Der naturen bloeme



[p. 193]
tekstkritische noten
Boek XII + Ghemenelike sijn best die stene, + Die ons comen groet ende clene Bi den rivieren neder te waren Uten paradyse ghevaren. 5 + Stene die comen van Orient Die sijn verren wel bekent. Niemen twifels, dien men vroet acht, Stene en sijn van groter cracht, Want men siet an den seylsteen, 10 Des en onbeert scipman engheen, + Hoe hi die leetsterre wiset, Nochtan es hi ondiere ghepriset; Maer bi reden en canmen niet Gheproeven die cracht diemen siet, 15 + Wanen si comen mach yet lichte, Sonder bi ons Heren ghichte. Nu sal icse ju bi namen noemen, Also als si in ordinen comen, Na dordine van den A.b.c. 20 Vort altoes no min of mee. Amesticus1), den ic eerste sette, Es ghelijc der violette, Ende daermense vint so ghedaen,
[p. 194]
Dat sijn die beste, dats sonder waen. 25 Some amestice sijn Ghevaerwet na den roeden wijn, Mettien watre verkeert1). + In Ethiopen, alsmen ons leert, Vintmense ende in Endi, 30 Ende in Germania hier bi, Maer die en sijn bor diere, + Noch oec van scoenre maniere. Weder ware hi ware so min2). Die cracht die hi hevet in, 35 Dats dat hi dronkenscep verdrivet, Alsmen ons leert ende scrivet. Achates es een diere steen, Swart vintmer menech een, Daer witte adren in gaen. 40 Oec seghtmen ons, sonder waen, Dat hi in hevet figure Ghewassen bi rechter nature, Als die ystorien doen verstaen, Dat coninc Pirrus sonder waen, 45 + Die wilen street jeghen die Romeine, Enen achaet hadde reyne, Datter in stonde properlike Neghen instrument der musike, In dien middel Apollo 50 Met dier harpen sittende so3). Ende dit en maecte leec noch cleerc,
[p. 195]
+ Maer et was der naturen werc. Dese steen verdrivet venijn, Den draghere doet hi staerc sijn, 55 + Ende ghevet gheluc ter cure In menigher sware aventure, Ende hi maecten bequame ende lief. Hi weert den dief, seghet die brief1), Ende hi maect die oghen claer. 60 Houdmenne den viere naer So riect hi soete, als wi lesen. Eneas die hadde desen, Die van Troien vlo die man, Die menighe sware noet verwan. 56 + Alabaustus, wi lesen dit2), Es een steen dien men vint wit, Daer men vate of maect goet, Daer men specie in doet, Want niet lichte in langher stont 70 + En worter specie in onghesont. Omtrent Damasch ende Thebe mede3) Vintmense van groter withede, Maer die beste coemt van Endi. Maer die steen, dat seghtmen mi, 75 Es die vrientscap bejaghet4) Hem dien over hem draghet. In dit vat brochte Magdalene Die diere specie entie rene, Daer si Jhesum salvede mede, 80 Al daer hi at ter selver stede.
[p. 196]
Adamas dats een steen Die ghenatuurt es in tween: Ende adamas vintmen dat si + Int alende van Endi1), 85 Dien vintmen in den dale Onder fine rotsen van carstale, Ende es na den carstale claer; Maer een deel ghevaerwet daer naer Datmen ghevijlt yser siet. 90 Desen machmen breken niet Met viere noch met slaghe enghene, Dan met bocs blode allene + Waerm rinende utermate der wonde2): Daer mede scoert hi daer ter stonde. 95 + Met sine splentere gheset in stale Snijtmen ende gravet wale Die harste stene diemen vint. Dese es mere niet een twint Dan men die haselnoete weet: 100 Sulc man desen dyamas heet3). Men seghet dat hi gracie ghevet + Hem diene over hem hevet, Op datmen hem over vrientscap gaf, Ende dat hi anders niet een caf 105 En diet, ensi also bejaghet. Hi es te beter, alsmen ons ghewaghet, Es datmene doet staen in stale, Ende es dat vingherlijn alte male Van goude ghemaect allene,
[p. 197]
110 Doer die ere van den stene1). Men vint enen andren dyamant Tote Arabien int lant, Ende in die ze mede, alsmen seghet, Die bi den lande van Cipers leghet, 115 Ende yserinne die es2) In Grieken bi Philippus, Ende dien hetewi den seilsteen. Des en connen overeen Die scipliede onbeeren niet, 120 Want alsmen sonne no sterre en siet, Wiset hem die steen den leetsterre: Anders bleven si in den werre. + Bi dien datse die steen leert, Weten si waer si sijn ghekeert. 125 Dese steen, des horic lien, Es nutte te toeverien. Hi ghevet hem cracht ende bejaghet Jeghen sinen viant, diene draghet. Hi versteect drome die ydel sijn, 130 Ende hi openbaert venijn3); Want men seghet dat hi sweet, Es dat venijn bi hem steet. Die metten viande sijn beseten + Es hi nuttelec, wilmen weten. 135 + Ten luchtren aerm horic ghewaghen, Dat hi wille sijn ghedraghen. Abeston dats overeen In Arabia een steen, + Als iser so ist ghedaen4).
[p. 198]
140 Onsteken machmen sonder waen, Maer nemmeer in ghere maniere En wort hi gheblust van viere. Dies segghen die wise meesters al bloet, Ende dit es wonder alte groet. 145 Amantos, men vint dat wale, Es een der stene horic in tale1), Ende es als aluun ghedaen. Een siden cleet bestrijctmen saen Met desen, so dat sine maniere, 150 Dat onscaet blijft in den viere2), Ende wort claer in der ghebare Als of et ghewaschen ware. Goet es hi jeghen sorterie Ende jeghen alrehande toverie3). 155 Allectorius es over een Dat wi heten den capoensteen, Als ghi moeghet ondersoec Hier voren doen in der voghel boec4), Van der grote dat es een bone, 160 Ghedaen na dat carstal scone, Anders dan hi donker es5). + Diene in den mont draghet, sijt seker des, Hine laet ghenen dorst hem naken an: Dus proeft men of hi vrai es dan. 165 In wighen es hi seghevri ter were,
[p. 199]
Ende bejaghet prijs ende ere1). Sinen draghere maect hi lief ende wijs, Ende meest vrouwen, die mesprijs Van haren mannen moeten ghedoghen, 170 Doet hi die manne vrientscap toghen2). Alsture vordel an wilt jaghen, Moestune in den monde draghen. Absinctus es swart ghedaen, Daer witte adre doer gaen, 175 + Van sire grote sere swaer. Maectmenne int vier heet, dats waer, VII daghe blijft hi heet. Hem es hi goet die ghereet + Ter jucht sijn ende so sere riesen, 180 Dat si hare lede verliesen3). Alabandina es ghenant Also, wantmense in een lant + Vint dat heet Alabandia4), Ende es int lant van Asia, 185 Diere ende scoen utermaten, Een deel ghelijc der ghernaten, Noch bet ghelijc den robine. So verjueghet therte sine, Diene narenstlike ansiet5): 190 Dats datmer an te prisen pliet. Andramanda6) es na silver ghedaen Ende viercante sonder waen, Harde ghelijc den adamant.
[p. 200]
In die Rode zee lesic datmene vant. 195 Dese sacht des menschen moet, Die altemale dinct verwoet. Daer toe es hi were groet Jeghen der luxurien noet. Berillus es een steen openbare 200 Claer oft zeewater ware, + Maer die beste sonder waen Sijn na clare olie ghedaen, Ende binnen onbesmet; Want someghen berillen let 205 Adren binnen in der ghebare, Als die ghelike van enen hare. Daer hi es als een appel ront, Ghenet in watre daer ter stont, Ende die sonne daer doer scine, 210 Doet hi sonder ander pine Dode colen vier ontfaen, Ende andre dinghe sonder waen, Die droghe sijn ende van rechter naturen1). Oec seghtmen in der scrifture, 215 Dat hi squinantie ghenesen can, + Ende met wrivene verdrivet den man2), Es hi wassende an tlijf. Hie maect tusschen man ende wijf Vrientscap, sijn si in onvreden; 220 Hi ghevet vele werdicheden. Sieken oghen es hi niet quaet, Alsmenne in watre dwaet3). Sijn water, daer hi in es ghedweghen,
[p. 201]
+ Es goet die nesen ende sicken pleghen1). 225 Sieker levere es hi goet; Zeghevri es hi ende wel ghemoet. In IX manieren machmen vinden: Die besten comen ons van Inden. Borax dats der padden steen 230 Van III manieren of van tween. Een deel sprakic van der vormen In den boeke van den wormen2). Som sijn si wit ende som bruun. Die witte coemt selden int commuun, 235 Maer et es die beste te voren; Want die witte, als wijt horen, Heeft die mensche in enech quaet, Ende hi dan den steen ontfaet, Ende swelghet in gheheel, 240 + Hine laet niewer gheen deel In den daerm, hine gaetet duere, Ende purgiert die nature, Ende hi coemt beneden uut, Onghescaet sire virtuut3). 245 Eenen andren swarten met enen oghe Sietmen onder wilen toghen, Ende die es goet jeghen venijn. Die derde es buere fijn, Hi es swart ende sonder oghe, 250 Ende van prise ne buere hoghe, Want hi es sonder medicine: In Wals heetmene crappandine4). + Carbunculus es een steen,
[p. 202]
Die ghelike heeft engheen, 255 Die selsienste dien men vint, Ende daermen of die waerheit kint, + Dat hi heeft alre stene macht. Hi maect in den dach die nacht1). Sdaghes es hi als die cole roet, 260 Snachts so gheeft hi claerheit groet. + In Libien ter Tragoditen2) Vintmense, segghen die viten, Drieerhande sire maniere: + Die riect ghelijc den viere3); 265 Rubith mach die ander sijn, Die wi heten den robijn4). Hi es roet, mar niet soe recht, Dat hi maect dat donker lecht. Balustrus5) dats die derde maniere, 270 Hi es roet gelijc den viere, Maer donker violetten roet; Doch es sine waerdicheit so groet, Dat waerder es sine maniere Dan die jasper of die saphiere. 275 Calcedonius es een steen, Dicke ghevaerwet al in een Tuschen den blauwen ende den claren. Es hi doergate te waren6), Ende men draechtene, als ict vant, 280 Ist an den hals of an die hant, Hi doet dicken in ghedinghe
[p. 203]
Pleyt verwinnen sonderlinghe, Ende hi tempert sere mede Hitte die coemt van den rede. 285 + Drieerhande vintmen desen, Also als wi bescreven lesen. Corallus es een steen al roet. Van desen vindewi al bloet, Dat et cruut es langhe stont 290 Ende wast op der ze gront, Ende alsment in die lucht brenct uut, So ontfatet des steens virtuut. Omtrent Sardaenge in die zee Vintmen dit cruut ende nauwer me. 295 Lanc so vintmen dese stene + Halfs voets ende langher ghene. Jeghen blixeme ende tempeest. Es hi nuttelec verheest. Dies plaghen douderinghe dicken1), 300 Dat si corael braken te sticken, Ende woerpent up tfelt met den sade Jeghen des weders onghenade, + Ende an olive boeme hinghen sijt, + Ende al omme des haghels strijt. 305 + Quade gheeste scuwen al2). Hi es goet jeghen menech misval. Ghesont es hi den lechame Jeghen der fleumen mesquame. Crisoprassus es een steen 310 Van tween vaerwen overeen. Als poreyden sap es hi groene,
[p. 204]
Met spotkine van sulken doene, Als oft goutdroppelkine waren1). Selden vintmen te waren, 315 Ende dies te waerder so es hi. Allene coemt hi van Endi. Den oghen es hi sere goet, Alsmen ons te verstane doet. Celidonius, alsmen seghet, 320 Es die in die swalewe leghet. Leleec es hi ende ne bure hart, Sulc es roet ende sulc swart. Swalewen jonghe, die hebbene inne2), + Leric datmense dus bekinne: 325 Die bec jeghen bec sitten in een Hebben inne desen steen. Die rode es goet ghedraghen ane Hem, die pliet ter niewer mane Quade gheeste te hebben inne. 330 Hem die woert oec buten sinne Entie langhe quale draghet, So draeghine, alsmen hier ghewaghet, In een linen cleet ghewonden, + Ter luchter hant ten selven stonden. 335 + Alsmen oec den swarten vint, Es mede nuttelec datmene bint In een linen cleet, ende die es goet Hem die coemanscep doet, Ende boetscap draecht in verren lande. 340 Gramscep so sacht hi te hande. Met watre ghedweghen, dats waer,
[p. 205]
Maect hi donker oghen claer1). In een bruunroet cledekijn + Wil hi somwile ghedraghen sijn, 345 + So es hi goet jeghen den rede Ende jeghen quade humoere mede. Calsofanus2) heeft swart ghedane. Heeften een suver man ane, Hi doet wel singhen ende claer mede, 350 Want hi verdrivet die heeshede. Alsmene met yser anslaet, Soete gheluut van hem gaet. Corneolus es een der corangeline3). Hi pleghet donker roet te sine, 355 Ghelijc alst ghesneden vleesch ware. Gramscep beneemt hi openbare. Bloet, dat uter nese rinnet Jof uten wonden, alsmen kinnet, Stelpt dese steen met sire macht; 360 Meest nochtan heeft hi die cracht Vrouwen te helpen in haren moyen, Swilc tijt dat si van bloede vloyen4). + In desen stene vintmen figuren Ghegraviert, daer die scrifturen 365 Hier na of spreken wonder ende wel, Die hem die kinder van Israel Wilen gaven in die woestine, Daer si dogheden menighe pine.
[p. 206]
Crisolitus es sonder waen 370 Na groenen zeewatre ghedaen, + Ghelijc daer toe van gouts maniere, Ende spaerct ghelike den viere1). Es datmene in goude draghet, Hi verdrivet ende verjaghet 375 + Den lieden uter herten vaer, Die en weten wat no waer2). Ist datmer doer maect een gat, Ende men danne doet in dat Haer dat op des esels assele staet, 380 Die vervaert der duvele beraet3). Dese wil ter luchter side + Ghedraghen sijn vroe ende betide. Die coemanne, die en ons vercoepen, Bringhene uut Ethiopen. 385 Cristallus, seghetmen over een, + Es van ouden yse worden steen, Maer daer jeghen spreect Solijn, Ende seghet dat cristalle sijn, Als et noyt en vroes ijs4). 390 Si segghen, die hier of sijn wijs, Wrijftmen desen steen te sticken, Ende men ghevet drinken dicken Vrouwen, den die melc verdroghet, Dat hi an soghe cracht toghet. 395 Oec es hi sieken oghen goet, Ende ghesonden hi wel doet.
[p. 207]
Crisoletus1) tsinen doene Ghelijct den goude of letoene. Schoenste es hi in den morghenstont. 400 Die boeke maken ons cont, Dat die steen draghet die were + Jeghen die sware hoeftswere, Ende can oghen ghesont maken, Die siec sijn van heten saken2). 405 Die hevet den heten rede, Draghen in die hant mede, Want hi die hitte verdrivet. + Es datmene te pulver wrivet, Hi gheneest scoerfte ende seer. 410 Swilke vintmenne nemmermeer Ghevaerwet, die tfier ontsiet Entie hete vlamme vliet3). Die vintmen goet in allen steden Hem die gheswelt sijn van leden. 415 + Hi verdrivet oec die wanne, Die den menschen wassen anne. Ceranius4) dats over een, Datmen heet den donresteen, Want hi valt metter blexeme neder5). 420 Men soeke desen vord ende weder, Maer al eenlike in Almaenghen Vintmen ende int lant van Spaengen. Den Duutschen dienmen vint groene, Den Spaensen van roden doene.
[p. 208]
425 So hart es hi, men canne wale Ghewinnen met yser noch met stale. + Men seghet, waer so es dese steen, Datter donre scaet engheen. Meesters segghen hier of me, 430 Ist onweder op tlant of in die zee, Dat dese steen van alre pine Es sonderlinghe medicine. Dyacondites1), dits ware sake, Es een steen, coemt uten drake. 435 Hi nes weder scone noch goet, Ensi datmen hem levende uutdoet. Datmene met dustanen doene2): Lieden, die stout sijn ende coene, Merken dat al van den drake3), 440 Ende als hi slaept doen si die sake, + Dat si hem thovet breken sciere, Ende werpen uut die gemme diere. Men seghet, dese gemme fijn Es nuttelec jeghen venijn, 445 + Ende daertoe sine maniere Verjaghet venijnde diere. Desen steen, dat weetmen wale, Minnen die coninghe horic in tale4), Ende hebbenre in ghenoechte groet. 450 Claer sijn si ende bernende roet. Dianisia5) es bekent Een dier steen in Orient,
[p. 209]
Met witten droplen doersait dicken. Es datmen desen wrivet te sticken 455 + In watre, et riect als wijn, Nochtan es die nature sijn, Dat hi dronkenscap verdrivet: Dits wonder datmen van hem scrivet. Dyadotes1) es sonder waen 460 Een steen na den beril ghedaen. Alsmenne worpt int water desen, Sonder manen ofte lesen, Sietmen daer te hant figuren Swart van leliker naturen2), 465 Also datmen hem antword Die hem willen vraghen vort; Maer coemt dese clene of groet + An enen mensche, die es doet, Sine cracht ontgaet hem openbare, 470 Ghelijc als oft hoghe ware, Dat hi droeghe vrese groet Natuerlike jeghen dien doet3). Emachites4) machmen copen In Arabia ende in Ethiopen, 475 Ende es ghelike den roestmale5), Met roden adren gheminghet wale. Desen steen ghemalen te sticken, In watre ghenut, heeft hi dicken Den ghenen ghewesen goet,
[p. 210]
480 Die van evele spuwen bloet. + Men sal op enen groeven wetstene + Desen maken harde clene, Ende drinken gheven dient so staet, Dat hi bloet ter camere gaet1), 485 Jof noese of wonde bloet, Et stopt te hant die rode vloet. Of sijtwolle ghenet int stof, Datmen slipen mach daer of2), Gheleyt op die noesegate 490 Jof op wonden, gheeft die bate, Oec stoptet den vrouwen tbloet. Alsmen sijn pulver in wine doet, Doetet ghenesen scoerf sere Ende ghevenijnde beten mere. 495 Ist datmen sijn stof oec som Doet in een colirium, So maectet die oghen claer. Dat stof ghedronken oec, dats waer, Mach den steen in die blase breken, 500 Ende doet vleesch, datmen siet steken + In wonden, bitet die steen uut3): Dustane so es sine virtuut. Echites dats een steen, Dienmen vindet al in een 505 Int nest daer die aren broet, Ende lettel ieman es vroet, Die wet wanen brinct die aren. In hem selven heeft hi te waren + Enen steen, dat machmen horen,
[p. 211]
510 Diene lotert voer sine oren1). Goet es hi sere, zonder waen, Vrouwen die in pinen gaen, Want hi cort haren arebeyt; Ende oec waentmen voer waerheit, 515 Dat hi levende behout dat kint. Suverhede hi sere mint, Ende hi maect den sinen seghevri2), Rijchede so meerset hi. + Men seghet dat Castor Pallux 520 Bi desen hadde vele ghelux3). + Elitropia, alsmen seghet, Die den steen in water leghet In een vat, ende dat sonnen schijn Scinende op die side sijn, 525 Maect die sonne also roet ghedaen, Als of si rechte waer vergaen, Ende doet springhen twater uten vate So sere ende so onghemate, Ghelijc danne alst ware een reghen4). 530 Waren daer liede dan die pleghen Beseten te sijn van quaden gheesten, Si souden roepen ende maken feesten, Ende prophecie oec uutgheven5). Dese steen ghevet langhe leven 535 Hem diene waerdelike draghet; Bloet stempt hi ende venijn verjaghet,
[p. 212]
Ende laet den sinen niet bedrieghen1), Et en si of ons meesters lieghen. Die desen steen belesen can, 540 Ende goudbloemen onder hem leget dan, + Hi doet datmen ghesien ne can Die ghene diene draghet an2). In Cipre ende in Affrike Vintmen desen sekerlike. 545 Na die miraude es hi groene, Bedroppelt oec met roden doene. Elydros, dat vintmen wale, Es een steen ghelijc cristale, Daer altoes water of druupt mede, 550 + Dat goet ghenut es jeghen den rede; Ende dats wonder, datmer of telt, Die steen en mindert noch en smelt, Maer hart blijft hi ende gheheel, Ende hine weect oec selve niet een deel. Gerachides3) es een swart steen, Beter es hi over een Van crachten dan hi es ghedaen. + Eerst sal een sinen mont dwaen, + Ende in den mont den steen dan draghen, 560 Hi mach weten sonder ghewaghen Al dat een in sinen sin Van hem veinst, ist meer, ist min4).
[p. 213]
Hi maect lief wie sone draghet. Dus proefmen, alsmen hier ghewaghet: 565 Bestrijc met honeghe enen man, Hevet hi den steen met hem dan, Alle vlieghen sullene vlien: Aldus machmen sine cracht besien. Granatus es een scone steen, 570 Wel naer met robine over een, Els dan die keer es sine ghedane, Der rosen welna ghelijc ane1). So hart datmene ghegraven en can, Ensi datmen snide daer an 575 Met splentere van den dyamant. Men vint in Ethiopen lant, Ende omtrent Suurs vintmen mee Int lant gheworpen op metter zee2). Si verdriven serichede 580 Ende verjoeghen therte mede. + Sulc heeft violetten ghedane, Dat es die beste, als ict wane. Gagates es een steen al swart, Lichte ende ne bure hart. 585 In Licia es hi eerst vonden, Ende in Bertaengen, dat ter stonden Inghelant hiet, vintmene mede. Wrijftmene, hi heeft op die stede Caf ende paelgen van stro3). 590 Die twater laden4) ende staet also,
[p. 214]
+ Dien radic wel dat sine draghen. Hi doet vaste staen tande die waghen. Ghenet in watre ende dan ontsteken, Vrouwen dien manne ghebreken, 595 + Die doet hi te hant ghenesen1); Maer wachte hem wel van desen + Die van den groten evele es besmit, Es dat hi in den roeke sit, Hi mach harde lichte vallen. 600 Daer die quade gheeste uut callen, Si swighen, rieken si den roec2). Jeghen toeverie es hi goet oec. Vrouwen die gaen in aerbeide, Hem waer nuttelec datmen leide 605 In een water III daghe desen, Droncsijt, si soude daer ghenesen. Metten watre ist, alsmen seghet, Datmen maeghde te proeven pleghet. Gelasia es over een 610 Ghedaen na den haghelsteen. Nemmermeer in ghere maniere En verwaermt hi van den viere, Maer ewelike blijft hi cout. Dese verdrivet met sire ghewout 615 Gramscepe ende quade seden Ende luxurie daer mede. Gecolicus coemt van Orient, Ende es ghedaen, alsmen bekent, Na den oliven kerneel3), ic wane.
[p. 215]
620 Ondiere es hi in dier ghedane, + Maer van crachten es hi diere. Men wriven in sticken, ets sijn maniere, Met watre, ende men drinkene dan, Want hi den steen breken can, 625 Dien men in die blase draghet, Ende die gravele hi verjaghet. Galaritides, alsmen kint, Es een steen dien men in Nilus vint, Ende es na die essche ghedaen1). 630 Voetstren dien haer soch wil ontgaen, Wrivene met melke te sticken, + Si gheneest, drinct si dat dicken. + Hi ontbint der vrouwen pine, Ende die scoerfde pleghen te sine, 635 + Metten witte van eye ghedweghen Es hi nuttelec der jeghen. Gheluc ende goet hi bejaghet Hem diene met hem draghet. Garotreme es over een 640 Die rechte seghesteen, En es ghedaen als een re vel2). Die desen hevet men weet wel, Dat hi in wighe alle weghe Sonder waen winnet den zeghe, 645 Ist op twater, ist op tlant. Van desen ic bescreven vant, Datter Hercules mede verwan Menighen strijt ende menighen man; Ende als hijs niet en hadde altoes, 650 Dat hi dan den strijt verloes.
[p. 216]
Jena hevet dien name Van ere beeste onbequame, Daer ic of sprac hier te voren1). Uut sinen oghe, als wijt horen, 655 Neemtmen desen dieren steen. Meesters draghen over een, Dat hi doet voerweten dien Diene draghet wat sal ghescien2), Ende dan moetmene, horic ghewaghen, 660 Emmer onder die tonghe draghen. Jaspis es een steen al groene, Ende som es van sulken doene Die ghedropelt es al roet; Maer die hevet die doghet groet, 665 Die ghegraveert es ende claer3). Dies suver, men weet over waer, Dat de groene diene draghet Den corts ende twater verjaghet4). + Hi es die vrouwen die sijn in pinen 670 Goet, ende maect waert ende seker den sinen. + Sacreertmenne, hi verdrivet noch Quade gheeste ende elfs ghedroch. Van selvere sal sijn sitten sijn, Van goude anders niet tfingherijn5).
[p. 217]
675 Grote meesters die visieren Dese van XVII manieren. Daermenne vint ghedropelt al roet, Daer es hi van crachten groet; Ende swilc es roet in der ghebare, 680 Al oft gheslepen tegle ware1), Ende die nes bure diere. Een jaspis es van sulker maniere, + Die wast int voerhoeft van den esel, + Alsmen waent, hart als een kesel, 685 Lelic ende van vaerwen wit: Philosofen segghen dit. V jaer draecht hine, willen si weten, Hi es goet jeghen venijnde beten. Sijn pulver jeghen venine 690 Ghedronken es medicine. Men scave sijn pulver met ere vile, Ende ghevet ter selver wile Met watre drinken, et doet vrede Hebben saen jeghen den rede. 695 Men vint oec, dat es bekent, I. aspis dat quade serpent In jaspen ghedaen menech een2), Die doeghet anheeft menech een. Jacinthus es een steen wel scone, 700 Blauwer dan die calerdone3); In clare lucht so es hi claer, In donkere donker, dat es waer. Van middel vaerwe so es hi best.
[p. 218]
Swart1) es sine nature ghevest, 705 Datmene graveert met dinghe enghene + Sonder met adamas splintere allene. Sere cout es hi talre stont, Ende alre coutste in smenschen mont. Hi maect enen bliden sin; 710 Bescermenesse ende goet ghewin + Es hi den ghenen an die hant, Die verre gaet in vreemde lant. Goet es hi sere jeghen plaghe Ende jeghen venijn ende serpents slaghe. 715 Hi maect lief, horic bedieden, Den mensche Gode enten lieden. Ethiopen gheeft ons desen, Also als wijt bescreven lesen. Icitos dats een steen, 720 Seghet Ysidorus over een, Ghelu na suffrane ghedaen, + Een deel claer licht sonder waen2), Die hem sochte wriven laet. Ist datmer mede wevet ende begaet 725 + Een cleet, en can gheen vier ghewinnen, Maer et gloiet als die vlamme binnen3). Somwile ghelijct hi alune; Toeverie int commune Verdrijft hi met sire cracht. 730 Een derde es dien men beter acht, Als een wit kesel ghedaen, Die verdrivet, doetmen verstaen, Die swere die carbonkel heet, Ende socht sine hitte ghereet4).
[p. 219]
735 Sieken oghen ende die tranen Die quijt hi van groter banen1); Ghepulvert, alsmen weten doet, Es hi jeghen ronge goet2). Iris ghelijct den carstale, 740 Lanc ende met canten ghemaect wale3). Laetmen die scine van der sonnen In een huus daer doer ronnen, + Et sal maken altehant Enen reghenboeghen an die want. 745 Jeghen blexeme es hi goet. Die scoenste vintmen, des sijn wi vroet, Ter doder zee4), dus horewi lien, Ende int gheberchte van Lombardien. In Almaengen vintmense mede 750 In roetsen in stenegher stede. + Lipparia es over een In Lybia een wonderlec steen. Alst ghevallet teneghen stonden, Dat beesten vlien voer die honden, 755 Natuere leertse daer te vliene, + Als te hem diene van messciene Al besceermet voer die honde, Want en es die hem ghescaden conde5). Ligurius es een steen diere, 760 Die coemt van linx den diere, Van sire orine dat et laet, Also alst hier voren staet
[p. 220]
In den boec van den dieren1). Linx pleghet ere manieren, 765 Alst sine orine maect te hant, So worptet daer op dat sant, Om dat benijt des menschen bate; Maer niet en diet hem die ate, Dies daer verhaert so te stene2), 770 Sine vaerwe dies ghemene Roet ende een deel bruun der mede. Plinius seghet over waerhede, Dat hi roet es over een Ghevaerwet als die carbonkel steen, 775 Maer dat hi nachts niet en es claer. Lapidaris seyt over waer, Dat hi es van vaerwen groene. Nuttelec es hi te menighen doene, Maer alremeest die den lechame 780 + Bestopt hevet ende die mesquame, + Op datmene met watre dwaet, Hi doet dat die mesquame tegaet3); Ende dien sine vaerwe es ontfallen, Hi ghevetse hem weder met allen. 785 Paelgen trect hi ende ontfaet, Ghelijc dat doet de ghegaet4). Margarita es over een Een dorpressius steen, Ende heet sine5) musselen diene draghen.
[p. 221]
790 + Solinus horic ghewaghen, Dat die musselen zonder waen Die si van den douwe ontfaen; Ende na dat die tijt es int jaer, Donker roet of wit of claer 795 So es die margarita ghedaen. Men hevet dat niet verstaen, + Datmen noyt in enech lant Meer dan een te gadre vant, Dies heetmen steen unioen1). 800 Sin vaerwe es best in dit doen, Dat hi wit es ghelijc alune. Sine cracht es wit2) int commune, Datmer of mach maken doen Specie dyamargaritoen, 805 Dies cranker maghen goet, Dus seghet Plinius, die was vroet. Pays verleent hi ende vrede, Ende ghevet grote ghesonde mede. Hi maect den sinen reyne ghemoet, 810 Onder haer hovet als sijt ne voet3). Ghemenelike ende over een Heitewi perle desen steen. Magnes es sonder waen Als een isermael ghedaen. 815 Sijn nature es sulc ghemect, Dat hi iser an hem trect, + Ist datter een seilsteen si; Maer esser gheen seylsteen bi,
[p. 222]
So seghemen dat hies niet en doet1). 820 Ter toeverien es hi goet, Ende oec heeft hi ene cracht, Diemen over wonder acht. + Wie hem dies ontsiet te vele, Dat sijn wijf met andren spele, 825 Sal hi legghen den magnet, Omme tondervinden bet Alsie slapende leghet sochte2). Es si van reynen ghedochte, + Si sal slapende als ende als 830 Haren man nemen om den hals. Die onghetrouwe sal met allen Neder van den bedde vallen. Dese steen die maect den vrede Tuschen vrouwen ende mannen mede. 835 Ghewreven ende met melke begaet Es hi goet hem diet water laet3). In India lesic datmen vant, + Ende in Tragoditen lant. Ysidorus seghet int leste, 840 Dat die gheleuste sijn die beste4), Ende dat hi glas ende yser bede An hem trect wel gherede. Menfites dat es een steen, Dien men vint over een 845 In Egipten, ende es wel naer
[p. 223]
Roet als vier ghedaen, dats waer. Desen steen wrivemen te sticken, Ende minghet met aisine dicken, Ende ghevet nutten tien tiden 850 Diemen bernen sal of sniden, Sone ghevolensi quaet no goet, Watmen haren live doet. Melonites es vonden + In Arabia bi stonden, 855 Donker groene zonder waen1), Een deel na die miraude ghedaen, Maer niet so doerclaer. Dese steen besceermt, dats waer, Kindre in hare jonchede 860 Voer onghevalle in menighe stede. Medus es een steen van Meden Met en lettelkijn groenheden. + Met vrouwen melke, horic ghewaghen, Die een knapelijn heeft gedraghen, 865 Salmense malen, men sal mettien Blinden weder gheven haer sien. Wrijftmenne met water, so es hi quaet + Hem diere mede sine oghen dwaet: Hi verliest bede sijn oghen. 870 Drinct hijt, hine can niet ghedoghen, Noch ontflien noch ontscuwen, Hine moet sine longhe spuwen2). Onichinus dats over een Een utermate dier steen,
[p. 224]
875 Ende es ghevaerwet ende ghedaen, Ende van der grote, sonder waen, Dat eens menschen naghel si1). Aldus seghet die glose mi, + Die ons die bible ontbint, 880 Die doeghet diemer an vint: Jeghen scoerve es hi goet, dats waer, Ende hi maect dat anschijn claer, Ende riect doerwel, alsmen seghet2), Alsmene op die colen leghet; 885 Ende die sijn oghen hevet quaet, Men legghene daer op, hi gaet Sonder quetsinghe tonghedure, Ende purgiert die nature3); Ende dit es te wonderen wel, 890 Want men seghet int bispel: Toghe es een herberghe clene, + Et en ontfanghet gaste neghene. Onix es een diere steen, Swart es hi meest over een, 895 Ende ghetafelt some met witten, Some met blauwen, die wel sitten4). Hi maect sinen draghere coene; In slaepe es si van goeden doene, Want hi verdrivet serichede 900 Ende elfs ghedroch ende sulke ding mede. Maer dits te lachteren als ende als, Es datmenne draghet an den hals,
[p. 225]
+ Dat hi maect orloghe ende strijt, Ende vele spuens talre tijt1); 905 Maer dese quaetheit hi beghevet, Alsmen sardius daer bi hevet2). + Ostonius of ostolanus3). Es een steen, heet aldus. Desen heten alle brieve 910 Patroene ende bescermer der dieve, Want diene draghet hi bedect dien, Datmenne niet en can ghesien: Also verdonkert hi haer siene4). Dit es wonder van ghesciene: 915 Des draghers oghen maect hi claer, Dat hi siet verre ende naer. Sine vaerwe swighet tghedichte, Om datmene niet ne vint lichte. Orites es een steen groen al, 920 + Goet es hi jeghen ongheval5). Sulke vintmen swart ende ront. Die van venine es ghewont, Netten in olien ende striker op desen, Hi sal te hant wel ghenesen. 925 Een derde es na iser ghedaen6), Die doet vrouwen kint ontfaen, Ende draghense kint sonder waen, Hi doetse ghenesen saen. + Pirides7) of peridonius 930 Es een steen ende heet aldus,
[p. 226]
Blont, alsmen over waer hout, Ende some ghedaen na den crisout In groene in die ghelike1). Dese gheneset daertitike; 935 Ende es nochtanne te wonderen mere, Ist datmen desen duwet sere, Dat hi smenschen hant bescout: Soetelike wil hi datmene hout2). Panthera dats een steen ghedaen 940 Van menigher vaerwe zonder waen, Ghenoemt na panthera dat dier, Dat van scoenheit es so fier. + Die desen draghet, hi scauwen ane Tileke bi sonne opgane, 945 So sal hem die dach al duere + Ten besten gaen sijn aventuere. Verwoethede doet hi ghenesen. Uut India brinctmen desen. Alse menighe virtuut men hem ghevet, 950 Als hi menighe vaerwe hevet. Prassius es een steen al groene, Schone ende goet te ghenen doene, Sonder van vaerwen allene; Wantmen vercoepter menich ene 955 Over die miraude fijn3), Maer dicker es die vaerwe sijn. Pirofilus dats een steen, Daer Esculapius over een Tote Augusten Octaviaen
[p. 227]
960 Dustane dinc of doet verstaen: + Hi sprect: mans herte die met venine Ghedoet es, of met sulker pine, Als herte evele es, blivet doet, Datmen altoes in een vier groet 965 Sijn herte verbernen niet en can1). + IX jaer achter een dan So salmen des mans herte legghen In een vier, dit es sijn segghen, So wort si te stene dus, 970 Ende die steen heet pirofilus, Die hevet sonderlinghe macht; Want hi sinen man bewacht Van donre ende van blixeme mede, Ende maect lantshere talre stede 975 Seghevri altoes te sine, Ende seker van venine; Ende hi besceermet die gadoet, Want wien in die hant hevet bloet, Hine rijt nemmermeer sonder waen, 980 Die steen en si van hem gedaen; Maer in evele ende in pine Staet hem eenparleec te sine2). + In der serpenten boec so es Geschreven van Aristoteles, 985 + Dat Alexander desen droech In een cledekijn diere ghenouch Talre tijt sinen live na; Ende doe hi keerde van India, Soude hi hem doer sine bate
[p. 228]
990 Dwaen ende baden in die Eufrate. Daer dedi van hem ghemene Dat purpur cledekijn metten stene. Een serpent quam daer ghereet, Dat den steen uten clede beet, 995 Ende spuweden in die riviere. Gheleu blauwe es sine maniere1). Saphirus es een edel steen, Hemelblau es hi over een. Die beste comen van Indi, 1000 Nemmermeer doerscinen si2). Den lechame es goet datmense draghet. + Hitte van binnen hi verjaghet, + Hi doet oec dat sweet verdroghen3). Sere goet es hi den oghen, 1005 Die voerhoeftswere doet hi ghenesen, Jeghen ronge mach niet beter wesen4). Dat swaer evel gheneest hi, dats mere, Dat heet Noli me tangere; Maer hi ontfanghet al daer mede5). 1010 Jeghen nijt ende boeshede Es hi nutte ende jeghen vaer; Te paise es hi goet over waer. Maer diere wille op hebben ere, Moet hem houden reyne sere. 1015 Men vint saphire al nu Tonser Vrouwen, heet Ampu6),
[p. 229]
Maer hem die meneghe, alsmen seghet, Lettel virtuut anleghet; Maer some vintmense ghedaen wale 1020 Na safiere orientale, Die sijn van doegheden bekent. Some saphier van Orient + Sijn ghemanc mettien robijn1); + Dat seghemen dat die besten sijn. 1025 Smaragdus es der mirauden name, Van groenre vaerwe bequame. Men vintse sere menighertiere. Die fijn sijn ende diere Comen uten lande van Cyten, 1030 Daer voghel gripen daer om verbiten Lieden diese hem willen stelen. Engheen volc en cansi bet ghestelen2) Dan liede, die heten Arimaspi, Ende maer een oghe hebben si, 1035 Dat voeren hem int hovet staet. Si vechter omme, hoe soet gaet, Ende nemense hem met crachten. Maer voer valschers elc hem wachte: Si sijn te conterfetene goet. 1040 + Maer die den goeden hebben moet, Hi moetene hebben harde claer. So groene es hi, dat al openbaer + Die lucht, die es bi den stene, Groene mede scijnt ghemene, 1045 So dat no weder sonne no scade
[p. 230]
Hem en deren in ghenen rade1). Waerdelike moetmene draghen, So can hi tgrote evel verjaghen, Ende hi maect die oghen claer. 1050 Lief maect hi sinen here, dats waer, Ende hi meeret taerdsche goet. Oec es hi den ghenen goet, Die besoeken heimelichede2). Tempeest verdrivet hi mede. 1055 Luxurie coelt hi; diene sal draghen Moet reine sijn, horic ghewaghen. Sardonix es een steen hart, Roet ende wit ende swart, Als of hi van onichinus, 1060 Van onix ende van sardius, Van hem drien ghesondert ware. Nuttelec es hi ende orebare + Die misselec es in sinen sin, Want hi verlamenteerten daer in3). 1065 Hi doet stelpen menstrua. Van Indi, van Germania4) Coemt hi; haer som sijn ghegraven, Ende die sijn meest waerd van haven. Sardius es, sonder waen, 1070 Een steen na roder aerde ghedaen. Bloet stemmet hi, daer hi es mede,
[p. 231]
Ne doet onix ghene felhede. Sulke wanen dat dese steen Ende corangeline sijn een. 1075 Savius1), alsmen bekint, Es een steen dien men in Saviots vint, + In een eylant in die Zuut zee. + Na sine groete weghet hi me Dan mach ghedraghen sine ghewout. 1080 Met hem polliertmen gout. Hi paisiert des menschen sin; Maer een quaetheit heeft hi in Vrouwen, diene hebben, als wijt horen: Hine laet hare vrucht niet sijn verloren2). 1085 Siries, als ic hore lien, Es een steen in Surien. Ysidorus, die niet nes sot, Seght dat hi in watre gheheel vlot, Ende hi sinct, es hi tebroeken3): 1090 Dit sijn wonderlike sproeken. Succinus dats dammersteen. Ysidorus seght over een, Dat et sap van pijnbome si, Ende daer uut rinnet, ende bedi 1095 So verhartet tenen stene. Dit vintmen groet ende clene. Men macht met wriven waermen so4),
[p. 232]
Et heeft op caf ende stro. Sijn roec, dats over waer bekent, 1100 Vliet bi naturen elc serpent. Vrouwen die in pinen gaen + Es die roeke goet ontfaen. + In Goten vintmen dese stene In someghen watre ghemene1). 1105 Selonites2) es over een Een utermaten diere steen, Purperin roet, groene ende wit. In India, wi vinden dit, Si draghen die grote slecken3). 1110 Wi horen wonder drof vertrecken, Dats dat hi leert te ghesiene Dinghe die sijn te ghesciene. Die weten wille wat sal ghescien, Pense dit of dat van dien, 1115 + Coemt dan iet in sinen moet, Dat sonder twifel ghescien moet, Et blivet so vaste in sijn ghedochte, Dat hem niemen uutbringhen mochte4). Metter maen in elke maent 1120 Wast sine cracht ende waent. Ter manen ontfanghen, zonder ghile, Gheduert die cracht ene wile; Ende al wassende, sonder saghe, Gheduert die cracht toten middaghe. 1125 + Alsi waent moet die cracht vlien5).
[p. 233]
In viere en mach hem niet messchien. Tusschen vianden maect hi vrede, Isike gheneest hi mede1). Topasius hevet grote ghewout, 1130 Een steen es ghedaen na gout, Utermaten cout van naturen, So datmen seghet in scrifturen, Dat hi een vat, datmen siet wallen, Vercouden doet entien walme vallen. 1135 Sere so es hi vermaert Hem die van spenen es verswaert2). Gramscepe ende onsuverhede Verdrivet sine moeghenthede. In Arabia, als wi lesen, 1140 Heeftmen dicke vonden desen. + Hier endic die wort van den stenen. Ets waer, van andren somech enen Vintmen lichte in andren boeken, Maer hier in mijn ondersoeken 1145 + Sone vindic ander bescheet, Daer ic of dorste dichten ghereet. Nu suldi horen voert bedieden Van den stenen, dies vele lieden Wondert, hoemense maken mochte, 1150 Wat cracht ic daer of besochte; Maer so watmer of seghet, + Ic en rade niet, datmer an leghet Te vasten waen, no min no meere, Maer allene in onsen Here, 1155 Diet alle nemet ende ghevet,
[p. 234]
Ende die ewelike levet. Sulke es die utewaert coemt, Ende sulke stene sint diemen noemt, Quame een onder coepman. 1160 Die inwaert sijn ghegraven dan Heetmen inghegravene stene. Dese hout tLatijn in al ghemene. Hoert den waen van desen dinghen, Als ons quam van den ouderinghen. 1165 In wat steen, als ict vernam, + Ghemaect staet lyoen of ram, Jof sagittarius, dats bekent Een steen emmer van Orient. Hi es goet jeghen den rede, 1170 Ende doet den man ghemint sijn mede. Hi gheneest die twater heeft in, Ende hi ghescaerpt enen sin, Ende maecten gheraect van spraken Ende seker van sinen saken1). 1175 Die steen die den stier in draghet, Jof campitorium2) of die maghet, Dien seghtmen sere cout wesen, Ghesacreert ende belesen3). Daer du ghevenijns in sies4), 1180 + Jof aquarijse, ghelove dies, Hi es goet jeghen den vierden rede, Ende ghevet die bate mede,
[p. 235]
Ende jeghen die jucht dies ghelike, Des ghelovet sekerlike, 1185 Ende oec jeghen den derden rede. + Ghesacreert heeftmense mede. Vinstu ghegraveert enen man, In die rechter hant een sekele dan, + Die ghevet grote moeghenthede 1190 Alle daghe van wassene mede1). Vinstu staende, des ghelovet, Enen man ende eens rams hovet, Hi maect sijn draghere lief overal Met lieden, met beesten deer al2). 1195 Vinstu in enen stene dan Ghemaect enen ghewapenden man, Of ene maghet, zonder waen, Hare cleder wide ondaen, Ende dan in die hant een rijs, 1200 Hies ghesacreert in alre wijs3) Ende goet jeghen ongheval. In wat stene men vinden sal Sonne ende mane ghegraveert, Dats die luxurie weert, 1205 Vinstu ghemaect enen man, An die voete ghevloghelt dan, Ende een roede in die luchterhant, Ende een serpent daer omme gherant4), + Die maect sinen draghere ghesont, 1210 Vol gracien ende wijs talre stont. Alsmen ghemaect siet enen man, Een palme in sijn hant nochtan,
[p. 236]
Hi ghevet sinen draghere seghe Ende lief met prensen alle weghe. 1215 Vinstu ghemaect tenigher stonde In stene jaghers of honde, Jof heert of hase, hi doet ghenesen Van frenesien, als wi lesen. Daermen in een serpent vint, 1220 Ende men op sijn ric oec kint + Ene cruke, ende enen raven Op sinen staert1), hi maect van haven Sinen draghere rijc ende vroet, Ende quade hitte hi tempren doet. 1225 Waer so een scip met zeile in staet, + Dats der coepman toeverlaet, Wantet ghevet hem gheval. Waer somen vindet overal Met enen swaerde enen man, 1230 Dats die seghe gheven can. Daermen in siet staende den aren, Die behout die here te waren2). Daermen in vint enen swane, Die quijt die swarte quartane, 1235 Ende hem dien die jucht verswaert3). Darmen in siet een ghevloghelt paert, Hi es goet in wighe ende in tornoye, Hi hout die paerde van vernoye4), Ende hi gheeft dapperheit ende moet.
[p. 237]
1240 Saghstu steen daer wijf in stoet, Al omme ende omme wide ghehaert, Die hande hanghende nederwaert, Ende trianghele op haer hovet1), Sittende in enen setel, dies ghelovet, 1245 Die ghevet troest ende ruste mede Na aerbeyt ende siechede. Heefstu oec ghemaect ghesien Enen man knielende op die knien, Slaende enen lyoen fier, 1250 + Jof een ander wonderlec dier, Hi ghevet in allen striden seghe: Ghevaerwet wil hi sijn alle weghe2). Vinstu in enen steen twee laren3), Ende tusschen hem een serpent te waren, 1255 Hi maecten behendich diene hout, Bequame den lieden, staerc ende stout. Dus verre sach ict in Latine 'staen, Der ouder vroeder liede waen, Die ic algader niet versteke, 1260 + Noch over rechte waerheit spreke, Want men vint der auctore niet, Daerment of bescreven siet4), + Voert verneemt ende verstaet wel, Dat een philosophe, hiet Tochel5),
[p. 238]
1265 Een Juede, die hier volghet naer, Van taelgenus scrijft al over waer, + Ende seghet oec al sonder spel, Dat die kinder van Israhel Dit maecten ende van desen dinghen, 1270 Doe si doer die woestine ghinghen. Nochtanne seyt broeder Alebrecht, Dat hi niet en raet over recht, Datmen desen sal al gheloven, Maer Gode allene van daer boven. 1275 Alsmen in jaspen ghesien can Met enen schachte enen man, Ende met enen scilde mede, Onder sinen voeten daer ter stede Een serpent, die hevet macht 1280 Jeghen al datmen viande acht, Daer du in sies den vlieghenden man, Dies goet te comenscepe dan. Vintmen in enen crisout Een wijf, die enen voghel hout, 1285 Ende in dander hant enen visch draghet, Hem es hi goet die boetscap draghet1). Ist datmen tortelduve vint Met enen telghe, hi woert ghemint Van der werelt al ghemene, 1290 Die draghere es van ghoenen stene. + Daermen in enen steen bekent Den sagittare ende een serpent, Als of si onderlinghe streden, Die hevet macht te maken vreden.
[p. 239]
1295 Vintmen in enen witten steen Ene maerminne over een, In die hant een spieghel, nu goeme, In dander den telgh van enen boeme, + Die wille staen in goude fijn 1300 Ende in die hant beloeken sijn. + Sulke cracht seitmen van dien: Hine laet sijn draghere niet sien. Als in enen jaspe groene Een cruce staet, hi es van den doene, 1305 Dat sijn draghere niet en mach Verdrinken noch nacht, noch dach. + Moghestu in enen steen bekinnen Een basiliscus met ere merminnen, Diene heeft ghetroest hem seker te sine 1310 Onder beesten van venine1). Maerke, die oyt in stenen vant Enen man, ende in die hant Van enen viant die ghedane, Dus ist ghescreven, ic wane, 1315 Ghehornet ende ghevloghelt bede, In dander hant een serpent gherede, Onder sine voete enen liebaert, Boven dese figuren opwaert2) Boven staende sonne ende maen, 1320 Dese begaert in lede te staen3). Hier mede men duvele so verzaghet,
[p. 240]
Dat si segghen watmen hem vraghet. Vinstu in den jaspe enen man, Een bondel gras op den hals dan, 1325 In silvere moet sijn sine stede. Hi leert kennen alrehande siechede, Ende stemmet bloet in elker stede, Ende ghevet erehande waerdichede1). Desen, als ict bescreven vant, 1330 Droech Galienus an sine hant. Vinstu in enen swarten stene + Enen man staende, als ict mene, In sijn rechter hant ghedreghen Een sceptrum, als coninghe pleghen, 1335 Op die luchter hant enen voghel, Wide ondaen elken vloghel, Enen cocodril onder die voete, + Hi draghet gherechte boete Jeghen des viants toeverie, 1340 Ende verdrivet sine partie, Daer si die liede hebben beseten2). Alexander, wilmen weten, Droech dustanen sonder waen, Ende hi wil in ysere staen3). 1345 Vinstu in enen swarten steen Enen man sittende over een Op enen lupaerde, ende hout een riet, Dese laet quade besten niet + Sinen draghere coemen an. 1350 Vinstu ghemaect enen man,
[p. 241]
Enen hase in sijn rechter hant, Een roede in die luchter, es bekant, Van goud sal sijn sine stede. Hi hevet macht te gheven vrede 1355 Ende seghe int ghedinghe. Ne ghene beeste in sonderlinghe1). Nigromanciene over een Pleghen te hebben desen steen. Alsmen in enen steen vinden can 1360 Op thovet enen ghecroenden man2), Ende hi in die rechter hant hout Een sceptre na sconinx ghewout, In die luchter hant een palmerijs, Onder sinen voeten of stoel of lijs3), 1365 In goude salmen desen draghen; Want hi doet ere bejaghen. Neghene ding bestaet hi mede Na Gode, na wetachtichede, Hine comets over, wiet over een4). 1370 Alsmen vint in enen steen Enen boem, ter rechter siden dan Een wijf, ende enen man5), + Die versoent, al sonder blijf, Werringhe tuschen man ende wijf. 1375 + Alsmen in enen stene siet dan In die rechter hant enen man6)
[p. 242]
+ Een lampe, in die luchter hant Eens wijfs hovet, als ict vant, Soes hi die vrede jaghet; 1380 Maer diene over hem draghet Als hi slaept, seghet tghedichte, Menne can hem niet ghewecken lichte. Die in enen steen vint, leesmen hier, Enen ram ende enen stier, 1385 Hi es goet enen taleman1), Ende hem die twater heeft nochtan. Vintmen enen man, alsmen ghewaghet, Die in die hant een sekele draghet, Die bejaghet gracie ende lieve. 1390 + Alsmen vint, segghen die brieve, Enen man ende in die hant ene roede, Dies herten goet van overmoede2). Alsmen vint als ende als Enen man ende een horen om den hals, 1395 Dies goet jeghen verwoethede Ende jeghen faucomen mede3). Alsmen oec ghevinden can Enen steen half osse, half man, Die ghevet ende staerct den sin 1400 Tallen dogheden int beghin4). Vintmen in stenen, als wi horen, Een hasekijn met langhen oren, Dies goet jeghen der beesten doen.
[p. 243]
Vintmen in enen steen enen boem, 1405 Hi es goet jeghen die drope over een1). Alsmen vint in enen steen Enen capricornen ende enen aren, Hi es goet in coemanscep, te waren. Alsmen den dromedaris vint, 1410 Ghesparseder manen of dade wint2), Dat es hi die maken can Vrientscap tuschen wijf ende man. + Alsmen in enen steen weet + Een wijf ende op thovet een cleet, 1415 Ende omtrent die hande mede, + Dies goet jeghen moethede. Sietmen in enen steen nochme Een tortelduve ende jonghen twe, Dies emmer gracien goet 1420 Ende nuttelec in stoerm zeevloet3). Men vint ghescreven in hem somen Enen voghel met ere bloemen In sinen bec, dies nuttelec sere Om gracie ende omme ere. 1425 Alsmen in enen steen siet dit: Enen man die op enen stoel sit, Gecroent ende die hande ondaen Te hemele waert, ende dan staen Hem vieren, die sijn sitten draghen, 1430 Nem datmen di sal ghewaghen: + Dats mastijc ende terebint,
[p. 244]
Ende lech onder den steen ghint In een selverin vingherijn, Ende dat sal also swaer sijn 1435 XII waerven als die steen; Lecht onder dijn hovet al in een, Di sal dromen die selve ding, Die in dine herte ging, Ende die du pensdes ende wilt, 1440 Doe alstu di wakende hilt1). Alstu gheminghet sies over een In den jacinct enen witten steen, Ende in den witten dan een paert, Die steen es te gracien waert 1445 Ende glorien ende eren niet clene. Als du vints in enen stene Een scumende paert2), ende dan Daertoe met ere ceptren enen man, Hem, die boven liede hevet macht, 1450 + Es hi nuttelec gheacht. Dits dat ic van stenen vant, Diemen vint in menech lant, Van hare cracht, van hare taelge; Ende weet dat ic sonder faelge 1455 + Dat ware dichte, sonder begheven, Na dien dat ict vant bescreven. Maer ghelijc als in eersten stonden, Om ons vaders Adaems zonden, Alle aertsche creaturen 1460 Omtrent waren bi naturen3),
[p. 245]
So verloren die diere stene Hare cracht vele int ghemene; Ende ghelijc oec als die man Bi den doepsele versoent dan, 1465 Omme te comene daer mede Ten state der onnoselhede, Also doetmen stene ghenesen Met worden, diemer toe can lesen1), Dat si van der eerster mesquame, 1470 Die si namen van Adaeme, Ende van der smette ende van der plaghe, + Die si nemen alle daghe Van onsen onreynen doene, Comen van eersten paerdoene2), 1475 Ende hem die moeghentheit coemt an, Die si hadden eer zonde began. Hier ent van stenen die tale. Hoert voert van die VII metale.	1. V.A.W. Ghemeenlike. B. Gemeinelijc s.b. de s. - 2. B. Diemen vint. - 3. V.B. Bi der. - 5. V. Steenen. B. ut O. - 6. B. Ende uten lande dar omtrent. - Vs. 6 ontbr. bij V. en A. - 7. V.A. ne twivels diemen. B. Niman twivels dimen. W. twivels diemen. - 8. V.A. macht. B. Sine sijn v. herde g.c.W. ne s. - 9. B. seit. - 10. V.A. Dies ne ombeert s. negheen. B. Dies nontbert. W. Dies nombeert. - 11. V. hi ontbr., leesterre. B.H.h. hem d. leitsterre. - 12. V. ondire. B. niet dire. - 13. V.A. redenen ne. B. redenen c.n.W. redene ne c. - 14. B. Geproven d.c. datmen s. - 15. V.A. hiet l. - 16. B. bi ontbr. - 17. V.A. u bi n. nomen. B. u in ordinen nomen. W. nomen. - 18. V.A. comen. B. alsi bi namen comen. W.A.a. hier na comen. L. staen. - 19. B. van C.b.c.W. Teerst in A daer na in B. - 20. B. Also vort no myn. W. Na dordine van den A.b.c. - Vs. 20 ontbr. bij L. - 21. V. Ametistus die i. eerst. A. Ametistus dien i. eerst. B. Ametistus dien ic ierst. W. dien ic eerst. - 22. V. ypolette. - 23. V.A. daermen. B. darmense. + Nat. Rer. + L. XVI. + A. 152 d. + V. 217 a. + B. 95 c. 1) Lees met de varianten: Ametistus, en in vs. 25: Ametisten. - N.R. Ametistus. 24. V.A.W. Dats d.b. sonder w.B. dats ontbr. - 25. V.A. ametisten. B. Sometisten s.W. amasticen. - 26. B. Geveruwet. - 27. V.A.W. Metten. B. Metten watere verkert. - 28. B. alsemen. - 30. B. Germenien hir. - 31. V.A. Mare d. ne s. ne bore d.B. Mar d. ne s. borediere. W. Mar d. ne s. bure d. - 32. B.W. No oec. - 33. V.A. Werder w. hi ware min. B. Ende der werde heft hi myn. - 34. B.D.c. die heft hi in. - 35. V.A.B. dronkenscap. W. dronkenscepe. - 37. V.A.A. dat es. - 38. V.A. Zwart so v.B. Swert soe v. - 40. V.A. seit men. B. seitmen o. over w.W. seghemen. - 41. V.A.B.W. figuren. - 42. V.A.W. naturen. B. gerechter naturen. - 43. B. Alse distorien. W. hystorien. - 44. V.A. Pirrus. B. Dattie c. Eneas. L. Pirus. - 45. B. Romine. - 46. V.A. achaet h. so r.B.E. achaet h. hi so rine. W. had hi r.L.W. achiet. - 47. V.A. stont. B.W. stonden. - 48. V.A. instrumente. B. instrumente van der m. - 49. V.A.B. die middelt. W. die middele. - 50. V.A. Metter harper sittende. B.M. harre h. sittende s.W. Metter haerpe sittende. L. sitten. - 51. V.A. ne m.l. no clerc. B. ditte ne m.l. no clerc. W. ne m.l. no. 1) N.R. Est autem quidam, qui est velut gutta rubei vini corrupta aqua. + L. 130 b. + W. 13 c. 2) Lees met de variant: Werder ware hi, waerre min. N.R. Carior esset hic lapis, sed maxima copia eius est. + A. 153 a. 3) N.R. Apollo... cytharam manu tenens. 52. B. Mar dit. - 53. V.A. Desen s.B. stene verdriven. - 54. V.A. starc. B. Sinen d.d.h. starc. - 55. B. geeft. - 56. V.A.W. menighe. B. swarre. - 57. V.A.W. maectene. B. Ende maectene. - 58. V.A. den dorst. B. Ende wert seit dese b. - 59. B. clare. - 60. W. Houtmen. - 61. V.A. So riect. B. Ende hi r. suete alse. L. So ontbr. - 63. B. Doe. - 65. B. Alabastus. - 66. V.A.W. diemen. B.E.e.s. van varuen w. - 67. V.A. maket. B. Darmen v. af maket. - 68. B. Darmen diere s. - 70. B. Wertter. W. Ne w. - 71. V.A.O.D. ende Teben. B. Damas ende Teben. W. Ommetrent D. ende Teben. L.D. te T. - 72. V.A. Vintment. - 73. V.A. dat beste. B.W. Mar. - 74. V. Men seghet die steen es seghe vri. A. Men seghet de s. es seghe vri. B. Ende men seget hi es sege vri. W. Mar d.s.d. seghemen m. - 75. V.A. Ende hi vrienscepe. B. Ende dat hi v.b. - 76. V.A. Hi diene. B. Hi dine. - 77. B. brachte Madalene. - 79. V.A. soe Jhesus. - 80. B. Daer hi lach. W. si at. + V. 217 b. + B. 95 d. 1) Lees met de variant: den dorst. - N.R. sytim sedat. + L. 130 c. 2) Noch in De Nat. Rer. noch bij Konrad von Megenberg wordt het albast behandeld. Verg. Vinc. Spec. Nat. L. IX, c. 16: ab Ysidoro inter marmora ponitur. + W. 13 d. 3) Bij Vinc., t.a. pl.: circa Thebas Egipcias et Damascum Syrie. 4) De lezing der varianten is in vs. 74-75 te verkiezen: Men seghet die steen es seghevri, Ende hi vrientscap bejaghet. 81. V.A.B.W. dat es. - 82. B. gedeilt was. W. ghetuert. - 83. V. Den a.A. Een a.B. Enen a. - 84. V.A.W. In talende. B. In alt ende v. Indi. - 85. V.A. Die v. aldaer. B.D.v. dar. W. Die. - 86. V.A. rootsen v. cristale. B.r. kerstale. [...]. rootsen. - 87. V.A.B. kerstale. - 88. B. Mar niet geveruwet al d.n.W. Mare. - 89. B. Maer een deel na datmen gemelt iser s. - 90. V.A.D. ne m. - 91. V.A.W. no m.s. neghene. B. no m. slagen gene. - 92. V.A.W. buxs bloede. B. Sonder m. bucs bloede. - 93. V.A. Warem rinnende uter wonden. B.W. lopende ut ere wonden. W. Warem rinnende. - 94. V.A. scuert, stonden. B. Dar af scort hi in corten stonden. W. scuert. - 95. V.A. splenteren. B. splinteren. - 96. V.A. Snijtmen e. ghegraveert. B. Snijtmen e. gravert w.L.W. Setmen. - 97. V.A. Dits de artste steen. B. herste s. dimen. - 98. A. meerre. B.D. en es merre n. en twijnt. W. merer. - 99. V.A. aselnote. B. Datmen. - 100. V.A. dyamant. B. Selc desen diamant h.W.S.m. die d.d. hevet. - 1. B. seid, geeft. - 2. B. Dine over hem draget ende heft. - 3. V.A. Up d.h. dor vrienscap. B. dor v.W. vrienscap. - 4. V.W. en caf. B. Anders diet hi n.e.c. - 5. V.A. Ne d. hine si. B. Ne diet hi en ware a.b.W. Ne. - 6. V.A. Hi es die betert alsmen g.B. alsemen. W. die beter. - 7. V.A. Ist datmen. B. Eest datmenne. - 8. V.A.E. els d. vingerlijn. B.E. alse d. vingerlijn. L. vingherin. - 9. V.A.V.g. si g. al reene. B.V.g.g. si reine. + A. 153 b. 1) Lees in vs. 83 met de variant: Een adamas. - N.R. Est adamas in ultimis partibus Indie. + V. 218 a. 2) N.R. hircorum sanguine recenter fuso calefactus scinditur. Lees met de variant: uter wonde. + B. 96 a. 3) N.R. Hic lapis a quibusdam dyamas dicitur. + L. 130 d. 110. V.A. Dur. B Dor, steine. - 11. B. ademant. - 12. V.A. Tot. B.T.A. dat l. - 13. V. in ontbr. B. mede ontbr. - 15. B. Ende in die see die oec es. - 16. V.A. Philippis. B. Griken bi Philippes. - 17. V.A.B. den ontbr. - 18. V.A. ne c.V.c. wi o.B. Ende dies ne c. - 19. B. sciplide. - 20. V.A. Int water a.B.W. alse een die leitsterre nine s. - 21. V.A. die l.B. Wist h.d.s. die l. - 22. V. Ander. V.A. in der w.B. den ontbr. - 23. V.A.B. datse, L. dat si. - 24. V.A. bekeert. B. war s.s. bekert. - 25. V.A. die h.l.B.D.s. es h.l. - 26. B. Nuttelijc te t. - 27. B. geft. - 28. V. sine v. ende d.A.v. ende d.B. dine d. - 29. B. verstect. - 30. B. oppenbaert. - 32. V.A. Ist d.B. Alse enech v. - 33. V.A. viant. B. viant es. - 34. B. wiltmen. - 35. V.A. arme. B. Ter luchter hant. - 37. V.A. Albesten. B. Albesteen. - 38. V.A. Archadia. B. Archadie. - 39. V.A.A. yser roest g.B. Alse i. roest es hi g. 1) N.R. huius vis maior perhibetur, si sedes eius cum in anulo ponatur ferrea sit, anulo tantum pro dignitate lapidis ex auro constante. 2) De tekst is in alle Hss. bedorven. N.R. et in ferraria que Philippis est. Doch Vinc. L. IX, c. 41, heeft een duidelijker lezing: Quartum producit ferraria vena Philippis. Waarschijnlijk zal de ware lezing zijn: Ende in die ysermine die es. + A. 153 c. 3) N.R. Sompnia etiam vana repellit et venenum fugat. + V. 218 b. + B. 96 b. + L. 131 a. 4) Lees met de varianten: yserroest. - N.R. coloris ferruginei. 140. V.A. Ontsteken. B. Ontsteken machmenne saen. - 41. V.A. nemmermeer. B. Mar nembermer in gerre manieren. - 42. V.A. Ne w.h. gheblusschet. B. Wert hi gebuscet. - 43. V.A. Dus. L. Die. - Vs. 143-150 ontbr. hier bij B., doch komen later na vs. 308 voor, en wel vs. 145-154. - 44. V.A. dits. - 45. B. vent. - 46. V.A. stene orientale. B. steen orientale. - 47. V.A. alse aluen. B. alse alun. - 48. V.A. sidijn. - 49. B.M.d. dat doet s.m. - 50. V.A. ontscaet blivet. B. onghescaet b. van den v. - 51. B. wert c. al oppenbare. B. wert clar. - 52. V.A. hi ghewassen. B. Alse ofte hi gewassen. In de latere variant: Gelijc oft gewassen w. - 53. B. (latere variant) eest j. sorcherie. - 54. B. (beide varianten) alle. - 55. V.A. Electorius. - 56. B. Die w.h.c. - 57. B. Ic gelovede onder minen o. - 58. V.A. voglen. B. Hir v.i.d. vogle. - 59. V.A.V.d.g. van ere bone. B. Hi es v.d. groetter van ere bone. - Vs. 159 en 160 in omgekeerde volgorde bij L. - 60. V.A. na den kerstale. B. Gevaruwet na den kerstale. - 62. V.A. sijts ghewes. B. Dine i.d.m.d. des sijt gewes. - 63. V.A.H.l. hem g.d. comen. B.H.l. hem g.d. gaen. L. hem ontbr. - 64. V. proftmen. B. ofte. - Vs. 164 ontbr. bij L. - 65. V.A.B. wighe e.h.s. seere. 1) Lees met de variant: orientale. - N.R. lapis est Orientis. 2) N.R. hoc lapide vestis serica perlita igni resistit. Lees met de variant: doet in plaats van dat. 3) N.R. veneficiis resistit et magorum prestigiis. 4) Zie Nat. Bl. B. III, vs. 2087-2098. 5) N.R. Cristallo prope similis, sed paulo turbacior. + A. 153 d. 166. V.A.B. pais e.e. - 67. V.A. vrai e.w. - 69. B. moten. - 70. V.A. den mannen. B. den mannen vrintscap. - 71. B. vordeel w. met bejagen. - Vs. 171-172 ontbr. bij L. - 72. B. Moetstune in d. mont. - 73. V.A.B. Absintus die es. - 74. V.A. adren dore. B. Dar wit aderkine in g. - 75. B. groette eest swar. - 76. V.A. Maectmen. B. Doetment i.v. iet d.w. - 77. V.A. blivet. B.b. hire na h. - 79. V.A. Te. B.T.j. fijn e. sere risen. - 80. V. hi h.l. verkiesen. B. wanen verlisen. - 82. B. Een steen also alse heet sijn lant. L. vantmense. - 83. V.A. Vindet d.h. Alabanda. B. Om dattet heet Alabondine. - 85. V.A. scone. B. Dire e. scone. - 86. B. gelikende. - 87. B. bat. - 88. V.A. verhoghet. B. Hi verhoget dat herte. - 89. V.A. Diese narenstelike. B. Dine nerstenlike besiet. - 90. V.A. Dits, prisene. B. prisene. - 91. V.A. Andromada e.n. selver. B. Andramada e.n. tselver. - 92. V.A. vircante. - 93. V.A.B. Hart g.d. ademant. 1) N.R. victoriosus est in bello, pacem reconsiliat. - Lees met de variant pais in plaats van prijs. 2) N.R. facit gratum et maxime uxores maritis. + V. 219 a. + L. 131 b. 3) N.R. valet illis qui paralisi sunt destituti. + B. 96 c. 4) N.R. In regione Asye que Alabanda dicitur invenitur. 5) Lees in vs. 188 met de variant: Hi verhoghet. - N.R. exhilarescit animum in aspectu. 6) N.R. Andromanda. 194. V.A.B. datmen. - 95. V.A. socht. B. sachtet d. minscen noet. - Vs. 196 ontbr. bij B. - 97. B. es si helpe. - 98. V.A. luxurie. - 99. B. oppenbare. - 200. V.A.C. als oft. B. Recht o. - 1. B. Nae den besten. - 2. V.A. claer. B. Sietmen na. - 3. B. onbesmettet. - 4. V. somighe berille. A. berille. B. Ende somen b. lettet. - 5. V.A. dier. B.A.b. diere g. - 6. B. Alse. - 7. B. alse die. - 8. V.A. Ghenat int water. B. int water te derre s. - 9. V.A. dore. B. dar dore. - 11. V.A. Doden. - 12. V.A. dinghen. - 13. V.A.B. lichter n. - 14. V.A. seitmen i.d. scrifturen. B. seidmen i.d. scrifturen. - 16. V.A. wan. B.v. van dan. - 17. V.A.B. Hi. - 18. V.A. Vrienscap. - 20. B. Ende hi geeft. - 22. V. Alsmen int twater. A. Alsmen int watser. B. Alsemenne i. den watere dvaet. - 23. B. dar. + A. 154 a. 1) Lees met de variant: van lichter naturen. - N.R. bullituram arboris siccam accendit. + V. 219 b, L. 131 c. 2) Lees met de varianten: wan. - N.R. glandes qui ex malis humoribus colliguntur. 3) Vinc. t.a. pl. c. 48: Aqua ablutionis eius valet oculis infirmis. Waarschijnlijk te lezen: Alsmense in sijn water dwaet. 224. V.A. die isschen e. chicken p.B. die versiekens p. - 25. B. Der leveren es hi oec g. - 26. B. Ende z. ende w.g. - 27. V.A. Neghenderande machmense v.B. Negerande machmense v. - 28. V.A. beste. B. beste, Enden. - 29. V.A. Boracxs d. die padde s. - 30. B. drien m. ofte. - 31. B. vromen. - 32. V.B. boec. A. bouc. - 33. B. wit some bruen. - 34. V.A. witte. B. witte c.s. in den comuen. L. witste. - 35. B. Want hets. - 36. V.A. witte ontbr. B.W. hi alse. - 37. V.A. Hevet een m.B. Heft d. minsce menech. - 38. V.A. dien. - 39. V.A.E.s. en in. B.E. swelten dan in al geel. - 40. B. latets niweren een d. - 41. V.A. darm h. gaet dore. B. gaet. - 42. B. purgert. - 43. V.A.B. hi ontbr. B. ut. - 44. B.O. van s. virtut. - 45. V.A.m. ere o.B. ere oegen. - 46. V.A. onderwile. - 48. V.A. bore f.B.D.d. en bore f. - 49. B. swert. - 50. B.E.v.p. niet h. - 52. V. Walsch heten die. A. Walsch heten dit. B. heetmen carpaudine. - 53. V.C. dat die s.A.C. dats die s.B. Carbuncalus dat es die s. + B. 96 d. 1) N.R. que aqua, si in potum suscipiatur, rutatus tollit et suspiria. 2) Zie B. VII, vs. 334-346. + A. 154 b. 3) N.R. Circuit enim intestina, et facta cura per inferiorem egreditur regionem. 4) N.R. Gallici crapodinam vocant. + L. 121 d. 254. V.A. hevet negheen. B. hevet geen. - 55. V.A. diemen. B. Dien selssenten diemen. - 56. B. darmen af. - 57. V.A. hevet. B. heft alder. - 58. V.A.H.m. dien d. in d.n.B. Alse den d. maect hi clare den n. - 59. V.A. Daghes. B. Dages e.h. alse. - 60. V.A. Nachts s. ghevet. B. Ende nachts geft hi clarheit. - 61. V.A.W. der T.B. Libie der T. - 62. V.A. Vintmen. - 63. V. sijnre m.A. sine. B. Driehande es sine m. - 64. V.A.D. rechte ghelijct. B.D. vraie es g. - Vs. 265-270 ontbr. bij V.A.L. en W. - 71. V. Mer. B. Ende d. violettijn. W. violettin. - 72. V. so ontbr. - 73. V.A. warder. - 74. V.A. jaspe. B. jaspis oft. - 75. V.A.C. die es. B. dat es. W. Calcedonis. - 76. B. alse in e. - 77. V.A.W. blawen enten c.B. enten. - 78. V.A. dorgate. B. drogande. W. duergate. - 79. V.A. menne draghet a. ic v. B. draget. W. dragheten. - 80. B. Eest an h. ofte an h.W. Eist. - 81. B. dicke. + V. 220 a. 1) Lees met de variant: Hi maect den dach in die nacht. N.R. nocte magis lucet quam die, quia die quasi obscuratur, nocte vero in tantum refulget, ut noctis tenebras fuget. + W. 14 a. 2) Hier vangt het laatste gedeelte der Weener fragmenten weder aan, dat loopt van vs. 261-419. + B. 97 a. 3) Lees met de variant: Die rechte (of vraie) gelijct den viere. - N.R. prime speciei carbunculus nomen est. 4) N.R. 2^a vero species rubith. 5) N.R. 3^a autem balaustus vocatur. 6) N.R. qui si pertusus sit et collo feratur. Vs. 282 ontbr. bij W. - 83. A. hie. B. oec m. - 84. B.H. comende. - 85. B. Driehande. - 86. V.A.W. wijt. B. alse wijt. - 88. V.A.W. vinden wi. - 89. V.A. het. B. Dattet cruet. W. Dattet. - 90. V.A. up. B. opter. - 91. V.A.W. brinct. B. alsement i.d.l. brinct ut. - 92. V.A. Ontfaet. B. Soe ontfaet. - 93. V.A. Saerdaengen. B. Sardonien. - 94. V. dat c.V.A. niewer. B. dat crut e. niweren. - 96. V.A. Alf v.e.l. negheene. B. Half voete e.l. negene. L.H.v. lanc e. - 97. V.A.W. blexeme. B. blixine e. jegen t. - 98. V.A. Es dese steen n.v.B. Es dese steen n.v.B. Es dese steen nuttelike vereest. - 99. V. donderinghe. B. Des plegen doude ringe d. - 300. V.A. te ontbr. B. Dat c. breken. - 1. V.A. worpent upt velt metten s.B. opt velt metten s.W. worpent int velt metten s.L. uut. - 3. B.E. alle o.b.h. siet. W. oliven bomen. - 4. V.A. om. B. alle om d.h. verdriet. - 6. B. Hets g. - 7. V.A.B.W. lichame. - 8. V.B. flumen. V.A. mescame. W. fleume. - Bij B. komen tusschen vs. 308 en 309 de na vs. 143 gedeeltelijk ontbrekende verzen voor. - 10. V.A. II varwen. B. varuwen. W. II v. - 11. V.A. poreide. B. Alse prosse s.e.h. grone. W. Alse. + A. 154 c. + L. 132 a. 1) N.R. unde antiqui opinione ducti, cet. + B. 97 b. + V. 220 b. + W. 14 b. 2) N.R. demonibus terribilis est. 312. B. met selken done. - 13. B. Alse o. goutdropelkine. W. of goutdropelkine. - 14. B. Selde vintmenne twaren. - Vs. 314 ontbr. bij L. en W., terwijl bij W. een regel is opengelaten. - 15. V.A. warder. B. des. W. dies de w. - 16. V.A.A. so c.B.A. van Endi soe comdi. - Vs. 317-318 ontbr. bij B. - 19. B. alse iman. - 20. B. swaluwe. - 21. V.A.e. niet dorhart. B. Hine es niet wel dore hart. - 22. A. Suelc. B. Selc e.r. selc es s.W.e.s. es s. - 23. V.A. Swalewe j. diene hebben. B. Swaluwen j. hebben. W. Swalewe. - 24. V.A.B. datmen. - 25. B. hebben in e. - 26. V.A.W. in. B. Si h. - 27. V. root. B. gedregen. - 28. B. Omder plieht d. neuwer m. - 29. B. hebbe. W. hebbene. - 30. V.A. Ende h.B. Ende h.d. es b.s. - 31. V.B. Ende die. A. Ende de. - 32. V.A. draghen a. hir. B. Si dragene alsemen g.W. draghene. - 33. V.A. linin. W. linijn. - 34. V.A.W. ter selver s.B.T. rechter h. - 35. B. vent. - 36. V.A. Ist m.n. datmen wint. B. Eest nuttelike datmen b. - 37. V.A. linin cledekijn e. dese. B. dese es g.W. linijn cledekin e. dese g. - 38. V.A. comenscap. B. comescape. W. comansceep. - 39. B. dragt in vremden l. - 40. V.A. socht. B.G. sachti altehande. - 41. V.A. water. B. In watere. W. ghedwoghen. 1) N.R. aureolis scilicet guttis micans et porri succo colore permixtus. 2) Lees met de variant: diene hebben inne. - N.R. pulli hyrundinum, qui lapidem in iecore suo portant. + A. 154 d. + L. 132 b. + B. 97 c. 342. B. donkere. - 43. B. brun r. - 44. V.A. Wille s.B. Wille h.s. gedregen s. - 45. B. Hi es dan g. jegen r. - 46. V.A.B. humure. W. ymure. - 47. V.A.B. Calcofanus hevet swarte. W. Carcofanus. - 48. V.A. Heeftene. B. Heften. - 49. B. clar. - 50. B. heescehede. W. heeschede. - 51. V.A.W. Alsmer m. ysere. B. isere an hem sleet. - 52. V.A. ludekijn. B. Suete ludekijn. W. ludekin. - 53. V.A.B. Cornelius die c. - 54. V.A. Pleghet d.r. gherne te s.B. Plegen donker gerne te s. - 55. B.G. oft g. vlesc w. - 56. A.A. Gramscap. B. Gramscap benemt hi oppenbare. W. Gramsceep beneempt. - 57. V.A.W. nesen. B. Dboet. - 58. V.A. Of uter w. alsment. B. Oft uter w. alsment. - 59. V.A. Stulpt. B. Steelt desen s.W. Stempt. - 60. V.A. hevet. B. Mest n. heft. - 61. V.A. hare. B. stelpene in har m.W. helpene in haer. - 62. V.A. Alsi in kints bedde sijn te vernoie. B. Weltijt soe si te rechte vl. W. Sulctijt. - 63. V.A. steenen. B.W. steen. - 64. V.A. Ghegraveert daer. A. scrifture. B. Gegravert dar. W. Ghegraveert dat. L. dat. - 65. V. af. B. Hir naer af. W. naer. - 66. B. kindere. - 67. B.W. maecten i.d. wstine. - 68. B. grote p. 1) N.R. aqua dilutus lumina clarificat. + W. 14 c. + V. 221 a. 2) N.R. Calcapharus. 3) Lees met de varianten: C. die corangeline. - N.R. Corneolus vel secundum quosdam cornelius. 4) N.R. precipue in femina, dum fluxum patitur. + A. 155 a. 370. B. gruene seewater. W. groene. - 71. V.A. Ghelike. B. Dar toe na g.m. - 72. V. ghespaerct. A. spaerct. B. sparkende gelijc. W. ghelijc. L. spaert. - 73. V.A. Ist datmen. B. Eest datmenne. W. Eist datmen. - 74. V.A.B. verdrijft. - 76. V.A.D. ne w.w. ne w.B. Dine w.w.n. war. - 77. V.A. dore. B. Eest datmenre dore make. W. Eist d. duere. - 78. V.A. mer d. doe. B. dan doe. W. dan. - 79. V.A. up d.e. halse. B. Har d. op e. alsele. - 80. V.A. Hi v. desduvels baraet. B. Hi verjaget ter mede duvels b.W. Hi v.d. duvelen. - 81. V.A.B. wille. - 82. B. Gedregen s. spade e. bitide. - 83. V.A.W. coepmanne diene. B. dise v. - 84. V. Bringhen. B. Bringense ut. - 85. B. seitmen. W. seghemen. - 86. V.A. Is v.B. Es v.o. ise een s.L. Es ontbr. - 87. V.A. spreict. B. Mar j. dit seit S.W. Mar. - 88. A. cristale. B. seit d. cristale. - 89. V.A.A. meer n. ne v.A. hijs. B. Alst niet en. W. Alst n. ne v. - 90. B. hir af. - 91. V.A. Wrivetmen. B. Wrive. W. Wrijfmen. - 92. V.A.E. m. drinken g.d.B.E. menne dr. geve d. - 93. V.A. dien de. B. dien dat m.W. dien. - 94. V.D.h. dan seghe sine c.A.D.h. dan seghe sine craft. B.D.h. an hem die c.W. soke. - 96. B.E.g. dien wee d. + L. 132 c. 1) N.R. auro micans et scintillans ut ignis mari similis est. + B. 97 d. 2) N.R. circa nocturnos timores tutela est portantibus. 3) N.R. si.... foramen repletur setis azini, demones exterret. + W. 14 d. + B. 221 b. 4) N.R. dicit cristallum reperiri in aliquibus partibus mundi, ubi numquam gelu vel glacies fuit. 397. V.A. in sinen d.B. in sinen done. - 98. V.A.G.g. of latoene. B. oft latoene. W. den ontbr. - 99. V.A. Scoenst e.h. in die m.B. Scone e.h.i. die margen s.W. Scoenst. - 400. B. Oude boke. W. boeken. - 1. B. Dattie s.d. were. - 2. B.J.d. bettere h.W. dien swaren. - 3. B.E. ogen can hi g.m. - 4. B.D. heet s. - 5. V.A.D. oec h.B.D. oec h. den r. - 6. V.A. Draghene i.d.h. hem m.B. Dragene in sine h.W. Draghene. - 8. V.A. Ist datmen. B. Eest datmenne te pulvere. W. Eist d.t. pulvere. - 9. V.A. gheneset scuerve. B. benemet scoreft seer. W. scuerfte. - 10. V. Sulken vintmen noch meer. A. Sulke vintmen noch meer. B. Selc so vintmen meer. W. Sulken vintmen. - 11. B. Gevaruwet d. vier onsiet. - 12. V.A. Ende die de heete manne v.B. Ende hi die h. manne v.W.E. die h. - 13. B. Dien v.g. in selke s. - 14. V.A. gheswellighen. B. Hen dien swellen die lede. - 15. V.A.B. Ende hi v. die w. - 16. A.W. mensche. V.A. nochtanne. B. menssce w. nochtanne. - 17. V.A. Cerannius. B. Cerannus. W. Ceramus. - 18. B. dondersteen. - 19. V.A. vallet. B. vallet m. blixien. - 20. B. Mar sueke d. wort. - 21. B. Mar allene vintmense in Almanien. - 22. B. Ende sonderlinge i.l.v. Spanien. - 23. V.A. Duudschen. B.D. Dutscen vintmen g. - 24. V.A. Spaenschen. B. Ende den andren. 1) N.R. Crisolicus; bij Vinc. en Konrad v. Megenberg, 441: Crisolectrus. + A. 155 b. 2) N.R. mitigat dolores frontis et oculorum ex calida causa. + L. 132 d. 3) N.R. lapis si admoveatur igni statim corripitur, et rapta materia velud si fugeret ab igne resilit. - Lees in vs. 410 met de variant: Sulke vintmen noch meer. + B. 98 a. 4) N.R. Ceranimus. 5) Hier eindigen de Weener fragmenten. 425. V.A. canne. B.S.h. hes hi datmen niet w.L. cannen. - 26. V.A. ysere no mit. B. Gebreken can no m. isere no m.s. - 27. B.M.s. so war. - 28. V.A.D.d. ne s.B. donder scadet. - 29. V.A. hir. B. hir af. - 30. V.A. upt lant in z.B. Hi es onwerder opt lant dan in die see. - 31. B. Want d.s. - 32. V.A. sonderlanghe. - 33. V.A. Dracontides dats. B. Dragontides es war s. - 35. V.A.B. Hine es w.s. no g. - 36. V.A.E. men. B. Hen si datmenne h.l. utdoet. - 37. V.A. Dat doetmen m.d.d.B. Dan doetmen niet met cleine d. - 38. V.A. Liede. B. Liede d. sijn st. - 39. V.A. dat hol. B.M.d. wel metten d. - 40. B. Weltijt hi slaep hi doet d.s. - 41. B. thoeft. - 42. V.A. ute die ghumme. B. ut d. gimmen. - 43. V.A. ghumme. B.M.s. dat d. gimme. - 44. V.A. Es ontbr. B. Nuttelijc es j. al genijn. - 45. V.A. hare m.B. dartoe hare. - 46. V.A.B. ghevenijnde. - 48. V. coninghen. V.A.c. orientale. B. Winnen d.c. orientale. - 49. V.A. hebber in ghenouchte. B. hebber i. genuchte. - 50. B. Clar s.s.e. berrende. - 51. V.A.B. Dyonisia. - 52. V.A.E. bruun s.B. brun. + V. 222 a. 1) Lees: Dracontides. - N.R. Dracondides. 2) Lees met de variant: Dat doetmen. 3) Lees met de variant: dat hol. - N.R. Audaces viri explorant draconis specus. + A. 155 c. + L. 133 a. 4) Wederom dezelfde dwaze lezing als in vs. 146, waardoor ons blijkt dat ons teksthandschrift op dictee werd geschreven. Lees: orientale. - N.R. horum insignibus orientales reges maxime gloriantur. 5) N.R. Dyonisya. 453. V.A. dropen dorsaiet. B. spotkinen gesait. - 54. V.A. Ist d. dese wrive. B. Ende d.d. wrive. - 55. V.A. hi r. alse w.B. watere hi riket alse w. - 58. B. Dit es d. - 59. V.A. Dyadochos. B. Dyachonos es gedaen. - 60. V.A. bril. B. berum. - 61. V. Alsmen werpt int twater. A. Alsmen werpt in w.d.B. werpt in watere. - 62. B.S.m. sonder belesen. - 63. B. dar. - 64. V.A.B. duveliker. - 66. A.B. wille. - 67. B. Mar comt d. cleine ofte g. - 68. B. Ane e. minsce die blives (?) d. - 69. V.A. craft. B. oppenbare. - 70. V.A.G.a.o. onghesiene w.B.G. oft ongesende w. - 71. B. doget. - 72. A. Naturlike. B. Naturlijc. V.A.B. die d. - 73. V.A.B. Emathytes dien m.c. - 74. B. Arabien. - 75. V.A.B. ghelijc. - 76. V.A. ghemenghet. B. aderen. - 77. V.A. ghemalen st. B. gemalen te s.L. ghemaect. - 78. V.A. Int water g. hevet. B. In water ende geten d. - 79. V.A. ghonen. B. Es d.g. genuttet g. + B. 98 b. 1) Lees met de variant: Dyadochus. - N.R. Dyadocos. 2) Lees met de variant: duveliker. - N.R. efficit effigies dominum (l. demonum), ita ut det responsa petentibus. + V. 222 b. 3) N.R. Hic si admoveatur corpori defuncti, amittit vires et quasi visibiliter mortem abhorret. - Vs. 470 is in alle Hss. bedorven, doch de ware lezing uit hoghe en onghesiene gemakkelijk te herstellen. Lees: oghesiene, d.i. blijkbaar. 4) Lees: Emathytes. - Vinc. t.a. pl. c. 68: Emathites lapis est dictus quia rubore sanguineus. Emath quippe sanguis est. 5) N.R. coloris ferruginei. 480. B. spuwet. - 81. V.A. salt up. - Vs. 481-487 ontbr. bij B. - 82. V.A. Malen desen h.c.L. maken. - 85. V.J. de nose jof de w.A.J. die nose j. de w. - 86. V.A. Het. - 87. V.A. Jof. B. Oft men geve hem dat stof. - 88. V.A. der af. B. Dat hi slapen m. dar o. - 89. V.A. Ghelijc up d. nesegate. B. nesegate. - 90. V.A. up w. ghevet die b.B. Oft o.w. geven b.L. gheeft hi. - 91. V.A. stop het der v.B. stopt hi d.v. bloet. - 92. B. Alsemen. - 93. V.A. Doet het g. scoref. B. Hi doet g. scorft. - 95. V.A. sum. B. Eest d.s.s. af do s. - 96. B. Ende doe in enen colerum. - 97. V.A. maect het. B. Dat maect. - 98. B. Har s.g. dats w. - 99. B. Hi doet d.s. - 500. V.A. doot. B. vlesc. - 1. V.A. de s.B. den s. ut. - 2. V.A. Dustanich es. B. Dus gedaen e.s. virtut. - 3. V.A.B. dat es. - 4. V.A. Diemen. B. Dimen vint. - 5. B. In n. dar d. aer in bruet. - 6. V.A. luttel iemen es so v.B. iemen es bevretd. - 7. V.A. weet wane. B. Wanen hine bringt alsi comt gevaren. - 8. V.A. hevet. B. twaren. - 9. V.A.B.E. andren s. + A. 155 d. + L. 133 b. 1) N.R. qui fluxum habet sanguinis. 2) N.R. bonbacina lana intincta eidem pulveri in aqua resoluto et naribus vel vulneri apposita sanguinem sistit. + B. 98 c. 3) N.R. carnesque mortuas in vulnere crescentes pulvis eius corrodit et tollit. + V. 223 a. 510. V.A. lothert vor. B. Dine roet vor. - 12. B. met kinde g. - 13. V. arbeit. A. aerbeit. B. den arbeit. - 14. V.A.E.o.w. die w.B. metter warheit. - 16. B. Suverheit. - 17. V.A.B.E. maect de sine s. - 18. V.A. Rijcheit s.m. si. B. Richeit soe merrent hi. - 19. V. Pollux. B. seid d. Pastor e. Pollux. - 20. B. hadden. - 21. B. Entropia es. Op den kant verbeterd: Elitropia. - 22. V.D. st. int twater gheleghet. A.D. st. int w. geleget. B. Een st. die int w.l. - 23. V.A.B. sonneschijn. - 24. V.A. inde s.s.B. Dan scijnt op d. siden s. - 25. B. Maket hi. - 26. V.A. soe recht ware. B. Recht alse oft hi ware v. - 27. V.A.E. dan springhet. B.E. dan springet water. - 29. V.A. dan a. waer. B. dan. - 30. B. Varen dar die l. die p. - 31. V.A.B. tsine. B. te syne. - 32. V.A. feeste. B. ropen. - 33. V.A. profecien. B. profecien o. ute g. - 34. V.A. tlange. B.D. geft. - 35. V.A. warlike. B. dine vriendelike. - 36. V.A. stemmet. B. stulpt. 1) N.R. Interius lapillum habet, ex quo sonorus est. Verg. Konrad v. Megenberg, 445: Der stain ist.... hol und hât ainen klainen stain in im, der slotert inwendig. 2) N.R. victorem facit. + L. 133 c. 3) Gelijk met ziet, zijn in alle Hss., behalve bij B., Castor en Pollux voor één persoon aangezien. + A. 156 a. 4) N.R. lapis..., qui radiis solis in vase aqua pleno subiectus sanguineum reddit, ac si pateretur eclipsim. Nec mora, vas ipsum, in quo iacet, videtur ebullire et aquam spargere velud ymbrem. 5) N.R. Hoc facto, arrepticii, si praesentes sint, videntes rapiuntur extra se et praedicunt futura. 537. V.A.E. en l. - 38. V.A. Oec en si of m.l.B. En si oft m. - 40. B. Ene goutblome. - Vs. 540-41 ontbr. bij L. - 41. B. datmenne niet sien can. - 42. V.A. ghonen. B. Den genen dine. - Tusschen vs. 542 en 543 staan bij B. met eene latere hand de twee volgende verzen bijgeschreven: Ende dimenne oec in ghichten gheeft, Lof ende prijs hi altoes heeft. 43. V.A. Cypren. B. Cypere. - 44. B. dese. - 45. V. mirande. - 46. V.A. Bedroept. B. Ende es bedropen van sconen d. (met eene latere hand is roden boven sconen geschreven). - 48. V.A.B. kerstale. - 49. V.A. drupet. B. Dar a. af w. drupet m. - 50. V.A. den ontbr. - 51. B. af. - 52. V.A.B. ne m. no ne s. - 53. V.A. blivet. B. Mar h.b.h.e. geel. - 54. V.A.E. hie ne wect o. self een d.B.E. verslijt in geen d. - 55. V.A. Gerachites. - 57. V.A. crafte. B. crachte. - 58. B. Ierst s. hi s.m. - 59. B. dan ontbr. - 61. B. syn. - 62. V.A.V.h. penset m. of m.B. peenst m. no. m. 1) N.R. contra dolos tutum facit. + B. 98 d. 2) N.R. Si elytropia eiusdem nominis herba subiecta fuerit lapidi, et legit uno carmine sancta gemina (l. gerentem ?) reddit hominem invisibilem. + V. 223 b. 3) Lees: Gerarchites. In ons Hs. De Nat. Rer. ontbreekt de beschrijving van dezen steen, die evenwel bij Vinc. en bij Konrad v. Megenberg, 448 voorkomt; bij Vinc. L. IX, c. 75, onder den naam van Hieratides, doch in c. 36 onder de opgave der beschreven steenen als Gerachites. + L. 133 d. + A. 156 b. 4) Vinc. quem qui in ore gestaverit, magis cogitationum et opinionum index efficitur. 563. V.A. Hie. V. wi. B.H.m.l. dine d. - 64. V.A. proevet men a. hir. B. proeftmenne alsemen g. - 65. V.A.B. Bestrike. - 66. B. Heft. - 67. V.A. sullen hem. B. selen. - 68. V.A. Dus m.s. craft sien. B. Dus m.s.c. sien. - 69. B. Grantus. - 70. V.A. Welna m. rubine. B. Welna. - 71. V.A.E.d. dicker es. B.E.d. donker. - 72. V.A. wel naer. B. gelijct. - 73. V.A. datmen. B. datmen graveren niet c. - 74. B. En sie. - 75. V.A. adamant. B. splinteren v.d. ademant. - 76. V.A. vinten in Egipten. B. vintene in der E. - 77. V.E. omtrens Surs vintmer meer. A. vintmer mee. B.E. int lant van Suers v. mee. L. mede. - 78. V.A.I. sant g. uut. B. Ende int l. van over zee. - 80. V.A. verhoghen. B. verhogen herte. - 81. V.A. Sulke hevet. B. Selc heft. - 82. V.A. Ende dats die dierste alsic w.B. Ende dats d.b. alsic w. - 83. B. ees e.s. wel s. - 84. V.A. Licht e. ne bore h.B. Gelijc ende en bore h. - 85. B. was hi ierst. - 86. V.A. Bartaenghen d. nu ten s.B. Bertanien d. nu ten. - 87. V.A. heet vintmen. B.I. vintmen m.L. hiete. - 88. V.A. Wrijft menne h. heft up ter s.B. heft op ter. - 89. V.A. polen. B. palie. - 90. V.A. laet. B. Dijt water laet oft s. soe. 1) Lees in vs. 571 met de variant: Els dan dicker es sine ghedane. N.R. colore similis pene rubino, sed crassioris coloris est rose. 2) N.R. circa Tyrum inter harenas expulsas maris fluctibus. + B. 99 a. 3) Lees in vs. 588 met de variant: hi heft op ter stede. - N.R. attrahit paleas calefactus. 4) Lees met de variant: laten. - N.R. ydropitis prodest. 592. A.H.d. staen vaste. B. tanden. - Vs. 592 ontbr. bij V. - 93. V.A. int water e. danne. B. Men geven in water g. - 94. V.A. Vrouwen diemen.... ghebreken (Er is ruimte voor één woord in beide Hss. opengelaten). B.V. dien menstrua g. - 96. V.A. wachte. B. Mar wachte. L. wachten. - 97. V. grote evel. A. evel. B. besmet. - 98. V.A. Ist. B. Eest, set. - 600. V.A.D. oec d.B.D. quate g. ute c. - 1. V.A. gheriecsi d.r.B. svigen geriken. - 2. B. hoeftswere e.h. guet. - 4. V.A. ware n. datmen. B. Hen ware n. datmen. L. datmenne. - 6. V.A. souden te eer. B. Dronken sijt si souden g. - 7. V.A. Mettien w.a.s.B. watere a.s. - 8. V.A. Es d. mageden. B. Magede men dus te provene p. - 9. B. Galasia. - 10. V.A. dat h. - 11. B. Nembermeer. - 12. V.A. Ne verwarmt hi van v.B. Vervaruwet hi met enegen v. - 13. V.A. Mer e. blivet. B. Mar euwelike blivet. - 14. B.D. verwarmet m.g. - 15. V.A. sede. B. Gramscap e. quader sede. - 16. B. dar mede. - 17. V.A. Gecolitus. B. Godolicus. - 18. B.E.e.g. omtrent. - 19. V.A. Na der olive kernelle. B. der o. kerne. + V. 224 a. + L. 134 a. 1) N.R. ablutus aqua per subfumigationem reddit menstrua. - Vs. 593 is in drie der Hss. bedorven, doch de ware lezing zou ook zonder de lezing van B. gemakkelijk te herstellen zijn. Men leze: Vrouwen, dien menstrua ghebreken. + A. 156 c. 2) N.R. fugat et demones, ac si loquaces, per os hominis possessi fumus cogit eos tacere. 3) N.R. nucleo olive similis. 620. V.A.B. in der g. - 21. V.A.B. crachte. - 22. V.A.M. wr. s. hets sine. B. wrivene te stucken dats sine m. - 23. V.A. drinken. B. Ende m. vatere e. drinken. - 25. V.A.B. Diemen. - 26. B. Entie. - 27. B.G. es bekent. - 28. V.A. diemen. B. Een s. diemen in N. vent. - 29. V.A. esse. B. dessce blat. - 30. V.A. Voestren die h.s. wille tegaen. B. Voestere die hare socht wilde o. - 31. V.A. te ontbr. B. Wrijftmen in m. - 32. V.A. Soe g. drinc soe. B. So geneset si dan d. - 33. A. ontbint. - 34. V.A. scurvede. B. scorfde p. te siene. - 35. V.A.B. Met. - 36. B. nuttelijc dar. - 38. B. Den genen dine. - 39. V.A. Gagotremeus dats. B. Garactemus dragewi. - 40. V.A.B. gherechte. - 41. V.A. revel. B. alse een ruvel. - 42. V.A.m.w. dat wel. B. heft m.w. dat w. - 43. B.D.h. altoes ende a.w. - 44. V.A. die z. - 45. V. upt water i. upt tlant. A. up, up. B. Eest, eest. - 47. B. Ercules. - 48. V.A. ende ontbr. B.M. wich. - 49. B.E. alsine met hem niet droch a. - 50. V.A. wijch. B. den sege. + B. 99 b. 1) Lees: na die assche. - N.R. similis cineri. + L. 134 b. + V. 224 b. + A. 156 d. 2) Revel, d.i. reevel. - N.R. Gagacromeus lapis est similis capreolo. Bij Konrad v. Megenberg, 448: Gegatromeus ist ain stain scheckot sam ain rêchgaiz. 651. V.A. Ena die steen h. die n.B. Jhena die steen hefti den name (de twee laatste woorden met eene latere hand er bijgevoegd). - 52. V.A. beesten onbecame. B. beesten. - 53. B. af s. hir. - 54. V.A. Ute. B. Ute s. ogen alse w. - 55. B. Nemtmen. - 56. B. Mesters. - 57. V. verweten. A.B. vorweten. - 58. B. Dine. - 59. V.A. moetmen. B.E. moetmenne h.g. - 60. B. Ember. - Vs. 652-660 komen in de andere Hss. na de beschrijving der Iris, vs. 750, voor, terwijl bij V. en A. zelfs de gekleurde initiaal ontbreekt, zoodat het artikel Iris schijnt door te loopen. - 61. V. is. - 62. V.A. sum. B.E. selken vintmen v. dien done. - 64. V.A. Mer. B. Mar dese es van prise g. - 65. B. gevaruwet e. een deel c. - 66. V.A.B. Es hi s.m.w. vor w. - 67. V.A.D. den ghonen d.d.B. Datten genen dine d. - 68. V.A. dat water. B. Water e. cruts v. - 69. V.A. der v.B. Hi e. goet v. - 70. V.A.B. Hi maect w. - 71. V. Sacreerdment. A. Sacreerdmen. B. Sacreermenne h.v. gnoch. - 72. V. alfs g.B. gedroech. - 73. V.A. silvere. - 74. V.A. Ende goudijn a. dat vingherlijn. B.V.g.a. dat vingerlijn. 1) Zie B. II, vs. 2064-2105, waar ook van den steen gesproken wordt, die bij de Hyena gevonden wordt. 2) N.R. Hic fertur ab antiquis virtutem dare gerenti praedicere futura. 3) N.R. quoddam genus rubens guttatim vel per totum instar ignis translucidum est et hoc preciosum. - De lezing van B. is de ware: men leze dus. Maer die es van prise groet, Die ghevaruwet es een deel claer. 4) Ook hier geeft het teksthandschrift geen zin. Lees: Es hi suver, men weet over waer, Dat den gonen diene draghet enz. N.R. Ille peroptimus est, qui magis, si castus sit ille qui gestat eum, febres et ydropisim fugat. + L. 134 c. + B. 99 c. 5) Lees weder met de variant: Van goude anders dat vingerlijn. - N.R. Maior eius virtus est, si portetur in argento. 676. B. Desen v. VII m. - 77. V.A. Daerment v. ghedropt claer r.B. Darmenne gedroept vint clar r. - 78. V.A. crachte. B.D. sijn si v. machte. - 79. V.A. sulc. B. selc e.r. in dire g. - 80. V.A. Als o.g. teglen. B. Alse oftet geslepene telege ware. - 81. V.A. ne bore. B.E.d. een es bore d. - 82. V.A. es ontbr. B. van diere m. - 84. V.A. Als een wan h.B. Ende es h. alse die k. - 85. B. Gelijc e.v. varuwen wijt. - 87. V.A. draghet h. wilsi w.B. Vif jar dracht h. wiltmen w. - 88. V.A.B. ghevenijnde. - 89. V.A. Ja s.p. - 91. V.A. vilie. - 92. B. geeft. - 93. V.A. het. B. watere gedronken het. - 94. B. Saen hebben. - 95. B. vent. - 96. V.A. In a.B. In jaspise d. felle s. - 97. V.A. Na jaspis ghedaen enen steen. B. Na jaspise gedaen enen een. - 98. B.D. dogeden hevet m.e. - 99. V.A.B. Jacinctus. B. wel ontbr. - 700. V.A. Lawer. B. Geweruwet naden vemer dome. - 1. B. clar. - 2. V.A. Int d.d. dits w. - 3. V.A. varwen es. B. middelre varuen es. 1) N.R. Est autem quoddam aliud genus rubens, sed non translucidum est. + A. 157 a. + V. 225 a. 2) In ons teksthandschrift zijn deze verzen wederom schromelijk bedorven. Lees met de varianten: In aspis dat quade serpent Na jaspis ghedaen enen steen. Verg. B. VI, vs. 105-106. 3) N.R. Jacinctus lapis est colore ceruleus. Lees in vs. 700: die calcedone. 704. So hart. B. Soe hart. - 5. V.A. Datmen ne gravet m. dinc negheene. B. Men graftene m.d. gene. - 6. V.A. Dan m. adamans splinter. B. Dan m. splintere van adamant stene. - 7. B. Sere ontbr. - 8. V. coutsts in des menschen. A. coutst in des menschen. B.E. couds in des menscen m. - 10. V.A.B. groot g. - 11. V. hi ontbr. V.A. ghonen. B.d.g. dine heft in d.h. - 12. V.A. vremde. B. vremt. - 13. V.A. hie. - 14. V.A.B. Ende ontbr. B. serpens. - 15. V.A. Hie. B. maket. - 16. V.A. mensche. B.D. mensce G. ende goeden liden. L. menschen. - 17. V.A. ghevet. B. geft. - 18. V.A. Als wijt in den boeke l.B. Also alse onse boeke lesen. - 19. V.A. dat es. - 21. V.A. suffraen. B. soffraen. - 22. B. clar lijcht. - 23. B. sachte w. laetd. - 24. B. Ende darmen met wrivet e. begaetd. - 25. B. en ontbr. - 26. V.A. het gloeiet. B. Mar het geloiet alse. - 27. V. ghelijc. B. geliket den a. - 28. V.A. Tovernie. - 29. V.A.B. Verdrivet. - 30. V.A. diemen. B. dimen lettel. - 31. B. Alse. - 32. B.D.v. sonder w. - 33. B. drawonkel. - 34. B. sacht. 1) Lees met de varianten: So hart. - N.R. solidissime duricie est. + L. 134 d. + B. 99 d. + A. 157 b. 2) N.R. Iscustos.... invenitur in ultima Hyspania croco similis cum levi fulgure. + V. 225 b. 3) N.R. Si ex ipso lapide vestis fuerit contexta, contra ignem resistit, ita ut igni imposita non ardeat, sed splendore accepto nitescat. 4) N.R. carbunculi inflaturam mitigat. 735. B. Sieke o. entie t. - 37. B. alsemen. - 38. B. tonge. - 39. V.A. cristale. B. geliket d. kerstale. - 40. B. Gecant e. gemaket w. - 41. B. dat scinen. - 42. V.A. dore. B. hus dar dore. - 43. V.A. Het. B. Hi. - 44. V.A. reghenboghe. B. regenbode. - 45. B.J. die blixene. - 46. B. des siwi v. - 47. V.A.T. roder z.d. horen wi. B.T. groter z. des. - 48. V.A. gheberechte. B. Dore rentsen te L. - 49. B. Almanien. - 50. B. Ende in menege andre s. - Bij V., A. en B. volgt hier de beschrijving der Jena, die in ons teksthandschrift na vs. 650 voorkomt. - 51. B. Lippia. - 53. V.A. terigher stonde. B. gevalt teneger stonde. - 54. V.A. Dan b.v. vor d. honde. B. vor d. honde. - 55. V.A. leerdse. B.N.l. te hem te v. - 56. V.A. diese. B. Alse diese. - 57. V.A. beschermet. B. Alle beschermt. - 58. V.A.W. hens die. B.W. hets geen d. - 59. V.e. Stel wel d.A.B. wel d. - 60. V. dien d.A. linxe dien. B. lintse. - 61. V. sine o. dic het l.A. die het. B. wrienen alst l. - 62. V.A.B. hir. 1) N.R. valet oculis infirmis atque fluentibus. 2) N.R. in pulverem redactus contra scabiem valet. 3) N.R. cristallo similis et forma sexangularis. + L. 135 a. 4) Lees met de variant: Ter roder zee. - N.R. In mari rubro. + A. 157 c, B. 100 a. + V. 226 a. 5) N.R. ad quem nemine docente omne genus ferarum sponte quasi ad patronum currit, cum canes vel venatores eas insequuntur. 764. V.A.L. dat p. - 65. Alst urine m. opt lant. - 66. V.A. werpt d. up. B. Dan werpet dar. - 68. V.A. ne d.B. Mar, hate. - 69. V.A. verhart. B. Dan verherdet si tenen s. - 70. V.S.v. es g.B. varuwe die es. - 71. B. brun. - 72. B. warhede. - 74. B. Gevaruwet na den. - 75. V.A. en ontbr. B. Mar hine es niet so c. - 76. V.A. seghet. B. Lapidarius seget ons vor war. - 77. B. varuen. - 78. B. Ende nuttelijc te m. done. - 79. V.A. lichame. B. Mar alder meest d.d. lichame. - 80. B. Bestoept hebben te siere blame. - 81. V.A. Up d. watre d.B. datmenne m. watere. - Bij B. staan tusschen vs. 780 en 781 de twee volgende verzen: Es hi nuttelijc ende goet, Alsmen ons te verstane doet. 82. V.A. Het. - Vs. 782-785 ontbr. bij B. - 84. V. ghenese. - 86. V.A. die gagaet. B. den gagaet. - 87. B.M.e. een steen. - 88. V.A.E. der precieuser s.B. Van den preciosen een. - 89. V.A. het sijn. B. Musselen sijn die desen d. 1) Zie B. II, vs. 2349-53. 2) N.R. Quod naturaliter sciens (l. scientes) bestie invident bone nature et egestum preciosum liquorem harena obruunt, et hoc cicius in lapidem solidatur. + L. 135 b. + B. 100 b. 3) N.R. praecipue in aqua constipatos iuvat et ventrem solvit. 4) N.R. paleas sicut gagathes attrahit. 5) Lees met de variant: het sijn. - N.R. conche, in quibus inveniuntur, nocturno tempore littus adeunt et rore celi margaritas concipiunt; si purum fuerit quod acceperint, candide gemme sunt, si turbidum aut pallore languent aut rufo obnubilantur. De vertaling van vs. 790-95 is wederom niet nauwkeurig, en in alle Hss. behalve bij B. de tekst bedorven. Men leze alzoo in vs. 792 vlg.: Dat sine van den dauwe ontfaen In die see daer si gaen. 790. B. Solinuse. - 91. V.A. mussele. B. Datsine van den dauwe ontfaen. - 92. V.A. Die sijn. B. In die see dar si gaen. - 93. V. die ontbr. B. na dien dat d.t.e.i. jar. - 94. B.D. wit ofte c. - 95. V.A. margarite. B. margrite. - 96. B. heft. - 97. V.A. oit. - 98. V.A. Mee d. eenen in eenen v.B. Mee d. eenen in ene v. - 99. B. den steen. - 800. V.A. Sine varwe. B. Sine varue. - 1. B. Die es wit g.a. - 2. V.A.S. craft es dus i.c. B.S.c. die es i.c. - 3. V. mach ontbr. B. af. - 4. V.A.S. heet d.B.S. die heettet margaritoen. - 5. V.A. Die maect sochten moet. B. Dit es c.m. - 6. V.A. Ende hi es cranker maghen goet. B. Want si die spise verduwen doet. - 8. B. ghevet ontbr. - 9. V.A. de sine. B. reinen moet. - 10. V.A.O.h.h. also es mens vroet. B. Diemen onder thoeft legen doet. - 11. V.A. Ghemeenlike. B. Gemeinlike. - 12. V.A. Heten wi. B. Heetewi. - 13. V.A.B. die es. - 14. B. Alse. - 15. V.A. Sine n. B. Sine n.e. selc. - 16. B.D. yser na h.t. - 17. V.A. gheen s. en s.B. Eest dat dar geen s.s. - 18. V.A.M. e. die s.B. Mar e. die s. + A. 157 d. + V. 227 b. 1) N.R. Duo numquam in una concha reperiuntur, unde uniones.... dicuntur. 2) Lees met de variant: dus. 3) N.R. confert corporis sanitatem et etiam mentis, quia castum reddit portantem. - Hier ontbreekt òf in drie der Hss. een paar rijmregels, òf de tekst is geheel bedorven, en alleen bij B. de goede lezing te vinden: Diemen onder thoeft leggen doet. Gelijk men ziet, heeft de Latijnsche tekst dit laatste niet. + L. 135 c. 819. V.A.S. seitmen d. hijs niene. B. seitmens datmens nine d. - 20. V.A.B. Te t. - 21. V.A. hevet hi. V. craft. B. heft. - 22. B. Dimen. - 23. B. des. - 25. B. nemen dien m. - 26. V.A. Onder haer hooft daer soe up bet. B. Ende sal dit doen dats die wet. - 27. V.A. Al s.B. Alsi. - 28. V.A. Es soe. B. Also met r.g. - 29. V.A. Soe. - 30. B.H.m. slapende n. - 31. B. ongetrowe. - 33. V.A. Desen steen die. B.D. steen d.m. vrede. L. steen ontbr. - 34. V.A.B.T. man e. vrouwen m. - 36. B. goet die dwater. - 37. V.A. Inden l. datmenne. B. Endi vindic. - 38. V.A.E. in der T.B. In der Tracoditen. - 40. V.A. de gheluste. B. die gele. - 41. B. gelas. - 42. V.A. wel ontbr. B.A.h. trecken doet g. - 43. B. Memficos (op den kant met eene latere hant: Memphites). - 44. V.A.B. Diemen. - 45. B. waer. 1) Lees met de varianten: Ist datter gheen seilsteen si; Maer esser die seylsteen bi. N.R. ferrum vicinum attrahit, absente adamante, quod nullomodo tamen potest si adamas praesens sit. + B. 100 c. 2) N.R. supponat capiti mulieris stertentis lapidem magnetem. - De tekst is hier weder vrij bedorven, en de lezing der variant V. en A. met eene kleine verandering te verkiezen. Onder haer hooft daer soe upt bet Al slapende leghet sochte. + A. 158 a. 3) N.R. ydropicum morbum sanat. + V. 227 a. 4) N.R. tanto melior est magnes quanto magis ceruleus. 846. B.R. alse v. dats war. - 47. V.A. wrijftmen. B. wrivetmen stticken. - 48. V.A.E. wrijften m. asine. B. minget. - 49. B. geeftene. - 50. B. ofte. - 51. V.A. ghevoelen si q. of. - 52. V. hare l.B. Datmen sinen l. - 53. V.A. ghevonden. - 54. V.A. tien s.B. Arabien tien s. - 55. B. gruene. - 57. V. Mer. A. dorclaer. B. Mar n.s. dore c. - 58. V.A. bescermet. B. bescermt. - 59. V.A. Kinder. B. Kinder in harre joncheden. - 60. V.A.B. Van o.i. menigher. - 61. B. ees e.s.v. Mede. - 62. V.A. een lettel groeneden. B. Ende heft een lettelken. - 63. V.A.M.v.m. die hevet ghedraghen. B. die heft gedragen. - 64. V.A. Een k. horic ghewaghen. B. Een knapelkijn horic gewagen. - 65. V.A. Salmen malen. B. Salmenne malen. L. maken. - 66. V.A. Blenden. B. Den blende g. weder dat s. - 67. V.A. Maeltmen m. watre. B. Maeltmenne m. waters soes h.q. - 68. V.A. Want d.m. sijn o.B. Want dire. - 69. V.A. verlieset. B. beide sine. - 70. V.A. cant. g.B. cant. - 71. B. Noe o. none o. Vs. 871 ontbr. bij L. - 72. V.A. longre. B. levere. L.H.m.s.l. spuwen voer oghen. - 73. B. Omerus (doch op den kant met eene andere hand: Onichinus). - 74. V.A. utermaten diere. B. utermaten. + L. 135 d. 1) N.R. crassum colorem habens et viridem. + B. 100 d. + A. 158 b. 2) N.R. aquis resolutus et potatus facit evomi pulmonem. 875. B. gevaruwet. - Vs. 875 ontbr. bij V. en A., terwijl op de plaats van vs. 876 een regel is opengelaten. - 76. B. groette. - 77. B. minscen. - 78. B. seid d. gelose. - 79. B. die boec. - 80. B. dimer ane. - 81. V.A. scuerfte. B. scuerf. - 82. V.A.E.h.m. donker a.c. - 83. V.A. dorwel. B. dor wel alsemen. - 84. V.A. Alsmen up. B. Alsmenne optie. - 85. V.A. sine o.B.E. hi sine o. - 86. V.A.M. legghen d. up hi g. B. leittene dar op h.L. op ontbr. - 87. V.A. toge dure. B. doge dure. - 88. B. purgert. - 89. V.A.B. wonderne. - 90. V.A. in b. - 91. V.A. ene h.B. Die oge es ene h. - 92. V.A. Want en ontfaet. B. Want si en ontfaet rinte n. - 93. V.A. dats. B.O. dats e. dier. - 94. V.A.S. es hi. B. Swert es hi. L.S. ende hi es. - 95. V.A. met witten. B. som met w.L. met ontbr. - 96. V. blawe. B. Ende m.b. - 98. B. done. - 99. V.A. verdrijft. B. verdrijft sericheide. - 900. V.A. dinc. B. gedrochte e. ander dinc. - 1. V.A. lachterne. B. Mar d.t. lachterne. - 2. V.A. Ist datmen. B. Drachtmenne om d.h. 1) N.R. de magnitudine et colore humani unguis. + V. 227 b. 2) N.R. igni admissus odorem suavissimum reddit. 3) Lees met de varianten in vs. 887: toghe dure. - N.R. Oculo infirmo appositus sponte sua quasi res sensata intrat sine lesione et circuit oculum et penetrat interius omnes partes, quousque eius contrarios humores prorsus excutit. + L. 136 a. 4) N.R. ex parte albus est et ex parte niger. Verg. Konrad v. Megenberg, 454: das onichinus oder onix ain tail swarz sei und daz in der swerz weiz und rôt streimeln sein. 904. V.A.B. spuwens. - 5. V.A.M. deser q.B. Mar deser quaetheiden. - 6. B. lardiuse bi hem h. - 7. V.A. Osculanus of ostonius. B. Ostolanius ofte ostolabius. - 8. V.A. die heet. B. Dats e.s. ende h. - 9. V.A.B. Dese. - 10. V.A. Patron e. beschermere. B. bescermere. - 11. B. dine d. hi doet d. - 12. V.A. Datmen niene c. - 13. V.A. hare s.B. die siene. - 14. B. Ende dits w. - 15. V.A. draghes. B. maecti. - 17. V.A. ghedichte. B. Sire nature s. gedichte. - 18. V.A. datmen n. en vinde. B. datmenne niet v.l. - 19. B. Orietes, gruen. - 20. B. Die g. es j.o. - 21. V.A. Sulken. B. Selke v. swert. - 22. B. ongesont. - 23. V.A. olie e. striken up. B. Nette i.o.e. striken an d. - 24. B. The h. so sal hi g. - 25. B.E. ander es na desen g. - 26. V.A. kinder. B. Hi d. - 27. V.A.B. draghen si kinder. - 28. V.A. doese. V. waen. - 29. B. ofte piridius. + B. 101 a. 1) N.R. sed hoc adversi habet, quod lites et discordias commovet et multiplicat, et in faucibus ad collum suspensus salivas auget. 2) Verg. verder onder Sardius, vs. 1071-72. + A. 158 c. 3) N.R. Ostolanius, vel, sicut antiqui libri dicunt, Olcanius. Bij Konr. v. Megenberg, 454: Ostola oder optalius. 4) N.R. obducit nube oculos circumstantium. + V. 228 a. 5) N.R. resistit casibus adversis. 6) N.R. Est aliud genus eiusdem, quod quasi parva lamina ferri. + L. 136 b. 7) N.R. Pirites. 931. V.A. alsment. B. war. - 32. V.A. corisout. B. som. - 33. V.A. Een groenre in der g.B. Ende gruenre in diere g. - 34. V.A. tartitike. B. Ende hi g. dartentike. - 35. V.A. nochtan te wonderne. B. Dits nochtan te wonderne. - 36. B. Eest datmenne douwet. - 37. V.A. des menschen. B. des minscen h. bescoud. - 38. V.A. datmen. B. Suetelijc wilt h. datmenne. - 40. V.A. varwe. B. varuwen. - 41. V.A. dir. - 42. V.A. schoneit. B. scoenheiden es f. - 43. V.A. Die d.d.h. scouwen. B. Die d.d.h. siet a.L. Bi d.d. - 44. V.A. Tiliken metter. B. Tierlike metten o. - 45. V.A. dien d. - 46. V.A.B. sine a. - 47. V.A. Verwoetheit. B. hise g. - 48. V.A. Uut I. so b.B. Indie so bringtmen. L. In I. - 49. B. Virtut alse m. alsemen h.g. - 50. V.A. varwe. B. Alsi m. varuwe. - 51. V.A. al ontbr. B. Prassus e.e.s. gruene. - 52. B. Groet e. scone te menegen done. - 53. V. van der varwe. A. van der vaerwe. B. van der varuen. - 54. B. menege. - 56. V. varwe. A. de varwe. B. Mar donker e.d. varuwe. - 57. B. Pirosius es e.s. - 58. B. Esculapies. - 59. V.B. Augustus. A. Augustus Octomaen. 1) N.R. fulvi coloris et et qui habet colorem sicut crisolitus, sed paululum viridiorem. 2) N.R. si forcius stringatur in manu, manum stringentis adurit, sed leviter tangi vult et pavide. + B. 101 b. + A. 158 d. 3) N.R. ad nichilum utilis est, nisi quod aurum decet. Ex hoc lapide smaragdus exciditur. 960. V.A. Dustene d. of d.v.B. Dus daen d.d.v.L. of ontbr. - 61. V.A. spreict m.h. die m.v.B.L. die ontbr. - 62. B. Doet es doe oft m. selker p. - 63. V.A. evel es blivet. B. Alse h. evel e.b.d.L. es of bl. - 64. B. Datmense a. in vier. - 65. V.A. Sine h.v. niene. B.S.h. niet verberren en c. - 66. V.A. after. - 67. B. So ontbr. - 68. V. dat is. A. dat es. B. dats. - 69. V.A.S.w. soe. B. Dan. - 71. V.A. sonderlanghe. B. Hi h. - 72. V.A. hi ontbr. - 73. V.A.V.d. van blexeme. B. dondre e.v. blixien. - 74. V.A. lansheren. B. lansheren ter s. - 75. B.S. ende coenre te siene. - 76. B.E. versekerse v. alre pine. - 77. V.A. beschermet. B. beschermt d. gedoet. - 78. V.A.W. diene i.d.h. heeft al b.B. Dine in sine h. hout al b. - 79. V.A. nemmer nemmermeer. B.H. stervet nembermer. - 80. B.D.s. ende sic. - 81. V.A. int evel e. in die p.B. Mar in devel e.i. die p. - 82. V.A.S.h. ewelike tsine. B. eenpaerlike. L. I parleec. - 83. V.A. des serpents. B. serpente boke. - 84. V.A. Aristotiles. B. Bescreven v. Aristotiles. - 85. V.A. Aristotiles. B. Alacsander. - 86. B. gnoch. - 87. V.B. sine l. - 88. V.A. Ende ontbr. B. kerde v. Endia. - 89. B. Soudi h.V.A.B. dor. + V. 228 b. 1) N.R. cor hominis veneno perempti non potest igne comburi. + L. 136 c. 2) N.R. de quo fertur quod hominem a subitanea morte defendat, nec exspirare posse animam, quam diu genus istius lapidis portet in manu; non tamen protegit hominem ab infirmitate vel pena. - Wij laten in vs. 979 de lezing rijt onveranderd, die in drie der Hss. voorkomt, behalve bij B., waar men stervet vindt, in overeenstemming met den Latijnschen tekst. In het Gloss. komen we later op het woord terug. + B. 101 c. + A. 159 a. 990. B. Baden e. dwaen. - 91. V.A. dede hi. B. Dar dede hi v.h. gemeine. - 92. V.A. purpurijn. B. Die porperrinen steine. - 93. L. Want e.s.V.A.B. Want ontbr. - 49. V.A. die s.B. Datten s. - 95. B. spuwedene. - 96. V.A. Ghelu blaeu es des steens m.B. Gelu blau ende s.m. - 97. A.S. dats. B.S. dat es e.s. - 99. V.A.B. Endi. - 1000. V.A. Nemmermee ne d.B. Nembermeer. - 1. V.A. lichame ist g. datmen. B. lichame es hi gaet dine d. - 2. B. Hittte. - 3. B. die sucht v. - 4. B. Ende sere. - 5. V.A. Die v. hi doet g.B. Den hoeftswere d.L. Dies. - 6. B. Sere goet es hi dar jegen. - 7. V.A. sware e.g.h.d. mee. B. Tswar e. genest h.d. mee. - 8. B. heetet. - 9. B. Mar hi ontweruwet. - 10. V.A. looshede. - 11. B. Hi es n. jegen v. - 12. B. Ten p.e.h. dats waer. - 13. V.A.M.d. of w.h.e.B. Mar dire af w. wesen here. - 14. V.A. Moeten h.r.s.B.M. reine wesen s. - 15. B. al ut. - 16. V.A. dat h. An pu. B. dat heet Apud. 1) N.R. coloris aliquantum cerulei, candorem admixtum habens. 2) N.R. ille magis preciosus, qui ex Yndya veniens numquam translucet. + V. 229 a. + L. 136 d. 3) N.R. sudorem stringit. 4) N.R. tollit et ex oculis et ex fronte dolores medetur, et lingue ulcera etiam sedat. 5) Lees met de variant B.: Maer hi ontvaruwet al daer mede. N.R. sed colore post fugacionem dicitur viciari. 6) N.R. In Ypoyo lapides saphiri sunt. Konr. v. Megenberg, 458: Ez sint auch saphir pei der stat ze Poi gegen der sunnen underganch. 1017. V.A. Maer an d.m.B. Mar dar sijn m.a.s.L. Daer. - 18. V.A. Luttel virtute gheleghet. B. Dar l. virte ane l. - 19. V. vintme. A. vintmer. B. Mar som vintmen. - 20. V.A. No s. oventale. B. sophire. - 22. V.A. Somich safir. B. So menege sophiere. - 23. V.A. Es g. metten rubijn. B. Es g. metten robbijn. - 24. V.A. seghetmen d. de beste. B. seitmen d. die beste. - 25. V. miranden. B. dats. - 26. V.A. varwe sere became. B. varuen wel gedane. - 27. V.A.B. vinter. - 28. V.A. Maer die. B. Mar. - 29. V.A. Citen. B. Titen. - 30. V.A. vogle gripe d. omme. B. vogle gripe ombe v. - 31. V.A. wille. B. Liede d. willen. - 32. V.A. Gheen v. ne caens b. ghetelen. B. Geen v. cans bat getelen. - 33. V.A. die ontbr. B. Armaspi. - 34. V.A. newaer e.o. hebsi. B. ene o. - 35. V.A. hem ontbr. B. Die v.i. vorhoeft steet. - 36. V.A. hoe so het g.B. ombe ho s. geet. - 37. V.A. crachte. - 38. V.A. valscher. B. vasche. - 39. V.A. conterfeitene. B. conforterne. - 40. B. Mar d.d. finen h.m. - 41. V.A. Hi moeten h. dorclaer. B. Hi motene h. dorclaer. L. Si. - 42. B. al ontbr. - 43. V.A. die ontbr. B.D.l.d.e. besiden steine. - 44. V.A.G.m. sijn g.B. Gruene m. si g. - 45. B. no mane. + B. 101 d. 1) N.R. quidam saphyri orientales qui rubith lapidem admixtum habent. + A. 159 b. 2) De lezing der varianten is boven die van het teksthandschrift te verkiezen: Engheen volc en caens bet ghetelen. + L. 137 a. + V. 229 b. 1046. V.A. Sire groenede ne scade. B. Sire gruenheiden doet scade. - 47. V.A. moet men. B. muetmenne. - 48. V.A. tgroot. B. Dat c. - 50. B. Sinen h. maect hi lijf d.w. - 51. V.A. meerset tartsche. B.E. bi merret dierste g. - 52. V.A. ghonen. B. spoet. - 53. V.A. hemelichede. B. besoeket hemelikede. - 54. V.A. Tempeeste. B. Tempest verdrijft. - 55. V.A.B.L.c. hi horic ghewagen. L. dine. - 56. V.A. Ende hi m.r.s. diene sal draghen. B. Dus moten r.s. dine dragen. - 58. B.R. wit. - 59. V.A. jof h.v. onichinus. B. oft hi ware v. oniciuse. L. ochinus. - 60. B. sardiuse. - 61. V.A. III. B.V. dese d. - 62. V.A. orbare. B. openbare. - Onder aan fol. 101 na. vs. 1062 staat bij B. een paar regels met eene andere hand geschreven: Seer verdrijft hi ende vroude hi gheeft Hen dine draghen ende dine heeft. 63. B. messelijc. - 64. V.W. versamenter. A. Want h. versamenter. B. versmettene (?). - 65. V. sculpen menarua. A. stulpen. B. stulpen. - 66. V.A. Arabia. B.V. Endi ende v. Arabia. - 67. V.A. hare sum si g.B.C. hir sem sijn si g. - 68. B. mest wert. - 70. V.A. rode a.B. nader roder erden. - 71. V. scelpt h. ende dier es m.A. stelpt h. ende dier e.B. stulpet dar hi. 1) N.R. de quorum fulgore vicinus aer virere cernitur, cuius viror nec obfuscatur sole, vel lucerna, vel umbra. 2) N.R. auxilatur etiam eos qui abdita scrutantur. + B. 102 a, A. 159 c. 3) N.R. mentes eciam multitudine cogitationum destitutas recolligit et suo stabilit in aspectu. - Lees met de variant: versamenten. 4) Lees met de varianten: Arabia. - N.R. Hunc Arabes et Yndia mittunt. 1072. B. onicle. - 73. B. Selke. - 74. V.A. si. B. Van den corangelinen es een. - 75. V.A. Samus alsment. B. bekent (in margine staat met eene andere hand aangeteekend: blickende clar, welke woorden achter Samus zouden moeten worden ingevoegd). - 76. V.A.B. diemen in Samos. - 77. V.A. een ontbr. B. In eilande ander Z. - 78. B. sire groette. - 79. V.A. draghen. B.D. dragen m. - 80. V.A. poliert men. B. heme purgerde. - 81. B. passeert d. minscen. - 82. V.A. Mare ene q. hevet hie. B. ene q. hefti. - 83. V. Vrouwe d. hevet. A. Vrouwe d. heeft. B. Vrouwe dine heft alse. - 84. B. Ne l. hi die v. niet s. geboren. - Vs. 1084 ontbr. bij L. - 85. V.A. Syrus. B. Sirus. - 86. V.A. Es e.s. es in S.B. van S. - 87. V.A.I. spreict d.B.I. seid dits geen spot. - 88. V.A. Dat h. gheheel int water v.B. Dat h. geel int water v. - 89. V.A. ghebroken. - 90. V. Dat. B. Ende d.s.w. stoken. - 91. V. Succinius. - 92. V.A. seghet. B. seid. - 93. V.A. het s.v. pijnboem. B.D. hi s.v. pinbome. - 94. B. dar ute r. bedi. - 95. V.A. verhart het. B. Soe werdet. - 96. B. Ende dit. - 97. V.A.M. maect m.w. warm also. B. Met wrivene maectmen verwarmp s. 1) In de drie andere Hss. volgt de beschrijving van den Samius op het volgende artikel, na vs. 1090. - Lees: Samius en in vs. 1076: Samos. - N.R. Samius lapis est a Samo ynsula sic dictus, qui gravis et candidus est. + L. 137 b. + V. 230 a. 2) Lees met de variant: gheboren. - N.R. alligatus manui laborantis in partu partum continere dicitur. 3) N.R. integer lapis fluctuat, mergitur comminutus. 4) N.R. attritus digitis folia et paleas et vestium fimbreas rapit, sicut magnes ferrum. 1098. V.A. Heft het up. B. Dat hi op heft. - 99. V.S.r. es o.B. Sine roke d. over war. - 1102. V.A.E.d.r.g. sonder waen. B. Es goet d.r. sonder waen. - 3. B. In rochen. - 4. B. Ende i. somege watere. - 5. B. Selonices. - 6. B. dier s. - 7. B. groene ontbr. - 8. B. Indi. - 9. V.A.B. So draghene. - 10. V.A. hore w. of v.B. hore w. ave trecken. - 11. V.A.B. vorsiene. - 12. V.A. Dinghen. - Vs. 1112-13 ontbr. bij B. - Vs. 1113 en 1114 in omgekeerde volgorde bij L. - 14. B.D.w.w. van gesciene. - 15. V.A.B. dan i.i. sinen m.L.C. dat i. dinen. - 16. B. Weder et sie quaet ofte goet. - 17. V.A. Het. B. Het blijft s.v. in g. - 18. V.A.D. het n.B. Datten niemen dar ut brochte. - 19. V.A.B. mane. - 20. V.A. craft. B. want. - 21. V.A. ontfanghe. B.T. maent. - 22. V.A. craft. - 23. V.A.E. alst. - 24. V.A. craft te m.B. sine c. ten m. - 25. V.A. Als soe w.m.d. craft. B. Alst w.m. sine c. + A. 159 d. + B. 102 b. 1) N.R. habent et Gothy in flumine quodam. 2) N.R. Solonices. Konrad v. Megenb. 463: Silenites. 3) Lees met de varianten: So draghene. - N.R. quem portat Yndie testudo. + L. 137 c. 4) N.R. Scire vis aliquid est in fieri vel non fieri. Cum vero lapidem sub lingua habueris, revolve animo fieri illa vel non fieri, nec mora, adherebit cordi tuo unum istorum, ita ut non possit evelli. + V. 230 b. 5) N.R. hic quando luna crescit, mane tunc hora sexta virtutem habet. Quando decima prima et sexta hora, decrescente vero luna, virtute caret, sed precedenti die virtus manet. 1126. V.A. ne m.B. en ontbr. - 27. V.A.B. viande. - 28. V.A. Tisike gheneset. B. Ende geneset tisike m. - 29. V.A. goet g.B. Topasus heft. - 32. B. seit. - 33. B.D.h. in een v. dat hi s.w. - 34. V. entie walm. A. walm. B. Vercout ende den wal doet v. - 35. V.A. Oec es hi sere v.B. Goet es hi ende sere v. - 36. V. die spuwen. A.v. spuwen. B. beswart. - 37. B. Gramscap. - 38. B. Verdrieft. - 39. B. alse. - 40. V.A. Hevet men dicken. B. Hebbewi. - 41. B. Hir enden w. van s. - 42. V.A. Hets. B. Hets war van somegen e. - 44. B.M. hi in minen o. - 45. B. vandic a. ondersceet. - 46. V.A. Dan ic d. dorste g.B. Dat ic d. dorste g. - 47. B.N. so seldi vort h. bediede. - 48. V.A. Vanden.... ghen (er is ruimte voor één woord opengelaten). B.V.d. Israelscen l. - 49. B. Ende wonder waer af mense m.m. - 50. V.A. crachte. B. crachte ic dar toe b. - 51. V.A. wat so mer. B. wat somer af. - 52. V.A. In r.B. Ic r. wel d. niet a.l. - 53. B. Vasten w. min. - 54. V. alleen. V.A. an o.H.B. Mar a. an. - 55. V.A. al neemt. B. Dijt al nemt e. geeft. 1) Lees met de varianten: Tisike. - N.R. tysicos etiam languentes curat. 2) N.R. auxiliat amoroytis. + A. 160 a. + E. 102 c. + L. 137 d. 1156. B. euwelike leeft. - 57. V.A. uutwaert. B. Selc steen es d. van verren c. - 58. B.E. selc es d. mont. - 59. V.A. Camehu ende c.B.Q.e. ander coman. - 60. B. begraven. - 61. V.A. inghegraven. B. Die hetmen. - 62. V.A. al int g.B. Also alst dLatijn hout g. - 64. V. Ast o. quam. A.B. Alst o. quam. L. quamen. - 65. V. In w. steene dat ic v.B. In w. steene alsic v.B. In w. stede ic v.L. Int. - 66. V.A. een lyoon. B. Staet g. een olien ofte een r. - 67. V.A. sagittaris. B. Oft sagitarius dat. - 68. B. Dats ember e.s.v.O. - 69. B. Hijs. - 70. V.A. gheminnet. - 71. V.A. gheneset d.t. hevet. B. genest dijt water heft. - 72. V.A. verscaerpt. B.E. verscarpt oec den sijn. - 76. V.A. capricornum. B. Capricornum oft. - 77. V.A. seghet men. B.D. sietmen gerne goet w. - 78. B. Gescakert. - 79. V. ghenenijs. A. ghenenijns. B.D.d. iet g.i. siet. - 80. V.A. gheloof. B. Ofte a. geloeft. - 82. V.A.E. jeghen die juchtighe lede. + V. 231 a. 1) N.R. Ingenium acuit et reddit facundum et tutum per omnia. 2) Lees met de variant: capricornum. - N.R. virginem aut capricornum. 3) N.R. hic lapis frigidus est et meridionalis consecratus est. 4) Lees, in plaats van den in alle Hss. bedorven tekst: Daer du ghemini in sies. N.R. In quocumque lapide geminos vel aquarium insculptos inveneris. + A. 160 b. Vs. 1182-85 ontbr. bij B. - Vs. 1183-84 ontbr. bij V. en A. - 85. V.A. oec ontbr. - 86. A. Ghesacreet. V.A. heetmense. B. Gescakert ende gelesen m. - 87. B. Vintstu gegravert. - 88. V.A. ene zekle. B. rechte h. enen secle. - 89. B. geft. - 90. V.A. an w.B. an wassende. - 91. V.A. Vintmen. B. Vintmense s. dies geloeft. - 92. B. mans hoeft. - 93. V.A. Maect sinen d. lief ghetal. B. sinen d. liefgetal. - 94. V.A. over al. B. ende m. besten over al. - 95. V.A. Vintstu in den s.B. ene s.L. desen. - 96. V.A. ghewapende. B. Gaende e. ongewapenden m. - 97. V.A. Jof. B. Ende. - 98. B. Ende h. cledere. - 99. B.E. dat. - 1200. B.G. es hi in a.w. - 3. B. gegravert. - 4. V.A.D. hi die. B. Dat es d.l. wert. - 5. V.A. Vintstu. - 6. B. vote gevlegelt. - 7. V.A. ene r.B. ene rode an. - 8. B. dar op getant. - 9. B. Hi m. - 10. V.A. Vul gracie. B. Vroet e.w. - 12. V.A. Ene p.B. Ene p. in h.n. + B. 102 d. + L. 138 a. 1) N.R. de die in diem facit potenciorem. 2) De lezing der varianten in vs. 1193 en 1194 is te verkiezen: liefghetal ‖ over al. 3) N.R. consecrationis signum est in lapide. 4) N.R. virgam serpente involutam. + V. 231 b. 1213. B. geft - 14. B.E. met princen wert a.w. - 15. V.A. Vintstu g. oec terigher s.B. tenen s. - 16. V.A. jofte h.B. ofte. - 17. V.A. hert. B. Oft hert ofte h. - 18. B. alse wi. - 19. V.A.D. een s. in v.B. Darmen e.s. in v. - 20. V. sinen r.A. up sinen. B.E. neme op sinen rugge tkint. - 21. B. Eenen ruc ocht e.r. - 22. V.A. Up. B. stert. - 23. V.A. rike e. daer toe v.B. goet. - 24. V.A. temperen. B. timperen. - 25. B. War soe e. scep. - 26. V.A. coopmanne. B. comanne toverlaet. - 27. V.A. Want hi. B. Want hi geeft. - 28. B. War s. vint. - 31. V.A. staen. B. Waer datmen staende vint d.a. - 32. V.A. eere. B. Dats d. ere b. twaren. - 33. B. Darmen. - 34. V.A. quijtet d. sware. B. quit d. sware. - 35. V. die de j. verzwart. A. die de juecht verzwart. B.E. dien d. sucht v. - 36. V.A. in ontbr. B.D. siet e. gevellet part. - 37. B. ofte in t. - 38. V.A. hoet. B. Ende hout d. perde. - 39. V.A. ghevet. B.E. geft dapperheiden. + A. 160 c. 1) N.R. serpentem super dorsum urnam habentem, et super caudam corvum. + B. 103 a, L. 138 b. 2) N.R. Si inveneris lapidi insculptam aquilam, hic conservat honores. - Lees: die ere. 3) N.R. liberat a paralisi et quartana. Lees, in plaats van swarte, met de varianten: sware. 4) N.R. liberat equos ab infusione. 1240. V.A. Saghestu. B. Saestu s. dar. - 41. B. Allombe e. ombe w. geaert. - 42. B. Ende d.h. hangen n. - 43. V.A. Eene triangle up. B. Enen triangel op har. - 44. V.A. in setele des g.B. in s. des geloeft. - 45. B. Hi geeft t.e. raste. - 46. V.A. arebeit. B. Narbeide e. nae serecheide. - 47. V.A. Hevestu o. ghemaerct versien. B. Hefttu. - 48. V.A. up. B. knilende op sine k. - 50. B. Oft enech w. - 51. V.A. stride. B. geeft i.a. stucken. - 52. V.A. Beward wille h.s. in a.w.B. Bewart wille. - 53. V.A. baren. B. aren. - 54. B. tuscen, twaren. - 55. B. dine h. - 56. V.A.B. starc. - 57. V.A. varre s.i. int Latijn. B. sagic i. Latijn. - 58. V.A. houder vroedeliker. B.D.o.l. vrode w. - 59. V.A. niene. - 60. B. Nochtan o.r.w. ic s. - 61. V.A. menne weet. B.W.m. waen d. auctoriteit n. - 62. B. Darmen in gescreven. - 63. B. Vort verstaet e. vernemt w. - 64. V.A.D.e.p. te fel. B. philosoef fel. 1) N.R. mulierem cum crine sperso et manus remissas habentem.... et triangularem in capite. - Lees met de variant: Enen t. + V. 232 a. 2) Lees met de varianten: Bewart, d.i. op prijs gesteld. - N.R. Oportet autem ut feratur cum omni reverentia. Konr. v. Megenb. 468: man muoz in tragen gar mit wirden. 3) Lees met de variant: baren. - N.R. duas ursas. + A. 160 d. 4) N.R. quia autores earum (opinionum) minime invenimus annotatos. + L. 138 c. 5) N.R. Sequitur et libellus cuiusdam philosophi, Tethel nomine, qui scripsit ipsum libellum de sculpturis, et dicit hunc editum a filiis Israel eo ipse quo per desertum transierunt. - Vooreerst verandere men den naam in Tethel, en leze in vs. 1265, in plaats van het bedorven taelgenus, met de varianten: taelgen. 1265. V.A. dat hir volchde n.B.E. oude d. hir. - 66. V.A.V. taelgen screef al openbaer. B.V. talien s. over w. - 68. B. Dattie k.v. Israel. - Vs. 1268 ontbr. bij L. - 69. B. Die. - 70. V.A. dore. B. Daer si dor d. wstine. - 71. V.A. Nochtan seghet b. Aelbrecht. B. seid bruder Aelbrecht. - 72. B. niet seit. - 73. B. al ontbr. - 74. V.A. van hir b.B.M.G.a. hir b. - 75. V.A. jaspis. B. jaspise. - 76. V.A.B. scilde. - 77. V.A.B. scachte. - 78. V.A. sine voete. B. sine voete dar. - 79. B.E.s. hi heft m. - 82. V.A. Die es g.t. comanscepe. B. Die es g.t. comenscapen. - 83. V.A. een c.B. Vinstu. - 84. V.A. een v.B. voge. - 85. V.A. een v.B. dandre h.e. visc. - 86. V.A. Hi is. A. jaget. B. Hijs g.d. boetscape jaget. - 87. V.A. tortelduve. B. Eest d. die tortelduve. L. tortelduven. - 88. V.A. wort ghevenijnt. B. telege. - 89. B.V. al d.w. gemeine. - 90. B.D.d. van genen steine. - 91. B. Darmen i.e. sten. - 92. B. sagitare. - V.A.A. jof. B. Alse ofte. - 94. V.A. te vasten v.B. Hi geeft m. van allen v. + B. 103 b. 1) Lees met de varianten: jaget. - N.R. valet ad negociandum. + V. 232 b. 1295. B. Vinstu. - 96. V.A. mareminne. B. merminne. - 97. V.A.I. deen h. enen. V. speghel. B. dene h. enen spigel. - 98. V.A. enen t.v. I b.B. dandre een telech. - 99. B.D. wel. - 1301. V.A. seghet men. B. Selke c. - 2. V.A. sinen dragher. B. Dat hi sinen d.n. laet s. - 3. B. Alse i.e. jaspis. - 4. V.A. dien d.B. Staet e. cr. hijs v. selken done. - 5. V.A. niene. B.d. ne m. - 6. V.A.V. nacht no d.B. no n. no d. - 7. B. Mochstu. - 8. V.A. basilisch m.e. mareminnen. B. basilicus m.e. merminnen. - 9. V.A. troost. B. Die geft troest s. te s. - 10. B. Van den b. met v. - 11. V.A. Marke d.o.i. steene. B. Merke datmen in stene. - 12. V.A. in deene h. - 13. V.A. enen v.B. enen duvel. L. ere v. - 14. B. Hi es van selker dinc te verstane. - Vs. 1314 ontbr. bij V. en A., terwijl een regel is opengelaten. - 15. V.A. Ghehorent e. ghevloget. B. mede. - 16. B. Ende in d. een s. - 17. B. I libart. - 18. V.A. desen figuren upwaert. B. figuren opwart. L. figure. - 19. V.A. Sullen staen s.e. mane. B. Selen staen s.e. mane. - 20. V.A. stane. B.D. begert aldus te stane. - 21. V.A.H.m. men dievele. B. Hir m. men duvle. L.H.m. die d. + A. 161 a. + L. 138 d. + B. 103 c. 1) Lees met de variant B.: Die gheeft troest hem seker te sine. N.R. habet virtutem ut possis secure ambulare inter serpentes. 2) N.R. qui una manu tenet figuram dyaboli. 3) Lees: in lode. - N.R. hic lapis poni debet in plumbo. 1322. V.A. des men. B.D.s.s. datmen verjaget. - 23. V.A. Vintstu. V. jas. A. jasp. B. in jaspis. - 24. V.A.E. ghebont gars up. B. gebont gars. - 25. V.A. selvere m.s. sijn s.B. selver. - 26. B. kinnen arehande. - 27. V.A. stelpt. - Vs. 1327-28 ontbr. bij B. - 28. V.A.E.g. ere ende w. - 29. V.A. als ic. B. Dese alsic. - 30. V.A. Drouch. - 31. V.A. Vintstu. - 32. V.A.B. ic hir m. - 33. V.A. sine. B. sire. - 34. V.A. Ene septre. B. Ene ceptere alse. - 35. V.A. Up. B. luchtere. - 36. B. ontdaen al van v. - 37. B. cocodrille o.d. vote. - 38. B. bote. - 41. V.A.D. bi d.B.D. si. - 42. B. wiltmen. - 43. V.A. Drouch. B.D. desen. - 44. V.A. wille. B.E. die wille in iser. - 45. V.A. Vintstu. - 47. V.A. Up e. lupaert. B. lupart. - 48. V.A.B.D. ne l.q. beesten. - 49. V.A.S.d. niet c. - 50. V.A. Vintstu. 1) Lees met de varianten: ere ende waerdichede. - N.R. confert gratiam et honorem. + V. 233 a. + A. 161 b, L. 139 a. 2) N.R. valet contra incantaciones demonum et contra omnes demones inimicos, demones etiam fugat ex obsessis. 3) N.R. in ferro poni debet. + B. 103 d. 1351. B. in die richte h. - 52. V.A. luchtre hets b.B. rode i.d. luchtere hets. - 53. V.A. Dat goudijn. B. Dat guldijn moet. - 54. B. Ende heft m.t. gevene v. - 55. B. in g. - 56. V.A. Jeghen beesten doech hi s.B. Ende jegen beesten s. - 57. V.A. Nigromanciene. B. Nigromantien. L. Nigromancie. - 58. V.A. hebbene dese. B. hebbene. - 59. V.A. in steene ghevinden. B. in enen. s.L. desen s. - 60. V.A. Enen up th. g.m.B. Opt hoeft. - 61. B.E. in d. rechte. - 62. V.A. septre n. coninx. B. Ene ceptere n. coninx. - 63. V. rechtre e.p.A. luchtre e.p.B. Onder d. luchtere e. palm r. - 64. V.A. sine voete een s.B. die voete st. ofte rijs. - 66. B.W. ere soe d. hi b. - 67. V. bestaet het m.B. Gene d. - 68. B. Bi G. dore gerechtechede. - 69. V.A. wet vor e.B.H. comes over een. L. voer. - 70. V. Alsme. - 71. V.A.B. side. - 72. V.A.E.w. enter luchter een m.B. ende ter luchter een m. - 73. B. soent. - 75. V.A. steen s. an. B.A. den steen s. an. - 76. V.A. Die i.d. rechtre hevet een m.B. Die i.d. rechte heft e.m 1) Lees met de variant: Jeghen beesten doech hi sonderlinghe. N.R. contra bestias valet. 2) N.R. quando invenitur in lapide homo coronatus. De lezing der variant is als duidelijker te verkiezen: Enen opt hovet gecroenden man. 3) N.R. sub pedibus eius scabellus. 4) N.R. nichil attemptabit quidem secundum Deum quod non cicius assequatur. 5) Lees met de variant: enter luchter een man. - N.R. arbor a cuius parte sinistra vir, a dextris vero femina. + V. 233 b. + L. 139 b. 6) N.R. homo qui tenet in dextera lampadem, et in sinistra caput femine. 1377. V.A. Ene lampte in. B. Ene l. ende in d. luchte. L. an. - 78. V.A. wives h.a. ic v.B.E. vives doen a. - 79. V.A.B. So es. - 80. V. Mer. B. Mar dine. - 81. B. Alse h.s. seit. L. thedichte. - 82. V.A. Men canne niet. B. Datmenne n. can g.l. - 83. V.A. een s.v. leestmen. B.D.i.e.s. leestmen hir. - 84. B. Vint e.r. ofte. - 85. B. Hijs g. tenen taelman. - 86. V.A. tw. laet n.B. water laet. - 87. B. alse men. - 88. V. in h. die sekle. A. die sekle. B. die zecle. - 89. B. Hi draget. - 90. B. Alsoemen hort spreken. - 91. V.A.E.m. in d.h. een r.B. ende ontbr., rode. - 92. V.A. heren. B. Hijs heren. - 93. V.A. vindet. - 94. V.A.E. man een h. an. B.E. horen an ens mans h. - 95. V.A. Die es. B. Hijs g. - 96. V. fatonien. A. fatomen. B. frenesie. - 98. V.A. In e.s. alf o. als m.B. In e.s. alse o. oft m. - 99. V.A. starct. B. geft e. sterct d. sijn. - 1401. A. wijt. B. in enen steen alse wijt. - 2. V.A. horen. B. eselkijn. - 3. B. Die ees g.j.b.d. + A. 161 c. 1) N.R. valet ad facundiam. + B. 104 a. 2) Lees met de varianten: heren. - N.R. valet ad graciam. Doch verg. Konr. v. Megenberg, 471: Ain man, der ain gerten in der hant hât, ist guot zuo hêrschen. 3) Lees: fantomen. - N.R. valet... contra fantasmata. 4) N.R. sensum informat ad bonum. 1404. V.A.B. in steene e. lyoen. - 5. V.j. ydropen. A.j. ydrope. B. Hijs g.j. idrope. - 6. B. vint ontbr. - 7. V.A. capricoren. B. capricorne. - 8. V.A. comenscap. B. Hijs g. jegen comanscap twaren. - 10. B. Gespaerder m. oft ware de w. - Vs. 1410 ontbr. bij L. - 11. V. malen. B. Dese eest d. - 12. V.A. Vrienscap. B. Vrintscap tuscen enen m. - 13. V.A. Als i.e. steene steet. B. Alsen i.e. stene steet. - 14. V.A. up. B. thoeft. - 15. V.A. omme trent. B. hant. - 16. B. Hi es g.j. muethede. - 17. V.A. steene. - 18. B. Ene t. oft jonge. - 19. V.A. Die es om gracie ende g.B. Hi es om gratie ende om g. - 20. B. in stroemde. - 22. V.A. Ene v.B. blomen. - 23. V.A. die es. B. hi es. - 24. B. om e. - 26. V.A. up. - 27. B. entie h. - 28. V.A. dane. B. hemel wert e. danne. - 29. V.A.H. IIII. B. Hen v. - 31. V.A. Dats mastic. B. Dats mastix. L. Dat. 1) Lees in vs. 1404 met de varianten: enen lyoen, en in vs. 1405: jeghen ydrope. - N.R. quando invenitur in lapide leo, hic valet contra ydropisim. 2) N.R. iubam capillorum expansam habens in humeris. + L. 139 c. + V. 234 a. + A. 161 d. 3) Lees in vs. 1419: om gracien. - N.R. valet ad obtinendam graciam et contra tempestatem in mari. + B. 104 b. 1432. V. lecht. V.A. die steene. B. Legget o. die stene. - 33. V.A.B. vingherlijn. - 34. V.A. sal ontbr. B.E. dit s.a. war s. - 35. B. Twelef w. alse. - 36. V. den h.B. Liggen o.d. hoeft. - 37. B. Di. V.A.L. Die. V.A.B. dinc. - 38. V.A. ginc. B.D. doen i. dijn h. ginc. - 39. V. Die d. penses e. wils. A. Die d. pensets e. wils. B. Die d. piset e. wils. - 40. V.A. die w. hils. B. di w. hilt. L. die. - 41. B. geminges. - 42. V.A. de j. - 43. B. pert. - 44. V.A. te gr. B. ter g. wert. L. te ontbr. - 45. V.A. glorie e. ere. B. Glorie ende bliscap mijnt n.c. - 46. B. Alstu. - 47. V.A. scumede part. B. scirmende pert. - 48. V.A.D. up m.e. septre. B.D. op m.e. cepteren. - 49. B. Ende b. lieden heft hi m. - Vs. 1449 en 1450 bij V., A. en B. in omgekeerde volgorde. - 50. V.A.B. Die es. - 51. V.A.B. van den s. - 52. B. Dimen. - 53. B. talie. - 54. V.A. dat dat. B.E.d.i. oec s. falie. - 56. V.N. dat ic. A. ic. B. Na dat. - 57. B. ghelijch alse in den irsten s. - 58. V.A. vader. B. Van o. vader Adams. - 59. V.A. erdsche. B. ertsce. - 60. V.B. Omtrent. A. Ontreint. 1) N.R. hic positus sub capite sompniantis, sompniabit quidem quod vigilans cogitavit et voluit. 2) N.R. equus spumans. + L. 139 d. + V. 234 b, A. 162 a. 3) Lees, in plaats van het in drie der Hss. bedorvene omtrent, met de variant A.: Ontreint. - N.R. Omnis creatura in peccato primo hominis corrupta est. 1462. B.H.c. soe i.g. - 63. B.E. also g. alse. - 64. B. doepsle. - 65. V.A. Om. B. Om t.c. dar. - 66. B. onneselhede. - 67. V.A. doemen. B. domen. - 68. V.A. Mit. B. dimer. - 69. V.A. metter e. mescame. B. ierster. - 73. B. Die comen van onreinen d. - 74. B. Ende van den ertscen pardone. - 75. B. hen. - 76. V.A. Dies. - 77. V. van den steene. A. van den s.B. Hir e.v. den s. - 78. V.A. Hort vort van den VII metalen. B. Nu hort vort van den seven mottale. L. in die. 1) N.R. Sic lapides preciosi consecracionis sanctificacione ad virtutum efficacias reparantur. + B. 104 c. 2) Misschien te lezen: Comen ten eersten paerdoene.

Vorige Volgende

Der naturen bloeme (1878)

Boek XII