Volledige werken van den ouden heer Smits. Deel 1

Een beroep op velen.

‘Er is een mijnheer dáár, om mijnheer te spreken.’

‘Verzoek hem binnen te komen.’

Ik zat op mijn kantoor; ik had mijn boeken voor me en was bezig met de vooruitzichten na te gaan voor den tabakshandel in het pas aangevangen jaar. Ik wachtte ook mijn vriend, den makelaar, die sedert jaren door mijne firma gebezigd wordt. Ik was dus weinig in mijn schik, toen een mij geheel vreemd persoon binnentrad.

‘Mijnheer Smits,’ zei mijn bezoeker, ‘ik ben de burgemeester van X ... en ik kom bij u, omdat ik een beroep op uwe welwillendheid moet doen.’

Ik boog en wees hem een stoel aan. Ik was niet best geluimd. Het is dan ook niet aangenaam gestoord te worden te midden van lastige becijferingen - en op het oogenblik, dat men een makelaar wacht, met wiens hulp men goede zaken hoopt te doen!

‘Ik kom bij u met een boodschap van onzen vriend den inspecteur van het lager onderwijs in Zuid-Holland,’ zei de burgemeester.

‘Zoo! hm! Ja, ik ken hem zeer goed,’ hernam ik; ‘ik houd veel van hem, - dit zult ge wel willen gelooven. Wat verlangt hij? We zijn sedert jaren op een zeer intiemen voet.’

‘De zaak is deze,’ hernam de burgemeester. ‘In onze gemeente hebben wij een zeer braven, verdienstelijken hoofdonderwijzer, - een man, die jaren en jaren nog met eer zijne betrekking zou kunnen waarnemen, - maar, de man gaat gebukt onder eene kwaal, waardoor hij geheel ongeschikt is voor zijne taak. Hij heeft zijn ontslag moeten vragen; hij heeft eene vrouw en drie kinderen te onderhouden, en moet niet alleen zijne jaarwedde, maar ook zijne vrije woning opofferen aan het belang der gemeente en zich voortaan behelpen met een pensioentje, waarvoor die vijf ongelukkigen letterlijk nauwelijks droog brood kunnen betalen, daargelaten huishuur - en alwat verder voor hun onderhoud gevergd wordt.’

‘Mijnheer,’ zei ik, ‘dat spijt me zeer, maar verleden jaar, zooals u misschien bekend is, heeft de handel veel geleden, de tabak -’

[p. 378]

‘Ik doe geen beroep alleen om eene kleinigheid uit uwe beurs,’ viel mij de burgemeester in de rede; ‘ik kom iets anders eischen. Gij hebt wel bij vroegere gelegenheden een beroep gedaan op de liefdadigheid onzer landgenooten en - niet tevergeefs; - doe dit nu weder - en zie of ge ons helpen kunt.’

‘Mijnheer,’ antwoordde ik, ‘sedert jaren heb ik niets anders geschreven dan facturen en dienst- - ik meen handelsbrieven; - de menschen vragen wel eens of ik nog onder de levenden ben, - nu: voor het eerst weder voor den dag te komen met een bedelbrief, ziet u, dat is zeer moeilijk! Maar steek een sigaar op - en wij zullen nader over de zaak spreken.’

‘Eene lekkere sigaar!’ zei de burgemeester - en geen wonder. Ik had er eene groote partij van op eene verkooping opgedaan, betrekkelijk voor een spotprijs!

‘Als iedereen, die zulke sigaren heeft,’ vervolgde de burgemeester, ‘maar honderd minder in den loop van het jaar wilde rooken en de waarde er van voor ons doel geven, - dan zouden wij geholpen zijn!’

‘Met inbegrip van de sigaar, die u aanleiding gaf tot die schrandere opmerking, zouden er honderd en één voor mijne rekening komen,’ hernam ik met een glimlach.

‘Nu ja,’ zei de burgemeester, ‘voor mijn part! Ik wil wel bekennen eene dwaasheid gezegd te hebben; - maar, wezenlijk, mijnheer Smits, het is toch erg, dat, terwijl zoovelen in weelde en overdaad leven, er nog meer zijn, die gebrek lijden aan het onmisbare en in afwachting, dat de maatschappij op dat punt verbeterd wordt, - wat heel lang zal duren, - moeten wij, dunkt me, ons best doen hier en daar in onze omgeving de onvermijdelijke rampen te temperen. Help ons toch aan een bedelbrief - of liever aan een beroep op onze landgenooten en draag zelf bij wat ge wilt, - of wat gij missen kunt.’

‘Ik moet eerst iets meer van de zaak weten,’ hernam ik aarzelend; ‘maar zoo kort mogelijk als 't u belieft!’

‘Ik heb heel weinig te zeggen,’ antwoordde de burgemeester. ‘De hoofdzaak weet ge al. De hoofdonderwijzer, van wien ik gesproken heb, verdient, menschelijkerwijze gesproken, zijn hard lot niet. Ik ken hem sedert jaren als bekwaam, ijverig, braaf, in alle opzichten en nu zijn krachten hem begeven, is hij naar geest en lichaam diep gebukt. Kalmte en rust zijn volstrekt noodzakelijk, als hij ooit genezen zal - en in den nijpenden nood drukt de gejaagde geest pijnlijker dan ooit. Stel u zoo'n huisgezin voor, mijnheer Smits!

De sedert jaren lief gewordene, prettige woning, de betrekking, die het hoofd des huizes liefhad, die hem en de zijnen voedde, moet, met de woning, prijsgegeven worden. Men moet aan alles vaarwelzeggen, wat het leven waarde en geluk schonk - om te ver-

[p. 379]

huizen - naar eene andere gemeente - waarheen weet men niet - om de middelen te zoeken, niet om rijk te worden, maar om niet tot den bedelstaf te worden gebracht. Men moet een gelukkig verleden achter zich laten, om met gebroken krachten en sombere vooruitzichten eene toekomst tegemoet te gaan, die - ik zal ze u niet afschilderen,’ - zei de burgemeester met tranen in de stem en in het oog.

‘Jongen, wat is het koud heden’, zei ik, den neus snuitende.

En 't is heusch waar, wij zaten een oogenblik als twee gekken over elkaar, zonder dat een van beiden een woord durfde te spreken.

Eindelijk stond de burgemeester op. ‘Wij rekenen op uwe hulp,’ zeide hij eenvoudig en ging de deur uit ....

Later schreef ik hem over de zaak en nu, mijn vrienden, onder het publiek groot en klein, schrijf ik u!

Die arme menschen, ge zult het met mij eens zijn, moeten geholpen worden. Met een betrekkelijk klein kapitaal kan het huisgezin gered worden. Het zal dan in eene kleine handelszaak worden gevestigd, die man en vrouw samen drijven kunnen. Maar, bid ik u, talmt niet met uw milde bijdragen, al zijn ze nog zoo klein! Als de vader eenigszins kalm de toekomst tegemoet kan gaan, is er kans van herstel voor hem - voor rust bij den arbeid voor zijne brave vrouw, - voor behoorlijk voedsel en kleeding voor zijn kinderen.

Herinnert u hoe kil en koud hun alles nu buiten en binnen het hart moet zijn. Laat hen niet bevriezen, maar stookt ook het vuurtje van uwe sympathie voor hen aan en zendt mij, of den uitgever van dit blad, spoedig uw gaven. Die zullen hier verantwoord worden, en vergeet niet, dat het geluk, dat gij die arme menschen aanbrengen zult, zijn warme stralen ook tot in uw hart zal terugkaatsen.