|
| |
| |
| |
Het III. Hooftstuck.
Poorten, Voorgebochten of Voor-Steden, Havens ende Vaerten van de Stadt.
DEse Stadt is eertijts met vier Poorten voorsien geweest: namentlijck:
De Potter-Poorte, die eygentlijck over eenige Eeuwen, ende al eer de Stadt met Wallen was beslooten, een Steene-brug is geweest, gelegen hebbende op den uytganck van de Straete, als noch de Potterstraete genaemt, omtrent daer het H. Geest-huys staet, ende wiert in den Jare 1460. inde Fortificatien tot een Poort versterckt, doch is naederhandt met het aenbouwen van de Dobbel-Poorte, afgebroocken ende te niet gekomen.
De Assche-Poorte heeft gelegen op den uytgangh vande Straete den Langen Belck, ende was een seer | |
| |
sterck gebouw, voorsien met de aengelegentheyt van den ouden Borght: dese Poorte had een geruymen tijt soo door de belegeringen als gewelt der Zee-wateren, tot het Jaer 1618. onbruyckbaer gelegen, sijnde ten selven Jare door de nieuwe Fortificatien afgebroocken, ende daer van niet anders als de naem overgebleven.
De Gendtsche of Hospitael-Poorte heeft voor desen gelegen op den uytganck van de Straete van die naem, ende niet gelijck jegenwoordig, soo oock de Begyne-Poorte ter plaetse daer nu het Militaire Gereght ofte Galge-Bolwerck is, ende oversulcx mede op den uytganck van hare Straete.
De Dobbel-poorte gestigt inden jaere 1506., heeft gelegen op den uytganck vande straete Over Dam genaemt, daer jegenwoordig de Kat of 't bolwerck Brederode is.
Dese Poorte was een uytnemend swaer en konstrijck gebouw, doorgaens van witten en blaeuwe ar- | |
| |
duyn, dat de oogen van veel nieusgierige Bouw-meesters heeft toegewenckt en herwaerts gebracht.
Alsoo genaemt Dobbel-poorte, om dieswil dat deselve in twee poorten was verdeelt, alwaer de Haven haer in-en uyt-ganck hadde, hebbende yder van de selve een groot voorgebochte ofte Voor-stadt, de eene Kibbeldorp genaemt, streckende op den weg naer Axel, daer verscheyde aensienelijcke Huysen ende Gebouwen stonden, de andere wesende den Zout-dijck, die van gelijcken seer bewoont was, sonderlinge van de Zoudt-neeringdoende luyden, soo in 't vervolg noch sal blijcken.
Diergelijcke Voorstadt ofte gebocht was oock aende Begyne-poorte, den Witten Weel genaemt, als mede aende Assche ende Gendtsche-poorten, komende alle soo nae aende Stadt dat verscheyde Huysen ende Gebouwen van de selve in de nieuwe Fortificatien sijn gevallen.
| |
| |
De Sad heeft van over veele eeuwen een seer bequame Haven gehadt, haer begin nemende uyt de Zee by Campen, voorsien met een geweldig Rabat of Verlaet van sware Arduyn-steenen gemetselt, loopende vande eene zijde voorby groot ende kleyn Copwijcx-polders, Casteel-polder, Scharlaken-polder, Sand-polder, Stoppeldijck ende Hulsternieuwland: ende vande andere zijde Rummersdijck, kleyn en groot Heynsdijck, Pauwels-polder ende andere Landen tot inde Stadt, soo de oude overblijfselen uytwijsen, langs sekere Hofskens aende Dobbel-poorte, noch jegenwoordich by de Stadt in chijns uytgegeven, ende vervolgens ter plaetse daer het Bolwerck van Broderode ofte de Kat is, door swaere Arduyn-steens boogen, waer van oock noch eenige teeckenen werden gespeurt, behoudende haren loop tot op de Visch-marckt, ende van daer een andere weg nemende door een Arduyn-steenen brugge de Visch-brugge genaemt, | |
| |
mitsgaeders een dobbele boge van de selve stoffe onder de Huysen, nu toekomende Hendrick Brouwer ende Engelbert Wieland, tot aende Stadts-wallen.
In den Jare 1358. heeft Graef Loduwijck van Male tot het maecken van 't voorschreve Rabat, een Haven-gelt opgestelt, ende daer toe verleent de volgende brief van Octroy:
WY Lodewijck Grave van Vlaenderen, Hertoge van Brabant, Grave van Nevers, van Rethers ende Heere van Machline; Doen te wetene allen lieden dat uytte dien dat an ons commen sijn onse goede lieden van Hulst, togende dat sy omme 't behout, nutschap ende profijt van haerer Havene, voorsienichede ende raedt gehadt hebben metten Vroetsten van onser voorsz Poort ende met andere Wijse lieden, die sy daer over geroupen hebben, ende over een gedregen hebben eendragtelijck, dat sy bliven souden up den ouden gront van harer
| |
| |
Havenen, ende datmen een Rabbat soude leggen tusschen Saymyts ende den Staken, ende datmen de Creken die in schor leggen, soude maken vallende inder Havene bute den Rabatte, omme de diepte te behoudene: ende sy 't voorsz Rabatte qualicke souden konnen maken naer den grooten Commere ende laste daer in dat sy sijn, sonder hulpe ende Gratie van ons t'hebbene. Soo eyst dat wy ter erenster supplicatie van onsen goeden lieden van Hulst voorseyt, omme te halene ende gecrighene de costen vanden voorsz Rabatte, hebben uyt speciale Gratien geordonneert ende geconsenteert, ordonneren ende consenteren by desen Letteren: datmen byder handt van eenen Persoon, die wy daer toe stellen sullen, heffen sal ende ontfaen voortan, tot onsen wederroepene, van alle Goeden dat dor ende by der voorsz Havenen liden sal, varen ende keeren, inder manieren dat hier naer verclaerst es. Dat's te wetene, van eenen Vate Wijns ses grooten, van eenen Pijpe dry grooten, item van
| |
| |
eenen Travel-tonne wat drancke dat sy, Bier, Mêde of anders, een halfve groote. Item van allen Goeden datmen met maten meet van een Mudde eene groote. Item van eene Laste Turffen eene groote: Dat's te wetene de Cooper d'een helft, ende de Vercoopere d'andere helft. Item van eene Cupe Sels eene groote. Item van allen Goeden die men met gewichte levert vander Waghen eenen groote, maer twee Waghen Kaes sullen over eene gereeckent sijn. Item van eenen Laste Harinck dry grooten. Item van verschen Vischen ende van allen Goede dat buyten taxatien staet, vanden hondert ponden vier groote, ende van eenen Schepe Musselen eenen groote. Ende alle het gelt, dat vanden voorsz goede ontfaen ende geheven sal sijn, dat sal gaen in Payementen van den laste van dat 't voorsz Rabat costen sal te makene, ende ne sal te gheenre andere saecke, noch te genen andere costen bekeert sijn, dan also voorseyt es, ende daer af sal den Ontfanger vanden voorsz gelde Reeckeninge doen voor
| |
| |
ons ende voor onse lieden, die wy daer toe deputeren sullen, ende voor onse voorsz lieden van Hulst. Ende es oock onse meenen; dat de gene die eenigh ghelt leenen sullen, ten coste van den voorsz Rabatte te maeckene, dat sy daer af vanden voorsz Ontfanger betaelt syn vanden alre gereetsten Gelde, dat hy in der manieren voorseyt ontfaen sal hebben; ende es onse wille, dat onse Wet van Hulst nomen sal den persoon die Ontfanger daer af sijn sal, ende dien sullen wy Ontfanger stellen ende maken van de gelde voorsz ende Eedt daer af doende voor ons ende voor onse voorsz Wet. Dewelcke Ordonnantie ende Consent voorseyt wy gemaeckt ende gedaen hebben, inder manieren voorsz omme 't proffijt van onser voorsz Poort van Hulst, ende om haer Havene te helpen behoudene gelijck voorseyt es; ende willen over ons ende onse Nacommers dat sy onse voorsz lieden van Hulst wel ende vast sijn gehouden, omme daer af te nemene ende t'hebbene de costen vanden
| |
| |
voorsz Rabate sonder fraude ende arghelist, behouden in allen saecken onse rechten ende elcx anders. Ende wie 't voorsz gelt ontdroege, ende niet betalen en wilde, die sal verbeuren dry pont x s:, dan of dat de twee deelen ons toe sullen behoren, ende 't derdendeel den voorsz Ontfanger. Ontbieden by desen Letteren onsen Bailliuw van Hulst, die nu es, of wesen sal, dat hy de voorsz saecken doe publiceren ende openbaren, ende inninghe doe vanden voorsz gelde, ende vanden boeten die daer af vallen sullen, t'allen tijden dat h'ys versocht sal sijn, ende quame eenigh geschil omme de dingen voorseyt, dan of onthouden wy de kennisse t'honswaert. In oorconschepe van dese dingen soo hebben wy dese Letteren gedaen segelen met onsen Segele. Gegeven te Male den xiiij. dagh van April in 't Jaer ons Heeren Mccclviij.
Welcke Haven-rechten vervolgens altijt tot profyte vande Stadt sijn geheven, ende over den tijt | |
| |
van twee hondert jaeren wel vier ende somtijts vijf hondert guldens jaerlijcx hebben opgebracht, waer uyt lichtelijck is af te nemen, dat naer gelegentheyt van dien tijt ende schaersheyt ofte groote waerdye van gelt, dese Stadt in Neeringe gebloeyt heeft.
In den Jare 1475. wierd de voorseyde Haven verdiept ende uytgeruymt, als mede een nieuw Rabat geleyt, welcke verdiepinge de Stadt wederom heeft moeten onderstaen ten Jare 1527., ende naderhandt ten Jaere 1549., t'elckens tot groote belastinge van de selve Stadt, die oock genootzaekt wierd door het verval van 't oudt Rabat in den Jare 1562. een nieuw te bouwen, daer van den eersten steen wierd geleyt door Nicolaes Loodt als Griffier, uyt den naem vande Magistraet, op den 7. Mey van den selven Jaere.
Maer alsoo dese Haven een geruymen tijt daer naer begonde te verlanden ende onbruyckbaer te werden, is deselve by gebreck van | |
| |
nodige voorsieninge door de onuytspreeckelijcke swaericheden ende tegenspoeden de Stadt ende Inwoonderen van dien overgekomen, soo door den Oorlog als swaere invloeden van de Zee, ende oock dat de Zout-sieders daer door genootsaekt wierden te vertrecken, eyndeling t'eenemael in verval gekomen, van binnen gevult, ende nu betimmert ende bewoont, soo van gelijcken van buyten omtrent de Stadt.
De selve Haven wierd eertijts noch bestraelt van een anderen water-loop, de Moervaert genaemt, komende uyt de Moeren omtrent Hulsterloo, ende alsoo (dat noch gesien kan werden) tusschen het begin vande linie van Communicatie aen de zyde vande Moer-Schans ende het eerste Bol-werck van de selve linie, streckende van daer Zuyd-Westwaert op neffens seeckere straete (daerom) de Vaert-kant genaemt, alwaer het Gerechte van de Stadt noch jegenwoordig is staende, volgende deselve straete tot om- | |
| |
trent 120. schreeden vande Contrescharpen aende Begyne-Poort, ende van daer al langs deselve Contrescharpen op de voorseyde distantie, door een groote Sluyse tot in de gemelte Zee-haven, soo verscheyde leegten, poelen ende een breede gracht tusschen de voorseyde straete ende de Landen, vande zyde vande Stadt daer aen palende, uytwysen.
Over deselve Moer-Vaert was dagelykx een groote doortogt van Turff, komende met Schuytjens uyt de Moeren, als oock van d'ander zyde van Zout ende allerhande levens-middelen, gevoert werdende naer Kieldrecht, Verrebroeck, ende andere omliggende Landen, waer op van gelycken sekeren Toll ofte passagie-rechten by de Stadt wierde geprofiteert.
Gelijck uyt seecker oudt geschrifte van den jare 1341. blijckt, berustende in de Stadts Archives met dese woorden:
| |
| |
ITem upten xij. dag van December voeren drije Schepenen, twee Poorters metten Balliu te Gent t' dagvaert, die ons gemaeckt t' leggen de Moericken t' seggen te hoerne, als dat sy de Moer elwaerd wilden leeden ende trucken huut onser avenen, ende van dat sy geen Scot wilden geven 't Sluus als sy schuldig waeren te doene, ende si voeren ende na gedaen adden; volgt verder ende daer was hen gegeven in Sentencien, dat de Moericken niewers aren moer leden souden dan dor ons Avene, nemmermeer gedelf doen delfven, dat jegens de Avene van d'Port ginge, ende dat sy Scot ende Lot souden geven 't Sluus als sy voren ende na gedaen ebben.
Dese Moer-Vaert is al over veele jaeren te niet geweest, sijnde na de reductie van den jare 1645. een andere Vaert, hebbende den selven naem, gegraven, haer begin nemende by het Fort Zandberg, uyt de Zee ofte verdroncke Landen van Chaef-
| |
| |
tinge ende andere, door een groot Zas met acht deuren, streckende also voorts met eenige kromten naer de Moer-Schans, alwaer oock een Zas in tween verdeelt met vier deuren is liggende, ende door het selve voorby de voorseyde Schans tot aen de Stadts Contre-scharpen, alwaer sy haer uytstreckt in twee armen, naementlijck vande eene zyde maeckende de Gracht ofte Buytenveste vande Contre-scharpen tot aende nu vervallen Linie van Communicatie van het Fort Nassau, ende van d'ander zyde in een Com ende bequaeme Kaeye, tot aen den uytganck ende Calsye-weg buyten de Begyne-Poort.
Dese Vaert, nu eygentlijck de Stadts Haven sijnde, heeft eenige jaren herwaerts onbruyckbaer gelegen, eerst by doorsteeckinge van de Polders Kieldrecht ende Clinge, geduerende den Oorlog met Vranckrijck, ende naederhandt (de voornoemde Polders herdijckt synde geweest) by invloet ofte doorbraec- | |
| |
ke vande selve, sulcx de voorseyde Sassen gantsch vervallen, ende de Vaert ten meerderen deele seer verlandt is, mitsgaders opgestopt door sekeren Dam gekoppelt aen den Dijck van de Clinge by de Moer-Schans, om 't welck te herstellen geduyrige vlyt wert aengewent, ten eynde het noch bewaterde gedeelte van Kieldrecht, dat nevens de Vaert gelegen is, nae voorbeelt vande Clinge mag werden herdijckt; nu is de Scheeps-Vaert aende Gendtsche Poort langs den bevloeiden Polder van Absdale, door het Zeegadt inden Dijck van den selven Polder, ter plaetse daer het Fort Nassou heeft gelegen.
De Stadt is noch voorsien van een Canael ofte Waterloop, gegraven tot in de Vaert van het Dorp Stekene, by Octroy van den Koninck van Spangien in date 18. Marty 1628. op het versoeck ende ernstig vervolg vande Geestelijcken ende vier Leden van Vlaenderen, soo tot versterckinge van het Landt van | |
| |
Waes, tegen de uytvallen van die van Axel ende andere daer omtrent, als wel voornaementlijck tot meerder verseeckeringe van dese Stadt, om deselve in tijt van noot daer langs te hulp te komen, ende een vrye toeganck te behouden.
Soo oock tot bevorderinge vande Neeringe ende Koopmanschap tusschen dese Stadt ende de Steden van Gendt, Dendermonde en verscheyde Plaetsen, of Dorpen van den Lande van Waes, tot dewelcke de voorseyde Vaert door veel Aders of leydingen bequame toegang maeckt, ende alsoo haer gebruyk heeft.
Deselve Vaert (die bestaet uyt versch en seer soet Water, en daerom oock dient tot groot gerief voor de Brouwers deser Stadt) heeft voor desen begonnen aen de Contre-scharp voor de Gendtsche-Poorte, tusschen de Dycken streckende naer St. Jan Steen ende de Clinge, doch naederhandt door het leggen van een Brug over de Buyten-gragt, aen den uytganck van de selve Brug.
| |
| |
Waer in by onsen tijt groote veranderingh is voorgevallen, als sijnde deselve Vaert voor een goet gedeelte t'eenemael van plaets verandert door de herdijckinge van den Polder de Clinge, ten jaere 1675., ende het leggen van een rechten Zeedijck tegen de bevloeyde Landen van Absdale, tusschen welcken Dijck ende een Tragel, aende zyde vande voornoemde Clinge, de voorseyde Vaert is beslooten, verschillende van haer eerste gelegentheyt omtrent tachtig schreeden Noord-West-waert op.
|
|
Auteursrechtvrij