Techniek in Nederland in de twintigste eeuw. Deel 4. Huishoudtechnologie, medische techniek

[pagina 1]

Techniek in Nederland in de twintigste eeuw

[pagina 2]

TECHNIEK IN NEDERLAND IN DE TWINTIGSTE EEUW

I	TECHNIEK IN ONTWIKKELING WATERSTAAT KANTOOR EN INFORMATIETECHNOLOGIE
II	DELFSTOFFEN ENERGIE CHEMIE
III	LANDBOUW VOEDING
IV	HUISHOUDEN MEDISCHE TECHNIEK
V	TRANSPORT COMMUNICATIE
VI	STAD BOUW INDUSTRIËLE PRODUCTIE
VII	TECHNIEK EN MODERNISERING BALANS VAN DE TWINTIGSTE EEUW

 

	Redactie
Hoofdredactie	Prof. dr. J.W. Schot (programmaleider), prof. dr. ir. H.W. Lintsen (voorzitter), prof. dr. A. Rip (vice-voorzitter), dr. A.A. Albert de la Bruhèze (secretaris)
Leden	dr. E.M.L. Bervoets, dr. J. Bieleman, dr. ir. A.J. Bogers, dr. M. Davids, dr. C. Disco, dr. ir. J.C.M. van den Ende, drs. B.P.A. Gales, dr. E. Homburg, prof. dr. E.S. Houwaart, dr. J.W.A. Korsten, dr. R. Oldenziel, dr. A.H. van Otterloo, dr. ir. G.P.J. Verbong, dr. W.O. de Wit

 

[pagina 3]

Techniek in Nederland in de TWINTIGSTE EEUW

IV

HUISHOUDEN

MEDISCHE TECHNIEK

STICHTING HISTORIE DER TECHNIEK

WALBURG PERS

[pagina 4]

Deze uitgave kwam tot stand mede dankzij financiele steun van het Prins Bernhard Fonds, de Stichting VSB Fonds en de Stichting Wetenschap en Techniek Nederland (WeTeN).

 

Copyright samenstelling: © Stichting Historie der Techniek 2001

Licentie voor deze uitgave: © Walburg Pers 2001

Het auteursrecht op de afzonderlijke teksten berust bij de betreffende auteurs of rechthebbenden, p/a Walburg Pers, Zutphen

 

Verantwoording van de illustraties. Getracht is de rechthebbenden van de afbeeldingen te achterhalen. Zij die menen alsnog aanspraak te maken op zekere rechten, worden verzocht contact op te nemen met de Stichting Historie der Techniek.

 

Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij electronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voorzover het maken van kopieen uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet 1912 juncto het besluit van 20 juni 1974, Stb. 351 zoals gewijzigd bij Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 artikel 17 Auteursrecht 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 882, 1180 AW Amstelveen). Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient men zich tot de uitgever te wenden.

 

Vormgeving binnenwerk: Drukkerij Lecturis BV

Vormgeving omslag: Rob Buschman, BNO

Druk: Drukkerij Lecturis BV, Eindhoven

 

ISBN DEEL IV 90.5730.067.2

ISBN DEEL I t/m VII 90.5730.037.0

[pagina 5]

Organisatie van het overzichtswerk Techniek in Nederland in de twintigste eeuw

(augustus 2001)

 

Bestuur en Stichtingsraad Stichting Historie der Techniek

 

(Dagelijks) Bestuur

dr. ir. B.G. Linsen, voorzitter; ir. J.M. Vernooij, penningmeester; ir. A. Hamburger; ir. M. Veth; ir. Tj. Visser; prof. dr. ir. G.J. Wormmeester

 

Stichtingsraad

drs. E.A.G. van den Bent, Bataafsch Genootschap der Proefondervindelijke Wijsbegeerte;

prof. dr. ir. A.J. Berkhout, Technische Universiteit Delft;

ir. H.J. Beverdam, Koninklijk Instituut van Ingenieurs;

ir. G. Blom, Rijkswaterstaat;

A.J.H. van Dijk, Nederlands Genootschap voor Informatica;

prof. dr. G. Dijkstra, Koninklijke Nederlandse Chemische Vereniging;

G.L.J. Huyser, Nederlandse Vereniging voor Management NIVE;

prof. drs. J. van Londen, Raad voor de Volksgezondheid;

dr. J.H. Marsman, Nederlandsche Maatschappij voor Nijverheid en Handel;

H.J. Neeleman R.A., Nederlands Economisch Historisch Archief;

ir. G.G. Nieuwmeijer, Afdeling voor Geschiedenis der Techniek, KIvI;

ir. M.C. van Veen, Hollandsche Maatschappij der Wetenschappen;

prof. dr. F.A. van Vught, Universiteit Twente;

B. van der Weg, FNV Bondgenoten;

dr. ir. H.G.J. de Wilt, Technische Universiteit Eindhoven

 

Subsidiegevers onderzoek

ABN-AMRO Bank NV; Akzo Nobel NV; ASM Lithography; Atag Holding NV; Ballast Nedam NV; Belastingdienst Automatiseringscentum; Koninklijke BAM groep; Berenschot Informatica; Boekos BV, Vleeswarenfabrieken; Bosch Rexroth BV; BouwCenter Groep; Bouwradius Groep (voorheen Stichting Vakopleiding Bouwbedrijf); Bureau Informatiemanagement Amsterdam; Cap Gemini Nederland BV; Catherine Elisabeth Stichting; Cebeco Groep; Centraal Bureau voor de Statistiek; Central Industry Group NV; Centrum voor Wiskunde en Informatica; CSM NV; CTT; DHV Milieu en Infrastructuur BV; Dow Benelux NV; DSM NV; DRAKA Holding NV; ECT; ENECO; Energieonderzoek Centrum Nederland; EnergieNed; Exxon Chemical Holland BV; EWT; Fluor Daniel BV; Fontijne Holland BV; Gasunie; Gastec NV; Gemeentelijk Havenbedrijf Rotterdam; Getronics NV; HASKONING Ingenieurs- en Architectenbureau; Hoechst Holland NV; Hoek Loos BV; Hollandsche Beton Groep NV; Hoogewerff Fonds; IBM Nederland NV; ICI Holland BV; IHC Caland; ING Bank NV; Kadaster; KEMA Nederland BV; KIvI afdeling Kerntechniek; Koninklijke Ahold NV; Koninklijke BolsWessanen NV; Koninklijke Boskalis Westminster NV; Koninklijk Instituut van Ingenieurs (KIvI); Koninklijke Volker Stevin NV; Het Koninklijke NIVRA; KPN; KPN Telecom; Landustrie Sneek BV; NV Luchthaven Schiphol; Metaalcompagnie ‘Brabant’ BV; Ministerie van Economische Zaken; Ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer (Rijksplanologische Dienst); Nationaal Lucht- en Ruimtevaartlaboratorium; De Nationale Investeringsbank NV; NBM-Amstelland NV; NCR; Nedcoat S&T BV (voorheen Bammens Groep BV); Nederlandse Aardolie Maatschappij; Nederlandse Zuivel Organisatie; Nelcon BV; NOREA; NOVEM; NV Nederlandse Spoorwegen; NWO; Oranje-Nassau Groep BV; Origin BV; Philips Electronics Nederland BV; Philips International BV; Philips Medical Systems Nederland BV; Post & Co (P&I) BV; Prins Bernhard Fonds; PROAV NV; Rabobank Nederland; Roccade Informatica Groep NV; Rijkswaterstaat; Rijsdijk EQuipment Trade BV; NV Samenwerkende Elektriciteits-Produktiebedrijven; Sectie Transport en Logistieke Systemen, TUD; Shell Nederland BV; Siemens Nederland NV; Simac Techniek NV; Smit Transformatoren; Stichting Exploitatie Nederlandse Staatsloterij; Stichting Laura-fonds; Stichting voor de Technische Wetenschappen; Stichting VSB Fonds; Stichting WeTeN; Stork Engineers & Contractors; Stork NV; Technip Benelux BV (voorheen Kinetics Technology International BV); Ten Hagen en Stam; TNO; TRAIL Onderzoekschool; Unilever; Unisys Nederland NV; Van der Giessen-de Noord NV; Van der Schroeff Bibliotheek; Vekoma Manufacturing BV; Verbond van Handelaren in Chemische Producten en 28 lid-ondernemingen; Washington International BV; Waterloopkundig Laboratorium; N.W. Posthumus Instituut; Rijks Universiteit Groningen; Technische Universiteit Delft; Technische Universiteit Eindhoven; Universiteit van Amsterdam; Universiteit Maastricht; Universiteit Twente; Vrije Universiteit Amsterdam; Wageningen Universiteit; WTMC. Hiernaast kent de Stichting Historie der Techniek individuele donateurs.

 

Technisch advies

ir. G.J. Arends, deel waterstaat;
prof. dr. ir. W.J. Beek, deel voeding;
ir. J.J.A. van Bennekom, deel transport;
dr. ir. A.J. Bogers, deel industriële productie;
prof. dr. ir. E.W. Brascamp, deel landbouw;
[pagina 6]
prof. dr. ir. A. van den Brink, deel landbouw;
ir. J.J. de Bruijn, deel bouw;
ir. J. Crucq, deel landbouw;
ir. R.H. Dijken, deel huishouden;
dr. ir. J.M. Dirkzwager, deel industriële productie;
ir. H. Engel, deel waterstaat;
ir. A.G.A. Everts, deel delfstoffenwinning;
ir. R. van Giessel, deel industriële productie;
prof. dr. ir. P.M.E.M. van der Grinten, deel chemie;
prof. dr. ir. F. Hellinga, deel landbouw;
prof. ir. C. de Jong, deel communicatie;
prof. dr. ir. E.H. Ketelaars, deel landbouw;
ir. C. Kramer, deel medische techniek;
prof. J.M. van Oorschot, deel kantoor en informatietechnologie;
prof. ir. U.D. Perdok, deel landbouw;
ir. J.J. Pilon, deel waterstaat;
ir. A.C. Sjoerdsma, deel energie;
ir. J.H. de Wilde-Ligny, deel huishouden;
prof. dr. ir. G.J. Wormmeester, deel transport;
prof. dr. J.C. Zadoks, deel landbouw;
dr. ir. A.C. Zeven, deel landbouw

 

Redactie

Hoofdredactie

prof. dr. J.W. Schot (programmaleider), prof. dr. ir. H.W. Lintsen (voorzitter), prof. dr. A. Rip (vice-voorzitter), dr. A.A. Albert de la Bruhèze (secretaris)

 

Redactieleden

dr. E.M.L. Bervoets, dr. ir. J. Bieleman, dr. ir. A.J. Bogers, dr. M. Davids, dr. C. Disco, dr. ir. J.C.M. van den Ende, drs. B.P.A. Gales, dr. E. Homburg, prof. dr. E.S. Houwaart, dr. J.W.A. Korsten, dr. R. Oldenziel, dr. A.H. van Otterloo, dr. ir. G.P.J. Verbong, dr. W.O. de Wit

 

Beeldredactie

dr. W.H.P.M. van Hooff (coördinator), W.H. de Vries, drs. I. Cieraad, drs. C. Dautzenberg, dr. J.W.A Korsten, prof. dr. ir. H.W. Lintsen, auteurs

 

Auteurs en onderzoekers

dr. A.A. Albert de la Bruhèze; drs. M. Aspria; dr. P. Baggen; dr. H. van den Belt; drs. M. Berendsen; ir. drs. P. van den Berg; drs. E.A.M. Berkers; dr. E.M.L. Bervoets; dr. ir. J. Bieleman; drs. G. Bijleveld; drs. R. Bisscheroux; dr. ir. A. van den Bogaard; drs. H. van der Boom; dr. A. Bosch; drs. F. de Bruijn; drs. H. Buiter; drs. I. Cieraad; drs. D. Croes; dr. M. Davids; dr. M.L.J. Dierikx; C. Dijkema; drs. E. Dijks; dr. C. Disco; drs. C.J.M. van Dorst; dr. H. van Driel; drs. J.C. Drogendijk; drs. ir. L. van Empelen; dr. ir. J.C.M. van den Ende; dr. ir. R. Filarski; drs. B.P.A. Gales; dr. F.M.M. de Goey; drs. B. Grob; dr. W. van der Ham; dr. A.P. den Hartog; drs. J. Hermans; dr. A.N. Hesselmans; dr. E. Homburg; P.M.A.V. Hooghoff; drs. T.M.M. van Hoorn; dr. M.L. ten Horn-van Nispen; prof. dr. E.S. Houwaart; dr. A. de Knecht-van Eekelen; drs. S. Kruisinga; prof. dr. P. van de Laar; drs. J.A.C. Lagaaij; dr. A.A. Lemmers; dr. D. van Lente; J. Linders; prof. dr. ir. H.W. Lintsen; dr. ir. H. Maat; drs. J.J. Moerland; dr. ing. G.P.A. Mom; drs. F.V. van der Most; dr. E. Nijhof; dr. R. Oldenziel; dr. ir. E.C.J. van Oost; dr. A.H. van Otterloo; dr. ir. P. van Overbeeke; dr. P.R. Priester; drs. M.J.M. Put; ing. N. Rem; prof. dr. A. Rip; drs. E.J.G. van Royen; dr. J.L. Schippers; prof. dr. J.W. Schot; drs. A.J. van Selm; drs. B. Sluijter; dr. J.S. Small; dr. J.P. Smits; drs. P.E. Staal; prof. dr. E.R.M. Taverne; drs. M. Veenis; ir. F.C.A. Veraart; dr. ir. G.P.J. Verbong; dr. R. Vermij; dr. S.W. Verstegen; drs. ing. P.F.G. Vincken; drs. I. Vledder; dr. ir. E.B.A. van der Vleuten; dr. ir. A. Vlot; dr. W.O. de Wit; dr. H. van Zon

 

Projectorganisatie

dr. A.A. Albert de la Bruhèze, drs. C. Dautzenberg, dr. M. Davids, M.H. Dekkers, R.H. Hofman; dr. J.W.A. Korsten, prof. dr. ir. H.W. Lintsen, prof. dr. J.W. Schot

 

SHT-Bureau

T. van Assem, dr. J.W.A. Korsten, R. Leontjevas, L.E. Sibbes, A. Silié

 

Tekstredactie

ir. P. Scheider

 

Samenstelling registers

dr. M.L. ten Horn-van Nispen

 

Kaarten, figuren en technische tekeningen

Oranje Vormgevers (Eindhoven)

[pagina 7]

Inhoudsopgave

11	Huishouden
13	Ter introductie
	Hoofdstuk 1
15	Het ontstaan van het moderne huishouden: toevalstreffers en valse starts, 1890-1918
	Kachels en fornuizen
	Gasfornuizen en hooikisten
	Sleutelen aan nieuwe technische systemen
	Gedeeld gebruik als strategie
	Hoofdstuk 2
37	De uitbouw van technische systemen en het huishouden: een kwestie van onderhandelen, 1919-1940
	Debat der strategieën
	Acceptatie en afwijzing
	Ontwerp van huishoudelijke apparaten
	Het IVHA als coproducent
	Hoofdstuk 3
63	De crisis: kapitaal- versus arbeidsintensieve techniek, 1929-1940
	Technieken van de zuinigheid
	Nutsbedrijven en het consumptieoffensief
	Bedrijfsleven op zoek naar consumenten
	Hoofdstuk 4
83	De oorlogseconomie: zuinigheid en noodgedwongen vindingrijkheid, 1940-1945
	Zuinigheidstechnieken voor allen
	Overheid en afval
	Hoofdstuk 5
103	Het huishouden tussen droom en werkelijkheid: oorlogseconomie in vredestijd, 1945-1963
	Het zuinige huishouden
	Het middenveld geprofessionaliseerd
	Gebruikers gemaakt
	In Holland staat een huis
	Hoofdstuk 6
133	Barsten in het bolwerk: de consumptie betwist, 1968-1980
	De glasbak: succesvolle innovatie van onder af
	De magnetron: mislukte innovatie van boven af
147	Epiloog
153	Medische Techniek
	Hoofdstuk 1
155	Van medisch instrument naar medisch-technologisch systeem
	Het transparante lichaam
	In drie fases van Crookes-buis naar massabedrijf
	Wanneer arts en techniek gaan samenwerken
	Hoofdstuk 2
163	Het ontstaan van technologische structuren
	Geneeskunde en techniek 1850-1890
	Elektriciteit in de geneeskunde
	Elektrotherapie en de fotografie van het onzichtbare in Nederland
	Handel en industrie voor elektromedische apparatuur
	Kettingreacties en knooppunten
	Hoofdstuk 3
179	Elektrotherapie en röntgenstralen in de jaren 1895-1914
	De eerste röntgentoepassingen
	De technologische infrastructuur
	Wispelturige röntgenstralen en dubbelzinnige schaduwbeelden
	De onbestemdheid van het röntgentoestel
	Het instrument als nieuw en alternatief geneesmiddel
	Van natuurkracht naar röntgentherapie
	Een dreigende liberalisering van de geneeskunstuitoefening
	De rontgenpraktijk op een vrije markt

 

[pagina 8]

	Hoofdstuk 4
197	De stabilisering van de röntgenpraktijk 1914-1940
	Een stabiele rontgenbuis
	Nieuwe symptomen, nieuwe afspraken
	Het rontgentoestel: een wetenschappelijk of een sociaal instrument?
	Röntgentechnisch onderzoek: de arts-bricoleur
	De opkomst van de industriele rontgenproductie
	Röntgentechnisch onderzoek: de industrie
	Een nieuwe bedrijfspolitiek bij Philips
	Philips en de tuberculosecampagne
	Hoofdstuk 5
219	Nieuwe structuren in de gezondheidszorg 1920-1940
	Overheid, sociale wetgeving en de NMG
	De bevoegdheden opnieuw gedefinieerd
	De modernisering van het ziekenhuis
	Het ziekenhuis als knooppunt van techniek
	Een nieuwe marktpolitiek van de ziekenhuizen
	Hoofdstuk 6
235	Wederopbouw en expansie
	Mislukte centralisering
	Van bestedingsbeperking naar deregulering
	De Anglo-Amerikaanse geneeskunde
	De radiologie in Nederland van 1945 tot 1970: intensiever en economischer
	Een rontgencultuur
	Hoofdstuk 7
251	De echografie in Nederland: de eerste vijftien jaar
	Een blinde vlek en andere beperkingen van de röntgendiagnostiek
	Het probleem van zachte weefsels en het ultrageluid
	Echografische experimenten in Rotterdam en Wassenaar
	De middenecho: wat zien we eigenlijk?
	Een beperkte onderzoeksagenda
	Ultrageluid bij TNO
	De echografie in de obstetrie
	Een tweede leven voor de echografie
	Een nieuwe zwangerschapscultuur
273	Epiloog
	Gezondheidszorg en techniekontwikkeling in de twintigste eeuw
	Waarin medische techniek zich onderscheidt
282	Lijst van medische begrippen
284	Lijst van afkortingen
285	Noten en geraadpleegde archieven
325	Bibliografie
335	Lijst van tabellen en grafieken
337	Verantwoording van de illustraties
339	Register: personen, geografische namen en zaken