Bloemlezing uit de bundel Uyt-spanningen (1971)

Bloemlezing uit de bundel Uyt-spanningen

(1971)–Jodocus van Lodenstein– rechtenstatus

Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende


Op mijn verjaring in Sprockelmaand 1670. End' op dat Saysoen des jaersGa naar voetnoot* Daar stond de Son, en maackte desen dagGa naar voetnoot1 Doen ick ten duyster uyt / dit ligt eerst sag;Ga naar voetnoot2 En / als ick riep / mijn Schepper maar mijn grondGa naar voetnoot3 Verstond. 5[regelnummer] Dat schone ligt rees daag'lijcks vroeger op / En / moed' van winter-rust / steeg na den top / Om op te wecken / boom / en gras / en cruyd /Ga naar voetnoot7 En spruyt.
[pagina 103]
En riep dat kindje toe in lugten taal;Ga naar voetnoot9 10[regelnummer] Slijt niet uw tijd in rust / en slaap, mijn straal (Siet) gaat u voor! wil op! en sijt (ick daag)Ga naar voetnoot11 Niet traag. 't Is tijd dat gy u spoeyt ten top-punt: wantGa naar voetnoot13 De godloosheyd op eerd neemt toe / den brand 15[regelnummer] Van liefde flauwt / die sig (daer 't al bevriest)Ga naar voetnoot15 Verliest.Ga naar voetnoot15-16 't Is tijd nu 't alles dor staet / dat het cruyd Van 's Hemels Hoff weer leven crijgt / en spruyt / Sig opent / groent / en bloeyt / en vrugten heeft /Ga naar voetnoot19 20[regelnummer] En geeft. Maer sult gy 't leven doen / leeft gy eerst self.Ga naar voetnoot21 Siet daar verschijnt een Ligt aan uw gewelf Dat warmt en kragten geeft; uw ware Son, En Bron.
[pagina 104]
25[regelnummer] Gaet in dien duyster, daar Godt is; hy wilGa naar voetnoot25 U (niet van Synaï, maer Syon) stilGa naar voetnoot26 In lieve graty-heyligdommen doenGa naar voetnoot27 Bevroen Wat Gy sijt / en wat Hy is. dat gy niet 30[regelnummer] Dan stoff en asch / en sondig sijt: 't gebiedGa naar voetnoot30 Van wil en lusten altijd heyleloos En boos. Dat Hy d'oneyndig' OnbegrijplijckheydGa naar voetnoot33 En aller heylicheden Heylicheyd,Ga naar voetnoot34 35[regelnummer] En aller wijsen Wijsheyd is / een wolck /Ga naar voetnoot35 Een kolckGa naar voetnoot36
[pagina 105]
Een grondelose diepte van den Raad Daar mensch en engel eeuwig stom voor staat / Een Billickheyd, een Goedheyd sonder feyl /Ga naar voetnoot39 40[regelnummer] En peyl. Een onfeylbare Waarheyd, die nog kan Nog wil bedriegen / eenig Oorspronck, van Dat is / dat was / dat wesen kan / of sal / Het Al. 45[regelnummer] Die al wat heerlijckheyd het schepsel heeft In sig bevat / om dat hy 't selve geeft: Een Wil, die 't al oneyndig wijs / en goed Self doet. Op dat gy in dien grondelosen kolck 50[regelnummer] Van eeuwigheyd verdroncken / 's hemels volck Dat salig Al-genoeg voor 's werelds Niet Aan-biedt / En 's Hemels Heerschappy de wereld door Stand grijp' / als sig het reedlijck schepsel voorGa naar voetnoot54 55[regelnummer] Die Wijsheyd, Algenoegsaemheyd, en Magt Veragt.Ga naar voetnoot54-56 Ruste Mijn siel! hoe dickmaels liep des werelds ligt (Als nu) ten top / en spelden u uw pligt?Ga naar voetnoot58 En nauwlijcks 't rijsen uyt de winter-rust 60[regelnummer] U lust. 't Is dunckt my altijd winter met u: want Uw hert is als een stijf bevrosen landGa naar voetnoot62 Uw spruyten dorr: hoe soud gy andre Groen- en doen?
[pagina 106]
65[regelnummer] Wil op! wil op! daar gaat de son u voor; Ryst uyt uw winter-rust / en breeckt eens door: Op u (siet daar) staat 's Hemels gunst, en kragt En wagt. Sijn eygen Soon sendt Hy u in 't gemoet / 70[regelnummer] Die met uw vleesch gepaart / uw schulden boet / Stilt 's Hemels toorn / en noodt u toe- (in vre'en) Te tre'en. Gaat dan! gaat dan! ter Onbegrijplijckheyd Ter eyndelosen glansch / ter Heerlijckheyd, 75[regelnummer] Ter Algenoegsaamheyd ter eeuw'ger Min Eens in. Versaackt al wat gy kendet by dit Ligt;Ga naar voetnoot77 En kent maar Dees in Jesus Aangesigt. Begeert niet anders / want hier is uw lust 80[regelnummer] Geblust. Uw eyndelose lust vint hier een paal:Ga naar voetnoot81 In dit schoon / is 't begeerlijck altemaal: Dat u geen sigtbaarheyd na dees bedrieg /Ga naar voetnoot83 Of lieg. 85[regelnummer] Uw wil leert willen wat dees wille wilt;Ga naar voetnoot85 Soo raken al die stormen eens in stilt' 't Ja al wijs, wat hy wil; en wat hy doet / Al goed. Hoe ydel was mijn oogmerk veel voor heen!Ga naar voetnoot89 90[regelnummer] Nu sal 't my 's Heeren glory sijn alleen; Als ick nog eer / nog gunst / nog watmen agt / Verwagt.
[pagina 107]
Dan sal ick oock het uytverkoren volck / Ter Duysternis daar Godt is, tot dien kolck / 95[regelnummer] Dien bron van eyndelose saligheen Doen treen. Dat sal my sijn een godlijck jubel-jaar /Ga naar voetnoot97 Om Gode een rustend land te braken / daarGa naar voetnoot98 Sijn Heerlijckheyd / en 't Heyl der sijnen uyt 100[regelnummer] Ont-spruyt. Dat sal my 't jaar soo schigtig niet meer vlien:Ga naar voetnoot101 Maar dit onwisselbaar een schets doen sienGa naar voetnoot102 Van d'Eeuwigheyd, tot ick in 't sonder end Belend.	voetnoot* Op 6 februari 1670 werd Lodenstein 50 jaar, voor hem een betekenisvolle gebeurtenis. Zowel de natuur als de bijbelse traditie leveren stof tot meditatie. De zon wordt in aansluiting bij Ps. 84: 12 en de mystieke traditie als een beeld van God gezien (zie Langen, p. 301 vv.). Nu deze zon die zijn bestaan beschijnt, haar middaghoogte bereikt heeft, wordt het tijd tot inkeer. voetnoot1 Cf. Ps. 118: 24: ‘Dit is de dag dien de Heere gemaakt heeft’. voetnoot2 Doen: toen. ten duyster uyt: uit het duister (van de moederschoot). eerst: voor het eerst. voetnoot3 mijn grond: een van de bekendste termen uit de middeleeuwse mystiek; van daaruit overgenomen door het piëtisme (Langen, p. 162-170). Grond kan, zoals hier, de godheid zelf aanduiden, de ziel, ofwel de unio mystica tussen mens en god. voetnoot7 boom en gras etc.: polysyndeton, d.w.z. het gebruik van meer voegwoorden dan normaal, waardoor elk van de genoemde zaken aparte ‘belichting’ krijgt. voetnoot9 lugten: opgewekte. voetnoot11 daag: twee mogelijkheden: 1) ik kom boven de horizon uit; 2) ik ontbied. Beide betekenissen kunnen hier tegelijk present zijn. voetnoot13 gy: de ik die door de stralen van de Zon in str. III tot aktiviteit wordt aangespoord. Evenals de Zon naar haar hoogste stand is gerezen (vs. 6), zo moet ook die mens nu - in media vita - zijn uiterste krachtsontplooiing bereiken. voetnoot15 flauwt: verflauwt. voetnoot15-16 die Verliest: (de liefde) die geen voedingsbodem meer vindt. voetnoot19 groent: groen wordt, uitschiet. voetnoot21 't: versta: het cruyd van vs. 17. voetnoot25 duyster: duisternis. Het woord was vroeger ook mannelijk, vandaar dien. Cf. voor de gedachte Ps. 18: 12: ‘Duisternis zette Hij tot Zijne verberging’. De duisternis is reeds in de middeleeuwse mystiek het symbool van de godverlatenheid. God trekt zich van tijd tot tijd in duisternis terug om de mens op de proef te stellen. Zie Langen, p. 127. voetnoot26 Op de Sinaï ontving Mozes voor zijn volk de tien geboden. Sion is oorspronkelijk de naam van de burcht met heiligdom van het oude Jeruzalem. Bij uitbreiding werd het de (dichterlijke) naam voor de hele stad Jeruzalem en, in geestelijke zin, voor de gemeente der ware gelovigen. In deze twee namen drukt L. de tegenstelling uit tussen de Wet (in bijbelse betekenis) en de Genade. voetnoot27 graty-heyligdommen: genade-tempels (niet in WNT); cf. in katholiek spraakgebruik: genade-oord en vergelijk ook de talrijke door Langen genoemde samenstellingen met Gnaden- in duits piëtistisch idioom. voetnoot30 Cf. Gen. 3: 19: ‘...want gij zijt stof, en gij zult tot stof wederkeeren.’ en Gen. 18: 27: ‘hoewel ik stof en asch ben!’ voetnoot33 Onbegrijplijckheyd: onverklaarbaarheid voor het gewone begrip. Piëtistische auteurs hebben, als voorheen de middeleeuwse mystici, dikwijls een voorkeur voor zgn. apophatische (‘ontkennende’) termen ter aanduiding van God. Deze heet de oneindige, onnoembare, onbegrijpelijke etc. Deze wijze van spreken, die teruggaat op pseudo-Dionysios (omstreeks 500 na chr.), dient om de afstand van God tot de menselijke kategorieën te markeren. voetnoot34 Cf. Lev. 11: 44, 45: ‘dewijl Ik heilig ben’ en talrijke andere plaatsen. De hebreeuwse superlatief in vs. 34-35 toont ons een ander aspekt van de pseudo-Dionysiaanse mystiek, nl. haar kataphatisch karakter: het zich uitdrukken in superlatieven ter aanduiding van God. voetnoot35 een wolck: cf. o.a. Exod. 16: 10: ‘de heerlijkheid des Heeren verscheen in de wolk’. voetnoot36 kolck: (peilloze) afgrond. Cf. Ps. 36: 7: ‘Uwe oordeelen zijn een groote afgrond, Heere’. voetnoot39 Billickheyd: wijsheid, rechtvaardigheid. voetnoot54 Stand grijp': verwezenlijkt wordt; cf. WNT XV, 469 en V, 740-741. voetnoot54-56 sig...Veragt: zich vernedert; cf. WNT XIX, 40 en 42. voetnoot58 spelden: wees aan. voetnoot62 bevrosen: bevroren. voetnoot77 by: ten overstaan van. voetnoot81 paal: grens. voetnoot83 Dat: zodat. voetnoot85 Leert uw wil datgene te willen wat deze wil wenst. voetnoot89 veel: dikwijls. voetnoot97 Voor de Israëlieten was elk 50e jaar een jubeljaar volgens het in Lev. 25: 10 vv. gegeven voorschrift. Lijfeigenen herkregen dan hun vrijheid; verkocht land kwam weer aan de oorspronkelijke eigenaar; de grond moest dat jaar onbebouwd blijven. voetnoot98 rustend: onbewerkt. braken: braak laten liggen, d.w.z. ‘het bouwland gedurende den herfst, den winter en de lente herhaaldelijk ploegen, doch onbezaaid laten, om den grond daardoor rust te geven, hem weder vruchtbaar te maken en het onkruid te vernielen’ (WNT III, 1005). De zinnebeeldige toepassing van het Israëlitische braakjaar vinden we al in Hos. 10: 12: ‘Zaait u tot gerechtigheid, maait tot weldadigheid, braakt u en braakland; dewijl het tijd is den Heere te zoeken, totdat Hij kome, en over u de gerechtigheid regene.’ Ook Jerem. 4: 3. voetnoot101 schigtig: snel. voetnoot102 onwisselbaar: niet aan wisseling onderhevig. schets: voorafbeelding, voorproef; cf. WNT XIV, 525.

Vorige Volgende