De twistappel

L

Maar zijn verbeelding was wakker, in de hevigheid van de ontsteltenis. En het oog zijn geestes zag en nam waar dingen, die hij niet meer zien wilde, waaraan hij zich sinds lang voorgenomen had niet meer te willen denken, zedelijke bannelingen, teruggekeerd om den bezwaarlijk weergekregen vrede van zijn hart als noodorkanen te bestormen:

Esther, zoo vroeg gestorven, waarvan de herinnering hem dubbel smartlijk was, vermengd met berouw, omdat hij haar zoo kort slechts had betreurd, omdat hij haar zoo spoedig had vergeten!

‘De mensch is tot het lijden gedoemd; hij verliest wat hij liefheeft; hij verlangt met onmatige begeerten, wat hij niet krijgen kan en komt in opstand tegen de weigering van het noodlot. En als zijn eisch bevredigd wordt, hoevele ontgoochelingen, welk een reeks van smarten spruiten er uit voort!’ Gaspard! wat hadden zij gehaakt en gewenscht naar de zoo lang verbeide aankomst van dien zoon! Die aankomst had de moeder het leven gekost en den vader het leven verbitterd;

[p. 237]

en thans keek hij onwillekeurig op naar de bedrukte mater dolorosa in den weifelenden kaarsenschijn: haar bloote borst was met zeven zwaarden doorstoken, en plots begreep hij waarom haar aanblik hem zoo diep ontroerde; zij was de voorstelling van eigen leed: zijn hart was als het hare door pijlen doorboord, zijn minnend vaderhart, dat slechts misprijzen kon en steeds vergeven moest.

Helaas, hij kon het aan zich zelven niet ontkennen, hoe vurig hij het te verbloemen zocht: Gaspard was een windvang en een geldverkwister; hij kende regel noch tucht, hij volgde zijn instinct; voor elk vermaan bleek hij volkomen ongevoelig. Al die schulden, al die braspartijen, uit de vaderlijke kas betaald!....

Mathijs sloeg de gebalde vuist in wanhopige machteloosheid tegen zijne knie: waar had hij het verdiend van het noodlot zulk een slechten zoon te hebben? In hoever had Fernande er aan schuld? Zijn eigen hart — en hij legde de hand er op, — was hem tot getuige, dat hij nooit op aarde anders dan het goede had betracht. Fier mocht hij het hoofd opheffen en frank en vrij onder zijn medeburgers verschijnen: zijn leven was vlekkeloos, hij had zich geen misstap te verwijten evenmin als Fernande. Luid had het geweten in hem gesproken en den rechten weg gewezen. Het besef van deugd en ondeugd, van goed en kwaad was zoo machtig in hem, zoo nauwkeurig en zonneklaar er afgebakend, en bij Gaspard ontbrak het ziels-bedroevend, geest-verbazend volkomen:

[p. 238]

hij had geene rechtschapenheid, had geene grondbeginsels: naar de kerk ging hij niet, spotte met den godsdienst en was bijgeloovig tevenss: te geenen prijze zou hij met dertien aan een tafel hebben aangezeten; messen gekruist op tafel liggend, joegen hem schrik aan; hij verheugde zich over het ontmoeten eener kudde schapen, als hij uitging, en werd bevreesd voor onheil als hij 's morgens eene spinnekop ontwaarde. Hij was lid eener vergadering van liberale studenten en had toegestemd om te zingen op een concert in een katholieken kring. Burgerplichten, overtuiging kende hij niet.

‘Maar, jongen, in een stad, waar de gezindheden zoo vijandig afgeteekend zijn! Gij stelt u als een valschaard aan.’

Hij begreep het niet, hij was van jongsaf aan gewoon te huichelen. Eens was hij aan roodvonk lijdend, den dood nabij geweest en had een priester ontboden. Genezen schimpte hij met de geestelijkheid.

En nu vroeg Mathijs zich af, in zijne verblinde vaderliefde en behoefte aan troost, of die losbandigheden enkel jongelingszonden waren, of hij als zoovele verdwaalden in lateren levenstijd het beste spoor ontdekken en volgen zou. Maar zijn verlicht brein deed hem griezelen voor afgronden, die gaapten daarnaast: zou Gaspard als advocaat — hij was thans aan zijn laatste examen — altijd het recht verdedigen? Zou hij zich door geen stoffelijke verloksels laten medesleepen in verdachte ondernemingen?....

[p. 239]

Schande, smaad op zijn geëerbiedigden familienaam!....

Met geweld wierp Mathijs die dreigende onderstelling van zich af; maar in den benarden geestestoestand van het oogenblik, in de verscherpte fijnheid van zijn lijdensvatbaarheid, kwam thans de herinnering aan Fernande hem levendig voor 't oog, met spijt verlangen en met zelfbeschuldiging, alle vroegere grieven, alle misverstand, alle overtuigings-onvereenbaarheid door den vinger des tijds in zijne herinnering verduisterd.

Hoe was het menschelijk mogelijk, dat hij van haar had afgezien, zonder strijd, zonder volharding, zonder geweld? Ja, zonder geweld, want zij had het hem in een vlaag van ontroering bekend, dat zij hem beminde. En was het zelfs zijn plicht niet geweest als man haar te redden uit het zelfberokkend onheil .... zijn en haar geluk desnoods stormenderhand te veroveren?....

Op een afstand kwam zijn grootmoedigheid hem als een daad van lauwheid en van lafheid en van dwaasheid voor en, bij al het geleden en het lijdend wee, voegde zich nog de zelfmiskenning, daar in 't halve duister bij dat beeld der zeven weeën....