heer

Adriaen Mauritius van Vlissegem.

Voor het overgaen der Stadt was over dese Kerck een Pastor mede genoemt Landt-deecken, die sijn Pastorale competentie genoot uyt de Thienden van het Capittel van Cortrijck, als hebbende het JUS PATRONATUS, welcke waerdicheyt laetst is geweest aen Heer en Meester Henricus Hesius, naederhandt Canonick van St. Jans-Kercke tot Gendt.

Naer dese was een Onder-Pastor, die betaelt wierd uyt de goederen van den Obyte, soo oock twee Capellanen.

Hebbende de voornoemde Pastor, Onder-Pastor ende Capellaen hun verder onderhoudt getrocken uyt de lopende voordelen van der selver bedieningen.

Den Sang-Meester ende Choralen wierden beloont uyt d'inkomsten van de Kerck.

Dese Kerck heeft van outs af geresorteert onder het Bisdom van Utrecht, ter oorsaeck dat die van Hulst door Wilbrordum, eerste Bisschop van de selve Stadt, van het Heyden- tot het Christendom sijn gebracht geweest, en derhalven aen 't voornoemde Bisdom onderworpen.

Dat alsoo geduyrt heeft tot dat in den Jaere 1559. de nieuwe Bisdommen in Nederlandt sijn opgeregt, en onder de selve een tot Gendt; wanneer dese Stadt of Kerck wierd afgescheyden van 't voornoemde Bisdom van Utrecht, en onder dat van Gendt gevoegt.

't Selve Bisdom begrijpt seven Landt-deeckenyen, van de welcke dese Stadt met noch twintig Parochyen de derde is.

De selve Parochyen sijn dese: Hulst, Hontenisse, Ossenisse, Heynsdyck, Sir Pauwels-Polder, Polder

van Namen, St. Jans Steen, Chaftinge B. Mariae, Chaftinge B. Laurenty, Verrebroeck, Calloo, Vrachene, St. Gillis, Wachtebeke, Axel, Beoostenblye, Zuydtdorp, Saemslag, Otene en Triniteyt, Willems-Kerck en Vrodyck, mitsgaders Aendyck.

Naer het overgaen der Stadt ten Jaere 1645. heeft dese Parochye-Kerck haer ressort genomen onder het Classis van Zuydt-Bevelandt, en sijn hier tegenwoordig tot uytvoering vande Godts-dienst drie Predicanten, met naemen d'Eerwaerde, Godtsalige en Hoochgel. Heeren,

Mauritius Lieman, Beroepen Anno 1647.

Johannes vander Slaert, Anno 1670.

Johannes 'sGravenhage, Anno 1681.

De voor dees hier gestaen hebbende, en tusschen beyden op andere Plaetsen beroepen of overleden, sijn dese:

Matthias Porcelius 1646. beroepen en 1681. overleden.

Cornelius Gentman 1649. hier, en 1654. tot Utrecht beroepen.

Theodorus Colvius 1655. hier, en 1670. tot Maestricht beroepen.

Van outs heeft hier oock gestaen een Minre-broeders, daer nae Observanten Clooster, volgende den Regul van St. Franciscus.

De standt-plaets van dit Clooster was eerst een weynig buyten de Stadt omtrent d'Assche-Poort, dan door lanckheyt van tijt in verval gekomen sijnde, heeft mijn Heer Joos van Cruyningen, Ridder, Raedt en Camerling van Hertog Philips, uyt krachte van de Pauselijcke toestemming ten Jaere 1458. daer toe verkregen, 't selve Clooster getracht te herbouwen: maer is het selve (naeuwlijcx volbouwt sijnde) ten Jaere 1488. tot behoudt van de Stadt, op de gerugten van het aennaederen van die van Gendt, wederom afgeworpen.

Waer naer binnen de Stadts-mueren een ander is gestigt, ende de grondt daer van by de Stadt gekocht, op een plaets genaemt Schelphoeck, omtrent de Haeven,

daer de Kerck van 't selve Klooster nogh tegenwoordig staet.

Dit Klooster en voornaementlijck desselfs Kerck is oock ten tijde van d'algemeene Beeld-Storming, in de geene alhier onderstaen, by nae t'eenemael geruineert geworden: maer naederhant, sonderling nae het overgaen der Stadt, ten jare 1596. aende Aerts-Hertogen, metter tijt tamelijck herstelt.

Voor de laetste reductie Anno 1645. ende eenigen tijdt daer nae was het selve Clooster noch heel in wesen en cierlijck aensien, soo van Gebouwen als lustige en vermakelijcke Thuynen: doch is daer na by het gemeene Landt aengetrocken, in verscheyde Wooningen verdeelt, verkocht, ende den Grondt of Erven in chyns uytgegeven: behalven de voorseyde Kercke, die gebouwt is ten jaere 1627., en als nu tot een 's Landts Magasijn gebruyckt wert.

Den Guardiaen en verdere Gee-

stelijcken van dit Klooster of Convent hebben haer onderhoudt getrocken, soo uyt d' Aelmoessen van de Gemeynte deser Stadt, Hulster-Ambagt ende het Landt van Waes, als de loopende voordeelen van der selver Geestelijcke diensten, en hebben hun naer de Reductie voltrocken in 't voornoemde Landt van Waes, omtrent St. Pauwels, daer deselve tegenwoordig noch haer Convent hebben.

'T is seecker dat hier eertijts in de Voor-Stadt den Witten-Weel genaemt, een Begyn-Hof is geweest, waer uyt de Begyne-straet en Poort haer naem verkregen hebben, doch moet het selve voor lange jaeren vernietigt sijn, door dien deswegen geen andere bysonderheden werden gevonden, als dat den dienst van St. Agneta aldaer is gefundeert geweest.

Voor meer dan drie hondert jaeren is alhier een Hospitael of Gasthuys geweest, waer van de Hospitael (nu Gendtsche) Straet en Poort haer

naem draegen, als in de selve straet gestaen hebbende.

In dit Hospitael of Gast-huys wierden eertijts de vreemde en arme Reysigers den tijt van drie daegen gehuysvest en van Kost en dranck voorsien, daer over het bewint hadden eenige Augustiner-Maegden, die oock daer benevens een School ophielden tot onderwys van de jonckheyt.

'T selve Hospitael was door de mildadigheyt van Godtvrugtige Luyden voorsien van veel goede ende vaste inkomsten, bestaende in Renthen, Landen en anderen, die by een Ontfanger wierden bedient, ende daer van jaerlijcks reeckeninge gedaen aende gemagtigde van den Bisschop als Geestelijcken Vaeder en Voogt, mitsgaeders de Magistraet deser Stadt als Wereldtlijcke Voogden ende Versorgers.

Ende alsoo de gebouwen van dit Hospitael in groot verval waeren geraeckt, sijn deselve inde jaeren 1602. 1603. 1604. en 1605. mercke-

lijck herstelt en verbetert, als mede een Siecken-huys opgerecht, ende daer over gestelt eenige Religieusen ofte Gast-Huys-Nonnen, uyt het Hospitael van St. Elisabeth der Stadt Antwerpen, daer toe versogt en aengenoomen op seeckere voorwaerden, by den Bisschop van Gent Petrus Damant, den 3. April 1604. goetgekeurt ende bekrachtigt in deser voegen:

PEtrus Damant, by der Gratien Godts ende des Apostolischen Stoels, Bisschop van Gendt, alle en een ygelijck die dese tegenwoordige Letteren sullen sien, lesen ende hooren lesen, eeuwige Zaligheyt inden Heere. Uyt de schuldige plicht van het Pastorael-Ampt ons van boven vertrouwt, be-oogen wy seer geerne die dingen vast te stellen, welcke tot vermeerderinge van den Goddelijcken dienst, goede Regeeringe van ons Bisdom, hulpe en vertroostinge van de arme siecken schynen te strecken: aengesien de discrete ende Eerwaerdige Man-

nen Balliu, Borgemeester ende Schepenen, Ontfangers ende Notabele vande Stadt Hulst, wesende onder ons Bisdom het geheele Lichaem der selver Stadt voordraegende, by supplicatie hadden doen verthoonen, hoe dat uyt een oudt Beset in de voorseyde Stadt is opgeregt geweest een Gasthuys ofte Hospitael, alwaer de Vreemdelingen den tijt van drie daegen by sekere Religieuse Susters, aldaer Geprofest, gewoon waeren geherbergt en onthaelt te worden, welcke Religieusen een Schoole ophielden om de jonckheyt te onderwijsen, welck Hospitael (de Religieuse Susters gestorven sijnde) in dese leste Beroerten voor een goet deel vervallen is. Seer begerende de voornoemde Supplianten wederom 't selve Hospitael soo verre mogelijck, in vorige staet te brengen, tot hulpe van arme-siecken, die daer in souden ontfangen werden, en op dat de Jonckheyt (gelijck voor desen) onderwesen werde: en op dat het voornemen ende genegentheyt der selver Supplianten tot een gewenscht eynde mochte ge-

bracht werden, hebben verder doen vertonen, dat in het Hospitael van St. Elizabeth der Stadt Antwerpen seeckere geprofeste Religieusen sijn, sonderlinge bequaem ende bevoegt om de voorseyde diensten te ondernemen, die haeren dienst in 't voorschreve Hospitael van Hulst geerne soude aennemen, op seeckere Voorwaerden ende manieren by deselve Supplianten beworpen, van den volgenden inhoudt: mits dat onse toestemminge daer over koome.

IN den eersten, om dat de voorseyde Religieusen commodieuselijck souden voorsien sijn van Wooningen dienende tot het tractement van siecke persoonen, die sy lieden volgende de naebeschreven Articulen sullen moeten ontfangen, sal van Stede weegen soo veele gedaen worden, dat provisionelijck 't Hospitael d'welck sal voorsien sijn (metten eerste doenlijck sijnde,) van een Sieck-huys, ten langsten daer aenne beginnende te wercken in 't eerste van de Maerte naest-

koomende, omme alle siecke Borgers, Dienstboden ende Maerten, mitsgaeders de Soldaten, behoudens den taux hier nae beschreven te logieren; ende voor soo veele als is raeckende 't maecken van een Capelle ende nogh een andere Kamere tot behoeve van de Religieusen, beloven Balliu, Borgemeester, Schepenen, Ontfangers ende Notabele al 't selve in tijden ende wylen oock te vulkomen, maer en is 't selve hem lieden alnoch niet mogelijck obsteerende de groote kosten in 't vervolg van desen gedoogt, ende de geene die noch staen te geschieden in 't erigeeren van de Edifitien, naer uytwijsen de poincten en articulen sijne Eerweerdigheyt gepresenteert.

Item sullen oock die van Hulst eerst daegs suppleren den nombre van de Koetsen ende Bedden met hem lieden toebehoorten, hier te vooren de Priorinne belooft te leveren, ende voorts daer naer soo veele alsser nodig sal bevonden wesen.

Ende op dat de oude fundatie van den Hospitaele niet verkort en worde

op 't logieren vande passerende Mendicanten, soo sal men oock een Logiement apart sien te doen maecken, daer sy voor drie daegen naer oude Costuyme sullen geaccommodeert worden, ende sal van wegen het Magistraet goede sorge gedraegen werden, omme goede ordre te stellen tot eviteeren van alle abuysen, daer toe de Religieusen alle assistentie sal gedaen werden, soo by hem lieden, als by de Wereltlijcke Persoonen van haer lieder wegen daer toe te stellen.

Item alsoo oock van allen ouden tijden de Religieusen gewoone sijn geweest hem-lieden t' onderhouden met de Schole van jonge Dochterkens, die sy schuldich sijn te leeren lesen en schryven, mitsgaders metter naelde te leeren wercken: Soo sal men metten eersten van Stadts wege doen maecken ende approprieren een Huys binnen den beluycken, omme bequamelijck de Schole daer inne te houden, sonder datter ymandt el binnen de geheele Stadt Meyskens Schoole sal mogen houden dan de selve Religieusen, be-

houdens sy hem-lieden lovelijck daer inne quieten, en sal sijn Eerwaerdigheyt daer inne useren van sijne Authoriteyt sonder ymants recht te prejudicieren.

Dese Religieusen sullen volgen en genieten al het inkomen als 't voorseyde Hospitael is toebehorende, ende van allen tijden toebehoort heeft, dewelcke sullen geadministreert worden by heur-lieder Ontfanger, die sy daer toe sullen nemen ende kiesen, daer inne de voorseyde Religieusen sullen in haer-lieder liberteyt blyfven als van te vooren.

Item in 't reguard de voorseyde Religieusen aenveerden meerderen last, dan daer mede het Hospitael hier voortijts is subject geweest tot soulagemente van de Stadt, ende oock in 't regarde van de kleyne recompense die sy sullen trecken van de krancke ende siecke Personen, raeckende den dagelijcxen Kost: Soo sal men van Stede wegen de voornoemde Religieusen assisteren, soo lange sy maer

en sijn van twee, soo drie Religieusen, van eene somme van vyftien ponden grooten 's jaers te betaelen van drije Maenden te drije Maenden, ende wanneer sy komen totten nombre van vier Religieusen, sullen ontfangen twintig ponden grooten 's jaers, en in cas van vijf Religieusen sal ge-augmenteert worden tot vyf en twintig ponden grooten 's jaers, welcke betaelinge Balliu, Borgemeester ende Schepenen, mitsgaders de Notabele soo voor hem lieden als voor hem lieden naerkommers beloven, dat die gedaen sal worden t' allen termyne uyt de penningen die de Schepenen en Regeeringe sijn aenkommende van Stadts impositien, ende dat naer advenant ende tot soo veele Religieusen in 't voornoemde Hospitael sullen wesen, emmers totten getalle van vyfve, die in 't voornoemde Hospitael aenveert sullen worden, ende tot haerlieder veeseeckertheyt sal hem lieden dien aengaende gedepescheert ende gelevert worden behoorlijcke Briefven, onder den Zegel van saecken der voorseyde Stede, ende sal

daer by belooft worden dat de voorseyde betaelinge jaerlykx sal gecontinueert worden soo lange als het Kloostere in vigeure ende in esse wesende, de Stadt dienst van de voorseyde Religieusen sullen genieten.

Item het voornoemde Hospitael sal vry wesen van alle Stadts Impositien, Schou-gelden, vyfde Thienden, alle andere extraordinaire penningen ende de onkosten die die van de Stadt 't hem lieden laste sullen nemen.

Ende voorts beloven 't voorseyde Magistraet soo over hem-lieden als heurlieder Successeurs in offitie de voorgenoemde Religieusen alle assistentie ende bystant te doene in alle heur lieder nootsaeckelijckheden ende behoevelijckheden, ende daer toe te verwilligen de benevolentie van de Heer Gouverneur ende elders daer 't behoiren sal.

Hier tegens sullen de voornoemde Religieusen, alreede gekommen ende noch staende te komen, gehouden sijn binnen den voornoemden Hospitael t'aenveerden ende logieren alle sulc-

ke personen soo Poorters, Poortressen, mitsgaders Knapen en Dienstmaerten, die sy-lieden sullen accommoderen op de Bedden alrede geteelt ende staende te teelen, ende hem-lieden voorsien van eeten ende drincken, redelijck ende tamelijck, soo den Siecken toestaet, daer voren sy-lieden ontfaen sullen 's daags voor elcken siecken Mensche twaelf grooten, ende indien hem-lieden boven dien geadministreert wert eenige Medicine ofte Chirurgie, ende delicieuse kost, spijse ende dranck, sal sulcke bekostinge by den Siecken extraordinairlijck betaelt werden, sonder nochtans gehouden te sijne eenige Siecken te aenveerden dan by kennisse van 't Magistraet ofte Arm-Meesters, op dat op heur rapport 't Hospitael van de betaelinge versekert sy, d'welck het Magistraet t' sijnen laste sal nemen, ende de Religieusen en sullen niemandt moeten aenveerden dan de Arme op het Biljet van de Arm-Meesters, ende de andere op Ordonnantie van het Magistraet, ten sy dat sy te vreden sijn met

't woordt van de geene diese sijn recommanderende, ende aengaende d' onkosten van de begravinge van de Overledene sal men daer inne volgen de Constuymen van andere Gast-huysen, naementlijck van Antwerpen, Gendt &c.

Soo inschelijcx aenveert sullen werden by de voorseyde Religieusen de siecke Soldaten, in soo verre mijn Heere den Gouverneur mette Capiteynen believen te verstane tot vermeerderinge van den Sieck-huyse; ende omme te voorsiene 't voorseyde Hospitael van Koetsen, Bedden ende toebehoorten, soo de Siecken dienen sal, ende op sulcke taux als sy mette Moeder sullen accorderen, die sy niet en sullen moeten aenveerden, dan op sulcke verseeckertheden van loone, daer sy inne gerust sullen wesen, ende dit oock maer by provisie.

Ende indien geviele (dat Godt wil verhoeden) dat eenig Borger ofte van sijn familie besogt wierde met de smettelijcke sieckte van Peste ofte Roodenloop, sal ymandt van de selve Religieusen gecommitteert worden omme

die te visiteeren, aen te gane ende bestane ten redelijcken Coste, en op sulcken appointemente als den siecken ofte ymandt van sijne wegen met de Moeder aengaen ende maecken sal, behoudens nochtans dat van Stede wege daer toe geordonneert ende ge-erigeert sal werden seker plaetse ende huys, genoegsaem disteerende van 't voornoemde Hospitael, omme sulcke siecke persoonen, mitsgaders de Religieusen die de selve administreren sullen daer inne te logieren, ende geaccommodeert te werden, op dat alsoo het geinfecteerde Sieck-huys met de Religieusen niet gemeens en hebbe met het Hospitael, daer op in tyde van noode de Moeder van 't Hospitael met 't Magistraet naerder sal mogen adviseeren.

Ende soo verre als raeckt 't leeren vande School-Kinderen, sullen die Religieusen ontfaen van elck Kindt leerende A.B.C. tien grooten ter maent, ende van de geene leerende Naeyen, Spelle-Werck maecken en anders twaelf grooten ter maent, dies wer-

den sy gehouden, als naer oude Costuyme, met de selve School Kinderen alle Sondagen en Heylige dagen te kommen hooren het Sermoen ende dienst vande Misse inde groote Kercke deser Stede.

Daer naer soo de voorseyde Supplicatie als ontwerp oversien, ende diversche by een komsten tusschen de gemagtige vande voorseyde Supplianten, mitsgaeders de Eerwaerdige Heeren Adrianus Vareus, Proost van onse Cathedrale Kerck en Vicaris Generael, als mede Simon Arendts onsen Archidiacon ende Official onse Gemagtigde daer over gehouden, ende eyndelinge de selve onse Gemagtigde, om dat sy des te nader den Staet van het huys en voornemen van de Supplianten souden ondersoecken, naer de voorseyde Stadt Hulst gesonden ende der selver rapport gehoort hebbende, ende alles rypelijck overwogen, insonderheyt aengemerckt hebbende, de Briefven dimissoriael van de Heeren van 't Vicariaet van Antwerpen, by de welcke het ons heeft te kennen gege-

ven dat Susters Maria Françoise ende Johanna de Neve geprofeste Religieuse in 't Hospitael van St. Elizabeth tot Antwerpen, van haere gehoorsaemheyt vry, ontslegen ende onder onse obedientie, en van de Moeder van 't voorseyde Hospitael aen te nemen sijn vast gestelt; Wy begeerich sijnde het Godtvrugtig voornemen ofte wensch van de Supplianten soo veel wy konnen voort te setten, tot eere van Godt ende onderstandt der Krancken van de voorseyde Plaetse: hebben, onder de Verbintenisse ende Beloftenisse der voorseyde Supplianten hier vooren ingevoegt, het voorseyde Hospitael tot de voornoemde effecten opgericht, aennemende tot de Regeeringe ofte bestier van het selve op den voet en maniere gelijck geseyt is de voornoemde Maria Françoise, die wy tot Moeder van het Huys hebben gestelt, ende Johanna de Neve Religieuse, willende dat sy dien regel welcke sy-lieden belooft hebben strictelijck achtervolgen, ende dat de Religieusen in 't toekomende aen te

nemen, sullen moeten belydenisse doen van den Regel van den H: Vader Augustinus, onder de gewoonten ende maniere van leven in 't voorseyde Hospitael van Antwerpen tot noch toe onderhouden, behoudens dat aen ons blyve de macht van een andere te stellen, sodanig als wy in tijden ende wijlen sullen oordelen dienstig te wesen, gelijck wy oprigten, aennemen ende reserveren door dese jegenwoordige Letteren. Gegeven te Gendt onder onsen Zegel in 't Jaer onses Heeren duysent ses hondert vier, den derden dag van de maent April.

Dit Hospitael en verdere Gebouwen daer toe behorende, sijn na de Reductie Anno 1645. by het Gemeene-Landt aengetrocken, en naer het exempel van het Observanten of Recoletten-Klooster, in verscheyde Woningen afgedeelt, verkocht ende in Chijns uytgegeven, en heeft het selve Hospitael met sijn Erven een groote plaets omvangen, als namentlijck ten Voor-

hoofde aen de Gendtsche ofte Hospitael-straet, van d'een zijde aen de Stadts Wallen, van d'ander zijde, ten deele aen de Beeste-marckt, ende van achteren aen het Straetje den Vest-Dijck genaemt.

De vaste goederen en inkomen van 't selve Hospitael sijn mede aen de Gemeene-Landts-Kasse ge-eygent, en werden gelijck die van het Obyt en alle verdere Geestelijcke Goederen aen den Staet vervallen, door een Rent-meester behandelt, die tegenwoordig is d'Heer

Alexander van Kervel.

Het H: Geest, ofte Gemeen-Armhuys, dat zedert de laetste Reductie voor een Magasijn is gebruyckt, staet aen het eynde van de Potterstraet, en van achteren tegen de Stadts Wallen, sijnde Gebouwt in de Jaeren 1549. en 1550., dan is van outs veel grooter van begrijp geweest, ende voorsien van ruyme Erven en Boomgaerden, die meest

alle gevallen sijn in de nieuwe Fortificatien van de Stadt Anno 1618

Dit Huys had by nae deselve eygenschap als tegenwoordig de Dyaconye, soo in onderstant te doen aen behoeftige luyden, het onderhoudt van Arme Ouderloose Kinderen als andersints, in der voegen dat de goederen en inkomsten van 't selve Huys, bestaende in besette Penning-renten, Tarwe en Coornrenten, Landen, Chijnsen ende meer andere sedert de voornoemde Reductie aen de Diaconye oock sijn toegevoegt, behoudens dat daer in by Verdrag mettet Wees-huys eenige verandering is gevallen, gelijck uyt het vervolg sal blycken.

Het selve Wees-huys bestaet uyt een gedeelte van het gewesen Observanten of Recoletten-Klooster, van voren uytkomende met eene Galderye aen het Pleyn of Recoletten-Kerck-hof, en alsoo langs het selve met een kleyn Straetje aen de

Visch-marckt, ofte de Straete van Overdam.

Den oorspronck of opregting van dit Wees-huys, mitsgaders de voordeelen, lasten ende Regeringe van 't selve, sal den Leser konnen sien uyt het Beworp ende Reglement ten Jare 1655. daer op gemaeckt, en luyt als volgt:

Beworp ende Reglement, waer op het Wees-huys binnen der Stede van Hulst, sal werden ge-erigeert ende geregeert.

ALsoo men tot noch toe heeft bevonden, dat de Arme-Weesen van dese Stadt Hulst jaerlijcx ende by verscheyde Luyden sijn besteet geweest, ende over der selver Lichaemen ende Opvoedinge, en bysonder hare Zielen niet wel en sijn besorgt, sijn de Heeren van de Magistraet deser voorseyde Stede, uyt innerlijcke bekommernisse over den welstandt der selver Kinderen te rade gewor-

den, te erigeren een Wees-huys ofte Arm-huys op de Emolumenten en Reglementen gelijck hier naer sal worden aengewesen, ende tot dien eynde Gedeputeert uyt de Heeren van de Magistraet, de Heeren Hans Willem Duyven, en Benjamin de Beaufort, ende uyt den Kercken-Raedt Mr. Cornelis Gentman, Predicant, ende Stephan Blanckaert Diacon, ende op der selver rapport geformeert de volgende ordre:

EErstelijck, sullen in dit Wees-huys alle de Weesen der Borgerye, bestorven van Vader en Moeder en hier geboren, werden geadmitteert, van drie jaren en daer boven, en beneden de drie jaren blyven tot laste van de Diaconye, ende soo veel van de Militie als men sal konnen onderhouden, altijt daer toe geprefereert, die hier geboren sijn, ende sullen de Heeren van de Krygs-Raedt successivelijck gebeden werden, yets tot onderhout van de Soldaten Kinderen, in 't selve Huys te contribueren, alsoo in

andere Steden geen Soldaten Kinderen werden in Wees-huysen geadmitteert.

De goederen der selver Kinderen respectivelijck sullen accresseren ten profijte van het selve Wees huys, by welcke goederen men verstaet, die sy hebben ten tijde van haere inkomste ende verkryginge terwijle sy in 't Wees-huys woonen; doch staet in der selver Kinderen keure middelerwijle daer uyt gaende en haere goederen nae haer nemende haere kosten te betaelen ten advenante van sesthien ponden derthien schellingen vier groten 's jaer, of soo veel meer als sy sullen begeren.

Tot het erigeeren van dit Huys sal debvoir gedaen worden by mijn Heeren vanden Rade van Staten, dat voor het Arm-huys, nu gebruyckt van haer Ed. Mog. tot een Magasijn (waer voor sedert de Reductie geen huyre betaelt is) in recompense van dien magh genooten worden het Huys vanden Bailliu Matenesse, nu bewoont by Willem van Damme, 't gunt

by den voornoemden Heer Bailliu op chijns wert beseeten, om het selve op de onkostelijckste wijse bequaem te maecken.

Tot het regeeren van dit Huys sal by drye Gedeputeerden vande Achtbaere Magistraet ende twee vanden Kercken-Raedt gekooren worden een Binnen-Vaeder ende een Binnen-Moeder, professie doende vande Gereformeerde Religie, aen welcke de selve kinderen jaerlijcx besteeden sullen inde kost voor civilen prijs, maer indien de stemmen tot kiesen van den selven Binnen-Vaeder en Moeder staecken, en malkanderen niet en konden verstaen, sal de Achtbaere Magistraet versogt werden 't geschil te vereffenen, andersints sullen alle andere dingen tot de directie van dit Huys behoorende, te doen staen by de Buyten-Vaeders ende Moeders.

Uyt de gequalificeerde Borgers sullen jaerlijcx den tweeden Paesch-dag verkoren werden vande Achtbaere Magistraet een Buyten-Vader of een Buyten-Moeder en van den Kercken-

Raedt inschelijcx een Buyten-Vader of een Buyten-Moeder, die yder twee jaren dienen sullen, Professie doende van de Gereformeerde Religie, ende sijn daer toe voor d' eersten aengestelt by d' Heeren van de Magistraet, den Rent-meester Johan Lentinck, ende Juffrouw Brandtwijck: ende by den Kercken-Raedt, de Heer Hans Willem Duyven, ende Juffrouw Porcelius, de welcke Paesschen 1656. sullen malkanderen verstaen om een Buyten-Vader en een Buyten-Moeder, 't sy by Lotinge of anderstints af te gaen, om soo van jaere te jaere eenen nieuwen Buyten-Vader en Buyten-Moeder in te brengen, by Verkiesinge als voren.

Dat op den selven dag van 't veranderen van de Buyten-Vader en Buyten-Moeder, ten bywesen van de nieuwe aenkomende Buyten-Vader ende Buyten-Moeder, den Ontfanger sal Rekeninge doen, dat in handen van sodanige Gecommitteerden van de Heeren van de Magistraet en Kercken-Raedt, als vooren vermelt.

Welcke Buyten-Vaders en Buy-

ten-Moeders ten minsten alle weecke eens sullen in 't selve Huys by den anderen komen, om op den welstandt van 't selve behoorlijck te letten.

De Buyten-Vaders en Buyten-Moeders sullen volle dispositie hebben van de Kinderen uyt en in te laten naer believen, behoudens die de Heeren van de Magistraet ende Kercken-Raedt souden recommanderen, sullen voor andere geprefereert sijn.

Om de onkosten van 't selve Huys ende den aenkleve van dien te konnen dragen, sal daer toe werden ge-employeert wegens den Huys-armen en Diaconye dese naervolgende Emolumenten, soo Capitaelen als Croysen ofte Renten.

EErstelijck, het inkomen van de Huys-armen, afgetrocken alle de tractamenten als oock de 28. ponden Vlaems voor de Hulstersche Parochye,

blijft omtrent jaerlijcx de somma van - - -	150- 0- 0
Noch jaerlijcx alle het overschot van de Diaconye, sijnde omtrent de somme van 144. ponden Vlaems, alle welck overschot des noot sijnde, ende by de Buyten-Vaders versogt werdende, maentlijck ten dienste van 't selve Wees-huys sullen uytkeren dus alhier - - -	144- 0- 0
Dat alle jaeren den eersten Dynsdagh in December sal worden Gecollecteert, om de Kinderen klederen te maken tegen den Winter, welcke Collecte met 't geene uyt de Bussen gelicht wert, t'samen uytbrengt omtrent - - -	36- 0- 0
Aen de Poorten wort alle Sondagen en Roomsche Heylig-dagen ontfangen van yder Persoon die uytgaet eene groot,

't welcke komt ten profijte van 't voorseyde Huys, en is ongevaerlijck bedragende boven 't gene aen de Magistraet ende Portiers gegeven wert - - -	83- 6- 8
De Doodt-klederen brengen jaerlijcx uyt omtrent de somme van - - -	30- 0- 0
't Randtsoen-gelt dat jaerlijcx wert ontfangen van de twee Verpachtingen van 's Landts Impositien over dese voorseyde Stadt Hulst ende Vryheyt van dien, importeert omtrent - - -	30- 0- 0
Indien de Rouw-mantels ten profijte van't voorseyde Wees-huys mogten komen, soude jaerlijcx profyteren omtrent - - -
De Penningen die de Gilde-broeders van alle de Gilden respectivelijck van inkomen moeten geven, sullen geappliceert worden

tot het voorseyde Huys, dewelcke bedraegen ongevaerlijck ter somme van -
Oock mede alle de Boeten ende Breucken die den Heer Bailliu wegens den Armen jaerlijcx soude komen te ontfangen, dewelcke importeren omtrent -
Het inkomen der Testamenten, en van 't verkopen der Wees-kinderen Goederen ende andere, is jaerlijcx importerende omtrent - - -	50- 0- 0
De Diaconye geeft over aen vaste Capitalen, daer van de Renten jaerlijcx sijn een somma van - -	20- 0- 0
De Diaconye draegt oock het voorseyde Wees-huys op alle de Willige-bomen, soo als die gekocht sijn van Me Vrouwe de Gravinne van Nassouw, ende van den Heere van Berchem, daer van den

Kap jaerlijcx kan opbrengen omtrent - -	16- 13- 4
Indien der boven dese voorseyde Posten noch iets konde uytgevonden werden, sal alles ge employeert worden tot profijte van 't voorseyde Wees-huys, tot welcken eynde de Achtbaere Heeren van de Magistraet ende Kercken-Raedt respectivelijck op haer nemen alle debvoiren, soo op de Recommandatie en de Remonstrantie van de Buyten-Vaeders en Moeders als andersints te sullen aenwenden.
Dese voorseyde Posten, behalven die noch niet uytgetrocken sijn, bedragen ter somme van - -	560- 0- 0

Volgen de Lasten ende Onkosten over 't voorseyde Wees-huys, die alhier vervolgens werden gebracht.

EErstlijck de bestedinge van de Kinderen die voor dit jaer is gedaen, tot negen ponden grooten Vlaems van yder Kindt, door malkanderen geschat, provisionelijck tot dertigh in 't getal, tot dat men by experientie bevint, of men minder of meerder kan onderhouden, ende wert hier voor gebraght - - -	300- 0- 0
De Klederen soo Wollen als Linnen voor de selve Kinderen, wert provisionelijck jaerlijcx gereeckent tot ter somme van - -	66- 13- 4
Item tot Schoenen en Clompen voor de voorseyde Kinderen tot - -	14- 0- 0
Item tot hoeden voor de Jongens, jaerlijcx gereeckent tot - - -	5- 6- 8
Item noch voor Medecynen daer over voor een civilen prijs t'accorderen is 't doenlijck en wert hier

voor gereeckent - - -	16- 13- 4
Item noch voor extraordinair, soo voor Linnen tot Slaep-lakens, reparatie als andersints, wort gerekent naer gissinge tot ter somme van - - -	47- 6- 8
Somma de Lasten in alles	450- 0- 0-

Aldus geaccordeert ende gesloten op den achtienden January 1655. My t'oirkonde als Griffier ter Ordonnantie van Borgermeester en Schepenen der Stede van Hulst, was Geteyckent Jean Hoiel.

Insgelijcken alsoo Geaccordeert in den Kercken-Raedt, met goetvinden van de Diaconen den 21. January 1655. Teste me M: Porcelio, P. T. Scriba.

Tegenwoordige Buyten-Vaeders van 't voorseyde Wees-huys, sijn d'Heeren

Alexander van Kervel, ende

Mr. Pieter Ballendonck.

Buyten-Moeders, Juffrouwen

Constantia Streso, Huys-Vrouw van de Heer en Meester Johannes van der Slaert, Bedienaer des Goddelijcken Woorts alhier, ende

Cornelia Borsselaer, Weduwe wijle d'Heer Adriaen Bake, in sijn leven Bedienaer des Goddelijcken Woorts op het Fort St. Anna, in den Polder van Namen.

Ontfanger, d'Heer

Adriaen Mauritius van Vlissegem.

Onder de Wereltlijcke Gebouwen, staet ons in d'eerste plaets te beschryven het Stadts of Raedt-huys, van outs genaemt de Halle of Schepenen-huys, dat sigh Voorhoofdelijck vertoont aen de groote Marckt, ende alsoo in 't beste van de Stadt.

Wanneer dese Stadt omtrent het jaer 1452. of 1453., gelijck voren noch aengemerckt is, by die van Gendt, in d'assche wierd geleyt en t'eenemael verbrandt, is het Stadts

of Schepen-huys als dan sijnde, in 't selve ongeval oock gebleven en ten gronde verwoest geworden.

Korts daer naer wierd ter selver plaets een ander gestigt, dat ten jaere 1455. gantsch voltrocken was, doch is het selve ten jaere 1485. door d'Inwoonders by seecker geval 't geen wy hier sullen verhaelen, weer afgebrandt.

Op Saturdach den 2. July van den voorseyden jaere 1485. was hier binnen geraeckt seker Engelsman Robert de Lange genaemt, Capitain met een goet aental Krygs-volck, by die van Gendt beschickt, om hun van dese Stadt te verseeckeren.

Die vande Stadt hier over ontset, ende hun daer tegen willende voorsien, heeft het voornoemde Krygschvolck (met Boog en Pyl gewaepent) op de tegenstaende Inwoonders hevig geschooten, soodanig dat in den eersten aenval tot het getal van omtrent hondert en dertig of meer gedoot en gequetst wierden.

Hier op heeft den voornoemden Capitain en Krygsvolck sig begeven naer het Huys vanden Bailliu (sijnde als dan mede Opperste Bevelhebber deser Stadt, en voor die tijt nae Gendt vertrocken) en van des selfs Huys-vrouw de Sleutels vande Stadts-Poorten afgevordert, maer alsoo de Deur geslooten en wel verseeckert wiert, hebben nochtans de selve opgelopen en hun van de voorseyde Sleutels meester gemaeckt, aenregtende in 't selve Huys veel ongebondentheden.

Vervolgens heeft het gemelte Krygsvolck hun naer de groote Marckt vervoegt, dan waeren de nogh overige Inwoonders tusschen beyden oock te saem gerot, en hadden de groote Klock met allarmteecken doen trecken, by welck toedoen d'omwoonende Landtluyden in groote meenigte ter Stadt syn binnen gekoomen, ende de Borgers alsoo meer gesterckt sijnde, is tusschen deselve ende het voorseyde Krygsvolck een dapper tref-

fen voorgevallen, ende ten wederzijden noch veele gedoodt en gewondt, soodanig dat het selve Krygsvolck geen stant konden houden, maer het Stadt -huys innemende hun daer verseeckerende ende wel vast geslooten hielden.

In dese gelegentheyt hadde oock het selve Krygsvolck uyt een venster van 't voornoemde Stadthuys geleyt of gehangen een Baniere, een bloot Sweerdt ende een paer Ysere Handtschoenen, tot teecken van magt ofte gesag.

Dit duyrde tot 's anderen daegs smorgens te vijf uyren, wanneer de Borgers met goetkeuring vande Magistraet beslooten het vuyr te steecken in 't voorseyde Stadthuys , gelijck sy oock deden, waer door het selve is afgebrandt, en sijn daer in alsoo doodt gebleven en verbrandt den voornoemden Capitain, desselfs Concubine of bysit, ende het overig Krygsvolck, immers eenigen die den

brand wilden ontvlugten en liever daer uyt springen, wierden voorts vande overvallene wreedelijck om 't leven gebragt.

Die vande Stadt hebben noch in 't selve jaer 1485. Octroy versogt en bekoomen tot herbouwing van 't voorseyde Stadthuys, doch had het selve weynig gevolg door toeval soo van Oorlog, invloeden van Waeter als andere ongelegentheden, sulkx het voorseyde Stadthuys veel jaeren naer den voor verhaelden Brandt in slegten en vervallen staet is gebleven, tot dat Keyser Karel de vyfde ten jaere 1528. daer toe ander Octroy heeft verleent van inhoudt als volgt:

KAERLE by der Gratie Godts gekoren Roomsch Keyser, altijt Vermeerder 's Rycx, Koninck van Germanie, van Castilien &c. Grave van Vlaenderen &c. Allen den genen die desen sullen sien Saluyt. Doen te weten, dat wy ontfangen hebben de ootmoedige Supplicatie van onsen Be-

minden de Burgemeester, Schepenen ende Raedt onser Stede van Hulst: Inhoudende hoe dat de voorn: Supplianten by Rade ende Advyse van de Notabelen ende Ingestenen van onse voirss. Stede van Hulst hebben besteet ende begonnen te maecken 't Schepenenhuys ofte Halle, die staet aen de Markt in 't schoonste ende cierlijckste van der selver Stede, dewelcke in voorleden Oorloge verbrandt en gedestrueert was, ende is soo gebleven te ruine ende desolaet, ende om 't selve werck te volmaecken, mitsgaeders te delven ende te diepen de Vesten, heuren Dijcken te hoogen, Blockhuysen ende andere Reparatien ende Fortificatien der selver Stede, die grootelijcx van nooden sijn te doene, mits de jegenwoordige apparenten suspecten tijdt van Oorloge, de voorn: Supplianten behoeven sullen de somma van drye hondert ponden grooten onser Vlaemschen Munten of meer, dewelcke hemlieden niet mogelijck is te furneren ende opbrengen overmits de groete lasten die sy dagelycx suppor-

teeren moeten ter cause van de betalinge van onse Domeynen, beden ende subventien, ende andersints, ten sy mits verkopende op de selve Stede de somme van hondert Carolus guldens van twintig stuyver 't stuck 's jaers Losrente den penning sestien, ende niet daer onder, welcke Rente de voorseyde Supplianten beloven te lossen metten inkomen der selver Stede, met twee ofte drie ponden 's jaers, daer af de lossinge beginnen sal een jaer nae de voorseyde verkoopinge. Maer de Supplianten souden 't selve niet willen nochte dorven doen sonder daer op te hebben onse Brieven van Octroy, Oorlof ende Consent daer toe dienende, alsoo sy seggen. Ons ootmoedelijck daerom biddende. Soo ist, dat wy dese saecken overgemerckt, ende hier op gehadt 't Advijs van onse lieven ende getrouwen de Hoofden ende Tresorier generael, gecommitteert op 't stuck van onse Domeynen ende Finantien, den voornoemden Supplianten genegen wesende t'heurlieder bede ende supplicatie, hebben geoctro-

yeert, geconsenteert ende geaccordeert, octroyeeren consenteeren en accordeeren hun lieden, gevende oorlof ende consent uyt onse sonderlinge gratie by desen, dat sy mogen verkopen up het lichaem van onser voorsz Stadt van Hulst totte voorsz. somma van hondert Carolus guldens van twintig stuyvers 't stuck 's jaers Losrente den penning sestiene ende niet daer onder, omme de penningen komende ende procedeerende van de voorsz verkopeinge, te besteden, bekeeren ende employeren tot der opmaeckinge van den voorsz Schepenhuyse, reparatie ende Fortificatie der voorsz Stede, ende andere nootsaeckelijcke affairen van dien ende nievers el, op pene dat up hemleiden te verhalen, behoudelijck dat hier inne consenteeren de gene die in gelijcken saecken gewoonlijck sijn ende behoren haer consent te geven, ende dat sy gehouden sullen wesen van den employ ende bestedinge van de voorsz penningen reeckenig bewijs ende Reliqua te doen voor onsen Gecommitteerden t'allen tijden als sy des ver-

sogt sullen wesen: wel verstaende oock dat de selve Supplianten sullen gehouden wesen de voorsz Renten te lossen met de Inkomsten der voorsz Stede met twee ofte drye ponden grooten 's jaers, dewelcke lossinge beginnen sal een Jaer nae de voorsz verkopinge, ende dan of doen blycken onse geseyde Gecommitteerde; ontbieden daerom ende beveelen onsen lieven ende getrouwen den President ende lieden van onsen Kamer van den Rade in Vlaenderen, Schouth van Hulst, ende alle onse Justicieren ende Officieren wie dit aengaen sal mogen, haren Stedehouderen ende een yegelijck van hun lieden soo hun toebehoren sal, dat sy den voorsz Supplianten van dese onse gratie, Octroy, oirlof ende consent inder voegen ende manieren boven verhaelt, doen laten ende gedogen rustelijck ende vreedelijck genieten ende gebruycken, cesseerende alle wederseggen ter contratie. Want het ons alsoo belieft. Des t' Oirconde hebben wy onsen Zegel hier aen doen han-

gen. Gegeven in onser Stede van Mechelen den elfden dag van Mey in 't jaer ons Heeren 1528. ende van onsen Rijcken te weten vande Roomschen ende Hongrie &c. Het thiende, ende van Spaignen &c. het twaelfde.

Dit Stadthuys begonnen sijnde te bouwen ten voornoemden Jaere 1528. en vyf a ses jaeren daer nae voltrocken, is gelijck het selve sig nog vertoont, nae de hoedanigheyt van dese Stadt, een treffelijck gebouw, uyt graeuwen Arduyn-steen van de grondtslag opgetrocken, en van binnen in ruyme Zalen en Kamers soo beneden als boven afgedeelt.

Van sonderling cieraet is de Peuye twintig trappen hoogh sijnde, ende van buyten met een Baillie naer d'oude Bouw-konst al van graeuwen Arduyn door malkanderen gewrocht, vertoonende onder den voet boven de groote Kelder-deur den datum van desselfs opbouwing 1532.

Boven al is den Thoorn in cieraet uytmuntende, staende ten westen aen het Stadthuys gehegt, gebout ofte begonnen sijnde 1539.

Sy is een vierkant gebouw mede van graeuwen Arduyn en geweldige dicke muyren, houdende haer vierkant tot aen den eersten Ommegangh, die oock met een Baille seer net door malkanderen gewrogt ende met eenige opgaende Spitsen is voorsien, klimmende van daer opwaerts allesints met een doorlugt gebouw of Lantaern van suyveren Arduyn sonder houdtwerck tot aen den tweeden ende lesten Omgang, ende alsoo met een Spits gebouw het top of opperste maeckende, op het welcke (gelijck vooren noch is aengemerckt) een vergulden Adelaer en Keyserlijcke Kroon vertoont wert.

Aen de Zuydt-zyde van desen Thoorn staet met een bysonder gebouw d'oude Halle ofte Vleesch-huys, ten voorhoofde aen den inganck vande Straete den Langen-

Belck, jegenwoordich voor de Waege ofte Balance gebruyckt, hebbende eertijts ende wanneer het voorseyde Vleesch-huys noch in weesen was, een uytganck gehadt langs de Deur, wesende alsnu den inganck vande groote Kelder onder het Stadthuys. ་

Tot besluyt over de beschryving van dit gebouw of Raedthuys, sullen wy ter gedachtenis van de saeck dit noch voegen.

Dat de Vierschaer soo in Criminele als Civile saecken, gehouden wert op de Voor-zaele boven de groote Kamer, alwaer op den 21. February 1674. wiert voorgebracht seecker Persoon, overwonnen van verscheyde dieften en huysbraecken, om des selfs crimineel proces te werden gemaeckt, ende 't selve onder handen zijnde, is gebeurt, dat de selve plaets, rustende op twee swaere balcken van 14. en 16. duym Rhijnlandtsche mate, een van die, door de groote toeloop van menschen, omtrent op het midden is

door-gewoogen, en die gantsche plaets, (de banck van den Bailliuw en Schepenen, mitsgaders vande Procureurs alleen uytgesondert) met een schrickelijcken slagh en vreesselijck gedruys, soo door het breecken van gemelten balck, ribben, als sware solder-plancken, in de voorseyde groote Kamer, ter aerden neergestort, alwaer dat groot gedrang van menschen hoopelings onder malkanderen lagh, veele van de selve arm ende beenen gebroocken, of andersints verseert zijnde, doch niemant, dat verwonderens waerdigh is, totter doodt gequetst of daer van overleden.

Den misdadige bleef staen op de kant daer de solder was afgebroocken, en een wijle tijdts om en omsiende, in bedencken hoe best te ontsnappen, begaf sigh eyndelingh op een stuck solder-planck, dat met het een eynde noch aen de muyr vast was, en mettet ander naer beneden hingh, laetende hem (hoewel aen de handen geboeyt) daer

op afglijen, en is alsoo over de neergevallene meenigte heen gelopen ter beneden-deur van 't Stadthuys uyt.

Van hier heeft hy hem begeven door of langs de erven vande Refugie van Baudeloo en andere, over de Stadts Wallen en Vesten, die toegevroosen laegen, en voorts ter Polder van de Clinge in, welcke by doorsteeckingh bewaetert lagh, en liep van d'een drijvende ys-schol op d'ander, met sulcken vaerdigheyt, dat hy seer nae tot aen den Spaenschen bodem was genadert, wanneer de handt van Justitie, door anderen weg uytgegaen, hem quam te vatten, door welcke hy vervolgens wederom in hechtenis wierdt gebracht, sijn proces vervolgt, en ter galge gedoemt en gestraft is.

De voorseyde soldering en Vierschaer sijn korts daer na wederom herstelt geworden, op welck voorval my onlangs door een schrander vernuft dit Rijm-gedicht ter saeck gepast is toegevoegt.

 
Dees plaets, daer noyt 't Gericht sigh voor de menschen boog,
 
Boog voor de menschen: maer 't Gericht stantvastig
 
Beweegde niet, Godts handt maeckt ons indachtig
 
Dat 't Regt moet staen, of schoon 't oock al bewoog.

De Magistraet van den Lande van Hulster-Ambacht heeft van lange jaeren haer Hooft-Vierschaer binnen dese Stadt gehouden, en daer toe gebruyckt eenig voornaem gebouw , bekent onder den naem van het Landt-Huys van Hulster Ambacht.

Het tegenwoordige Landt-Huys, dat sig vertoont ten voorhoofde in de Steenstraet aen de zuyt-zijde van de selve straet, is ten jaere 1655. op de grondt van het oude of voorgaende van nieuws gestigt, zijnde 't selve een groot aensienlijck gebouw met een Toorn verheven, en van binnen, soo beneden als boven, in ruyme Zaelen, Camers en veele vertrecken afgedeelt.

Over de Jurisdictie of Rechtsgebiet ор den grondt of Erve van 't voorseyde Landt-huys is tot voorkomingh van alle geschil tusschen beyde de Magistraeten, soo van de Stadt als Ambagt op den sestienden Martii 1652., met opgevolgde approbatie van haere Hoogh Mogende, als Souveraine Overicheyt, verdrag gemaeckt in deser voegen:

DAt van als doen voortaen aen de Magistraet van Hulster-Ambagt soude incumberen, ende in vryen en absoluyten eygendom toekomen de Hooge ende Laege Jurisdictie binnen het voorseyde Landt-huys ende Erve, dienvolgens dat de Aerde en Gront van 't selve Huys binnen sijn begrijp en muyren sal sijn en blyven Bodem en Aerde van Hulster-Ambagt, gelijck oock sal wesen den Grondt totten halve van de Straete, ende ter breete van 't selve Huys, op welcke halve Straete sy-lieden Magistraet van den Ambagte by dien altijt sullen mogen Recht ende Justitie

administreren, soo Crimineel, als Civiel, ende hare Sententien faictelijck ende opentlijck ter executie stellen naer haer forme ende inhoudt, in den selven standt ende forme of sy-lieden de selve Executie ende Reghtspleginge deden, ende doende waren binnen de Districte van den voorseyden Ambaghte, sonder het empeschement, kennisse ofte troubel van jemanden daer inne te mogen hebben ofte laten gedogen: Verklaerende ten selven effecte de Magistraet van de voornoemde Stadt hun den selven Grondt en Territoir t'ontmaecken af te gaen ende abandonneren, ende aen den voorseyden Ambaghte op te dragen, cederen ende transporteren, sonder daer aen inder eeuwicheyt eenig reght te sullen pretenderen, onder dese conditie nochtans, dat of het geviele eenigen Delinquant, Quaetdoender, Latitant, Vagabonden ende fugitive Personen in de Stadt wierden bevonden, vervolgt, ende hun eyndelinge in den voorseyden Huyse retireerden ende meynden te onthou-

den ende salveren, dat in sulcken gevalle den Bailliu ende Officiers van de voornoemde Stadt, vryelijck en sonder consent ende contradictie de selve aldaer, binnen ende buyten den huysen vermogen te gaen soecken, volgen ende uythaelen, omme ter Vangenisse of andersints gebraght te werden naer behooren: als oock dat den Bailliu van Hulst, alleenlijck de Borgers van de Stadt latiterende of drinckende ten gelage, in 't Landt-huys sal mogen executeren, ende apprehenderen over Civile Schulden, ten waere deselve, als hier naer gesegt wert, yets aen de Vierschaere ofte Camer te doen hadden: met dien verstande, dat oock den Bailliu van den Ambaghte geen Borgeren ofte Ingesetenen over diergelijcke Schulden sal mogen apprehenderen, ten waere de selve de Jurisdictie van den voorseyden Ambagte hadden geprorogeert, ofte andersints hare Poorterye gerenuntieert: en sullen oock alle Ingesetenen van den meergenoemden Ambagte mogen vry en liber

in ende uytgaen, omme gedagvaert sijnde, haer-lieder saecken voor de Magistraet van den selven Ambaghte te defenderen, sonder hinder van Arresten ofte Executien van jemanden t'onderstane, met reserve, dat indien de Magistraet van Hulster-Ambaght, 't voornoemde Huys waren abandonnerende, verkopende, opdragende ofte vertransporterende, dat als dan de voorseyde Vrydommen sullen cesseren, ende wederom vervallen aen de voornoemde Stadt.

Ende dewyle by de Magistraet deser Stadt swaricheyt wierd gemaeckt, dat dit Verdrag souw mede brengen, dat de Borgers van de Stadt by den Bailliu van den Ambaghte in 't Landt-huys souden Arrestabel sijn, of immers dat sulcx daer uyt mogte konnen getrocken werden, is by de Magistraet van den Ambaghte daer op verklaert:

DAt geen Borgers van Hulst in 't Landt-huys (uytgenomen in

de Raedt, ende Vertreck-Kamers) by den Bailliu van 't selve Ambacht, sullen Arrestabel sijn.

De tegenwoordige Magistraet van 't voornoemde Ambaght, bẹstaet in de volgende Persoonen:

Bailliu en Schout, d'Heer en

Mr. Roelant Cau.

Borgemeester, d'Heer

Iman de Waeyer.

Schepenen, d'Heeren

Mr. Pieter de Beaufort,

Johan van Leyen,

Paschasius de Grauw,

Mr. Pieter Cappron,

Wilhelm Cau,

Pieter Borrendam.

Griffier,

Mr. Pieter Ballendonck.

Ontfanger,

Mr. Jacob de Vriese.

Verscheyde Geestelijcke Heeren, die elders en buyten het gebiedt van desen Staet haer Kloosters hebben, doch hier ende in

't Ambaght voornaeme goederen, soo Thienden als andere besitten, hebben oock binnen dese Stadt eenige uytsteeckende Gebouwen, of Refugien gestigt.

Als dat van d'Abdye van Baudeloo, van oudts genaemt, het Hof van Baudeloo, palende metten Inganck ende Voor-poorte neffens het Stadt-huys aende grote Marckt, met een Thoorn verheven sijnde.

Dat van d'Abdye van Duynen, aenkomende uyt den hoofde van de selve Abdye sijne Hoocheyt den Doorlughtighsten Heere Prince van Orangien, in de Steen-Straete.

Dat van d'Abdye van Cambron, nu aenkomende het Gemeene-Landt, ende bewoont by den Heer Commis vande Vivres, ende Ammonitien van Oorloge, staende ten voor-hoofde aen de Straete van Overdam.

Verder is dese Stadt naer haer gelegentheyt, soo wel als eenig andere, van bysondere fraeye Gebouwen niet misdeelt.

Vorige Volgende

Beschryvinge van de stadt Hulst

Het IV. Hooftstuck.

Beworp ende Reglement, waer op het Wees-huys binnen der Stede van Hulst, sal werden ge-erigeert ende geregeert.

Over het gehele werk

plaatsen