Itinerario, voyage ofte schipvaert naer Oost ofte Portugaels Indien 1579-1592. Tweede stuk

Dat 79. capittel.²⁾.
Van't bangue.

⁺Bangue³⁾ is ooc een gemeene cost vande Indianen, dienende tot dieselfde effecten als het amfion. Is een zaet gelijc kennep-zaet, maer wat cleynder ende ooc so wit niet; desghelijcs daert aen wast is ghelijc kennep, dan en heeft geen schillen om jet af te maken. Die Indianen eeten dese zaden ofte die bladen daer van ghestooten; segghen, goet appetijt maect, doch gebruyckent meest om die vrouwen te ghelieven. Soment meest ende ghemeenlic⁺ gebruyct, ende inde winckels vercoopt, is te samen ghemengt, te weten, het poeyer van dese bladen ende wat van't zaet; doender oock groene arecca onder, om een⁴⁾ droncken ende bynaer uyt zijn selven te maken, ende ‖ somtijts mengent oock by wylen⁺ met noten muscaet, folie ofte massa, twelcke haer oock droncken maect. Andere (te weten de rijcken ende machtigen) doender nagelen, camphora, ambar, mosseliaet ende amfion onder; als ooc ⁺die Mooren seggen, een vrolijck maeckt, ende vergeeten doet alle arbeyt ende quellagie, sonder eenighe swarigheyt te ghedencken,

2) Naar Coloq. VIII van Orta.

+ Ghedaente van bangue, hoe het wast ende waer toe het nut is.

3) Skr. ‘bhangā’, Cannabis Indica. Hieruit Hind. bhaṅ, Perz. bang, Port. bango, enz.

+ Hoement bereyt om tvolc suf droncken mede te maken.

4) Versta: iemand.

+

+ Remedie om swaermoedigheyt ende ander quellagien te verdryven.

[p. 147]

dan alleen te lacchen, boerden ende gherustelick te slapen. Die lichte vrouwen gebruyckent altemet als zy jewers willen eenigen man geselschap houden om vrolick te wesen, ende alle fantasien ende druck achter den rugge te stellen.

Is eerst geinventeert gheweest vande groote capiteynen ende soldaten; als zy langen tijt in't velt gelegen hadden met waken ende ongemack ende haer eens begeerden te vermaken, alle fantasien uyt het hooft stellende, so gebruycken zy 'tbange op de manier als boven. Doet de gene, die het eet, seer schuymen, ende siender uyt al oft zy gantsch droncken ende bynaer half sot waren, niet doende dan lacchen ende altoos vrolijck te wesen, soo⁺ langhe als die operatie¹⁾ duert. Wort seer vande Indianen geuseert ende ooc wel mede van sommighe Portugesen, maer meest vande slaven om altemets haren arbeydt ende slavernye te vergheten; in somme is eenen cleynen troost ende remedie teghens die melancolye.

Annotatio D. Palud.
Bangue wort ooc vele in Turckyen ende AEgypten ghebruyct. Wort op dryerley manieren ghemaect, hebbende oock dryerley onderscheydelicke namen. Het eerste noemen die AEgyptenaren assis³⁾, 'twelc is poyer van kennep ofte hennep bladeren, met water tot een pasta ofte deegh ghemaect, daer af zy vijf ofte meer stucxkens eten, so groot als castanien, van 't vvelcke de ghene, die sulcks ghegheten hebben, een ure daernae niet anders worden dan of zy droncken waren, met ontsinnigheyt; worden van selfs gelijc oft zy opgetrocken⁴⁾ waren, ende haer verschynen vremde ghesichten, daer in zy groote vermakelickheyt hebben. Dit ghebruyct het ghemeene volck, om dat het van cleyne prijs is. So ist oock gheen wonder, dat sulcs van't hennep gheschiet, vvant na Galeni opinie hennep het hooft boven maten vervult. Het tvvede noemen zy bosa⁵⁾, 'tvvelck stercker⁺ is dan assis; vvort gemaect uyt het meel van loliun, dat wy oncruyt ofte dronckaert heeten, ende uyt kennep zaet met water op vorighe maniere; ander persen hier uyt dat sop ende gheven dat. Het derde wert genoemt bernavi⁶⁾, 'twelc het oprechte bangue is, dat zy uyt Indien bereyt krygen, op maniere, van Huygens beschreven, daer af zy ontrent een once nemen, ende werden met den eersten vrolijck, spreken vele ende singhen lichtveerdighe liedekens, ⁺lacchen ‖ oock boven maten ende bedryven vele vrolijcke sotternyen, welcke sotternye bycans een ure duert; daer nae werden zy

+ Hoe de nature van bangue eerst kenlicke is geworden.²⁾

2) Dit marginaal zou eigenlijk hoger moeten staan.

1) werking.

3) Arab. ‘ḥasjīsjh’.

4) Wel op te vatten als: buiten zichzelf.

5) Turksch ‘boza’.

+ [99a]

6) Arab. ‘bernāwī’.

+

[p. 148]

verweckt tot toornigheyt ende tot kyven ende vechten, 'twelck ooc weynigh aenhout; alsdan werden zy met droefheyt overvallen ende met vreese, dat zy wel ghestadigh schreyen souden, in't leste van alle dese sotternyen moede gheworden zijnde, vallen zy in slaep, ende vande slaep opwakende, comen weder tot haer selven. Dit wordt vele ghedaen van die sotte personagien ofte guychelaers op gastmalen, om de gasten te vermaken. DieEgyptenaren gebruycken noch een ander soorte, dat zy bers¹⁾ heeten, 'twelc te seggen is ghesontheyt van een ure; wordt ghemaect uyt witte peper, wit bilzen zaet, van elc vijf loot, opium derdehalf loot, spica nardi, euphorbium, bertram, van elcx l. mitchal²⁾, safferaen, vijftien scrupelen, alle gestooten in een marmoren mortier ende met honigh vermengt tot een condijt³⁾.

1) Arab. ‘bers’ of ‘bersj’.

2) Port. ‘mitical’, uit Arab. ‘miṭhḳāl’ of ‘misjḳāl’, een gewicht oorspronkelijk gelijk aan dat van den Romeinschen aureus en den gouden dīnār; omstreeks 73 gram (oud).

3) Moet waarsch. zijn: ‘confijt’. Eng. vertaling (II p. 117) heeft: ‘confection’.

2) Dit marginaal zou eigenlijk hoger moeten staan.