|
| |
| |
| |
9. De Voorzetsels.
1. Streuvels' taal bevat nog een aantal voorzetsels die in de hedendaagse algemene taal verdwenen zijn, maar in de streektalen van West-Vlaanderen nog gebruikelijk zijn.
Enkele voorbeelden, waarvan de vindplaatsen in het tweede deel zijn opgegeven:
| al = langs |
|
| bachten = achter |
|
| tenden = aan het einde van |
|
| toewaart |
|
| om end om |
|
| van ends ont ends = tot (= Westvlaamse uitspraak) |
In de inleiding van het derde hoofdstuk wordt meer gezegd van de ‘levensduur’ ervan.
2. Het voorzetsel te versmolt met de datief van het mannelijk en onzijdig of vrouwelijk tot ten en ter.
Deze vorm werd alleen in versteende uitdrukkingen bewaard: zie p. 111-128.
3. Zuidnederlands is ook het gebruik van midden als voorzetsel.
‘Naarden (...) ging midden klaren dage zijn schonen tijd verdoen op den Legemeers om met mannen van zijn weerga te gekscheren’ (Levensbloesem, 270)
4. Het voorzetsel tot is verzwakt tot te in:
| ‘Van onder te boven’ (Oorlogsdagboek, november, 41) |
|
| ‘Te pulver verbrand zijn’ (Oorlogsdagboek, September, 65) |
| Omgekeerd in: |
‘Middelerwijl kwam het tot sprake dat 't vlas moest geleverd worden’ (Minnehandel, 203) |
| |
| |
5. Bij bepaalde werkwoorden behoren constante voorzetsels die eveneens worden gebruikt ter verbinding van substantieven, van zulke werkwoorden afgeleid.
Streuvels maakt van de voorzetsels een vrij, persoonlijk gebruik zonder zich al te zeer te bekommeren om de Nederlandse vorm.
a) We geven hieronder een lange lijst, die geen aanspraak maakt op volledigheid.
| aanpassen, zich - bij : |
Avelghem, 305; Dorpslucht II, 97 |
| zich - in : |
Herinneringen, 214 |
| zich - met : |
Alma, 81; Herinneringen, 104, 147; Prutske, 361. |
| aangepast - op : |
Maanden, 303 |
| |
| aansluiten, zich - met : |
Herinneringen, 103; Levensbloesem, 529. |
| afdwalen uit : |
Alma, 17 |
| afgunstig van : |
Zomerland, 291 |
| afschuw voor : |
Alma, 110 |
| afzonderen met : |
Herinneringen, 102 |
| |
| begaan zijn in : |
Heule, 32 |
| begrip hebben in : |
Vlaschaard, 50 |
| behagen hebben aan : |
Dagen, 301 |
| bekommerd zijn in : |
Levensbloesem, 517; Prutske, 382. |
| bekommeren, zich-met : |
Prutske, 343; Kerstvertellingen, 99 |
| bemoeien, zich - in : |
Alma, 126 |
| besef aan : |
Herinneringen, 210 |
| bidden aan : |
Dorpsgeheimen, 237 |
| blaken vol : |
Oorlogsdagboek-Augustus, 37 |
| brengen, in woorden : |
Alma, 40 |
| |
| deelachtig zijn in : |
Alma, 43 |
| deelachtig worden van : |
Alma, 123 |
| doordrongen met : |
Alma, 219 |
| doorgaan als : |
Herinneringen, 293 |
| |
| |
| dromen aan : |
Herinneringen, 310 |
| druk, het - hebben aan : |
Herinneringen, 292 |
| enthousiast van : |
Heule, 370 |
| evenredigheid, in : |
|
| -van: |
Alma, 124 |
| |
| geleide, op -van : |
Jaar nul, 81 |
| gelegenheid, met : |
Alma, 109 |
| gelijken aan : |
Herinneringen, 218 |
| genieten in : |
Vlaschaard, 177 |
| gepaard gaan door : |
Heule, 223 |
| gevolgd van : |
Alma, 92 |
| gruwelen bij : |
Alma, 56 |
| |
| haperen op : |
Herinneringen, 347 |
| helpen aan de toebereidselen: |
Alma, 191 |
| voor : |
Alma; 273 |
| houden, zich-met : |
Herinneringen, 246 |
| inlaten, zich -aan : |
Avelghem, 320 |
| inlichten, ingelicht worden in : |
Binnenwateren, 99 |
| inwijden, iem. - met iets : |
Avelghem, 135, 11; Alma, 121 |
| inzicht over : |
Herinneringen, 199; Alma, 59 |
| |
| karig van : |
Herinneringen, 279 |
| |
| lachen op : |
Minnehandel, 41 |
| lijken aan : |
Herinneringen, 294 |
| |
| meedelen van : |
Prutske, 209 |
| medeleven van : |
Alma, 122, 42 |
| meester, zich - maken bij : |
Uitzicht, 256 |
| |
| nadenken aan : |
Herinneringen, 347 |
| |
| onderdoen bij : |
Langs Wegen, 61 |
| onderscheiden uit : |
Alma, 150 |
| onderwerpen, zich - in : |
Alma, 87 |
| |
| |
| ongevoelig aan : |
Herinneringen, 185; Prutske, 236 |
| onverschillig aan : |
Alma, 12; Lenteleven, 149 |
| oog, onder 't - krijgen : |
Prutske, 406 |
| opdringen in : |
Herinneringen, 94 |
| openstellen aan : |
Alma, 143 |
| opgewassen voor : |
Herinneringen, 70 |
| |
| redden voor : |
Herinneringen, 96 |
| |
| storen zich - om : |
Herinneringen, 217; Prutske, 292, 382 |
| |
| tegenstelling, in -van : |
Herinneringen, 181 |
| toegeven in : |
Vlaschaard, 193 |
| toepassen aan : |
Vlaanderen, 504 |
| toestemmen op : |
Dorpslucht I, 95 |
| toevertrouwen in : |
Oorlogsdagboek-December, 8 |
| |
| uitscheiden van : |
Avelghem, 97 |
| uitzondering aan : |
Herinneringen, 215 |
| |
| vergasten met : |
Prutske, 201 |
| vergezeld door : |
Alma, 37 |
| verheugen zich -aan : |
Herinneringen, 351 |
| verliefd in : |
Waterhoek, 288 (Duits: verliebt in) |
| verlustigen zich - met : |
Herinneringen, 175 |
| verschillen bij : |
Herinneringen, 116 |
| verslingerd aan : |
Avelghem, 226 |
| verstoken voor : |
Herinneringen, 303 |
| vertrouwen in : |
Alma, 89 |
| voldaan in : |
Dodendans, 20 |
| van : |
Herinneringen, 293 |
| vooruitzicht, op 't - : |
Openlucht, 336 |
| vrees om : |
Alma, 135 |
| |
| waken op : |
Alma, 89 |
| wantrouwen voor : |
Kerstvertellingen, 43 |
| wederspanning aan : |
Alma, 56 |
| wennen met : |
Dagen, 286. |
| |
| |
| zin hebben naar : |
Dodendans, 13 |
| tot : |
Oorlogsdagboek-Augustus, 7 |
| op : |
Dorpsgehelmen, 236 |
b) Nog enkele andere wendingen:
| bij den tast : |
Langs Wegen, 98 |
| bij 't zicht : |
Minnehandel, 252 |
| bij menigte : |
Herinneringen, 301 |
| door den duur : |
Vlaanderen, 440 |
| om de aardigheid |
: Herinneringen, 201 |
| op den vreemde : |
Heule, 88 |
| op haar enigheid : |
Prutske, 268 |
| per momenten : |
Maanden, 304 |
| voor 't algemeen : |
Oorlogsdagboek- Oktober, 53 |
6. De gevallen waar Streuvels geen voorzetsel gebruikt, zijn eerder zeldzaam.
| ‘Annetje en Karlientje herinnerden moeder goed hunne begeerte’ (Dorpsgeheimen, 217) |
|
| ‘Geen mens die enig inzicht kreeg wat er te Jantje Verdure's binnenshuis gebeurde’ (Dorpsgeheimen, 99) |
|
‘Uit gewoonte en door de kracht der levenservaring, heeft ieder zich de bestaande zeden aangepast’
(Vlaanderen, 541) |
|
|
Auteursrechtelijk beschermd