Itinerario, voyage ofte schipvaert naer Oost ofte Portugaels Indien 1579-1592. Tweede stuk

[p. 145]

Dat 78. capittel¹⁾.
Van't amfion, alias opium.

Het amfion²⁾, alsoo ghenaemt vande Portugesen, vande⁺ Arabyers, Mooren ende Indianen affion, in't Latijn opio ofte opium, comt uyt Cairo in Egypten, uyt Aden, op de custe van Arabyen, den hoec van't Roode Meer³⁾, eertijts de Portugesen toebehoort, maer het meestendeel uyt Cambayen ende oock van Decan⁴⁾. Dat van Cairo is witachtigh, en wort genaemt mecerij⁵⁾; dat van Aden ende die omligghende plaetsen by de mondt van't Roode Meer is swertachtigh ende hart; dat van Cambayen ende Decan comt, is morwer ende rootachtigh. Het amfion wert gemaect vande slaep-bollen, ende is de gom, die daer uyt vloeyt, waer toe men die op snijt ende kerft. De Indianen userent amfion veel te eeten, namelicken die Malabaren, al waert voor een groote coopmanschappe van Cambayen ende ander weghen gebracht wort. Die het gebruyct om te eeten, moet het alle daeghs ghenutten, ofte souden sterven ende gantsch verdroogen; beginnent allencskens t'eeten, ende als zy het in ghewoonte hebben,⁺ eetent daghelijcks 20. ende 30. greynen ghewichts ende meer; ende so het geschiede hen vier ofte vijf dagen faelgeerden, souden moeten sterven; van gelijcken die het noyt ghegeten en heeft, willende 'tselfde terstont beginnen t'eeten, so veel als de ghene, die het ghewoon ende in ghebruyc heeft, souden daer oock af sterven, want gheloove wel, een materie van verghift is. Die het eeten, ⁺gaen altoos half sla ‖ pende. Eetent veel om niet te ghevoelen eenighen arbeyt ofte onghemack, maer gebruyckent meest om die⁺ oncuysheyt, want maect, dat een persoon zijn zaet langh op hout ende verlancsaem⁶⁾ komt, twelcke die Indiaensche vrouwen geerne hebben om met den man gelijckelic haren natuer te volbrengen; doch die't veel eet ende useert, worter metter tijt geheel impotent ende onvruchtbaer af, want verdroogt ende vercout geheelic het zaet vande persoon, diet ghebruyct, gelijct de Indianen selfs be-⁺

1) Uit Orta II, 171, sqq. met bekorting.

2) Vgl. Hobson-Jobson, s.v. Opium.

+ Plaetsen, daer opium van daen comt, met onderscheyt, daermen elcs by kennen can, ende waer van het ghemaect wordt.

3) Hier waarschijnlijk het woord ‘dat’ weggelaten.

4) Eigenaardig is het, dat hier geen sprake is van opium uit Bengalen!

5) D.i. Arab.; Egyptisch: ‘misrī’.

+ Wie door het eeten ende niet eeten van opium in perijckel van sterven gheraken.

+

+ Sonderlinge vreemde middelen, daerom den opium ghebruyckt wordt.

6) ‘Verlancsaem’, d.i. verlangzaamd, Lat. vert. ‘diutius’, komt bij Kiliaan niet voor.

+ Door te veel opium te gebruycken wort men impotent.

[p. 146]

tuyghen, waerom het van die groote heeren seer weynigh gebruyct wort, dan alleenlick om oorsake boven verhaelt.

Annotatio D. Palud.
Opium ist sop van swerte heulbollen, ende is tweederley, eens soot uyt die bladeren ende bollen te samen gheperst wordt, 'twelck die Griecken meconiun heeten; het ander vloeyt uyt de bollen, een weynigh ghesneden wesende, 'twelck het oprechte opium is. Het beste is swaer, dicht, vast, bitter in smaec, in't ruycken slaep verweckende, ende twelc in't water lichtelicken smeltet, sacht, wit, sonder grofheyt ofte korlen, &c. Die Turcken noement maslac¹⁾, ende eetent dagelicks een erwitte groot, niet om den slaep daer door te voorderen, maer het ghemoet te stercken; ghebruyckent insonderheydt ten oorloch gaende; meenen, dat zy daer door ghehart worden, ende dat zy vele genoechlicke plaetsen inden slaep sien ende met schoone vrouwen converceren; doch sietmen, dat die gene, welcke het opium⁺ daghelicks ghebruycken, dom ende slaperigh worden ende wanckelbaer in woorden ende wercken, dat het met haer qualick te handelen is.

1) Niet in Orta.

+ [98b]