Der naturen bloeme
(1878)–Jacob van Maerlant[p. 7] | |
Boek I.
+ Omme dat die mensche na der scrifturen
Coninc es der creaturen,
+ Es dus van hem mijn beghin.
Als tkint coemt ter werelt in1),
5
So eist boven allen dieren cranc:
Et ne heeft noch crupen noch ganc;
Ende Aristotiles seghet,
Dat hem te wassene pleghet
Ter sevender maent hare tande;
Datter vrouwen melc si heet.
Dat kint ne doet noch ne weet
Altoes ne gheerehande quaet,
Onthier et sprekens bestaet.
15
Dit es deerst etaet van den kinde,
Also als ict bescreven vinde.
Dander etaet die gaet in,
Als kinder doen sprekens begin;
Ende men seghet, die spade gaen,
20
Dat si teerst sprekens bestaen.
Lettel vintmer die wel sproken,
Eer hem die moude was beloken3).
Int vijfte jaer, als Aristotiles telt,
| |
[p. 8] | |
Heeft tkint siere langhe die elt1).
25
+ Dese kintsche etaet strect te waren,
Als men seghet, tot XV jaren,
Ende hevet enen name van suverheden
In Latijn2); maer nu al heden
So es die quaetheit so verheven,
30
Datter lettel suver leven
Tote dat si tot dien daghe comen:
Hier omme heeft menscheit genomen3).
Nu so coemt die derde etaet,
Die ten XV jaer bestaet,
35
Ende strect tot XXXV jaren4).
Dan winnet die mensche voert te waren5);
Mare lacen! die menschelike lede
Vloyet so in onsuverhede,
Dat die mensche hem al verteert
40
Metten doene dat hi begheert,
Dat hi cume mach heten man6).
Gans ende salich raet waer dit dan,
+ Datmen huwelec wilde sparen
Al tote XXII jaren:
45
Danne sijn zenewen ende been
Bede volcomen over een,
| |
[p. 9] | |
Ende die wasdoem es so volcomen:
Plagemens, het soude der werelt vromen.
Manleecheit es ene etaet,
50
Die ten XXXV jaer anegaet.
Dan es die mensche volcomen,
+ Ende nature heeft ghenomen
Hare grote ende hare linghe1);
Ende die luxurie ende haer dinghe
55
Beghinnen in den manne tegaen:
Dan wil hi starke dinghe bestaen.
+ Dese etaet van deser tijt
Maket oerloghe ende strijt,
Ende nijt ende hovaerde die riset,
60
Die dicke te stridene wiset2).
Dese etaet loept te waren
Opwaert tote L jaren.
Ten L jaren coemt die oude,
Die noyt niemen hebben woude;
65
Nochtanne wilt al langhe leven.
Aristotiles heeft bescreven,
Dat die oude comen moet
Als den mensche ontgaet sijn bloet.
Al oud saen, man ende wijf,
70
Die lettel bloets hebben int lijf3).
Dese etaet vallet in den strec4):
Dan waerd hi ghierich ende vrec;
Ende dit es die redene twi:
| |
[p. 10] | |
Die mensche merket wel dat hi
75
Te dale gaet, ende wilt sparen
Omme die na hem comen te waren
Te hebbene hare lijfnere;
Ende oec omme sijns selves tere,
Als die cortelike daer naer
80
Niet winnen mach ende sere wort swaer.
In die oude mindert hem die man1)
Alle smette, die hem ginc an;
+ Maer vreecheit ende ghierichede
Beghinnen dan eerst te wassen mede.
85
Ja! al plach hiere niet te voren,
Nu heeft hise vast vercoren.
Dese etaet strect te waren
Opwaert tote LXX jaren.
Voert meer als die mensche lijt
90
Van LXX jaren die tijt,
+ Gaet hi sufflen ende rasen:
Hem dinct al die werelt dwasen.
Al dat hi siet dat dinct hem quaet,
+ Hi lachtert allet dat wael staet;
95
Maer hi priset dat daer was:
Datter nu es dinct hem gedwas.
Sine crachten die tebreken
In allen dinghen, sonder int spreken.
Dat ander liede bringhen voert
100
Dinct hem wesen dulle woert,
Ende tsine dinct hem wijsheit groet.
Dese outheit2) loept toter doet;
Want al dat lijf heeft ontfaen
Moet ter doet ten ende gaen;
| |
[p. 11] | |
105
Maer daerna coemt dat lange lijf,
Dies nemmermeer wort gheen geblijf.
Jof du sies dat enich man
Ter gadoet spoet, so nem dan
Een mes, ende maec int oer een gat;
110
Ende oftu sies tijt ende stat,
So doe hem laten die mediane,
Want dbloet doet hem na minen wane1).
Nu hoert van wonderliken lieden,
Daer ons die wise of bedieden;
115
Maer eer wi spreken van elken allene,
Hoerter teerst of int ghemene.
+ Omme dat dese eerste boec bediet
Twonder datmen ter werelt siet,
So vraechmen, of dat volc te samen
120
Van Adame onsen vader quamen;
+ Ende wi segghen: neen si, niet,
Et ne si also ghesciet,
Als ons scrivet Adelijn,
+ Die seghet dat Centauroen sijn
125
Ghewonnen ter werelt an
Van den beesten ende van den man.
Die wise segghen jeghen dat:
Al eist gesciet te menigher stat,
Dat sulke wonder onlange leven2).
130
Sinte Jeronimus heeft bescreven
In des goets Sinte Pauwels vite,
Die was die eerste heremite,
| |
[p. 12] | |
Daer na Sente Antonis sochte1)
+ In den woude, daer hi mochte,
135
Et quam een wonder hem the gemoete:
Een man staende op geets voete,
Ende voer sijn voerhoeft horne twe,
Als box hoerne noch myn no me,
Ende seide, aldus sprect die scrifture:
140
‘Ic bin een stervelike creature,
Ende van minen gesellen bode2),
Ende bidde di, dattu bids Gode
Voer mi ende voer die mine,
Die wonen in dese woestine;
145
Want wi kennen, dat hi es comen
Den mensche ter salicheit ende te vromen.’
Nu scinet an die fraye woert,
Diemen van Jheronimus hoert,
Dat dese creature hadde in
150
Menschlike reden ende sin;
Maer wine segghens altoes niet,
Dat dus beestelike diet
Van Adame mochte sijn comen;
Ende al vintmen an hem somen
155
Menschelike lede een deel,
Onse ghelove es geheel,
Dat si die ziele hebben ontfaen3),
Die nemmermeer ne mach tegaen.
Ende ten es te wonderen niet,
160
Dat dus beesteliken diet
+ Een deel van mere sinne si;
| |
[p. 13] | |
Want bi aventuren, bedi
Dat si in uterliken leden
Geliken der menschelicheden,
165
Si sijn een deel van binnen
Malichte van subtilen sinnen1).
Nu hebbewi geseyt int ghemene:
Hoert van elken wondere allene.
+ Jacob van Vetri seghet,
170
Dat in Orienten leghet
Lant van wonderliken lieden2).
In sinen boeken horemen bedieden,
Ende in vele boeken mede,
Dat daer es in ene stede
175
Volc van vreemder manieren;
Een lant belopen die rivieren3),
Dat Amasonia es ghenant.
El niet dan wive wonen int lant,
Ende sonder geselscap van manne.
180
Daer sijnre meer nochtanne
Dan CC dusent vrouwen.
So welc tijt dat si4) manne scouwen,
Daer si van enighen wige keren,
Daer si zeghe hebben met eren,
185
So nighen si hem allen daer.
Nemmeer dan ene warve int jaer
Sone willen si te manne gaen;
Ende alsi hebben kint ontfaen,
Eist een knapelijn, si houdent VII jaer,
190
+ Ende sendent den vader daer naer.
| |
[p. 14] | |
Eist een maghedekijn, si houdent dan:
Dus houden si haer lant sonder man.
Die manne wonen van hem versceden:
Daers gheen geselscap van hem beden.
195
Gelijc recht als ment mach mecken,
Dat die vogle met crommen becken
Die femmelen staerker sijn
+ Dan die maerle, alst es anscijn,
Also machmen bescouwen
200
Staerker boven manne die vrouwen1);
Ende oec en eist sonder redene niet,
Die men bi naturen siet;
Want so een starker dinghe wederstaet
Der oncuscher luxurien raet,
205
Daer men vele machts bi verdrivet,
So men met rechte staerker blivet.
+ Hoe dat beghin van desen vrouwen
Eerst quam, machmen bescreven scouwen.
Si quamen uten lande van Sweden,
210
Ende et waren hem met moghentheden
Hare manne al ofgesleghen.
Doe vonden si enen raet daer jeghen:
Daer voeren si mit ghemenen rade
Op hem die hem deden dien scade,
215
Ende sloeghent altegader doet,
Ende wraken haren scade groet,
Ende voeren wonen in dat lant,
Dat Amasonia es ghenant;
+ Ende nemmermeer voert sine wouden
220
Dat manne hare heren bliven souden.
Dese wive sijn den kerstinen hout,
Ende hebben ghevochten met ghewout
Met ons op die Sarracine:
| |
[p. 15] | |
Dus es haer ghelove anscine.
225
+ Ander liede, heten Naecte Vroede,
Wonen daer in haren hoede,
Oetmodich, naect ende aerm mede,
Die onwaert hebben die hoechede
Van aertrike altemale.
230
In holen wonen si sonder zale.
+ Hare wijf ende hare kinder
Die wonen met beesten ginder.
Altoes ne vechten si noch striden.
Bi wilen quam in ouden tiden
235
Alexander in haer lant,
Ende als hise wijs ende aerm vant,
Heeft hi ontfaermlike geseyt:
‘Bidt dat ghi wilt, ets u ghereyt.’
Doe seiden si: ‘So doet ons bede,
240
So willewi die onstervelichede.’
Alexander antworde hem:
‘Ic, die selve stervelijc bem,
Welker wijs mochtic ju gheven
Dat ghi ewelijc mocht leven?’
245
Si seyden: ‘Seghet dat dijn raet,
Dat di emmer te stervene staet,
Wat jaghestu achter lande dan
Te scendene so menighen man?’
+ Daer sijn liede van ander maniere
250
Over Ganx der riviere,
Die die letteren heten Braghmanne,
Van sonderlinge live nochtanne;
Want dats wonderlike ding:
Eer die Goeds soen vleesch ontfing,
255
So screven wiselike die ghoene
Van den Vader ende van den Soene,
| |
[p. 16] | |
+ Ende van hare evengheweldichede,
An Alexandren, dor sine bede,
Ende scinen an hare worde openbare,
260
Alst kerstelike gelove ware.
Ander liede sijn daer neven,
Die om te coemen int langhe leven,
Dat coemt na dit sterven hier,
Hem verbernen in een vier.
265
+ Ander volc es daer onvroeder,
+ Die haren vader ende hare moeder,
Alsi van ouder sijn versleten,
Doet slaen ende gaense eten.
Dit houden si over weldaet,
270
Ende dies niet ne doet, hi heet daer quaet.
Oec vintmen daer in somech lant
Menighen staerken gygant,
Die XII cubitus sijn lanc;
+ Ende volc es daer mede so clene ende cranc,
275
Cume als lanc, wi lesent dus,
Als drie voete of een cubitus.
Daer sijn vrouwen, hoer ic ghewaghen,
Die als enewarf kinder draghen,
Ende die werden graeu geboren;
280
Ende alsi out sijn, als wijt horen,
So waert hem al swart dat haer.
+ Ander wijf wonen daer naer,
Diere vive draghen tere dracht;
Maer sine leven der jaer maer acht.
285
Oec es daer een volc geseten,
Die die rauwe vische eten
| |
[p. 17] | |
Ende drinken die souten zee.
+ Ander volc so woenter mee,
Die die hande hebben verkeert,
290
Ende ander voeten1), als men ons leert,
Si hebben teen twewarven viere.
Volc so esser van ander maniere,
Die die voete hebben verkeert.
+ Als ons sente Jeronimus leert,
+ So esser erehande volc gevonden
Gehovet gelijc den honden,
Met crommen clauwen ende met langhen,
Ende met beesten vellen behanghen,
Ende voer haer spreken bassen2).
+ Ander volc es daer gewassen:
So clene monde hebben die liede,
Dat si met enen clenen riede
Insuken moeten daer si bi leven3).
Ander volc es daer neven,
305
Die mensche eten, als wijt horen.
Dese volgen den lieden bi sporen,
Bi der roeke, dats haer maniere,
Tote dat si comen tere riviere4).
Ander liede sijn daer bi,
310
Die heten Arimaspi,
Jof Ciclopen in Latijn,
+ Die maer met enen oghe sijn,
Ende staet hem voer thoeft voeren.
| |
[p. 18] | |
Ander volc es daer geboeren,
315
Die lopen utermaten sere
Met enen voete ende niet mere;
+ Nochtan es die voet so breet,
Dat si jeghen die sonne heet
Hem bescermen daer mede,
320
Waer dat si rusten in enighe stede.
Ander liede, des geloeft,
Vintmen daer al sonder hoeft,
Haer oghen in haer scouderen staende;
In hare borst twe gate uutgaende
325
Voer nose ende voer mont;
Eyselijc sijn si als een hont.
+ Ander liede sijn daer neven,
+ Die bi eens appels roeke leven,
Sonder ander spise tontfaen.
330
Eist dat hem vere staet te gaen,
Si draghenre voer hem ter noet;
Want anders so bleven si doet,
Quame hem enighe quade lucht an.
+ Oec vintmen daer wilde man
335
Met VI vingheren an elke hant.
Oec so vintmen daer int lant
Wijf van sere scoenre maniere,
Die houden hem in ene waerme riviere1);
Ende want si ne hebben yser negheen
340
Si wapenen hem al in een
Met wapene van sulvere al.
Oec vintmen in menich dal
+ Van India wijf gebaert
| |
[p. 19] | |
Al toten mammen nederwaert,
345
Ende die cledren van huden draghen,
Ende hem alle generen in hagen1).
Si hebben tighere ende lioene
Ende lupaerde te haren doene
Getemmet, daer si jaghen mede2).
350
+ Noch es daer in someghe stede
Volc, bede man ende wijf,
Die gheen cleet draghen ant lijf,
Ende ru gehaert sijn an den lichame.
Waert dat hem enich man toequame,
355
So doeken si int water danne3),
Want dese wijf ende die manne
Leven wel na hare maniere
+ Opt lant ende in die riviere.
Oec vintmen daer wilde liede,
360
Groet ende staerc ende ongehiede,
Die ru sijn als een swijn van hare,
Ende krieschen oft een stiere ware.
+ In enen riviere sijn daer oec wijf
Die harde scoene hebben tlijf,
365
Sonder dat si in den mont
Sijn getant als een hout.
+ Oec wonen daer die Pigmene,
Liedekine herde clene,
In die montaenge van Endi.
370
Ten derden jare pleghen si,
| |
[p. 20] | |
Dat si winnen ende draghen kinder,
- Men ne vint gheen volc minder -
Ende pleghen ten achtende jaer
Oerloghe te maken harde swaer1)
375
Op den cranen, die met ghewelt
Hem willen nemen die vrucht opt velt.
Oec heeft men in ouden stonden
Eerehande volc met sterten vonden.
+ Men vint in Orienten mede
380
Wilde liede in wilden stede.
Als mense int wout vanghen mochte,
Ende mense onder tfolc brochte,
Mochten si dan niet ontghaen,
Sone wilden si gheen eten ontfaen,
385
Ende doden hem met honghere dan.
+ Men vint oec in India man,
Die die oghen2) nachts hebben so claer,
Als joft ene karse ware, dats waer3).
Oec wonen daer scone lieden mede
390
Op die see in ere stede,
Die niet ne eten dan vleesch al ro,
Ende uutgoet honech also.
In ene riviere, hetet Brixant4),
Die loopt tote Endi int lant,
395
+ Sijn liede XII voete lanc,
Die die huut hebben sere blanc,
Ende tanschijn ghedeelt in tween.
| |
[p. 21] | |
Dit wonder ende menich een,
Dat hier boven staet bescreven,
400
Als ons die vraye boeke gheven,
Vintmen int lantscap van Endi.
Noch hort wonder mee van mi.
+ Jacob van Vitri seghet,
Dat in Europa een lant leghet,
405
Daer, als die kinder worden geboren,
Alre eerst comt ene padde voren.
Worde oec geboren tenigher stede
Een kint, ende ghene padde daer mede,
Men soude der moeder tien dan,
410
Dat soet an enen vremden man
Ghewonnen hadde, ende dese onwaerde,
Seghet men, es onder die Lombaerde.
In Burgoengen int een ende,
415
Sijn liede utermaten vele
Met enen croppe onder die kele,
Also groot alst ene cauwoerde ware.
In Vrankerike ist oec worden mare,
Dat men liede hevet ghesien,
420
Die hadden tusschen hare dien
Vormen van wive ende van manne.
+ In Cisilien nochtanne
Es een woud, den berghe na
Die barnet, ende heet Etna,
425
Daer sijn lieden met enen oghe
Boven allen bomen hoghe2):
Thoghe groot als een scilt.
Die sijn vreselic ende wilt,
| |
[p. 22] | |
Ende leven bi vleessche ende bi bloede.
430
Int west ende, als ic gevroede,
+ Van Europen so was vonden
Een wijf verslegen tere stonden,
Met ere wonde int hovet voren,
Ende was comen, als wijt horen,
435
Ghedreven mitten zeebaren,
Menne wiste wanen te waren.
Met purpre was soe gecleet;
Hare langhe was, alsment weet,
Die istorie bescrivet dus,
440
Gemeten een cubitus1).
Die grote nochtanne van Hercules,
Daer oec niet of bleven es,
Wondert der werelt ghemeenlike:
Sine wapine sonder gelike,
445
Die so groot sijn daermense siet,
Wondert al der werelt diet;
Die, na dien dat hi verwan
Menich lant ende menighen man,
Sette tekijn ende pale
450
Van sinen seghe scone ende wale2)
Int westende van Spaengelant,
Columne groot up der zee cant,
Te litekene dat hi hadde verwonnen
+ Van den risene van der sonnen
455
Alle die lande al tote daer.
Daer na quam hem een evel zwaer,
Dat hem swaer was ende ongehier,
Ende warp hem selven in een vier,
Daer hi te pulvere es versleten:
460
Dus es sijns langhe vergheten.
Also alsmens liteken vint,
| |
[p. 23] | |
+ So ne twivelwijs niet een twint,
En was menich starc gygant
Wilen eer in Duutsche lant,
465
So datter een was, hiet Theutaen,
Daer Duutsche lant of hevet outfaen
Sine name, ende houd noch heden.
Sijn graf es noch tere steden
Bi der Dunauwe sekerlike,
470
Bi der Weemen int Oestrike,
Twee milen al daer benevene
In een dorp, heet Sinte Stevene1),
Dat XV cubitus es lanc.
Die daer toe doet sinen ganc,
475
Hi vint daer beenre up desen dach
Meer dan men gheloven mach.
Theersenbeckijn leghet daer.
Broeder Aelbrecht seghet over waer:
Name een man, diet proeven begerde,
480
Tusschen appel ende hilte II zwerde,
Dat een up ende tander neder,
Hi mochtse keren vort ende weder
Namelike int hersenbecken binnen.
Sine tande, seggen diese kinnen,
485
+ Die sijn mee dan II palmen breet.
Dat ic van wondre vant ende weet,
Als van menscheliker figuren
In gheloveliker scrifturen,
Heb ic gheset in desen boec:
490
Ghelove die wille, mine roec;
Mare seker bem ic sonder waen,
+ Dat ic tware doe verstaen,
Na dien dat ict bescreven kende.
Die eerste boec die neemt hir ende.
495
Nu hort, na dat ic can gheleesten,
Den boec van den gaenden beesten.
|
|