België in de Tweede Wereldoorlog. Deel 1

De verloren vrede (1918/1939)

20 / Het Volksfront (2)

Het Frans-Russisch verdrag doet de Franse binnenlandse politiek een volledig nieuwe richting uitgaan. De houding, die de Franse kommunistische partij van dit ogenblik af tegenover het heersend regime aanneemt, wordt met één slag en uiterst radikaal gewijzigd.

Tot 1934 wordt de kommunistische partij tot oppositie-door-dik-en-dun gedwongen; zij wordt overal gevonden waar zij het bestel in moeilijkheden kan brengen en men ontmoet zelfs kommunistisohe groepen aan de zijde van de ‘Camelots du Roi’, de 6de februari 1936. Aan de andere kant staat zij alléén in de oppositie. Want de kommunistische partij verstaat zich met geen enkele andere partij, zelfs niet met de socialistische, integendeel. Voor de kommunisten zijn de socialisten pijlers van het kapitalisme en de parlementaire demokratie geworden. Zij hebben trouwens de theorie ontwikkeld dat het kapitalisme in nood kan rekenen op hulp van twee kanten. Zolang het zijn moeilijkheden kan te boven komen in het kader van de parlementaire demokratie mag het rekenen op het socialisme; door de arbeiders te paaien met kleine hervormingen, door hen een revolutie voor ogen te houden met wettelijke middelen, langs de stembus om, verminderen de socialisten de revolutionaire drang van de arbeidersklasse, die zij op de koop toe nog verdelen. De socialisten zijn verraders en verdienen maar één naam: ‘sociaux-traîtres’. Later komt

[p. 100]

nog een andere term de kommunistische woordenschat verrijken: deze van het ‘sociaal-fascisme’. Wanneer het kapitalisme zijn moeilijkheden niet kan oplossen binnen het parlementair systeem, dan zoekt het naar krachtiger methodes. Deze vindt zij in het fascisme. Vandaar, voor de kommunisten, de twee voornaamste handlangers van het kapitalisme: links de ‘sociaal-fascisten’, rechts de fascisten.

Na mei 1935 treedt ook op dit gebied verandering in.

De kommunistische partij die, althans buiten de Sovjet-Unie, een internationale partij is, die geen ander vaderland erkent dan dit van het proletariaat, wordt nu een nationale partij. Op haar feesten zingt men, benevens de Internationale, ook de Marseillaise en wordt de rode vlag geflankeerd door de Franse driekleur. Nog meer revelerend is het feit dat de Franse kommunistische partij, in 1935 nog altijd in de oppositie, de kredieten voor de landsverdediging goedkeurt. Pierre Laval brengt trouwens extra uit Moskou de zegen van Stalin mee voor de Franse militaire politiek. Tegelijkertijd onderneemt de kommunistische partij ook een toenaderingspoging tot de socialistische partij. Zij doet voorstellen voor een gezamenlijk programma en bereikt snel een overeenkomst met de vroegere tegenstrever. Zij gaat evenwel nog veel verder en dringt erop aan front te vormen niet alleen met de socialisten maar ook met de radikaal-socialisten van Herriot en Daladier.

Dit laatste is wel een bijzondere verrassing. Want de radikaal-socialisten zijn in Frankrijk helemaal geen arbeiderspartij; zij vertegenwoordigen de middenstand, de kleine burgerij, een gedeelte van de landbouwers. Gehecht aan het bezit hebben zij met socialisten en kommunisten buiten het anti-klerikalisme weinig gemeen; maar hun leiders zijn zich ervan bewust dat de stemming in het land naar links gaat om redenen van zowel binnenlandse als buitenlandse aard. Zo zij misschien weinig zullen winnen aan een verbond met de twee arbeiderspartijen, bestaat de mogelijkheid de verliezen te beperken.

Voor kommunisten en socialisten zijn de radikaal-socialisten onmisbaar, willen zij bij parlementsverkiezingen de meerderheid behalen.

Zo ontstaat onder de drie partijen een akkoord. De bijval die het bij de bevolking vindt, komt tot uiting op Frankrijk's nationale feestdag. De 14de juli 1935 manifesteren honderdduizenden mensen in het hele land om uiting te geven aan hun enthoesiasme voor het drieledig verbond en aan hun verlangen een Volksfrontregering tot stand te zien komen.

De Franse wetgevende verkiezingen zijn inderdaad in aantocht. De 26ste april en de 3de mei 1936 moet het Frans parlement worden hernieuwd; zo de drie partijen van het Volksfront de meerderheid halen, kan opnieuw een progressieve periode in de Franse geschiedenis beginnen en, wie weet, een beter regime tot stand komen. Want voor een groot gedeelte van Frankrijk gaat, met de eenheid onder de linkse partijen, de hoop ontstaan op een nieuwe Franse revolutie, die wellicht op wettelijke wijze de veroveringen van de ‘grote’ revolutie op sociaal gebied moet aanvullen.

De rechtse groeperingen voelen dat het nu menens wordt; erger, het gevoel begint te groeien dat zij voet beginnen te verliezen met het gevolg dat het geweld terug op straat komt. De leider van de socialistische partij, Léon Blum, wordt bijna vermoord tijdens de verkiezingskampagne. Daarop wordt de Action Frasnçaise ontbonden en Charles Maurras tot een gevangenisstraf veroordeeld.

De twee verkiezingsdagen geven de drie linkse partijen een duidelijke stemmenmeerderheid (5.600.000 tegen 4.200.000) maar vooral, dank zij hun verstandhouding inzake elektorale taktiek, een geweldig overwicht in het parlement. Het ziet er naar uit dat het Franse volk zichzelf een nieuwe, sociale republiek heeft gegeven.

Léon Blum, die de nieuwe regering voorzit, is evenwel niet de geschikte man om deze droom in daden om te zetten. Zijn bewind begint trouwens zeer slecht; niettegenstaande de drukking van de bevolking, die onmiddellijk na de zegepraal begint te manifesteren voor aktie, niettegenstaande hij zelfs door de zeer konservatieve president van de Franse republiek tot handelen wordt aangespoord, wacht Léon Blum.

Het nieuw gekozen parlement kan, volgens de regels, niet onmiddellijk bijeenkomen; het kan zich dus ook niet onmiddellijk voor vertrouwen in de nieuwe regering uitspreken. Daarom treuzelt Léon Blum een maand lang, zo lang dat hij de hele Volksfrontregering in het gedrang brengt. Want de bevolking, die wat meer had verwacht van haar nieuwe premier dan de obsessie van

[p. 101]

een konstitutioneel formalisme, wordt ongeduldig. Zij komt op straat, zij manifesteert en begint te staken. Tijdens de hele maand mei 1936 zwelt een stakingsgolf aan zoals Frankrijk er totdantoe nooit één heeft gekend. Bij het einde van de maand ligt het hele industriële Frankrijk lam; de arbeiders bezetten de fabrieken. Maar niet alleen is de staking algemeen, zij vertoont nog bijzonder ongewone kenmerken ook. Het lijkt wel of de hele arbeidersklasse in feest is; het is geweten dat revoluties altijd zo beginnen. Wanneer Léon Blum dan eindelijk, de 6de juni, zijn kabinet aan het parlement voorstelt, kan de toestand in het land niet wanordelijker zijn; de ekonomische bedrijvigheid is volledig stilgevallen, het kapitaal is op de vlucht, de schatkist in moeilijkheden, de bevolking in oproer. De bezittende klasse vreest voor haar voorrechten; de rest van de bevolking wil onmiddellijk betere, menswaardige werk- en levensvoorwaarden. Het komt snel tot een vergelijk, want de werkgevers doen onmiddellijk toegevingen, die voor deze tijd en voor Frankrijk ongehoord waren. De akkoorden van Matignon, zo genoemd naar de residentie van de eerste-minister, worden gesloten tussen patroons en syndikaten; het parlement geeft ze kracht van wet. Met één slag worden de lonen verhoogd, de veertig-uren-week toegestaan en twee weken betaald verlof gegeven. Het patronaat erkent de syndikaten als sociale partners en aanvaardt ook het principe van de kollektieve arbeidsovereenkomsten.

Frankrijk heeft ogenschijnlijk zijn sociale achterstand ingehaald en, wat het binnenland betreft, kent de regering van Léon Blum een zekere rust. Dit stelt haar in de mogelijkheid de wolken te bekijken, die zich overal in het buitenland aan het opstapelen zijn.