Bloemlezing uit de bundel Uyt-spanningen (1971)

Bloemlezing uit de bundel Uyt-spanningen

(1971)–Jodocus van Lodenstein– rechtenstatus

Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende



[pagina 108]
Cruys-Schole van J. Christi Gemeynte.> Op de voorvallen des selven Jaars.Ga naar voetnootGa naar voetnoot O Kruys-nacht schoner dan de dagen! Hoe can de werld het ligt verdragen Dat in uw duysternisse schijnt?Ga naar voetnoot2-3 De Cruycelingen cunnen selvenGa naar voetnoot4 5[regelnummer] Ten gronde van dat heyl niet delven / Daar al uw droefheyd in verdwijnt. De Cruycelingen stonden deerlijckGa naar voetnoot7 En sagen in het cruys verveerlijckGa naar voetnoot8 Malcand'ren aan; en hieven 't oog' 10[regelnummer] En hert / en hand te saam na boven; Maar riepen (so het scheen) ten doven: Tot sig den Hemel tot haar boog.
[pagina 109]
Den Hemel ging sijn hulp bestellen /Ga naar voetnoot13 Onsigtbar' hulp / en strax de schellenGa naar voetnoot14 15[regelnummer] Van d'oogen vielen / en 't was ligt. Doe sagen wy de soete vrugtenGa naar voetnoot16 Van al ons kermen / al ons sugten / In 't cruyce selv ons toegerigt.Ga naar voetnoot18 't Hovaardig herte wierd gebogen:Ga naar voetnoot19 20[regelnummer] De lage sielen vlogen hoge: De creup'len liepen als een hind:Ga naar voetnoot21 De swacken droegen sware lasten: Het Cooren bleev ten dorsch-vloer vaste / Als 't caff verstoov voor sulck een wind.Ga naar voetnoot24 25[regelnummer] O! heyl'ge wind! wat baart gy heylen!Ga naar voetnoot25 By u ons trage boot can seylen:Ga naar voetnoot26 Gy maackt van onse vonck een gloed: Gy reynigt onse lugt van dampen: En onse siecke siel van rampen: 30[regelnummer] Dewijl gy 't caff verstuyven doet.Ga naar voetnoot30 Gy doet ons speceryen vloeyen: En ons met vleug'len opwaarts spoeyen: Gy maakt ons vrugt den Hemel soet: Gy maalt het stenig hert aan bricken:Ga naar voetnoot34 35[regelnummer] En doet de flauwe siel verquicken:Ga naar voetnoot35 Dewijl gy 't caff verstuyven doet.
[pagina 110]
Te vooren in ons oogen schenen Verwerpelijcke slegte steenenGa naar voetnoot38 En onbequaam ten Kercken-bouw / 40[regelnummer] Die in den strijd in storm en barenGa naar voetnoot40 't Huys onderschraagden als pylaren / En stonden op den hoeck-steen trouw.Ga naar voetnoot42 Te vooren dagten wy het waren Onwrickelijcke Kerck-pylaren,Ga naar voetnoot44 45[regelnummer] Die laas! so haast de schudding quamGa naar voetnoot45 Strax toonden d'ongesonde grondenGa naar voetnoot46 In laster-schrift / of laster-monden Op d'onweerbare duyv' / dat lam. O! heyl'ge smelt-croes! wat al heylenGa naar voetnoot49 50[regelnummer] Baart gy! die soo het hert cunt peylen / En wijst ons wat daar binnen is. En leert ons 's Geestes eerstelingenGa naar voetnoot52 Den donck'ren dag der cleine dingenGa naar voetnoot53 Niet smaden als een duysternis. 55[regelnummer] En leert ons sien hoe menschen liegen. Die sullen ons niet meer bedriegen /
[pagina 111]
Hoe schonen schijn haar boosheyd deckt. Die wolven kentmen aan haar tanden / Als 't vyer haar schaapen-vagt verbrandenGa naar voetnoot59 60[regelnummer] Comt; en ons so ten baken streckt. Ja 't vier aan 't branden / niet te vreden / Den schonen schijn van lammer-cleden Te teren / grijpt haar selven aan:Ga naar voetnoot63 En sengt haar vagt / en crenckt haar luyster /Ga naar voetnoot64 65[regelnummer] Ja sendt sijn cragt / en dringt sijn fluysterGa naar voetnoot65 Door 't vel / om 't vleesch met pijn te bra'en.Ga naar voetnoot66 Mijn luyt! hier dienen hoger snaren. Daar sie ik 't vier door 't vel-diep varen En roosten 't vleesch / en roosten 't been: 70[regelnummer] Ick vrees men raakt door pijn aan 't rasen. So maar den storm niet voort gaat blasenGa naar voetnoot71 Den vlam door d'ingewanden heen. Raad-rijcke Godt! wat sijn uw wercken Met aandagt weerdig aan te mercken! 75[regelnummer] Men had dien roock gebracht ten vlam /Ga naar voetnoot75 Men woud / men soud uw diere sielen Met duysend / in een gloed vernielen / Die telgen delgen met de stam:
[pagina 112]
Maar 't vuyr was van uw eygen handen / 80[regelnummer] (Alstuyrend Godt) geraackt aan 't branden / Des moest'et uwen wille doen;Ga naar voetnoot81 Des van / en na uw wijsheyd blaken / En geen van uw Gesalfden raken / Ten waar om haar van quaad te hoe'n. 85[regelnummer] Den vlam om siel en lijff te teren En cond nog siel nog lichaam deeren; Maar bragt het heil in grote maat: Een toetse der Opregticheden Verbranden 't schuym van bose seden 90[regelnummer] Voor helsch vergiff / voor siel-verraad. Thans ruckten 't vier op 't felst aan 't woeden (Dewijl dat schuym de vlamme voede) Sijn oogmerck / en sijn paal verby;Ga naar voetnoot93 En vat het naast en valt aan 't schroockenGa naar voetnoot94 95[regelnummer] Die self den gloed voor and'ren stoocken / En braadt sijn stokers op een ry.Ga naar voetnoot96 Daar teert het scepters, cronen, ampten,Ga naar voetnoot97 Daar d'ydelheyd so lang om campten / In eenen dag. en als een mot 100[regelnummer] Verteert het pragt van purp're cleden De vangsten van Staatsugtigheden /Ga naar voetnoot101 En maackt haar vanger tot een spot.
[pagina 113]
My dunckt / ick sie de Drie her-levenGa naar voetnoot103 Die brandend' ongeschonden bleven 105[regelnummer] En Viere wierden in het vier.Ga naar margenoot+ My dunckt / ick sie dat rot her-stervenGa naar voetnoot106 Die sig verdorven in 't verdervenGa naar voetnoot107 In 't vierig woeden op die Vier. Den Godt van Abednego, Mesah 110[regelnummer] En Sadrag, die ons rampen me sag Riep; Mijn Magt eyndt in Babel niet. O Lam! die 't vier hebt met uw wondenGa naar voetnoot112 Dat u verslinden woud / verslonden / Verslindt den vloeck van ons verdriet.	voetnoot* Het derde deel van Lodenstein's Uyt-Spanningen bevat een viertal Aandagten over de kerckelijcke voorvallen des jaars 1660; achtereenvolgens: Treur-liedt, Weemoedige Suchten ende Gelovige Gebeden van de bedroefde gemeinte Jesu Christi tot haren Heere, Cruys-Schole en Standvastige Onstantvastigheyd der onder-Hemelsche dingen. Het zijn uiterst felle reacties op de eind 1658 weer opgelaaide strijd in Utrecht over de autonomie der kerk. Het conflict spitste zich toe op de vraag of de kerkelijke goederen, zoals werkelijk het geval was, aan particuliere leken ten goede mochten komen, of ten dienste der kerk moesten worden aangewend. De streng-gereformeerde predikanten onder wie Lodenstein, Teellink en Van de Velde, geruggesteund door Voetius, eisten het laatste. De stedelijke magistraat wilde hier niet van weten. Toen het stadsbestuur bovendien toelating eiste van twee politieke commissarissen tot de kerkeraadsvergadering, waartegen de genoemde predikanten vanaf de kansel scherp protesteerden, kwam het tot een openlijke uitbarsting Op 19 juli 1660 werd aan Van de Velde en Teellinck bevolen om de provincie Utrecht binnen 24 uur te verlaten. Lodenstein werd kennelijk ontzien, hetzij om zijn voorname afkomst, hetzij om zijn prestige bij de gemeente. Maar hij liet zich de mond niet snoeren, getuige onder andere deze Cruys-Schole. De eerste strofe is een imitatio van de aanhef van de Rey van Klaerissen uit Vondel's Gijsbrecht van Aemstel. voetnoot* titel: het aantal samenstellingen met kruis- in 17e-eeuws piëtistisch taalgebruik is legio; cf WNT VIII, 432 vv. des selven Jaars: 1660. voetnoot2-3 de paradox reeds bij Vondel. voetnoot4 Cruycelingen: zij die hun heil stellen op Christus en Diens kruis (niet in WNT). voetnoot7 deerlijck: jammerlijk. voetnoot8 verveerlijck: geducht (adjektief in postpositie). voetnoot13 bestellen: verlenen. voetnoot14 strax: aanstonds. voetnoot16 Doe: toen. voetnoot18 toegerigt: toebereid. voetnoot19 Cf. Jes. 5: 15: ‘...de oogen der hoovaardigen zullen vernederd worden’ en Jes. 13: 11: ‘de hoovaardij der tirannen zal Ik vernederen.’ voetnoot21 Cf. Jes. 35: 6: ‘Alsdan zal de kreupele springen als een hert.’ voetnoot24 Cf. Ps. 1: 4: ‘Alzoo zijn de goddeloozen niet, maar als het kaf, dat de wind henendrijft.’ voetnoot25 Cf. Ps. 147: 18: ‘Hij doet Zijnen wind waaien.’ voetnoot26 By: door. voetnoot30 Dewijl: aangezien. voetnoot34 stenig: stenen. bricken: gruzelementen. voetnoot35 flauwe: krachteloze. voetnoot38 slegte: ongeschikte; cf. Ps. 118: 22: ‘De steen, dien de bouwlieden verworpen hadden, is tot een hoofd des hoeks geworden’. voetnoot40 in den strijd: de kerketwist van 1658-1660. voetnoot42 In Efez. 2: 20 heet Christus ‘de uiterste hoeksteen’. voetnoot44 Onwrickelijcke: onverzettelijke, d.w.z.: betrouwbare. Kerck-pylaren: steunpilaren van de kerk. voetnoot45 laas: helaas. voetnoot46 d'ongesonde gronden: onbetrouwbare grondvesten, bodem; tevens woordspeling met gronden in de zin van redenen. voetnoot49 Cf. Jer. 9: 7: ‘Daarom zegt de Heere der heirscharen alzoo: Ziet, Ik zal hen smelten, en zal hen beproeven’. voetnoot52 eerstelingen: eerstgeborenen; cf. Rom. 8: 23: ‘...maar ook wij zelven, die de eerstelingen des Geestes hebben.’ De woordgroep 's Geestes eerstelingen in vs. 52 is bijstelling. voetnoot53 Cf. Zach. 4: 10: ‘Want wie veracht den dag der kleine dingen?’ voetnoot59 vyer: vuur; cf. Job 1: 16: ‘Het vuur Gods viel uit den hemel, en ontstak onder de schapen’. Lodenstein denkt natuurlijk vooral aan het beeld van de wolven in schaapsvel, waarvan sprake is bij Matth. 7: 15. voetnoot63 teren: verteren. haar: meerv. mannelijk. voetnoot64 crenckt: schendt. luyster: (uiterlijke) pracht, glans. voetnoot65 fluyster: gloed; afleiding van ww. fluisteren = flikkeren, stralen, cf. WNT III, 4581. voetnoot66 bra'en: verbranden. voetnoot71 So: als. voetnoot75 Men had die rook tot een vlammend vuur opgepookt. Versta: men had dat smeulend conflict aangewakkerd tot een brand. voetnoot81 Des: daarom. voetnoot93 paal: grens. voetnoot94 schroocken: (ver-)schroeien. voetnoot96 stokers = onruststokers, scheurmakers wordt hier ook in letterlijke zin gebruikt, aansluitend bij de gevolgde beeldspraak. voetnoot97 ampten: heeft hier wel speciaal betrekking op de waardigheden van de oude kapittels, die toen onder dezelfde titels nog door aanzienlijke gereformeerden bekleed werden. voetnoot101 vangsten: ontvangsten; hier speciaal: emolumenten, ongeregelde ontvangsten naast het vaste inkomen. Staatsugtigheden: het streven naar een hogere rang dan men rechtens bekleedt. Dit typisch vondeliaanse woord is in dit mede door Vondel geïnspireerde gedicht op zijn plaats. voetnoot103 de Drie: de drie jongelingen (Sadrach, Mesach en Abèd-nego) in de vuuroven, waarover verteld wordt bij Dan. 3. Terwijl zij, gecompleteerd door een engel Gods, met hun vieren ongedeerd bleven, verteerde het vuur juist hun beulen. margenoot+ Dan. 3: 23, &c. voetnoot106 rot: schare. voetnoot107 sig verdorden: zichzelf verteerden. voetnoot112 vv. Cf. hetgeen hierboven p. 64 is opgemerkt over intellectieve beeldspraak in de 17e eeuw.

Vorige Volgende