| |
| |
| |
| |
Boek XII
+ Ghemenelike sijn best die stene,
+ Die ons comen groet ende clene
Bi den rivieren neder te waren
5
+ Stene die comen van Orient
Die sijn verren wel bekent.
Niemen twifels, dien men vroet acht,
Stene en sijn van groter cracht,
Want men siet an den seylsteen,
10
Des en onbeert scipman engheen,
+ Hoe hi die leetsterre wiset,
Nochtan es hi ondiere ghepriset;
Maer bi reden en canmen niet
Gheproeven die cracht diemen siet,
15
+ Wanen si comen mach yet lichte,
Sonder bi ons Heren ghichte.
Nu sal icse ju bi namen noemen,
Also als si in ordinen comen,
Na dordine van den A.b.c.
20
Vort altoes no min of mee.
Amesticus1), den ic eerste sette,
Ende daermense vint so ghedaen,
| |
| |
Dat sijn die beste, dats sonder waen.
Ghevaerwet na den roeden wijn,
Mettien watre verkeert 1).
+ In Ethiopen, alsmen ons leert,
30
Ende in Germania hier bi,
Maer die en sijn bor diere,
+ Noch oec van scoenre maniere.
Weder ware hi ware so min 2).
Die cracht die hi hevet in,
35
Dats dat hi dronkenscep verdrivet,
Alsmen ons leert ende scrivet.
Achates es een diere steen,
Swart vintmer menech een,
Daer witte adren in gaen.
40
Oec seghtmen ons, sonder waen,
Ghewassen bi rechter nature,
Als die ystorien doen verstaen,
Dat coninc Pirrus sonder waen,
45
+ Die wilen street jeghen die Romeine,
Datter in stonde properlike
Neghen instrument der musike,
50
Met dier harpen sittende so 3).
Ende dit en maecte leec noch cleerc,
| |
| |
+ Maer et was der naturen werc.
Dese steen verdrivet venijn,
Den draghere doet hi staerc sijn,
55
+ Ende ghevet gheluc ter cure
In menigher sware aventure,
Ende hi maecten bequame ende lief.
Hi weert den dief, seghet die brief 1),
Ende hi maect die oghen claer.
So riect hi soete, als wi lesen.
Die van Troien vlo die man,
Die menighe sware noet verwan.
56
+ Alabaustus, wi lesen dit 2),
Es een steen dien men vint wit,
Daer men vate of maect goet,
Want niet lichte in langher stont
70
+ En worter specie in onghesont.
Omtrent Damasch ende Thebe mede 3)
Vintmense van groter withede,
Maer die beste coemt van Endi.
Maer die steen, dat seghtmen mi,
75
Es die vrientscap bejaghet 4)
Hem dien over hem draghet.
In dit vat brochte Magdalene
Die diere specie entie rene,
Daer si Jhesum salvede mede,
80
Al daer hi at ter selver stede.
| |
| |
Die ghenatuurt es in tween:
Ende adamas vintmen dat si
Onder fine rotsen van carstale,
Ende es na den carstale claer;
Maer een deel ghevaerwet daer naer
Datmen ghevijlt yser siet.
90
Desen machmen breken niet
Met viere noch met slaghe enghene,
Dan met bocs blode allene
+ Waerm rinende utermate der wonde 2):
Daer mede scoert hi daer ter stonde.
95
+ Met sine splentere gheset in stale
Snijtmen ende gravet wale
Die harste stene diemen vint.
Dese es mere niet een twint
Dan men die haselnoete weet:
100
Sulc man desen dyamas heet 3).
Men seghet dat hi gracie ghevet
+ Hem diene over hem hevet,
Op datmen hem over vrientscap gaf,
Ende dat hi anders niet een caf
105
En diet, ensi also bejaghet.
Hi es te beter, alsmen ons ghewaghet,
Es datmene doet staen in stale,
Ende es dat vingherlijn alte male
Van goude ghemaect allene,
| |
| |
110
Doer die ere van den stene 1).
Men vint enen andren dyamant
Ende in die ze mede, alsmen seghet,
Die bi den lande van Cipers leghet,
Ende dien hetewi den seilsteen.
Die scipliede onbeeren niet,
120
Want alsmen sonne no sterre en siet,
Wiset hem die steen den leetsterre:
Anders bleven si in den werre.
+ Bi dien datse die steen leert,
Weten si waer si sijn ghekeert.
125
Dese steen, des horic lien,
Hi ghevet hem cracht ende bejaghet
Jeghen sinen viant, diene draghet.
Hi versteect drome die ydel sijn,
130
Ende hi openbaert venijn 3);
Want men seghet dat hi sweet,
Es dat venijn bi hem steet.
Die metten viande sijn beseten
+ Es hi nuttelec, wilmen weten.
135
+ Ten luchtren aerm horic ghewaghen,
Dat hi wille sijn ghedraghen.
+ Als iser so ist ghedaen 4).
| |
| |
140
Onsteken machmen sonder waen,
Maer nemmeer in ghere maniere
En wort hi gheblust van viere.
Dies segghen die wise meesters al bloet,
Ende dit es wonder alte groet.
145
Amantos, men vint dat wale,
Es een der stene horic in tale 1),
Ende es als aluun ghedaen.
Een siden cleet bestrijctmen saen
Met desen, so dat sine maniere,
150
Dat onscaet blijft in den viere 2),
Ende wort claer in der ghebare
Als of et ghewaschen ware.
Goet es hi jeghen sorterie
Ende jeghen alrehande toverie 3).
Dat wi heten den capoensteen,
Als ghi moeghet ondersoec
Hier voren doen in der voghel boec 4),
Van der grote dat es een bone,
160
Ghedaen na dat carstal scone,
Anders dan hi donker es 5).
+ Diene in den mont draghet, sijt seker des,
Hine laet ghenen dorst hem naken an:
Dus proeft men of hi vrai es dan.
165
In wighen es hi seghevri ter were,
| |
| |
Ende bejaghet prijs ende ere 1).
Sinen draghere maect hi lief ende wijs,
Ende meest vrouwen, die mesprijs
Van haren mannen moeten ghedoghen,
170
Doet hi die manne vrientscap toghen 2).
Alsture vordel an wilt jaghen,
Moestune in den monde draghen.
Absinctus es swart ghedaen,
Daer witte adre doer gaen,
175
+ Van sire grote sere swaer.
Maectmenne int vier heet, dats waer,
VII daghe blijft hi heet.
Hem es hi goet die ghereet
+ Ter jucht sijn ende so sere riesen,
180
Dat si hare lede verliesen 3).
Also, wantmense in een lant
+ Vint dat heet Alabandia 4),
Ende es int lant van Asia,
185
Diere ende scoen utermaten,
Een deel ghelijc der ghernaten,
Noch bet ghelijc den robine.
So verjueghet therte sine,
Diene narenstlike ansiet 5):
190
Dats datmer an te prisen pliet.
Andramanda6) es na silver ghedaen
Ende viercante sonder waen,
Harde ghelijc den adamant.
| |
| |
In die Rode zee lesic datmene vant.
195
Dese sacht des menschen moet,
Die altemale dinct verwoet.
Daer toe es hi were groet
Jeghen der luxurien noet.
Berillus es een steen openbare
+ Maer die beste sonder waen
Sijn na clare olie ghedaen,
Want someghen berillen let
205
Adren binnen in der ghebare,
Als die ghelike van enen hare.
Daer hi es als een appel ront,
Ghenet in watre daer ter stont,
Ende die sonne daer doer scine,
210
Doet hi sonder ander pine
Ende andre dinghe sonder waen,
Die droghe sijn ende van rechter naturen 1).
Oec seghtmen in der scrifture,
215
Dat hi squinantie ghenesen can,
+ Ende met wrivene verdrivet den man 2),
Hie maect tusschen man ende wijf
Vrientscap, sijn si in onvreden;
220
Hi ghevet vele werdicheden.
Sieken oghen es hi niet quaet,
Alsmenne in watre dwaet 3).
Sijn water, daer hi in es ghedweghen,
| |
| |
+ Es goet die nesen ende sicken pleghen 1).
225
Sieker levere es hi goet;
Zeghevri es hi ende wel ghemoet.
In IX manieren machmen vinden:
Die besten comen ons van Inden.
Borax dats der padden steen
230
Van III manieren of van tween.
Een deel sprakic van der vormen
In den boeke van den wormen 2).
Som sijn si wit ende som bruun.
Die witte coemt selden int commuun,
235
Maer et es die beste te voren;
Want die witte, als wijt horen,
Heeft die mensche in enech quaet,
Ende hi dan den steen ontfaet,
Ende swelghet in gheheel,
240
+ Hine laet niewer gheen deel
In den daerm, hine gaetet duere,
Ende purgiert die nature,
Ende hi coemt beneden uut,
Onghescaet sire virtuut 3).
245
Eenen andren swarten met enen oghe
Sietmen onder wilen toghen,
Ende die es goet jeghen venijn.
Hi es swart ende sonder oghe,
250
Ende van prise ne buere hoghe,
Want hi es sonder medicine:
In Wals heetmene crappandine 4).
+ Carbunculus es een steen,
| |
| |
Die ghelike heeft engheen,
255
Die selsienste dien men vint,
Ende daermen of die waerheit kint,
+ Dat hi heeft alre stene macht.
Hi maect in den dach die nacht 1).
Sdaghes es hi als die cole roet,
260
Snachts so gheeft hi claerheit groet.
+ In Libien ter Tragoditen 2)
Vintmense, segghen die viten,
Drieerhande sire maniere:
+ Die riect ghelijc den viere 3);
265
Rubith mach die ander sijn,
Die wi heten den robijn 4).
Hi es roet, mar niet soe recht,
Dat hi maect dat donker lecht.
Balustrus 5) dats die derde maniere,
270
Hi es roet gelijc den viere,
Maer donker violetten roet;
Doch es sine waerdicheit so groet,
Dat waerder es sine maniere
Dan die jasper of die saphiere.
275
Calcedonius es een steen,
Dicke ghevaerwet al in een
Tuschen den blauwen ende den claren.
Es hi doergate te waren 6),
Ende men draechtene, als ict vant,
280
Ist an den hals of an die hant,
Hi doet dicken in ghedinghe
| |
| |
Pleyt verwinnen sonderlinghe,
Ende hi tempert sere mede
Hitte die coemt van den rede.
285
+ Drieerhande vintmen desen,
Also als wi bescreven lesen.
Corallus es een steen al roet.
Van desen vindewi al bloet,
Dat et cruut es langhe stont
290
Ende wast op der ze gront,
Ende alsment in die lucht brenct uut,
So ontfatet des steens virtuut.
Omtrent Sardaenge in die zee
Vintmen dit cruut ende nauwer me.
295
Lanc so vintmen dese stene
+ Halfs voets ende langher ghene.
Jeghen blixeme ende tempeest.
Dies plaghen douderinghe dicken 1),
300
Dat si corael braken te sticken,
Ende woerpent up tfelt met den sade
Jeghen des weders onghenade,
+ Ende an olive boeme hinghen sijt,
+ Ende al omme des haghels strijt.
305
+ Quade gheeste scuwen al 2).
Hi es goet jeghen menech misval.
Ghesont es hi den lechame
Jeghen der fleumen mesquame.
Crisoprassus es een steen
310
Van tween vaerwen overeen.
Als poreyden sap es hi groene,
| |
| |
Met spotkine van sulken doene,
Als oft goutdroppelkine waren 1).
315
Ende dies te waerder so es hi.
Allene coemt hi van Endi.
Den oghen es hi sere goet,
Alsmen ons te verstane doet.
Celidonius, alsmen seghet,
320
Es die in die swalewe leghet.
Leleec es hi ende ne bure hart,
Sulc es roet ende sulc swart.
Swalewen jonghe, die hebbene inne 2),
+ Leric datmense dus bekinne:
325
Die bec jeghen bec sitten in een
Die rode es goet ghedraghen ane
Hem, die pliet ter niewer mane
Quade gheeste te hebben inne.
330
Hem die woert oec buten sinne
Entie langhe quale draghet,
So draeghine, alsmen hier ghewaghet,
In een linen cleet ghewonden,
+ Ter luchter hant ten selven stonden.
335
+ Alsmen oec den swarten vint,
Es mede nuttelec datmene bint
In een linen cleet, ende die es goet
Ende boetscap draecht in verren lande.
340
Gramscep so sacht hi te hande.
Met watre ghedweghen, dats waer,
| |
| |
Maect hi donker oghen claer 1).
In een bruunroet cledekijn
+ Wil hi somwile ghedraghen sijn,
345
+ So es hi goet jeghen den rede
Ende jeghen quade humoere mede.
Calsofanus2) heeft swart ghedane.
Heeften een suver man ane,
Hi doet wel singhen ende claer mede,
350
Want hi verdrivet die heeshede.
Alsmene met yser anslaet,
Soete gheluut van hem gaet.
Corneolus es een der corangeline 3).
Hi pleghet donker roet te sine,
355
Ghelijc alst ghesneden vleesch ware.
Gramscep beneemt hi openbare.
Bloet, dat uter nese rinnet
Jof uten wonden, alsmen kinnet,
Stelpt dese steen met sire macht;
360
Meest nochtan heeft hi die cracht
Vrouwen te helpen in haren moyen,
Swilc tijt dat si van bloede vloyen 4).
+ In desen stene vintmen figuren
Ghegraviert, daer die scrifturen
365
Hier na of spreken wonder ende wel,
Die hem die kinder van Israel
Wilen gaven in die woestine,
Daer si dogheden menighe pine.
| |
| |
Crisolitus es sonder waen
370
Na groenen zeewatre ghedaen,
+ Ghelijc daer toe van gouts maniere,
Ende spaerct ghelike den viere 1).
Es datmene in goude draghet,
Hi verdrivet ende verjaghet
375
+ Den lieden uter herten vaer,
Die en weten wat no waer 2).
Ist datmer doer maect een gat,
Ende men danne doet in dat
Haer dat op des esels assele staet,
380
Die vervaert der duvele beraet 3).
Dese wil ter luchter side
+ Ghedraghen sijn vroe ende betide.
Die coemanne, die en ons vercoepen,
385
Cristallus, seghetmen over een,
+ Es van ouden yse worden steen,
Maer daer jeghen spreect Solijn,
Ende seghet dat cristalle sijn,
Als et noyt en vroes ijs 4).
390
Si segghen, die hier of sijn wijs,
Wrijftmen desen steen te sticken,
Ende men ghevet drinken dicken
Vrouwen, den die melc verdroghet,
Dat hi an soghe cracht toghet.
395
Oec es hi sieken oghen goet,
Ende ghesonden hi wel doet.
| |
| |
Crisoletus1) tsinen doene
Ghelijct den goude of letoene.
Schoenste es hi in den morghenstont.
400
Die boeke maken ons cont,
Dat die steen draghet die were
+ Jeghen die sware hoeftswere,
Ende can oghen ghesont maken,
Die siec sijn van heten saken 2).
405
Die hevet den heten rede,
Draghen in die hant mede,
Want hi die hitte verdrivet.
+ Es datmene te pulver wrivet,
Hi gheneest scoerfte ende seer.
410
Swilke vintmenne nemmermeer
Ghevaerwet, die tfier ontsiet
Entie hete vlamme vliet 3).
Die vintmen goet in allen steden
Hem die gheswelt sijn van leden.
415
+ Hi verdrivet oec die wanne,
Die den menschen wassen anne.
Ceranius4) dats over een,
Datmen heet den donresteen,
Want hi valt metter blexeme neder 5).
420
Men soeke desen vord ende weder,
Maer al eenlike in Almaenghen
Vintmen ende int lant van Spaengen.
Den Duutschen dienmen vint groene,
Den Spaensen van roden doene.
| |
| |
425
So hart es hi, men canne wale
Ghewinnen met yser noch met stale.
+ Men seghet, waer so es dese steen,
Datter donre scaet engheen.
Meesters segghen hier of me,
430
Ist onweder op tlant of in die zee,
Dat dese steen van alre pine
Es sonderlinghe medicine.
Dyacondites1), dits ware sake,
Es een steen, coemt uten drake.
435
Hi nes weder scone noch goet,
Ensi datmen hem levende uutdoet.
Datmene met dustanen doene 2):
Lieden, die stout sijn ende coene,
Merken dat al van den drake 3),
440
Ende als hi slaept doen si die sake,
+ Dat si hem thovet breken sciere,
Ende werpen uut die gemme diere.
Men seghet, dese gemme fijn
Es nuttelec jeghen venijn,
445
+ Ende daertoe sine maniere
Verjaghet venijnde diere.
Desen steen, dat weetmen wale,
Minnen die coninghe horic in tale 4),
Ende hebbenre in ghenoechte groet.
450
Claer sijn si ende bernende roet.
Een dier steen in Orient,
| |
| |
Met witten droplen doersait dicken.
Es datmen desen wrivet te sticken
455
+ In watre, et riect als wijn,
Nochtan es die nature sijn,
Dat hi dronkenscap verdrivet:
Dits wonder datmen van hem scrivet.
Dyadotes1) es sonder waen
460
Een steen na den beril ghedaen.
Alsmenne worpt int water desen,
Sietmen daer te hant figuren
Swart van leliker naturen 2),
Die hem willen vraghen vort;
Maer coemt dese clene of groet
+ An enen mensche, die es doet,
Sine cracht ontgaet hem openbare,
470
Ghelijc als oft hoghe ware,
Dat hi droeghe vrese groet
Natuerlike jeghen dien doet 3).
Emachites4) machmen copen
In Arabia ende in Ethiopen,
475
Ende es ghelike den roestmale 5),
Met roden adren gheminghet wale.
Desen steen ghemalen te sticken,
In watre ghenut, heeft hi dicken
Den ghenen ghewesen goet,
| |
| |
480
Die van evele spuwen bloet.
+ Men sal op enen groeven wetstene
+ Desen maken harde clene,
Ende drinken gheven dient so staet,
Dat hi bloet ter camere gaet 1),
485
Jof noese of wonde bloet,
Et stopt te hant die rode vloet.
Of sijtwolle ghenet int stof,
Datmen slipen mach daer of 2),
490
Jof op wonden, gheeft die bate,
Oec stoptet den vrouwen tbloet.
Alsmen sijn pulver in wine doet,
Doetet ghenesen scoerf sere
Ende ghevenijnde beten mere.
495
Ist datmen sijn stof oec som
So maectet die oghen claer.
Dat stof ghedronken oec, dats waer,
Mach den steen in die blase breken,
500
Ende doet vleesch, datmen siet steken
+ In wonden, bitet die steen uut 3):
Dustane so es sine virtuut.
505
Int nest daer die aren broet,
Ende lettel ieman es vroet,
Die wet wanen brinct die aren.
In hem selven heeft hi te waren
+ Enen steen, dat machmen horen,
| |
| |
510
Diene lotert voer sine oren 1).
Goet es hi sere, zonder waen,
Vrouwen die in pinen gaen,
Want hi cort haren arebeyt;
Ende oec waentmen voer waerheit,
515
Dat hi levende behout dat kint.
Ende hi maect den sinen seghevri 2),
+ Men seghet dat Castor Pallux
520
Bi desen hadde vele ghelux 3).
+ Elitropia, alsmen seghet,
Die den steen in water leghet
In een vat, ende dat sonnen schijn
Scinende op die side sijn,
525
Maect die sonne also roet ghedaen,
Als of si rechte waer vergaen,
Ende doet springhen twater uten vate
So sere ende so onghemate,
Ghelijc danne alst ware een reghen 4).
530
Waren daer liede dan die pleghen
Beseten te sijn van quaden gheesten,
Si souden roepen ende maken feesten,
Ende prophecie oec uutgheven 5).
Dese steen ghevet langhe leven
535
Hem diene waerdelike draghet;
Bloet stempt hi ende venijn verjaghet,
| |
| |
Ende laet den sinen niet bedrieghen 1),
Et en si of ons meesters lieghen.
Die desen steen belesen can,
540
Ende goudbloemen onder hem leget dan,
+ Hi doet datmen ghesien ne can
Die ghene diene draghet an 2).
545
Na die miraude es hi groene,
Bedroppelt oec met roden doene.
Elydros, dat vintmen wale,
Es een steen ghelijc cristale,
Daer altoes water of druupt mede,
550
+ Dat goet ghenut es jeghen den rede;
Ende dats wonder, datmer of telt,
Die steen en mindert noch en smelt,
Maer hart blijft hi ende gheheel,
Ende hine weect oec selve niet een deel.
Gerachides3) es een swart steen,
Van crachten dan hi es ghedaen.
+ Eerst sal een sinen mont dwaen,
+ Ende in den mont den steen dan draghen,
560
Hi mach weten sonder ghewaghen
Van hem veinst, ist meer, ist min 4).
| |
| |
Hi maect lief wie sone draghet.
Dus proefmen, alsmen hier ghewaghet:
565
Bestrijc met honeghe enen man,
Hevet hi den steen met hem dan,
Alle vlieghen sullene vlien:
Aldus machmen sine cracht besien.
Granatus es een scone steen,
570
Wel naer met robine over een,
Els dan die keer es sine ghedane,
Der rosen welna ghelijc ane 1).
So hart datmene ghegraven en can,
Ensi datmen snide daer an
575
Met splentere van den dyamant.
Men vint in Ethiopen lant,
Ende omtrent Suurs vintmen mee
Int lant gheworpen op metter zee 2).
580
Ende verjoeghen therte mede.
+ Sulc heeft violetten ghedane,
Dat es die beste, als ict wane.
Gagates es een steen al swart,
Lichte ende ne bure hart.
585
In Licia es hi eerst vonden,
Ende in Bertaengen, dat ter stonden
Inghelant hiet, vintmene mede.
Wrijftmene, hi heeft op die stede
Caf ende paelgen van stro 3).
590
Die twater laden 4) ende staet also,
| |
| |
+ Dien radic wel dat sine draghen.
Hi doet vaste staen tande die waghen.
Ghenet in watre ende dan ontsteken,
Vrouwen dien manne ghebreken,
595
+ Die doet hi te hant ghenesen 1);
Maer wachte hem wel van desen
+ Die van den groten evele es besmit,
Es dat hi in den roeke sit,
Hi mach harde lichte vallen.
600
Daer die quade gheeste uut callen,
Si swighen, rieken si den roec 2).
Jeghen toeverie es hi goet oec.
Vrouwen die gaen in aerbeide,
Hem waer nuttelec datmen leide
605
In een water III daghe desen,
Droncsijt, si soude daer ghenesen.
Metten watre ist, alsmen seghet,
Datmen maeghde te proeven pleghet.
610
Ghedaen na den haghelsteen.
Nemmermeer in ghere maniere
En verwaermt hi van den viere,
Maer ewelike blijft hi cout.
Dese verdrivet met sire ghewout
615
Gramscepe ende quade seden
Gecolicus coemt van Orient,
Ende es ghedaen, alsmen bekent,
Na den oliven kerneel 3), ic wane.
| |
| |
620
Ondiere es hi in dier ghedane,
+ Maer van crachten es hi diere.
Men wriven in sticken, ets sijn maniere,
Met watre, ende men drinkene dan,
Want hi den steen breken can,
625
Dien men in die blase draghet,
Ende die gravele hi verjaghet.
Galaritides, alsmen kint,
Es een steen dien men in Nilus vint,
Ende es na die essche ghedaen 1).
630
Voetstren dien haer soch wil ontgaen,
Wrivene met melke te sticken,
+ Si gheneest, drinct si dat dicken.
+ Hi ontbint der vrouwen pine,
Ende die scoerfde pleghen te sine,
635
+ Metten witte van eye ghedweghen
Es hi nuttelec der jeghen.
Gheluc ende goet hi bejaghet
Hem diene met hem draghet.
En es ghedaen als een re vel 2).
Die desen hevet men weet wel,
Dat hi in wighe alle weghe
Sonder waen winnet den zeghe,
645
Ist op twater, ist op tlant.
Van desen ic bescreven vant,
Datter Hercules mede verwan
Menighen strijt ende menighen man;
Ende als hijs niet en hadde altoes,
650
Dat hi dan den strijt verloes.
| |
| |
Van ere beeste onbequame,
Daer ic of sprac hier te voren 1).
Uut sinen oghe, als wijt horen,
655
Neemtmen desen dieren steen.
Meesters draghen over een,
Dat hi doet voerweten dien
Diene draghet wat sal ghescien 2),
Ende dan moetmene, horic ghewaghen,
660
Emmer onder die tonghe draghen.
Jaspis es een steen al groene,
Ende som es van sulken doene
Die ghedropelt es al roet;
Maer die hevet die doghet groet,
665
Die ghegraveert es ende claer 3).
Dies suver, men weet over waer,
Dat de groene diene draghet
Den corts ende twater verjaghet 4).
+ Hi es die vrouwen die sijn in pinen
670
Goet, ende maect waert ende seker den sinen.
+ Sacreertmenne, hi verdrivet noch
Quade gheeste ende elfs ghedroch.
Van selvere sal sijn sitten sijn,
Van goude anders niet tfingherijn 5).
| |
| |
675
Grote meesters die visieren
Daermenne vint ghedropelt al roet,
Daer es hi van crachten groet;
Ende swilc es roet in der ghebare,
680
Al oft gheslepen tegle ware 1),
Een jaspis es van sulker maniere,
+ Die wast int voerhoeft van den esel,
+ Alsmen waent, hart als een kesel,
685
Lelic ende van vaerwen wit:
V jaer draecht hine, willen si weten,
Hi es goet jeghen venijnde beten.
Sijn pulver jeghen venine
Men scave sijn pulver met ere vile,
Ende ghevet ter selver wile
Met watre drinken, et doet vrede
Hebben saen jeghen den rede.
695
Men vint oec, dat es bekent,
I. aspis dat quade serpent
In jaspen ghedaen menech een 2),
Die doeghet anheeft menech een.
Jacinthus es een steen wel scone,
700
Blauwer dan die calerdone 3);
In clare lucht so es hi claer,
In donkere donker, dat es waer.
Van middel vaerwe so es hi best.
| |
| |
Swart 1) es sine nature ghevest,
705
Datmene graveert met dinghe enghene
+ Sonder met adamas splintere allene.
Sere cout es hi talre stont,
Ende alre coutste in smenschen mont.
Hi maect enen bliden sin;
710
Bescermenesse ende goet ghewin
+ Es hi den ghenen an die hant,
Die verre gaet in vreemde lant.
Goet es hi sere jeghen plaghe
Ende jeghen venijn ende serpents slaghe.
715
Hi maect lief, horic bedieden,
Den mensche Gode enten lieden.
Ethiopen gheeft ons desen,
Also als wijt bescreven lesen.
720
Seghet Ysidorus over een,
Ghelu na suffrane ghedaen,
+ Een deel claer licht sonder waen 2),
Die hem sochte wriven laet.
Ist datmer mede wevet ende begaet
725
+ Een cleet, en can gheen vier ghewinnen,
Maer et gloiet als die vlamme binnen 3).
Somwile ghelijct hi alune;
Verdrijft hi met sire cracht.
730
Een derde es dien men beter acht,
Als een wit kesel ghedaen,
Die verdrivet, doetmen verstaen,
Die swere die carbonkel heet,
Ende socht sine hitte ghereet 4).
| |
| |
735
Sieken oghen ende die tranen
Die quijt hi van groter banen 1);
Ghepulvert, alsmen weten doet,
Es hi jeghen ronge goet 2).
Iris ghelijct den carstale,
740
Lanc ende met canten ghemaect wale 3).
Laetmen die scine van der sonnen
In een huus daer doer ronnen,
Enen reghenboeghen an die want.
745
Jeghen blexeme es hi goet.
Die scoenste vintmen, des sijn wi vroet,
Ter doder zee 4), dus horewi lien,
Ende int gheberchte van Lombardien.
In Almaengen vintmense mede
750
In roetsen in stenegher stede.
In Lybia een wonderlec steen.
Alst ghevallet teneghen stonden,
Dat beesten vlien voer die honden,
755
Natuere leertse daer te vliene,
+ Als te hem diene van messciene
Al besceermet voer die honde,
Want en es die hem ghescaden conde 5).
Ligurius es een steen diere,
760
Die coemt van linx den diere,
Van sire orine dat et laet,
Also alst hier voren staet
| |
| |
In den boec van den dieren 1).
Linx pleghet ere manieren,
765
Alst sine orine maect te hant,
So worptet daer op dat sant,
Om dat benijt des menschen bate;
Maer niet en diet hem die ate,
Dies daer verhaert so te stene 2),
Roet ende een deel bruun der mede.
Plinius seghet over waerhede,
Ghevaerwet als die carbonkel steen,
775
Maer dat hi nachts niet en es claer.
Lapidaris seyt over waer,
Dat hi es van vaerwen groene.
Nuttelec es hi te menighen doene,
Maer alremeest die den lechame
780
+ Bestopt hevet ende die mesquame,
+ Op datmene met watre dwaet,
Hi doet dat die mesquame tegaet 3);
Ende dien sine vaerwe es ontfallen,
Hi ghevetse hem weder met allen.
785
Paelgen trect hi ende ontfaet,
Ghelijc dat doet de ghegaet 4).
Ende heet sine 5) musselen diene draghen.
| |
| |
790
+ Solinus horic ghewaghen,
Dat die musselen zonder waen
Die si van den douwe ontfaen;
Ende na dat die tijt es int jaer,
Donker roet of wit of claer
795
So es die margarita ghedaen.
Men hevet dat niet verstaen,
+ Datmen noyt in enech lant
Meer dan een te gadre vant,
Dies heetmen steen unioen 1).
800
Sin vaerwe es best in dit doen,
Dat hi wit es ghelijc alune.
Sine cracht es wit 2) int commune,
Datmer of mach maken doen
805
Dies cranker maghen goet,
Dus seghet Plinius, die was vroet.
Pays verleent hi ende vrede,
Ende ghevet grote ghesonde mede.
Hi maect den sinen reyne ghemoet,
810
Onder haer hovet als sijt ne voet 3).
Ghemenelike ende over een
Heitewi perle desen steen.
Als een isermael ghedaen.
815
Sijn nature es sulc ghemect,
Dat hi iser an hem trect,
+ Ist datter een seilsteen si;
Maer esser gheen seylsteen bi,
| |
| |
So seghemen dat hies niet en doet 1).
820
Ter toeverien es hi goet,
Ende oec heeft hi ene cracht,
+ Wie hem dies ontsiet te vele,
Dat sijn wijf met andren spele,
825
Sal hi legghen den magnet,
Alsie slapende leghet sochte 2).
Es si van reynen ghedochte,
+ Si sal slapende als ende als
830
Haren man nemen om den hals.
Die onghetrouwe sal met allen
Neder van den bedde vallen.
Dese steen die maect den vrede
Tuschen vrouwen ende mannen mede.
835
Ghewreven ende met melke begaet
Es hi goet hem diet water laet 3).
In India lesic datmen vant,
+ Ende in Tragoditen lant.
Ysidorus seghet int leste,
840
Dat die gheleuste sijn die beste 4),
Ende dat hi glas ende yser bede
An hem trect wel gherede.
Menfites dat es een steen,
845
In Egipten, ende es wel naer
| |
| |
Roet als vier ghedaen, dats waer.
Desen steen wrivemen te sticken,
Ende minghet met aisine dicken,
Ende ghevet nutten tien tiden
850
Diemen bernen sal of sniden,
Sone ghevolensi quaet no goet,
855
Donker groene zonder waen 1),
Een deel na die miraude ghedaen,
Dese steen besceermt, dats waer,
860
Voer onghevalle in menighe stede.
Medus es een steen van Meden
Met en lettelkijn groenheden.
+ Met vrouwen melke, horic ghewaghen,
Die een knapelijn heeft gedraghen,
865
Salmense malen, men sal mettien
Blinden weder gheven haer sien.
Wrijftmenne met water, so es hi quaet
+ Hem diere mede sine oghen dwaet:
Hi verliest bede sijn oghen.
870
Drinct hijt, hine can niet ghedoghen,
Noch ontflien noch ontscuwen,
Hine moet sine longhe spuwen 2).
| |
| |
875
Ende es ghevaerwet ende ghedaen,
Ende van der grote, sonder waen,
Dat eens menschen naghel si 1).
Aldus seghet die glose mi,
+ Die ons die bible ontbint,
880
Die doeghet diemer an vint:
Jeghen scoerve es hi goet, dats waer,
Ende hi maect dat anschijn claer,
Ende riect doerwel, alsmen seghet 2),
Alsmene op die colen leghet;
885
Ende die sijn oghen hevet quaet,
Men legghene daer op, hi gaet
Sonder quetsinghe tonghedure,
Ende purgiert die nature 3);
Ende dit es te wonderen wel,
890
Want men seghet int bispel:
Toghe es een herberghe clene,
+ Et en ontfanghet gaste neghene.
Swart es hi meest over een,
895
Ende ghetafelt some met witten,
Some met blauwen, die wel sitten 4).
Hi maect sinen draghere coene;
In slaepe es si van goeden doene,
Want hi verdrivet serichede
900
Ende elfs ghedroch ende sulke ding mede.
Maer dits te lachteren als ende als,
Es datmenne draghet an den hals,
| |
| |
+ Dat hi maect orloghe ende strijt,
Ende vele spuens talre tijt 1);
905
Maer dese quaetheit hi beghevet,
Alsmen sardius daer bi hevet 2).
+ Ostonius of ostolanus 3).
Es een steen, heet aldus.
910
Patroene ende bescermer der dieve,
Want diene draghet hi bedect dien,
Datmenne niet en can ghesien:
Also verdonkert hi haer siene 4).
Dit es wonder van ghesciene:
915
Des draghers oghen maect hi claer,
Dat hi siet verre ende naer.
Sine vaerwe swighet tghedichte,
Om datmene niet ne vint lichte.
Orites es een steen groen al,
920
+ Goet es hi jeghen ongheval 5).
Sulke vintmen swart ende ront.
Die van venine es ghewont,
Netten in olien ende striker op desen,
Hi sal te hant wel ghenesen.
925
Een derde es na iser ghedaen 6),
Die doet vrouwen kint ontfaen,
Ende draghense kint sonder waen,
+ Pirides7) of peridonius
930
Es een steen ende heet aldus,
| |
| |
Blont, alsmen over waer hout,
Ende some ghedaen na den crisout
In groene in die ghelike 1).
Dese gheneset daertitike;
935
Ende es nochtanne te wonderen mere,
Ist datmen desen duwet sere,
Dat hi smenschen hant bescout:
Soetelike wil hi datmene hout 2).
Panthera dats een steen ghedaen
940
Van menigher vaerwe zonder waen,
Ghenoemt na panthera dat dier,
Dat van scoenheit es so fier.
+ Die desen draghet, hi scauwen ane
945
So sal hem die dach al duere
+ Ten besten gaen sijn aventuere.
Verwoethede doet hi ghenesen.
Uut India brinctmen desen.
Alse menighe virtuut men hem ghevet,
950
Als hi menighe vaerwe hevet.
Prassius es een steen al groene,
Schone ende goet te ghenen doene,
Sonder van vaerwen allene;
Wantmen vercoepter menich ene
Maer dicker es die vaerwe sijn.
Pirofilus dats een steen,
| |
| |
960
Dustane dinc of doet verstaen:
+ Hi sprect: mans herte die met venine
Ghedoet es, of met sulker pine,
Als herte evele es, blivet doet,
Datmen altoes in een vier groet
965
Sijn herte verbernen niet en can 1).
So salmen des mans herte legghen
In een vier, dit es sijn segghen,
970
Ende die steen heet pirofilus,
Die hevet sonderlinghe macht;
Want hi sinen man bewacht
Van donre ende van blixeme mede,
Ende maect lantshere talre stede
Ende hi besceermet die gadoet,
Want wien in die hant hevet bloet,
Hine rijt nemmermeer sonder waen,
980
Die steen en si van hem gedaen;
Maer in evele ende in pine
Staet hem eenparleec te sine 2).
+ In der serpenten boec so es
Geschreven van Aristoteles,
985
+ Dat Alexander desen droech
In een cledekijn diere ghenouch
Talre tijt sinen live na;
Ende doe hi keerde van India,
Soude hi hem doer sine bate
| |
| |
990
Dwaen ende baden in die Eufrate.
Daer dedi van hem ghemene
Dat purpur cledekijn metten stene.
Een serpent quam daer ghereet,
Dat den steen uten clede beet,
995
Ende spuweden in die riviere.
Gheleu blauwe es sine maniere 1).
Saphirus es een edel steen,
Hemelblau es hi over een.
Die beste comen van Indi,
1000
Nemmermeer doerscinen si 2).
Den lechame es goet datmense draghet.
+ Hitte van binnen hi verjaghet,
+ Hi doet oec dat sweet verdroghen 3).
Sere goet es hi den oghen,
1005
Die voerhoeftswere doet hi ghenesen,
Jeghen ronge mach niet beter wesen 4).
Dat swaer evel gheneest hi, dats mere,
Dat heet Noli me tangere;
Maer hi ontfanghet al daer mede 5).
1010
Jeghen nijt ende boeshede
Es hi nutte ende jeghen vaer;
Te paise es hi goet over waer.
Maer diere wille op hebben ere,
Moet hem houden reyne sere.
Tonser Vrouwen, heet Ampu 6),
| |
| |
Maer hem die meneghe, alsmen seghet,
Maer some vintmense ghedaen wale
Die sijn van doegheden bekent.
+ Sijn ghemanc mettien robijn 1);
+ Dat seghemen dat die besten sijn.
1025
Smaragdus es der mirauden name,
Van groenre vaerwe bequame.
Men vintse sere menighertiere.
Comen uten lande van Cyten,
1030
Daer voghel gripen daer om verbiten
Lieden diese hem willen stelen.
Engheen volc en cansi bet ghestelen 2)
Dan liede, die heten Arimaspi,
Ende maer een oghe hebben si,
1035
Dat voeren hem int hovet staet.
Si vechter omme, hoe soet gaet,
Ende nemense hem met crachten.
Maer voer valschers elc hem wachte:
Si sijn te conterfetene goet.
1040
+ Maer die den goeden hebben moet,
Hi moetene hebben harde claer.
So groene es hi, dat al openbaer
+ Die lucht, die es bi den stene,
Groene mede scijnt ghemene,
1045
So dat no weder sonne no scade
| |
| |
Hem en deren in ghenen rade 1).
Waerdelike moetmene draghen,
So can hi tgrote evel verjaghen,
Ende hi maect die oghen claer.
1050
Lief maect hi sinen here, dats waer,
Ende hi meeret taerdsche goet.
Oec es hi den ghenen goet,
Die besoeken heimelichede 2).
Tempeest verdrivet hi mede.
1055
Luxurie coelt hi; diene sal draghen
Moet reine sijn, horic ghewaghen.
Sardonix es een steen hart,
Roet ende wit ende swart,
1060
Van onix ende van sardius,
Van hem drien ghesondert ware.
Nuttelec es hi ende orebare
+ Die misselec es in sinen sin,
Want hi verlamenteerten daer in 3).
1065
Hi doet stelpen menstrua.
Coemt hi; haer som sijn ghegraven,
Ende die sijn meest waerd van haven.
1070
Een steen na roder aerde ghedaen.
Bloet stemmet hi, daer hi es mede,
| |
| |
Ne doet onix ghene felhede.
Sulke wanen dat dese steen
Ende corangeline sijn een.
Es een steen dien men in Saviots vint,
+ In een eylant in die Zuut zee.
+ Na sine groete weghet hi me
Dan mach ghedraghen sine ghewout.
1080
Met hem polliertmen gout.
Hi paisiert des menschen sin;
Maer een quaetheit heeft hi in
Vrouwen, diene hebben, als wijt horen:
Hine laet hare vrucht niet sijn verloren 2).
1085
Siries, als ic hore lien,
Ysidorus, die niet nes sot,
Seght dat hi in watre gheheel vlot,
Ende hi sinct, es hi tebroeken 3):
1090
Dit sijn wonderlike sproeken.
Succinus dats dammersteen.
Dat et sap van pijnbome si,
Ende daer uut rinnet, ende bedi
1095
So verhartet tenen stene.
Dit vintmen groet ende clene.
Men macht met wriven waermen so 4),
| |
| |
Et heeft op caf ende stro.
Sijn roec, dats over waer bekent,
1100
Vliet bi naturen elc serpent.
Vrouwen die in pinen gaen
+ Es die roeke goet ontfaen.
+ In Goten vintmen dese stene
In someghen watre ghemene 1).
Een utermaten diere steen,
Purperin roet, groene ende wit.
Si draghen die grote slecken 3).
1110
Wi horen wonder drof vertrecken,
Dats dat hi leert te ghesiene
Dinghe die sijn te ghesciene.
Die weten wille wat sal ghescien,
Pense dit of dat van dien,
1115
+ Coemt dan iet in sinen moet,
Dat sonder twifel ghescien moet,
Et blivet so vaste in sijn ghedochte,
Dat hem niemen uutbringhen mochte 4).
Metter maen in elke maent
1120
Wast sine cracht ende waent.
Ter manen ontfanghen, zonder ghile,
Gheduert die cracht ene wile;
Ende al wassende, sonder saghe,
Gheduert die cracht toten middaghe.
1125
+ Alsi waent moet die cracht vlien 5).
| |
| |
In viere en mach hem niet messchien.
Tusschen vianden maect hi vrede,
Isike gheneest hi mede 1).
Topasius hevet grote ghewout,
1130
Een steen es ghedaen na gout,
Utermaten cout van naturen,
So datmen seghet in scrifturen,
Dat hi een vat, datmen siet wallen,
Vercouden doet entien walme vallen.
Hem die van spenen es verswaert 2).
Gramscepe ende onsuverhede
Verdrivet sine moeghenthede.
1140
Heeftmen dicke vonden desen.
+ Hier endic die wort van den stenen.
Ets waer, van andren somech enen
Vintmen lichte in andren boeken,
Maer hier in mijn ondersoeken
1145
+ Sone vindic ander bescheet,
Daer ic of dorste dichten ghereet.
Nu suldi horen voert bedieden
Van den stenen, dies vele lieden
Wondert, hoemense maken mochte,
1150
Wat cracht ic daer of besochte;
Maer so watmer of seghet,
+ Ic en rade niet, datmer an leghet
Te vasten waen, no min no meere,
Maer allene in onsen Here,
1155
Diet alle nemet ende ghevet,
| |
| |
Sulke es die utewaert coemt,
Ende sulke stene sint diemen noemt,
1160
Die inwaert sijn ghegraven dan
Heetmen inghegravene stene.
Dese hout tLatijn in al ghemene.
Hoert den waen van desen dinghen,
Als ons quam van den ouderinghen.
1165
In wat steen, als ict vernam,
+ Ghemaect staet lyoen of ram,
Jof sagittarius, dats bekent
Een steen emmer van Orient.
Hi es goet jeghen den rede,
1170
Ende doet den man ghemint sijn mede.
Hi gheneest die twater heeft in,
Ende hi ghescaerpt enen sin,
Ende maecten gheraect van spraken
Ende seker van sinen saken 1).
1175
Die steen die den stier in draghet,
Jof campitorium 2) of die maghet,
Dien seghtmen sere cout wesen,
Ghesacreert ende belesen 3).
Daer du ghevenijns in sies 4),
1180
+ Jof aquarijse, ghelove dies,
Hi es goet jeghen den vierden rede,
Ende ghevet die bate mede,
| |
| |
Ende jeghen die jucht dies ghelike,
1185
Ende oec jeghen den derden rede.
+ Ghesacreert heeftmense mede.
Vinstu ghegraveert enen man,
In die rechter hant een sekele dan,
+ Die ghevet grote moeghenthede
1190
Alle daghe van wassene mede 1).
Vinstu staende, des ghelovet,
Enen man ende eens rams hovet,
Hi maect sijn draghere lief overal
Met lieden, met beesten deer al 2).
Ghemaect enen ghewapenden man,
Of ene maghet, zonder waen,
Ende dan in die hant een rijs,
1200
Hies ghesacreert in alre wijs 3)
Ende goet jeghen ongheval.
In wat stene men vinden sal
Sonne ende mane ghegraveert,
1205
Vinstu ghemaect enen man,
An die voete ghevloghelt dan,
Ende een roede in die luchterhant,
Ende een serpent daer omme gherant 4),
+ Die maect sinen draghere ghesont,
1210
Vol gracien ende wijs talre stont.
Alsmen ghemaect siet enen man,
Een palme in sijn hant nochtan,
| |
| |
Hi ghevet sinen draghere seghe
Ende lief met prensen alle weghe.
1215
Vinstu ghemaect tenigher stonde
In stene jaghers of honde,
Jof heert of hase, hi doet ghenesen
Van frenesien, als wi lesen.
Daermen in een serpent vint,
1220
Ende men op sijn ric oec kint
+ Ene cruke, ende enen raven
Op sinen staert 1), hi maect van haven
Sinen draghere rijc ende vroet,
Ende quade hitte hi tempren doet.
1225
Waer so een scip met zeile in staet,
+ Dats der coepman toeverlaet,
Wantet ghevet hem gheval.
Met enen swaerde enen man,
1230
Dats die seghe gheven can.
Daermen in siet staende den aren,
Die behout die here te waren 2).
Daermen in vint enen swane,
Die quijt die swarte quartane,
1235
Ende hem dien die jucht verswaert 3).
Darmen in siet een ghevloghelt paert,
Hi es goet in wighe ende in tornoye,
Hi hout die paerde van vernoye 4),
Ende hi gheeft dapperheit ende moet.
| |
| |
1240
Saghstu steen daer wijf in stoet,
Al omme ende omme wide ghehaert,
Die hande hanghende nederwaert,
Ende trianghele op haer hovet 1),
Sittende in enen setel, dies ghelovet,
1245
Die ghevet troest ende ruste mede
Na aerbeyt ende siechede.
Heefstu oec ghemaect ghesien
Enen man knielende op die knien,
1250
+ Jof een ander wonderlec dier,
Hi ghevet in allen striden seghe:
Ghevaerwet wil hi sijn alle weghe 2).
Vinstu in enen steen twee laren 3),
Ende tusschen hem een serpent te waren,
1255
Hi maecten behendich diene hout,
Bequame den lieden, staerc ende stout.
Dus verre sach ict in Latine 'staen,
Der ouder vroeder liede waen,
Die ic algader niet versteke,
1260
+ Noch over rechte waerheit spreke,
Want men vint der auctore niet,
Daerment of bescreven siet 4),
+ Voert verneemt ende verstaet wel,
Dat een philosophe, hiet Tochel 5),
| |
| |
1265
Een Juede, die hier volghet naer,
Van taelgenus scrijft al over waer,
+ Ende seghet oec al sonder spel,
Dat die kinder van Israhel
Dit maecten ende van desen dinghen,
1270
Doe si doer die woestine ghinghen.
Nochtanne seyt broeder Alebrecht,
Dat hi niet en raet over recht,
Datmen desen sal al gheloven,
Maer Gode allene van daer boven.
1275
Alsmen in jaspen ghesien can
Met enen schachte enen man,
Ende met enen scilde mede,
Onder sinen voeten daer ter stede
Een serpent, die hevet macht
1280
Jeghen al datmen viande acht,
Daer du in sies den vlieghenden man,
Dies goet te comenscepe dan.
Een wijf, die enen voghel hout,
1285
Ende in dander hant enen visch draghet,
Hem es hi goet die boetscap draghet 1).
Ist datmen tortelduve vint
Met enen telghe, hi woert ghemint
Van der werelt al ghemene,
1290
Die draghere es van ghoenen stene.
+ Daermen in enen steen bekent
Den sagittare ende een serpent,
Als of si onderlinghe streden,
Die hevet macht te maken vreden.
| |
| |
1295
Vintmen in enen witten steen
In die hant een spieghel, nu goeme,
In dander den telgh van enen boeme,
+ Die wille staen in goude fijn
1300
Ende in die hant beloeken sijn.
+ Sulke cracht seitmen van dien:
Hine laet sijn draghere niet sien.
Een cruce staet, hi es van den doene,
1305
Dat sijn draghere niet en mach
Verdrinken noch nacht, noch dach.
+ Moghestu in enen steen bekinnen
Een basiliscus met ere merminnen,
Diene heeft ghetroest hem seker te sine
1310
Onder beesten van venine 1).
Maerke, die oyt in stenen vant
Enen man, ende in die hant
Van enen viant die ghedane,
Dus ist ghescreven, ic wane,
1315
Ghehornet ende ghevloghelt bede,
In dander hant een serpent gherede,
Onder sine voete enen liebaert,
Boven dese figuren opwaert 2)
Boven staende sonne ende maen,
1320
Dese begaert in lede te staen 3).
Hier mede men duvele so verzaghet,
| |
| |
Dat si segghen watmen hem vraghet.
Vinstu in den jaspe enen man,
Een bondel gras op den hals dan,
1325
In silvere moet sijn sine stede.
Hi leert kennen alrehande siechede,
Ende stemmet bloet in elker stede,
Ende ghevet erehande waerdichede 1).
Desen, als ict bescreven vant,
1330
Droech Galienus an sine hant.
Vinstu in enen swarten stene
+ Enen man staende, als ict mene,
In sijn rechter hant ghedreghen
Een sceptrum, als coninghe pleghen,
1335
Op die luchter hant enen voghel,
Wide ondaen elken vloghel,
Enen cocodril onder die voete,
+ Hi draghet gherechte boete
Jeghen des viants toeverie,
1340
Ende verdrivet sine partie,
Daer si die liede hebben beseten 2).
Droech dustanen sonder waen,
Ende hi wil in ysere staen 3).
1345
Vinstu in enen swarten steen
Enen man sittende over een
Op enen lupaerde, ende hout een riet,
Dese laet quade besten niet
+ Sinen draghere coemen an.
1350
Vinstu ghemaect enen man,
| |
| |
Enen hase in sijn rechter hant,
Een roede in die luchter, es bekant,
Van goud sal sijn sine stede.
Hi hevet macht te gheven vrede
1355
Ende seghe int ghedinghe.
Ne ghene beeste in sonderlinghe 1).
Pleghen te hebben desen steen.
Alsmen in enen steen vinden can
1360
Op thovet enen ghecroenden man 2),
Ende hi in die rechter hant hout
Een sceptre na sconinx ghewout,
In die luchter hant een palmerijs,
Onder sinen voeten of stoel of lijs 3),
1365
In goude salmen desen draghen;
Want hi doet ere bejaghen.
Neghene ding bestaet hi mede
Na Gode, na wetachtichede,
Hine comets over, wiet over een 4).
1370
Alsmen vint in enen steen
Enen boem, ter rechter siden dan
Een wijf, ende enen man 5),
+ Die versoent, al sonder blijf,
Werringhe tuschen man ende wijf.
1375
+ Alsmen in enen stene siet dan
In die rechter hant enen man 6)
| |
| |
+ Een lampe, in die luchter hant
Eens wijfs hovet, als ict vant,
Soes hi die vrede jaghet;
1380
Maer diene over hem draghet
Als hi slaept, seghet tghedichte,
Menne can hem niet ghewecken lichte.
Die in enen steen vint, leesmen hier,
Enen ram ende enen stier,
1385
Hi es goet enen taleman 1),
Ende hem die twater heeft nochtan.
Vintmen enen man, alsmen ghewaghet,
Die in die hant een sekele draghet,
Die bejaghet gracie ende lieve.
1390
+ Alsmen vint, segghen die brieve,
Enen man ende in die hant ene roede,
Dies herten goet van overmoede 2).
Enen man ende een horen om den hals,
1395
Dies goet jeghen verwoethede
Ende jeghen faucomen mede 3).
Enen steen half osse, half man,
Die ghevet ende staerct den sin
1400
Tallen dogheden int beghin 4).
Vintmen in stenen, als wi horen,
Een hasekijn met langhen oren,
Dies goet jeghen der beesten doen.
| |
| |
Vintmen in enen steen enen boem,
1405
Hi es goet jeghen die drope over een 1).
Alsmen vint in enen steen
Enen capricornen ende enen aren,
Hi es goet in coemanscep, te waren.
Alsmen den dromedaris vint,
1410
Ghesparseder manen of dade wint 2),
Vrientscap tuschen wijf ende man.
+ Alsmen in enen steen weet
+ Een wijf ende op thovet een cleet,
1415
Ende omtrent die hande mede,
+ Dies goet jeghen moethede.
Sietmen in enen steen nochme
Een tortelduve ende jonghen twe,
1420
Ende nuttelec in stoerm zeevloet 3).
Men vint ghescreven in hem somen
Enen voghel met ere bloemen
In sinen bec, dies nuttelec sere
1425
Alsmen in enen steen siet dit:
Enen man die op enen stoel sit,
Gecroent ende die hande ondaen
Te hemele waert, ende dan staen
Hem vieren, die sijn sitten draghen,
1430
Nem datmen di sal ghewaghen:
+ Dats mastijc ende terebint,
| |
| |
Ende lech onder den steen ghint
In een selverin vingherijn,
Ende dat sal also swaer sijn
1435
XII waerven als die steen;
Lecht onder dijn hovet al in een,
Di sal dromen die selve ding,
Ende die du pensdes ende wilt,
1440
Doe alstu di wakende hilt 1).
Alstu gheminghet sies over een
In den jacinct enen witten steen,
Ende in den witten dan een paert,
Die steen es te gracien waert
1445
Ende glorien ende eren niet clene.
Als du vints in enen stene
Een scumende paert 2), ende dan
Daertoe met ere ceptren enen man,
Hem, die boven liede hevet macht,
1450
+ Es hi nuttelec gheacht.
Dits dat ic van stenen vant,
Diemen vint in menech lant,
Van hare cracht, van hare taelge;
Ende weet dat ic sonder faelge
1455
+ Dat ware dichte, sonder begheven,
Na dien dat ict vant bescreven.
Maer ghelijc als in eersten stonden,
Om ons vaders Adaems zonden,
1460
Omtrent waren bi naturen 3),
| |
| |
So verloren die diere stene
Hare cracht vele int ghemene;
Ende ghelijc oec als die man
Bi den doepsele versoent dan,
Ten state der onnoselhede,
Also doetmen stene ghenesen
Met worden, diemer toe can lesen 1),
Dat si van der eerster mesquame,
Ende van der smette ende van der plaghe,
+ Die si nemen alle daghe
Van onsen onreynen doene,
Comen van eersten paerdoene 2),
1475
Ende hem die moeghentheit coemt an,
Die si hadden eer zonde began.
Hier ent van stenen die tale.
Hoert voert van die VII metale.
|
-
-
1. V.A.W. Ghemeenlike. B. Gemeinelijc s.b. de s. - 2. B. Diemen vint. - 3. V.B. Bi der. - 5. V. Steenen. B. ut O. - 6. B. Ende uten lande dar omtrent. - Vs. 6 ontbr. bij V. en A. - 7. V.A. ne twivels diemen. B. Niman twivels dimen. W. twivels diemen. - 8. V.A. macht. B. Sine sijn v. herde g.c.W. ne s. - 9. B. seit. - 10. V.A. Dies ne ombeert s. negheen. B. Dies nontbert. W. Dies nombeert. - 11. V. hi ontbr., leesterre. B.H.h. hem d. leitsterre. - 12. V. ondire. B. niet dire. - 13. V.A. redenen ne. B. redenen c.n.W. redene ne c. - 14. B. Geproven d.c. datmen s. - 15. V.A. hiet l. - 16. B. bi ontbr. - 17. V.A. u bi n. nomen. B. u in ordinen nomen. W. nomen. - 18. V.A. comen. B. alsi bi namen comen. W.A.a. hier na comen. L. staen. - 19. B. van
C.b.c.W. Teerst in A daer na in B. - 20. B. Also vort no myn. W. Na dordine van den A.b.c. - Vs. 20 ontbr. bij L. - 21. V. Ametistus die i. eerst. A. Ametistus dien i. eerst. B. Ametistus dien ic ierst. W. dien ic eerst. - 22. V. ypolette. - 23. V.A. daermen. B. darmense.
-
1)
- Lees met de varianten: Ametistus, en in vs. 25: Ametisten. - N.R. Ametistus.
-
-
24. V.A.W. Dats d.b. sonder w.B. dats ontbr. - 25. V.A. ametisten. B. Sometisten s.W. amasticen. - 26. B. Geveruwet. - 27. V.A.W. Metten. B. Metten watere verkert. - 28. B. alsemen. - 30. B. Germenien hir. - 31. V.A. Mare d. ne s. ne bore d.B. Mar d. ne s. borediere. W. Mar d. ne s. bure d. - 32. B.W. No oec. - 33. V.A. Werder w. hi ware min. B. Ende der werde heft hi myn. - 34. B.D.c. die heft hi in. - 35. V.A.B. dronkenscap. W. dronkenscepe. - 37. V.A.A. dat es. - 38. V.A. Zwart so v.B. Swert soe v. - 40. V.A. seit men. B. seitmen o. over w.W. seghemen. - 41. V.A.B.W. figuren. - 42. V.A.W. naturen. B. gerechter naturen. - 43. B. Alse distorien. W. hystorien. - 44. V.A. Pirrus. B. Dattie c. Eneas. L. Pirus. - 45. B. Romine. - 46. V.A. achaet h. so r.B.E. achaet h. hi so rine.
W. had hi r.L.W. achiet. - 47. V.A. stont. B.W. stonden. - 48. V.A. instrumente. B. instrumente van der m. - 49. V.A.B. die middelt. W. die middele. - 50. V.A. Metter harper sittende. B.M. harre h. sittende s.W. Metter haerpe sittende. L. sitten. - 51. V.A. ne m.l. no clerc. B. ditte ne m.l. no clerc. W. ne m.l. no.
-
1)
-
N.R. Est autem quidam, qui est velut gutta rubei vini corrupta aqua.
-
2)
- Lees met de variant:
Werder ware hi, waerre min.
N.R. Carior esset hic lapis, sed maxima copia eius est.
-
3)
-
N.R. Apollo... cytharam manu tenens.
-
-
52. B. Mar dit. - 53. V.A. Desen s.B. stene verdriven. - 54. V.A. starc. B. Sinen d.d.h. starc. - 55. B. geeft. - 56. V.A.W. menighe. B. swarre. - 57. V.A.W. maectene. B. Ende maectene. - 58. V.A. den dorst. B. Ende wert seit dese b. - 59. B. clare. - 60. W. Houtmen. - 61. V.A. So riect. B. Ende hi r. suete alse. L. So ontbr. - 63. B. Doe. - 65. B. Alabastus. - 66. V.A.W. diemen. B.E.e.s. van varuen w. - 67. V.A. maket. B. Darmen v. af maket. - 68. B. Darmen diere s. - 70. B. Wertter. W. Ne w. - 71. V.A.O.D. ende Teben. B. Damas ende Teben. W. Ommetrent D. ende Teben. L.D. te T. - 72. V.A. Vintment. - 73. V.A. dat beste. B.W. Mar. - 74. V. Men seghet die steen es seghe vri. A. Men seghet de s. es seghe vri. B. Ende men seget hi es sege vri. W. Mar d.s.d. seghemen
m. - 75. V.A. Ende hi vrienscepe. B. Ende dat hi v.b. - 76. V.A. Hi diene. B. Hi dine. - 77. B. brachte Madalene. - 79. V.A. soe Jhesus. - 80. B. Daer hi lach. W. si at.
-
1)
- Lees met de variant: den dorst. - N.R. sytim sedat.
-
2)
- Noch in De Nat. Rer. noch bij Konrad von Megenberg wordt het albast behandeld. Verg. Vinc. Spec. Nat. L. IX, c. 16: ab Ysidoro inter marmora ponitur.
-
3)
- Bij Vinc., t.a. pl.: circa Thebas Egipcias et Damascum Syrie.
-
4)
- De lezing der varianten is in vs. 74-75 te verkiezen:
Men seghet die steen es seghevri,
Ende hi vrientscap bejaghet.
-
-
81. V.A.B.W. dat es. - 82. B. gedeilt was. W. ghetuert. - 83. V. Den a.A. Een a.B. Enen a. - 84. V.A.W. In talende. B. In alt ende v. Indi. - 85. V.A. Die v. aldaer. B.D.v. dar. W. Die. - 86. V.A. rootsen v. cristale. B.r. kerstale. [...]. rootsen. - 87. V.A.B. kerstale. - 88. B. Mar niet geveruwet al d.n.W. Mare. - 89. B. Maer een deel na datmen gemelt iser s. - 90. V.A.D. ne m. - 91. V.A.W. no m.s. neghene. B. no m. slagen gene. - 92. V.A.W. buxs bloede. B. Sonder m. bucs bloede. - 93. V.A. Warem rinnende uter wonden. B.W. lopende ut ere wonden. W. Warem rinnende. - 94. V.A. scuert, stonden. B. Dar af scort hi in corten stonden. W. scuert. - 95. V.A. splenteren. B. splinteren. - 96. V.A. Snijtmen e. ghegraveert. B. Snijtmen e. gravert w.L.W. Setmen. - 97. V.A. Dits de artste steen. B. herste s. dimen. - 98. A. meerre. B.D. en es
merre n. en twijnt. W. merer. - 99. V.A. aselnote. B. Datmen. - 100. V.A. dyamant. B. Selc desen diamant h.W.S.m. die d.d. hevet. - 1. B. seid, geeft. - 2. B. Dine over hem draget ende heft. - 3. V.A. Up d.h. dor vrienscap. B. dor v.W. vrienscap. - 4. V.W. en caf. B. Anders diet hi n.e.c. - 5. V.A. Ne d. hine si. B. Ne diet hi en ware a.b.W. Ne. - 6. V.A. Hi es die betert alsmen g.B. alsemen. W. die beter. - 7. V.A. Ist datmen. B. Eest datmenne. - 8. V.A.E. els d. vingerlijn. B.E. alse d. vingerlijn. L. vingherin. - 9. V.A.V.g. si g. al reene. B.V.g.g. si reine.
-
1)
- Lees in vs. 83 met de variant: Een adamas. - N.R. Est adamas in ultimis partibus Indie.
-
2)
-
N.R. hircorum sanguine recenter fuso calefactus scinditur. Lees met de variant: uter wonde.
-
3)
-
N.R. Hic lapis a quibusdam dyamas dicitur.
-
-
110. V.A. Dur. B Dor, steine. - 11. B. ademant. - 12. V.A. Tot. B.T.A. dat l. - 13. V. in ontbr. B. mede ontbr. - 15. B. Ende in die see die oec es. - 16. V.A. Philippis. B. Griken bi Philippes. - 17. V.A.B. den ontbr. - 18. V.A. ne c.V.c. wi o.B. Ende dies ne c. - 19. B. sciplide. - 20. V.A. Int water a.B.W. alse een die leitsterre nine s. - 21. V.A. die l.B. Wist h.d.s. die l. - 22. V. Ander. V.A. in der w.B. den ontbr. - 23. V.A.B. datse, L. dat si. - 24. V.A. bekeert. B. war s.s. bekert. - 25. V.A. die h.l.B.D.s. es h.l. - 26. B. Nuttelijc te t. - 27. B. geft. - 28. V. sine v. ende d.A.v. ende d.B. dine d. - 29. B. verstect. - 30. B. oppenbaert. - 32. V.A. Ist d.B. Alse enech
v. - 33. V.A. viant. B. viant es. - 34. B. wiltmen. - 35. V.A. arme. B. Ter luchter hant. - 37. V.A. Albesten. B. Albesteen. - 38. V.A. Archadia. B. Archadie. - 39. V.A.A. yser roest g.B. Alse i. roest es hi g.
-
1)
-
N.R. huius vis maior perhibetur, si sedes eius cum in anulo ponatur ferrea sit, anulo tantum pro dignitate lapidis ex auro constante.
-
2)
- De tekst is in alle Hss. bedorven. N.R. et in ferraria que Philippis est. Doch Vinc. L. IX, c. 41, heeft een duidelijker lezing: Quartum producit ferraria vena Philippis. Waarschijnlijk zal de ware lezing zijn:
Ende in die ysermine die es.
-
3)
-
N.R. Sompnia etiam vana repellit et venenum fugat.
-
4)
- Lees met de varianten: yserroest. - N.R. coloris ferruginei.
-
-
140. V.A. Ontsteken. B. Ontsteken machmenne saen. - 41. V.A. nemmermeer. B. Mar nembermer in gerre manieren. - 42. V.A. Ne w.h. gheblusschet. B. Wert hi gebuscet. - 43. V.A. Dus. L. Die. - Vs. 143-150 ontbr. hier bij B., doch komen later na vs. 308 voor, en wel vs. 145-154. - 44. V.A. dits. - 45. B. vent. - 46. V.A. stene orientale. B. steen orientale. - 47. V.A. alse aluen. B. alse alun. - 48. V.A. sidijn. - 49. B.M.d. dat doet s.m. - 50. V.A. ontscaet blivet. B. onghescaet b. van den v. - 51. B. wert c. al oppenbare. B. wert clar. - 52. V.A. hi ghewassen. B. Alse ofte hi gewassen. In de latere variant: Gelijc oft gewassen w. - 53. B. (latere variant) eest j. sorcherie. - 54. B. (beide varianten) alle. - 55. V.A. Electorius. - 56. B. Die w.h.c. - 57. B. Ic gelovede onder minen o. - 58. V.A. voglen.
B. Hir v.i.d. vogle. - 59. V.A.V.d.g. van ere bone. B. Hi es v.d. groetter van ere bone. - Vs. 159 en 160 in omgekeerde volgorde bij L. - 60. V.A. na den kerstale. B. Gevaruwet na den kerstale. - 62. V.A. sijts ghewes. B. Dine i.d.m.d. des sijt gewes. - 63. V.A.H.l. hem g.d. comen. B.H.l. hem g.d. gaen. L. hem ontbr. - 64. V. proftmen. B. ofte. - Vs. 164 ontbr. bij L. - 65. V.A.B. wighe e.h.s. seere.
-
1)
- Lees met de variant: orientale. - N.R. lapis est Orientis.
-
2)
-
N.R. hoc lapide vestis serica perlita igni resistit. Lees met de variant: doet in plaats van dat.
-
3)
-
N.R. veneficiis resistit et magorum prestigiis.
-
4)
- Zie Nat. Bl. B. III, vs. 2087-2098.
-
5)
-
N.R. Cristallo prope similis, sed paulo turbacior.
-
-
166. V.A.B. pais e.e. - 67. V.A. vrai e.w. - 69. B. moten. - 70. V.A. den mannen. B. den mannen vrintscap. - 71. B. vordeel w. met bejagen. - Vs. 171-172 ontbr. bij L. - 72. B. Moetstune in d. mont. - 73. V.A.B. Absintus die es. - 74. V.A. adren dore. B. Dar wit aderkine in g. - 75. B. groette eest swar. - 76. V.A. Maectmen. B. Doetment i.v. iet d.w. - 77. V.A. blivet. B.b. hire na h. - 79. V.A. Te. B.T.j. fijn e. sere risen. - 80. V. hi h.l. verkiesen. B. wanen verlisen. - 82. B. Een steen also alse heet sijn lant. L. vantmense. - 83. V.A. Vindet d.h. Alabanda. B. Om dattet heet Alabondine. - 85. V.A. scone. B. Dire e. scone. - 86. B. gelikende. - 87. B. bat. - 88. V.A. verhoghet. B. Hi verhoget dat herte. - 89. V.A. Diese narenstelike. B. Dine nerstenlike besiet. - 90. V.A. Dits, prisene. B.
prisene. - 91. V.A. Andromada e.n. selver. B. Andramada e.n. tselver. - 92. V.A. vircante. - 93. V.A.B. Hart g.d. ademant.
-
1)
-
N.R. victoriosus est in bello, pacem reconsiliat. - Lees met de variant pais in plaats van prijs.
-
2)
-
N.R. facit gratum et maxime uxores maritis.
-
3)
-
N.R. valet illis qui paralisi sunt destituti.
-
4)
-
N.R. In regione Asye que Alabanda dicitur invenitur.
-
5)
- Lees in vs. 188 met de variant: Hi verhoghet. - N.R. exhilarescit animum in aspectu.
-
-
194. V.A.B. datmen. - 95. V.A. socht. B. sachtet d. minscen noet. - Vs. 196 ontbr. bij B. - 97. B. es si helpe. - 98. V.A. luxurie. - 99. B. oppenbare. - 200. V.A.C. als oft. B. Recht o. - 1. B. Nae den besten. - 2. V.A. claer. B. Sietmen na. - 3. B. onbesmettet. - 4. V. somighe berille. A. berille. B. Ende somen b. lettet. - 5. V.A. dier. B.A.b. diere g. - 6. B. Alse. - 7. B. alse die. - 8. V.A. Ghenat int water. B. int water te derre s. - 9. V.A. dore. B. dar dore. - 11. V.A. Doden. - 12. V.A. dinghen. - 13. V.A.B. lichter n. - 14. V.A. seitmen i.d. scrifturen. B. seidmen i.d. scrifturen. - 16. V.A. wan. B.v. van dan. - 17. V.A.B. Hi. - 18. V.A. Vrienscap. - 20. B. Ende hi
geeft. - 22. V. Alsmen int twater. A. Alsmen int watser. B. Alsemenne i. den watere dvaet. - 23. B. dar.
-
1)
- Lees met de variant: van lichter naturen. - N.R. bullituram arboris siccam accendit.
-
2)
- Lees met de varianten: wan. - N.R. glandes qui ex malis humoribus colliguntur.
-
3)
- Vinc. t.a. pl. c. 48: Aqua ablutionis eius valet oculis infirmis. Waarschijnlijk te lezen:
Alsmense in sijn water dwaet.
-
-
224. V.A. die isschen e. chicken p.B. die versiekens p. - 25. B. Der leveren es hi oec g. - 26. B. Ende z. ende w.g. - 27. V.A. Neghenderande machmense v.B. Negerande machmense v. - 28. V.A. beste. B. beste, Enden. - 29. V.A. Boracxs d. die padde s. - 30. B. drien m. ofte. - 31. B. vromen. - 32. V.B. boec. A. bouc. - 33. B. wit some bruen. - 34. V.A. witte. B. witte c.s. in den comuen. L. witste. - 35. B. Want hets. - 36. V.A. witte ontbr. B.W. hi alse. - 37. V.A. Hevet een m.B. Heft d. minsce menech. - 38. V.A. dien. - 39. V.A.E.s. en in. B.E. swelten dan in al geel. - 40. B. latets niweren een d. - 41. V.A. darm h. gaet dore. B. gaet. - 42. B. purgert. - 43. V.A.B. hi ontbr. B. ut. - 44. B.O. van s. virtut. - 45. V.A.m. ere o.B. ere
oegen. - 46. V.A. onderwile. - 48. V.A. bore f.B.D.d. en bore f. - 49. B. swert. - 50. B.E.v.p. niet h. - 52. V. Walsch heten die. A. Walsch heten dit. B. heetmen carpaudine. - 53. V.C. dat die s.A.C. dats die s.B. Carbuncalus dat es die s.
-
1)
-
N.R. que aqua, si in potum suscipiatur, rutatus tollit et suspiria.
-
2)
- Zie B. VII, vs. 334-346.
-
3)
-
N.R. Circuit enim intestina, et facta cura per inferiorem egreditur regionem.
-
4)
-
N.R. Gallici crapodinam vocant.
-
-
254. V.A. hevet negheen. B. hevet geen. - 55. V.A. diemen. B. Dien selssenten diemen. - 56. B. darmen af. - 57. V.A. hevet. B. heft alder. - 58. V.A.H.m. dien d. in d.n.B. Alse den d. maect hi clare den n. - 59. V.A. Daghes. B. Dages e.h. alse. - 60. V.A. Nachts s. ghevet. B. Ende nachts geft hi clarheit. - 61. V.A.W. der T.B. Libie der T. - 62. V.A. Vintmen. - 63. V. sijnre m.A. sine. B. Driehande es sine m. - 64. V.A.D. rechte ghelijct. B.D. vraie es g. - Vs. 265-270 ontbr. bij V.A.L. en W. - 71. V. Mer. B. Ende d. violettijn. W. violettin. - 72. V. so ontbr. - 73. V.A. warder. - 74. V.A. jaspe. B. jaspis oft. - 75. V.A.C. die es. B. dat es. W. Calcedonis. - 76. B. alse in e. - 77. V.A.W. blawen enten c.B. enten. - 78. V.A. dorgate.
B. drogande. W. duergate. - 79. V.A. menne draghet a. ic v. B. draget. W. dragheten. - 80. B. Eest an h. ofte an h.W. Eist. - 81. B. dicke.
-
1)
- Lees met de variant:
Hi maect den dach in die nacht.
N.R. nocte magis lucet quam die, quia die quasi obscuratur, nocte vero in tantum refulget, ut noctis tenebras fuget.
-
2)
- Hier vangt het laatste gedeelte der Weener fragmenten weder aan, dat loopt van vs. 261-419.
-
3)
- Lees met de variant: Die rechte (of vraie) gelijct den viere. - N.R. prime speciei carbunculus nomen est.
-
4)
-
N.R. 2a vero species rubith.
-
5)
-
N.R. 3a autem balaustus vocatur.
-
6)
-
N.R. qui si pertusus sit et collo feratur.
-
-
Vs. 282 ontbr. bij W. - 83. A. hie. B. oec m. - 84. B.H. comende. - 85. B. Driehande. - 86. V.A.W. wijt. B. alse wijt. - 88. V.A.W. vinden wi. - 89. V.A. het. B. Dattet cruet. W. Dattet. - 90. V.A. up. B. opter. - 91. V.A.W. brinct. B. alsement i.d.l. brinct ut. - 92. V.A. Ontfaet. B. Soe ontfaet. - 93. V.A. Saerdaengen. B. Sardonien. - 94. V. dat c.V.A. niewer. B. dat crut e. niweren. - 96. V.A. Alf v.e.l. negheene. B. Half voete e.l. negene. L.H.v. lanc e. - 97. V.A.W. blexeme. B. blixine e. jegen t. - 98. V.A. Es dese steen n.v.B. Es dese steen n.v.B. Es dese steen nuttelike vereest. - 99. V. donderinghe. B. Des plegen doude ringe d. - 300. V.A. te ontbr. B. Dat c. breken. - 1. V.A. worpent upt velt metten s.B. opt velt metten s.W. worpent int velt metten s.L.
uut. - 3. B.E. alle o.b.h. siet. W. oliven bomen. - 4. V.A. om. B. alle om d.h. verdriet. - 6. B. Hets g. - 7. V.A.B.W. lichame. - 8. V.B. flumen. V.A. mescame. W. fleume. - Bij B. komen tusschen vs. 308 en 309 de na vs. 143 gedeeltelijk ontbrekende verzen voor. - 10. V.A. II varwen. B. varuwen. W. II v. - 11. V.A. poreide. B. Alse prosse s.e.h. grone. W. Alse.
-
1)
-
N.R. unde antiqui opinione ducti, cet.
-
2)
-
N.R. demonibus terribilis est.
-
-
312. B. met selken done. - 13. B. Alse o. goutdropelkine. W. of goutdropelkine. - 14. B. Selde vintmenne twaren. - Vs. 314 ontbr. bij L. en W., terwijl bij W. een regel is opengelaten. - 15. V.A. warder. B. des. W. dies de w. - 16. V.A.A. so c.B.A. van Endi soe comdi. - Vs. 317-318 ontbr. bij B. - 19. B. alse iman. - 20. B. swaluwe. - 21. V.A.e. niet dorhart. B. Hine es niet wel dore hart. - 22. A. Suelc. B. Selc e.r. selc es s.W.e.s. es s. - 23. V.A. Swalewe j. diene hebben. B. Swaluwen j. hebben. W. Swalewe. - 24. V.A.B. datmen. - 25. B. hebben in e. - 26. V.A.W. in. B. Si h. - 27. V. root. B. gedregen. - 28. B. Omder plieht d. neuwer m. - 29. B. hebbe. W. hebbene. - 30. V.A. Ende h.B. Ende h.d. es b.s. - 31. V.B. Ende die. A. Ende
de. - 32. V.A. draghen a. hir. B. Si dragene alsemen g.W. draghene. - 33. V.A. linin. W. linijn. - 34. V.A.W. ter selver s.B.T. rechter h. - 35. B. vent. - 36. V.A. Ist m.n. datmen wint. B. Eest nuttelike datmen b. - 37. V.A. linin cledekijn e. dese. B. dese es g.W. linijn cledekin e. dese g. - 38. V.A. comenscap. B. comescape. W. comansceep. - 39. B. dragt in vremden l. - 40. V.A. socht. B.G. sachti altehande. - 41. V.A. water. B. In watere. W. ghedwoghen.
-
1)
-
N.R. aureolis scilicet guttis micans et porri succo colore permixtus.
-
2)
- Lees met de variant: diene hebben inne. - N.R. pulli hyrundinum, qui lapidem in iecore suo portant.
-
-
342. B. donkere. - 43. B. brun r. - 44. V.A. Wille s.B. Wille h.s. gedregen s. - 45. B. Hi es dan g. jegen r. - 46. V.A.B. humure. W. ymure. - 47. V.A.B. Calcofanus hevet swarte. W. Carcofanus. - 48. V.A. Heeftene. B. Heften. - 49. B. clar. - 50. B. heescehede. W. heeschede. - 51. V.A.W. Alsmer m. ysere. B. isere an hem sleet. - 52. V.A. ludekijn. B. Suete ludekijn. W. ludekin. - 53. V.A.B. Cornelius die c. - 54. V.A. Pleghet d.r. gherne te s.B. Plegen donker gerne te s. - 55. B.G. oft g. vlesc w. - 56. A.A. Gramscap. B. Gramscap benemt hi oppenbare. W. Gramsceep beneempt. - 57. V.A.W. nesen. B. Dboet. - 58. V.A. Of uter w. alsment. B. Oft uter w. alsment. - 59. V.A. Stulpt. B. Steelt desen s.W. Stempt. - 60. V.A. hevet. B. Mest n. heft. - 61. V.A. hare. B. stelpene in har m.W.
helpene in haer. - 62. V.A. Alsi in kints bedde sijn te vernoie. B. Weltijt soe si te rechte vl. W. Sulctijt. - 63. V.A. steenen. B.W. steen. - 64. V.A. Ghegraveert daer. A. scrifture. B. Gegravert dar. W. Ghegraveert dat. L. dat. - 65. V. af. B. Hir naer af. W. naer. - 66. B. kindere. - 67. B.W. maecten i.d. wstine. - 68. B. grote p.
-
1)
-
N.R. aqua dilutus lumina clarificat.
-
3)
- Lees met de varianten: C. die corangeline. - N.R. Corneolus vel secundum quosdam cornelius.
-
4)
-
N.R. precipue in femina, dum fluxum patitur.
-
-
370. B. gruene seewater. W. groene. - 71. V.A. Ghelike. B. Dar toe na g.m. - 72. V. ghespaerct. A. spaerct. B. sparkende gelijc. W. ghelijc. L. spaert. - 73. V.A. Ist datmen. B. Eest datmenne. W. Eist datmen. - 74. V.A.B. verdrijft. - 76. V.A.D. ne w.w. ne w.B. Dine w.w.n. war. - 77. V.A. dore. B. Eest datmenre dore make. W. Eist d. duere. - 78. V.A. mer d. doe. B. dan doe. W. dan. - 79. V.A. up d.e. halse. B. Har d. op e. alsele. - 80. V.A. Hi v. desduvels baraet. B. Hi verjaget ter mede duvels b.W. Hi v.d. duvelen. - 81. V.A.B. wille. - 82. B. Gedregen s. spade e. bitide. - 83. V.A.W. coepmanne diene. B. dise v. - 84. V. Bringhen. B. Bringense ut. - 85. B. seitmen. W. seghemen. - 86. V.A. Is v.B. Es v.o. ise een s.L. Es ontbr. - 87. V.A. spreict. B. Mar j. dit seit S.W.
Mar. - 88. A. cristale. B. seit d. cristale. - 89. V.A.A. meer n. ne v.A. hijs. B. Alst niet en. W. Alst n. ne v. - 90. B. hir af. - 91. V.A. Wrivetmen. B. Wrive. W. Wrijfmen. - 92. V.A.E. m. drinken g.d.B.E. menne dr. geve d. - 93. V.A. dien de. B. dien dat m.W. dien. - 94. V.D.h. dan seghe sine c.A.D.h. dan seghe sine craft. B.D.h. an hem die c.W. soke. - 96. B.E.g. dien wee d.
-
1)
-
N.R. auro micans et scintillans ut ignis mari similis est.
-
2)
-
N.R. circa nocturnos timores tutela est portantibus.
-
3)
- N.R. si.... foramen repletur setis azini, demones exterret.
-
4)
-
N.R. dicit cristallum reperiri in aliquibus partibus mundi, ubi numquam gelu vel glacies fuit.
-
-
397. V.A. in sinen d.B. in sinen done. - 98. V.A.G.g. of latoene. B. oft latoene. W. den ontbr. - 99. V.A. Scoenst e.h. in die m.B. Scone e.h.i. die margen s.W. Scoenst. - 400. B. Oude boke. W. boeken. - 1. B. Dattie s.d. were. - 2. B.J.d. bettere h.W. dien swaren. - 3. B.E. ogen can hi g.m. - 4. B.D. heet s. - 5. V.A.D. oec h.B.D. oec h. den r. - 6. V.A. Draghene i.d.h. hem m.B. Dragene in sine h.W. Draghene. - 8. V.A. Ist datmen. B. Eest datmenne te pulvere. W. Eist d.t. pulvere. - 9. V.A. gheneset scuerve. B. benemet scoreft seer. W. scuerfte. - 10. V. Sulken vintmen noch meer. A. Sulke vintmen noch meer. B. Selc so vintmen meer. W. Sulken vintmen. - 11. B. Gevaruwet d. vier onsiet. - 12. V.A. Ende die de heete manne v.B. Ende hi die h. manne v.W.E. die h. - 13. B. Dien v.g. in selke s. - 14. V.A. gheswellighen. B. Hen dien swellen die
lede. - 15. V.A.B. Ende hi v. die w. - 16. A.W. mensche. V.A. nochtanne. B. menssce w. nochtanne. - 17. V.A. Cerannius. B. Cerannus. W. Ceramus. - 18. B. dondersteen. - 19. V.A. vallet. B. vallet m. blixien. - 20. B. Mar sueke d. wort. - 21. B. Mar allene vintmense in Almanien. - 22. B. Ende sonderlinge i.l.v. Spanien. - 23. V.A. Duudschen. B.D. Dutscen vintmen g. - 24. V.A. Spaenschen. B. Ende den andren.
-
1)
-
N.R. Crisolicus; bij Vinc. en Konrad v. Megenberg, 441: Crisolectrus.
-
2)
-
N.R. mitigat dolores frontis et oculorum ex calida causa.
-
3)
-
N.R. lapis si admoveatur igni statim corripitur, et rapta materia velud si fugeret ab igne resilit. - Lees in vs. 410 met de variant: Sulke vintmen noch meer.
-
5)
- Hier eindigen de Weener fragmenten.
-
-
425. V.A. canne. B.S.h. hes hi datmen niet w.L. cannen. - 26. V.A. ysere no mit. B. Gebreken can no m. isere no m.s. - 27. B.M.s. so war. - 28. V.A.D.d. ne s.B. donder scadet. - 29. V.A. hir. B. hir af. - 30. V.A. upt lant in z.B. Hi es onwerder opt lant dan in die see. - 31. B. Want d.s. - 32. V.A. sonderlanghe. - 33. V.A. Dracontides dats. B. Dragontides es war s. - 35. V.A.B. Hine es w.s. no g. - 36. V.A.E. men. B. Hen si datmenne h.l. utdoet. - 37. V.A. Dat doetmen m.d.d.B. Dan doetmen niet met cleine d. - 38. V.A. Liede. B. Liede d. sijn st. - 39. V.A. dat hol. B.M.d. wel metten d. - 40. B. Weltijt hi slaep hi doet d.s. - 41. B. thoeft. - 42. V.A. ute die ghumme. B. ut d. gimmen. - 43. V.A. ghumme. B.M.s. dat d. gimme. - 44. V.A. Es ontbr. B. Nuttelijc es j. al genijn. - 45. V.A. hare m.B. dartoe
hare. - 46. V.A.B. ghevenijnde. - 48. V. coninghen. V.A.c. orientale. B. Winnen d.c. orientale. - 49. V.A. hebber in ghenouchte. B. hebber i. genuchte. - 50. B. Clar s.s.e. berrende. - 51. V.A.B. Dyonisia. - 52. V.A.E. bruun s.B. brun.
-
1)
- Lees: Dracontides. - N.R. Dracondides.
-
2)
- Lees met de variant: Dat doetmen.
-
3)
- Lees met de variant: dat hol. - N.R. Audaces viri explorant draconis specus.
-
4)
- Wederom dezelfde dwaze lezing als in vs. 146, waardoor ons blijkt dat ons teksthandschrift op dictee werd geschreven. Lees: orientale. - N.R. horum insignibus orientales reges maxime gloriantur.
-
-
453. V.A. dropen dorsaiet. B. spotkinen gesait. - 54. V.A. Ist d. dese wrive. B. Ende d.d. wrive. - 55. V.A. hi r. alse w.B. watere hi riket alse w. - 58. B. Dit es d. - 59. V.A. Dyadochos. B. Dyachonos es gedaen. - 60. V.A. bril. B. berum. - 61. V. Alsmen werpt int twater. A. Alsmen werpt in w.d.B. werpt in watere. - 62. B.S.m. sonder belesen. - 63. B. dar. - 64. V.A.B. duveliker. - 66. A.B. wille. - 67. B. Mar comt d. cleine ofte g. - 68. B. Ane e. minsce die blives (?) d. - 69. V.A. craft. B. oppenbare. - 70. V.A.G.a.o. onghesiene w.B.G. oft ongesende w. - 71. B. doget. - 72. A. Naturlike. B. Naturlijc. V.A.B. die d. - 73. V.A.B. Emathytes dien m.c. - 74. B. Arabien. - 75. V.A.B. ghelijc. - 76. V.A. ghemenghet. B. aderen. - 77. V.A. ghemalen st. B. gemalen te
s.L. ghemaect. - 78. V.A. Int water g. hevet. B. In water ende geten d. - 79. V.A. ghonen. B. Es d.g. genuttet g.
-
1)
- Lees met de variant: Dyadochus. - N.R. Dyadocos.
-
2)
- Lees met de variant: duveliker. - N.R. efficit effigies dominum (l. demonum), ita ut det responsa petentibus.
-
3)
-
N.R. Hic si admoveatur corpori defuncti, amittit vires et quasi visibiliter mortem abhorret. - Vs. 470 is in alle Hss. bedorven, doch de ware lezing uit hoghe en onghesiene gemakkelijk te herstellen. Lees: oghesiene, d.i. blijkbaar.
-
4)
- Lees: Emathytes. - Vinc. t.a. pl. c. 68: Emathites lapis est dictus quia rubore sanguineus. Emath quippe sanguis est.
-
5)
-
N.R. coloris ferruginei.
-
-
480. B. spuwet. - 81. V.A. salt up. - Vs. 481-487 ontbr. bij B. - 82. V.A. Malen desen h.c.L. maken. - 85. V.J. de nose jof de w.A.J. die nose j. de w. - 86. V.A. Het. - 87. V.A. Jof. B. Oft men geve hem dat stof. - 88. V.A. der af. B. Dat hi slapen m. dar o. - 89. V.A. Ghelijc up d. nesegate. B. nesegate. - 90. V.A. up w. ghevet die b.B. Oft o.w. geven b.L. gheeft hi. - 91. V.A. stop het der v.B. stopt hi d.v. bloet. - 92. B. Alsemen. - 93. V.A. Doet het g. scoref. B. Hi doet g. scorft. - 95. V.A. sum. B. Eest d.s.s. af do s. - 96. B. Ende doe in enen colerum. - 97. V.A. maect het. B. Dat maect. - 98. B. Har s.g. dats w. - 99. B. Hi doet d.s. - 500. V.A. doot. B. vlesc. - 1. V.A. de s.B. den s. ut. - 2. V.A. Dustanich es. B. Dus gedaen e.s.
virtut. - 3. V.A.B. dat es. - 4. V.A. Diemen. B. Dimen vint. - 5. B. In n. dar d. aer in bruet. - 6. V.A. luttel iemen es so v.B. iemen es bevretd. - 7. V.A. weet wane. B. Wanen hine bringt alsi comt gevaren. - 8. V.A. hevet. B. twaren. - 9. V.A.B.E. andren s.
-
1)
-
N.R. qui fluxum habet sanguinis.
-
2)
-
N.R. bonbacina lana intincta eidem pulveri in aqua resoluto et naribus vel vulneri apposita sanguinem sistit.
-
3)
-
N.R. carnesque mortuas in vulnere crescentes pulvis eius corrodit et tollit.
-
-
510. V.A. lothert vor. B. Dine roet vor. - 12. B. met kinde g. - 13. V. arbeit. A. aerbeit. B. den arbeit. - 14. V.A.E.o.w. die w.B. metter warheit. - 16. B. Suverheit. - 17. V.A.B.E. maect de sine s. - 18. V.A. Rijcheit s.m. si. B. Richeit soe merrent hi. - 19. V. Pollux. B. seid d. Pastor e. Pollux. - 20. B. hadden. - 21. B. Entropia es. Op den kant verbeterd: Elitropia. - 22. V.D. st. int twater gheleghet. A.D. st. int w. geleget. B. Een st. die int w.l. - 23. V.A.B. sonneschijn. - 24. V.A. inde s.s.B. Dan scijnt op d. siden s. - 25. B. Maket hi. - 26. V.A. soe recht ware. B. Recht alse oft hi ware v. - 27. V.A.E. dan springhet. B.E. dan springet water. - 29. V.A. dan a. waer. B. dan. - 30. B. Varen dar die l. die p. - 31. V.A.B. tsine. B. te syne. - 32. V.A. feeste. B.
ropen. - 33. V.A. profecien. B. profecien o. ute g. - 34. V.A. tlange. B.D. geft. - 35. V.A. warlike. B. dine vriendelike. - 36. V.A. stemmet. B. stulpt.
-
1)
-
N.R. Interius lapillum habet, ex quo sonorus est. Verg. Konrad v. Megenberg, 445: Der stain ist.... hol und hât ainen klainen stain in im, der slotert inwendig.
-
3)
- Gelijk met ziet, zijn in alle Hss., behalve bij B., Castor en Pollux voor één persoon aangezien.
-
4)
-
N.R. lapis..., qui radiis solis in vase aqua pleno subiectus sanguineum reddit, ac si pateretur eclipsim. Nec mora, vas ipsum, in quo iacet, videtur ebullire et aquam spargere velud ymbrem.
-
5)
-
N.R. Hoc facto, arrepticii, si praesentes sint, videntes rapiuntur extra se et praedicunt futura.
-
-
537. V.A.E. en l. - 38. V.A. Oec en si of m.l. B. En si oft m. - 40. B. Ene goutblome. - Vs. 540-41 ontbr. bij L. - 41. B. datmenne niet sien can. - 42. V.A. ghonen. B. Den genen dine. - Tusschen vs. 542 en 543 staan bij B. met eene latere hand de twee volgende verzen bijgeschreven:
Ende dimenne oec in ghichten gheeft,
Lof ende prijs hi altoes heeft.
43. V.A. Cypren. B. Cypere. - 44. B. dese. - 45. V. mirande. - 46. V.A. Bedroept. B. Ende es bedropen van sconen d. ( met eene latere hand is roden boven sconen geschreven). - 48. V.A.B. kerstale. - 49. V.A. drupet. B. Dar a. af w. drupet m. - 50. V.A. den ontbr. - 51. B. af. - 52. V.A.B. ne m. no ne s. - 53. V.A. blivet. B. Mar h.b.h.e. geel. - 54. V.A.E. hie ne wect o. self een d. B.E. verslijt in geen d. - 55. V.A. Gerachites. - 57. V.A. crafte. B. crachte. - 58. B. Ierst s. hi s.m. - 59. B. dan ontbr. - 61. B. syn. - 62. V.A.V.h. penset m. of m. B. peenst m. no. m.
-
1)
-
N.R. contra dolos tutum facit.
-
2)
-
N.R. Si elytropia eiusdem nominis herba subiecta fuerit lapidi, et legit uno carmine sancta gemina (l. gerentem ?) reddit hominem invisibilem.
-
3)
- Lees: Gerarchites. In ons Hs. De Nat. Rer. ontbreekt de beschrijving van dezen steen, die evenwel bij Vinc. en bij Konrad v. Megenberg, 448 voorkomt; bij Vinc. L. IX, c. 75, onder den naam van Hieratides, doch in c. 36 onder de opgave der beschreven steenen als Gerachites.
-
4)
- Vinc. quem qui in ore gestaverit, magis cogitationum et opinionum index efficitur.
-
-
563. V.A. Hie. V. wi. B.H.m.l. dine d. - 64. V.A. proevet men a. hir. B. proeftmenne alsemen g. - 65. V.A.B. Bestrike. - 66. B. Heft. - 67. V.A. sullen hem. B. selen. - 68. V.A. Dus m.s. craft sien. B. Dus m.s.c. sien. - 69. B. Grantus. - 70. V.A. Welna m. rubine. B. Welna. - 71. V.A.E.d. dicker es. B.E.d. donker. - 72. V.A. wel naer. B. gelijct. - 73. V.A. datmen. B. datmen graveren niet c. - 74. B. En sie. - 75. V.A. adamant. B. splinteren v.d. ademant. - 76. V.A. vinten in Egipten. B. vintene in der E. - 77. V.E. omtrens Surs vintmer meer. A. vintmer mee. B.E. int lant van Suers v. mee. L. mede. - 78. V.A.I. sant g. uut. B. Ende int l. van over zee. - 80. V.A. verhoghen. B. verhogen herte. - 81. V.A. Sulke hevet. B. Selc heft. - 82. V.A. Ende dats die dierste alsic w.B. Ende dats d.b. alsic
w. - 83. B. ees e.s. wel s. - 84. V.A. Licht e. ne bore h.B. Gelijc ende en bore h. - 85. B. was hi ierst. - 86. V.A. Bartaenghen d. nu ten s.B. Bertanien d. nu ten. - 87. V.A. heet vintmen. B.I. vintmen m.L. hiete. - 88. V.A. Wrijft menne h. heft up ter s.B. heft op ter. - 89. V.A. polen. B. palie. - 90. V.A. laet. B. Dijt water laet oft s. soe.
-
1)
- Lees in vs. 571 met de variant:
Els dan dicker es sine ghedane.
N.R. colore similis pene rubino, sed crassioris coloris est rose.
-
2)
-
N.R. circa Tyrum inter harenas expulsas maris fluctibus.
-
3)
- Lees in vs. 588 met de variant: hi heft op ter stede. - N.R. attrahit paleas calefactus.
-
4)
- Lees met de variant: laten. - N.R. ydropitis prodest.
-
-
592. A.H.d. staen vaste. B. tanden. - Vs. 592 ontbr. bij V. - 93. V.A. int water e. danne. B. Men geven in water g. - 94. V.A. Vrouwen diemen.... ghebreken (Er is ruimte voor één woord in beide Hss. opengelaten). B.V. dien menstrua g. - 96. V.A. wachte. B. Mar wachte. L. wachten. - 97. V. grote evel. A. evel. B. besmet. - 98. V.A. Ist. B. Eest, set. - 600. V.A.D. oec d.B.D. quate g. ute c. - 1. V.A. gheriecsi d.r.B. svigen geriken. - 2. B. hoeftswere e.h. guet. - 4. V.A. ware n. datmen. B. Hen ware n. datmen. L. datmenne. - 6. V.A. souden te eer. B. Dronken sijt si souden g. - 7. V.A. Mettien w.a.s.B. watere a.s. - 8. V.A. Es d. mageden. B. Magede men dus te provene p. - 9. B. Galasia. - 10. V.A. dat h. - 11. B. Nembermeer. - 12. V.A. Ne verwarmt hi van v.B. Vervaruwet hi met enegen v. - 13. V.A. Mer e.
blivet. B. Mar euwelike blivet. - 14. B.D. verwarmet m.g. - 15. V.A. sede. B. Gramscap e. quader sede. - 16. B. dar mede. - 17. V.A. Gecolitus. B. Godolicus. - 18. B.E.e.g. omtrent. - 19. V.A. Na der olive kernelle. B. der o. kerne.
-
1)
-
N.R. ablutus aqua per subfumigationem reddit menstrua. - Vs. 593 is in drie der Hss. bedorven, doch de ware lezing zou ook zonder de lezing van B. gemakkelijk te herstellen zijn. Men leze:
Vrouwen, dien menstrua ghebreken.
-
2)
-
N.R. fugat et demones, ac si loquaces, per os hominis possessi fumus cogit eos tacere.
-
3)
-
N.R. nucleo olive similis.
-
-
620. V.A.B. in der g. - 21. V.A.B. crachte. - 22. V.A.M. wr. s. hets sine. B. wrivene te stucken dats sine m. - 23. V.A. drinken. B. Ende m. vatere e. drinken. - 25. V.A.B. Diemen. - 26. B. Entie. - 27. B.G. es bekent. - 28. V.A. diemen. B. Een s. diemen in N. vent. - 29. V.A. esse. B. dessce blat. - 30. V.A. Voestren die h.s. wille tegaen. B. Voestere die hare socht wilde o. - 31. V.A. te ontbr. B. Wrijftmen in m. - 32. V.A. Soe g. drinc soe. B. So geneset si dan d. - 33. A. ontbint. - 34. V.A. scurvede. B. scorfde p. te siene. - 35. V.A.B. Met. - 36. B. nuttelijc dar. - 38. B. Den genen dine. - 39. V.A. Gagotremeus dats. B. Garactemus dragewi. - 40. V.A.B. gherechte. - 41. V.A. revel. B. alse een ruvel. - 42. V.A.m.w. dat wel. B. heft m.w. dat w. - 43. B.D.h. altoes ende
a.w. - 44. V.A. die z. - 45. V. upt water i. upt tlant. A. up, up. B. Eest, eest. - 47. B. Ercules. - 48. V.A. ende ontbr. B.M. wich. - 49. B.E. alsine met hem niet droch a. - 50. V.A. wijch. B. den sege.
-
1)
- Lees: na die assche. - N.R. similis cineri.
-
2)
-
Revel, d.i. reevel. - N.R. Gagacromeus lapis est similis capreolo. Bij Konrad v. Megenberg, 448: Gegatromeus ist ain stain scheckot sam ain rêchgaiz.
-
-
651. V.A. Ena die steen h. die n.B. Jhena die steen hefti den name (de twee laatste woorden met eene latere hand er bijgevoegd). - 52. V.A. beesten onbecame. B. beesten. - 53. B. af s. hir. - 54. V.A. Ute. B. Ute s. ogen alse w. - 55. B. Nemtmen. - 56. B. Mesters. - 57. V. verweten. A.B. vorweten. - 58. B. Dine. - 59. V.A. moetmen. B.E. moetmenne h.g. - 60. B. Ember. - Vs. 652-660 komen in de andere Hss. na de beschrijving der Iris, vs. 750, voor, terwijl bij V. en A. zelfs de gekleurde initiaal ontbreekt, zoodat het artikel Iris schijnt door te loopen. - 61. V. is. - 62. V.A. sum. B.E. selken vintmen v. dien done. - 64. V.A. Mer. B. Mar dese es van prise g. - 65. B. gevaruwet e. een deel c. - 66. V.A.B. Es hi s.m.w. vor w. - 67. V.A.D. den ghonen d.d.B. Datten genen dine d. - 68. V.A. dat water. B. Water e. cruts
v. - 69. V.A. der v.B. Hi e. goet v. - 70. V.A.B. Hi maect w. - 71. V. Sacreerdment. A. Sacreerdmen. B. Sacreermenne h.v. gnoch. - 72. V. alfs g.B. gedroech. - 73. V.A. silvere. - 74. V.A. Ende goudijn a. dat vingherlijn. B.V.g.a. dat vingerlijn.
-
1)
- Zie B. II, vs. 2064-2105, waar ook van den steen gesproken wordt, die bij de Hyena gevonden wordt.
-
2)
-
N.R. Hic fertur ab antiquis virtutem dare gerenti praedicere futura.
-
3)
-
N.R. quoddam genus rubens guttatim vel per totum instar ignis translucidum est et hoc preciosum. - De lezing van B. is de ware: men leze dus.
Maer die es van prise groet,
Die ghevaruwet es een deel claer.
-
4)
- Ook hier geeft het teksthandschrift geen zin. Lees:
Es hi suver, men weet over waer,
Dat den gonen diene draghet enz.
N.R. Ille peroptimus est, qui magis, si castus sit ille qui gestat eum, febres et ydropisim fugat.
-
5)
- Lees weder met de variant: Van goude anders dat vingerlijn. - N.R. Maior eius virtus est, si portetur in argento.
-
-
676. B. Desen v. VII m. - 77. V.A. Daerment v. ghedropt claer r.B. Darmenne gedroept vint clar r. - 78. V.A. crachte. B.D. sijn si v. machte. - 79. V.A. sulc. B. selc e.r. in dire g. - 80. V.A. Als o.g. teglen. B. Alse oftet geslepene telege ware. - 81. V.A. ne bore. B.E.d. een es bore d. - 82. V.A. es ontbr. B. van diere m. - 84. V.A. Als een wan h.B. Ende es h. alse die k. - 85. B. Gelijc e.v. varuwen wijt. - 87. V.A. draghet h. wilsi w.B. Vif jar dracht h. wiltmen w. - 88. V.A.B. ghevenijnde. - 89. V.A. Ja s.p. - 91. V.A. vilie. - 92. B. geeft. - 93. V.A. het. B. watere gedronken het. - 94. B. Saen hebben. - 95. B. vent. - 96. V.A. In a.B. In jaspise d. felle s. - 97. V.A. Na jaspis ghedaen enen steen. B. Na jaspise gedaen enen een. - 98. B.D. dogeden hevet m.e. - 99. V.A.B. Jacinctus. B. wel
ontbr. - 700. V.A. Lawer. B. Geweruwet naden vemer dome. - 1. B. clar. - 2. V.A. Int d.d. dits w. - 3. V.A. varwen es. B. middelre varuen es.
-
1)
-
N.R. Est autem quoddam aliud genus rubens, sed non translucidum est.
-
2)
- In ons teksthandschrift zijn deze verzen wederom schromelijk bedorven. Lees met de varianten:
In aspis dat quade serpent
Na jaspis ghedaen enen steen.
Verg. B. VI, vs. 105-106.
-
3)
-
N.R. Jacinctus lapis est colore ceruleus. Lees in vs. 700: die calcedone.
-
-
704. So hart. B. Soe hart. - 5. V.A. Datmen ne gravet m. dinc negheene. B. Men graftene m.d. gene. - 6. V.A. Dan m. adamans splinter. B. Dan m. splintere van adamant stene. - 7. B. Sere ontbr. - 8. V. coutsts in des menschen. A. coutst in des menschen. B.E. couds in des menscen m. - 10. V.A.B. groot g. - 11. V. hi ontbr. V.A. ghonen. B.d.g. dine heft in d.h. - 12. V.A. vremde. B. vremt. - 13. V.A. hie. - 14. V.A.B. Ende ontbr. B. serpens. - 15. V.A. Hie. B. maket. - 16. V.A. mensche. B.D. mensce G. ende goeden liden. L. menschen. - 17. V.A. ghevet. B. geft. - 18. V.A. Als wijt in den boeke l.B. Also alse onse boeke lesen. - 19. V.A. dat es. - 21. V.A. suffraen. B. soffraen. - 22. B. clar lijcht. - 23. B. sachte w. laetd. - 24. B. Ende darmen met wrivet e. begaetd. - 25. B. en
ontbr. - 26. V.A. het gloeiet. B. Mar het geloiet alse. - 27. V. ghelijc. B. geliket den a. - 28. V.A. Tovernie. - 29. V.A.B. Verdrivet. - 30. V.A. diemen. B. dimen lettel. - 31. B. Alse. - 32. B.D.v. sonder w. - 33. B. drawonkel. - 34. B. sacht.
-
1)
- Lees met de varianten: So hart. - N.R. solidissime duricie est.
-
2)
-
N.R. Iscustos.... invenitur in ultima Hyspania croco similis cum levi fulgure.
-
3)
-
N.R. Si ex ipso lapide vestis fuerit contexta, contra ignem resistit, ita ut igni imposita non ardeat, sed splendore accepto nitescat.
-
4)
-
N.R. carbunculi inflaturam mitigat.
-
-
735. B. Sieke o. entie t. - 37. B. alsemen. - 38. B. tonge. - 39. V.A. cristale. B. geliket d. kerstale. - 40. B. Gecant e. gemaket w. - 41. B. dat scinen. - 42. V.A. dore. B. hus dar dore. - 43. V.A. Het. B. Hi. - 44. V.A. reghenboghe. B. regenbode. - 45. B.J. die blixene. - 46. B. des siwi v. - 47. V.A.T. roder z.d. horen wi. B.T. groter z. des. - 48. V.A. gheberechte. B. Dore rentsen te L. - 49. B. Almanien. - 50. B. Ende in menege andre s. - Bij V., A. en B. volgt hier de beschrijving der Jena, die in ons teksthandschrift na vs. 650 voorkomt. - 51. B. Lippia. - 53. V.A. terigher stonde. B. gevalt teneger stonde. - 54. V.A. Dan b.v. vor d. honde. B. vor d. honde. - 55. V.A. leerdse. B.N.l. te hem te v. - 56. V.A. diese. B. Alse
diese. - 57. V.A. beschermet. B. Alle beschermt. - 58. V.A.W. hens die. B.W. hets geen d. - 59. V.e. Stel wel d.A.B. wel d. - 60. V. dien d.A. linxe dien. B. lintse. - 61. V. sine o. dic het l.A. die het. B. wrienen alst l. - 62. V.A.B. hir.
-
1)
-
N.R. valet oculis infirmis atque fluentibus.
-
2)
-
N.R. in pulverem redactus contra scabiem valet.
-
3)
-
N.R. cristallo similis et forma sexangularis.
-
4)
- Lees met de variant: Ter roder zee. - N.R. In mari rubro.
-
5)
-
N.R. ad quem nemine docente omne genus ferarum sponte quasi ad patronum currit, cum canes vel venatores eas insequuntur.
-
-
764. V.A.L. dat p. - 65. Alst urine m. opt lant. - 66. V.A. werpt d. up. B. Dan werpet dar. - 68. V.A. ne d. B. Mar, hate. - 69. V.A. verhart. B. Dan verherdet si tenen s. - 70. V.S.v. es g. B. varuwe die es. - 71. B. brun. - 72. B. warhede. - 74. B. Gevaruwet na den. - 75. V.A. en ontbr. B. Mar hine es niet so c. - 76. V.A. seghet. B. Lapidarius seget ons vor war. - 77. B. varuen. - 78. B. Ende nuttelijc te m. done. - 79. V.A. lichame. B. Mar alder meest d.d. lichame. - 80. B. Bestoept hebben te siere blame. - 81. V.A. Up d. watre d. B. datmenne m. watere. - Bij B. staan tusschen vs. 780 en 781 de twee volgende verzen:
Es hi nuttelijc ende goet,
Alsmen ons te verstane doet.
82. V.A. Het. - Vs. 782-785 ontbr. bij B. - 84. V. ghenese. - 86. V.A. die gagaet. B. den gagaet. - 87. B.M.e. een steen. - 88. V.A.E. der precieuser s. B. Van den preciosen een. - 89. V.A. het sijn. B. Musselen sijn die desen d.
-
1)
- Zie B. II, vs. 2349-53.
-
2)
-
N.R. Quod naturaliter sciens (l. scientes) bestie invident bone nature et egestum preciosum liquorem harena obruunt, et hoc cicius in lapidem solidatur.
-
3)
-
N.R. praecipue in aqua constipatos iuvat et ventrem solvit.
-
4)
-
N.R. paleas sicut gagathes attrahit.
-
5)
- Lees met de variant: het sijn. - N.R. conche, in quibus inveniuntur, nocturno tempore littus adeunt et rore celi margaritas concipiunt; si purum fuerit quod acceperint, candide gemme sunt, si turbidum aut pallore languent aut rufo obnubilantur. De vertaling van vs. 790-95 is wederom niet nauwkeurig, en in alle Hss. behalve bij B. de tekst bedorven. Men leze alzoo in vs. 792 vlg.:
Dat sine van den dauwe ontfaen
-
-
790. B. Solinuse. - 91. V.A. mussele. B. Datsine van den dauwe ontfaen. - 92. V.A. Die sijn. B. In die see dar si gaen. - 93. V. die ontbr. B. na dien dat d.t.e.i. jar. - 94. B.D. wit ofte c. - 95. V.A. margarite. B. margrite. - 96. B. heft. - 97. V.A. oit. - 98. V.A. Mee d. eenen in eenen v.B. Mee d. eenen in ene v. - 99. B. den steen. - 800. V.A. Sine varwe. B. Sine varue. - 1. B. Die es wit g.a. - 2. V.A.S. craft es dus i.c. B.S.c. die es i.c. - 3. V. mach ontbr. B. af. - 4. V.A.S. heet d.B.S. die heettet margaritoen. - 5. V.A. Die maect sochten moet. B. Dit es c.m. - 6. V.A. Ende hi es cranker maghen goet. B. Want si die spise verduwen doet. - 8. B. ghevet ontbr. - 9. V.A. de sine. B. reinen moet. - 10. V.A.O.h.h. also es mens vroet. B. Diemen onder thoeft legen
doet. - 11. V.A. Ghemeenlike. B. Gemeinlike. - 12. V.A. Heten wi. B. Heetewi. - 13. V.A.B. die es. - 14. B. Alse. - 15. V.A. Sine n. B. Sine n.e. selc. - 16. B.D. yser na h.t. - 17. V.A. gheen s. en s.B. Eest dat dar geen s.s. - 18. V.A.M. e. die s.B. Mar e. die s.
-
1)
-
N.R. Duo numquam in una concha reperiuntur, unde uniones.... dicuntur.
-
2)
- Lees met de variant: dus.
-
3)
-
N.R. confert corporis sanitatem et etiam mentis, quia castum reddit portantem. - Hier ontbreekt òf in drie der Hss. een paar rijmregels, òf de tekst is geheel bedorven, en alleen bij B. de goede lezing te vinden:
Diemen onder thoeft leggen doet.
Gelijk men ziet, heeft de Latijnsche tekst dit laatste niet.
-
-
819. V.A.S. seitmen d. hijs niene. B. seitmens datmens nine d. - 20. V.A.B. Te t. - 21. V.A. hevet hi. V. craft. B. heft. - 22. B. Dimen. - 23. B. des. - 25. B. nemen dien m. - 26. V.A. Onder haer hooft daer soe up bet. B. Ende sal dit doen dats die wet. - 27. V.A. Al s.B. Alsi. - 28. V.A. Es soe. B. Also met r.g. - 29. V.A. Soe. - 30. B.H.m. slapende n. - 31. B. ongetrowe. - 33. V.A. Desen steen die. B.D. steen d.m. vrede. L. steen ontbr. - 34. V.A.B.T. man e. vrouwen m. - 36. B. goet die dwater. - 37. V.A. Inden l. datmenne. B. Endi vindic. - 38. V.A.E. in der T.B. In der Tracoditen. - 40. V.A. de gheluste. B. die gele. - 41. B. gelas. - 42. V.A. wel ontbr. B.A.h. trecken doet g. - 43. B. Memficos (op den kant met eene latere hant:
Memphites). - 44. V.A.B. Diemen. - 45. B. waer.
-
1)
- Lees met de varianten:
Ist datter gheen seilsteen si;
Maer esser die seylsteen bi.
N.R. ferrum vicinum attrahit, absente adamante, quod nullomodo tamen potest si adamas praesens sit.
-
2)
-
N.R. supponat capiti mulieris stertentis lapidem magnetem. - De tekst is hier weder vrij bedorven, en de lezing der variant V. en A. met eene kleine verandering te verkiezen.
Onder haer hooft daer soe upt bet
Al slapende leghet sochte.
-
3)
-
N.R. ydropicum morbum sanat.
-
4)
-
N.R. tanto melior est magnes quanto magis ceruleus.
-
-
846. B.R. alse v. dats war. - 47. V.A. wrijftmen. B. wrivetmen stticken. - 48. V.A.E. wrijften m. asine. B. minget. - 49. B. geeftene. - 50. B. ofte. - 51. V.A. ghevoelen si q. of. - 52. V. hare l.B. Datmen sinen l. - 53. V.A. ghevonden. - 54. V.A. tien s.B. Arabien tien s. - 55. B. gruene. - 57. V. Mer. A. dorclaer. B. Mar n.s. dore c. - 58. V.A. bescermet. B. bescermt. - 59. V.A. Kinder. B. Kinder in harre joncheden. - 60. V.A.B. Van o.i. menigher. - 61. B. ees e.s.v. Mede. - 62. V.A. een lettel groeneden. B. Ende heft een lettelken. - 63. V.A.M.v.m. die hevet ghedraghen. B. die heft gedragen. - 64. V.A. Een k. horic ghewaghen. B. Een knapelkijn horic gewagen. - 65. V.A. Salmen malen. B. Salmenne malen. L. maken. - 66. V.A. Blenden. B. Den blende g. weder dat s. - 67. V.A. Maeltmen m.
watre. B. Maeltmenne m. waters soes h.q. - 68. V.A. Want d.m. sijn o.B. Want dire. - 69. V.A. verlieset. B. beide sine. - 70. V.A. cant. g.B. cant. - 71. B. Noe o. none o. Vs. 871 ontbr. bij L. - 72. V.A. longre. B. levere. L.H.m.s.l. spuwen voer oghen. - 73. B. Omerus (doch op den kant met eene andere hand: Onichinus). - 74. V.A. utermaten diere. B. utermaten.
-
1)
-
N.R. crassum colorem habens et viridem.
-
2)
-
N.R. aquis resolutus et potatus facit evomi pulmonem.
-
-
875. B. gevaruwet. - Vs. 875 ontbr. bij V. en A., terwijl op de plaats van vs. 876 een regel is opengelaten. - 76. B. groette. - 77. B. minscen. - 78. B. seid d. gelose. - 79. B. die boec. - 80. B. dimer ane. - 81. V.A. scuerfte. B. scuerf. - 82. V.A.E.h.m. donker a.c. - 83. V.A. dorwel. B. dor wel alsemen. - 84. V.A. Alsmen up. B. Alsmenne optie. - 85. V.A. sine o.B.E. hi sine o. - 86. V.A.M. legghen d. up hi g. B. leittene dar op h.L. op ontbr. - 87. V.A. toge dure. B. doge dure. - 88. B. purgert. - 89. V.A.B. wonderne. - 90. V.A. in b. - 91. V.A. ene h.B. Die oge es ene h. - 92. V.A. Want en ontfaet. B. Want si en ontfaet rinte n. - 93. V.A. dats. B.O. dats e. dier. - 94. V.A.S. es hi. B. Swert es hi. L.S. ende hi
es. - 95. V.A. met witten. B. som met w.L. met ontbr. - 96. V. blawe. B. Ende m.b. - 98. B. done. - 99. V.A. verdrijft. B. verdrijft sericheide. - 900. V.A. dinc. B. gedrochte e. ander dinc. - 1. V.A. lachterne. B. Mar d.t. lachterne. - 2. V.A. Ist datmen. B. Drachtmenne om d.h.
-
1)
-
N.R. de magnitudine et colore humani unguis.
-
2)
-
N.R. igni admissus odorem suavissimum reddit.
-
3)
- Lees met de varianten in vs. 887: toghe dure. - N.R. Oculo infirmo appositus sponte sua quasi res sensata intrat sine lesione et circuit oculum et penetrat interius omnes partes, quousque eius contrarios humores prorsus excutit.
-
4)
-
N.R. ex parte albus est et ex parte niger. Verg. Konrad v. Megenberg, 454: das onichinus oder onix ain tail swarz sei und daz in der swerz weiz und rôt streimeln sein.
-
-
904. V.A.B. spuwens. - 5. V.A.M. deser q.B. Mar deser quaetheiden. - 6. B. lardiuse bi hem h. - 7. V.A. Osculanus of ostonius. B. Ostolanius ofte ostolabius. - 8. V.A. die heet. B. Dats e.s. ende h. - 9. V.A.B. Dese. - 10. V.A. Patron e. beschermere. B. bescermere. - 11. B. dine d. hi doet d. - 12. V.A. Datmen niene c. - 13. V.A. hare s.B. die siene. - 14. B. Ende dits w. - 15. V.A. draghes. B. maecti. - 17. V.A. ghedichte. B. Sire nature s. gedichte. - 18. V.A. datmen n. en vinde. B. datmenne niet v.l. - 19. B. Orietes, gruen. - 20. B. Die g. es j.o. - 21. V.A. Sulken. B. Selke v. swert. - 22. B. ongesont. - 23. V.A. olie e. striken up. B. Nette i.o.e. striken an d. - 24. B. The h. so sal hi g. - 25. B.E. ander es na desen g. - 26. V.A. kinder. B. Hi d. - 27. V.A.B. draghen si kinder. - 28. V.A. doese. V. waen. - 29. B. ofte piridius.
-
1)
-
N.R. sed hoc adversi habet, quod lites et discordias commovet et multiplicat, et in faucibus ad collum suspensus salivas auget.
-
2)
- Verg. verder onder Sardius, vs. 1071-72.
-
3)
-
N.R. Ostolanius, vel, sicut antiqui libri dicunt, Olcanius. Bij Konr. v. Megenberg, 454: Ostola oder optalius.
-
4)
-
N.R. obducit nube oculos circumstantium.
-
5)
-
N.R. resistit casibus adversis.
-
6)
-
N.R. Est aliud genus eiusdem, quod quasi parva lamina ferri.
-
-
931. V.A. alsment. B. war. - 32. V.A. corisout. B. som. - 33. V.A. Een groenre in der g.B. Ende gruenre in diere g. - 34. V.A. tartitike. B. Ende hi g. dartentike. - 35. V.A. nochtan te wonderne. B. Dits nochtan te wonderne. - 36. B. Eest datmenne douwet. - 37. V.A. des menschen. B. des minscen h. bescoud. - 38. V.A. datmen. B. Suetelijc wilt h. datmenne. - 40. V.A. varwe. B. varuwen. - 41. V.A. dir. - 42. V.A. schoneit. B. scoenheiden es f. - 43. V.A. Die d.d.h. scouwen. B. Die d.d.h. siet a.L. Bi d.d. - 44. V.A. Tiliken metter. B. Tierlike metten o. - 45. V.A. dien d. - 46. V.A.B. sine a. - 47. V.A. Verwoetheit. B. hise g. - 48. V.A. Uut I. so b.B. Indie so bringtmen. L. In I. - 49. B. Virtut alse m. alsemen h.g. - 50. V.A. varwe. B. Alsi m. varuwe. - 51. V.A. al ontbr.
B. Prassus e.e.s. gruene. - 52. B. Groet e. scone te menegen done. - 53. V. van der varwe. A. van der vaerwe. B. van der varuen. - 54. B. menege. - 56. V. varwe. A. de varwe. B. Mar donker e.d. varuwe. - 57. B. Pirosius es e.s. - 58. B. Esculapies. - 59. V.B. Augustus. A. Augustus Octomaen.
-
1)
-
N.R. fulvi coloris et et qui habet colorem sicut crisolitus, sed paululum viridiorem.
-
2)
-
N.R. si forcius stringatur in manu, manum stringentis adurit, sed leviter tangi vult et pavide.
-
3)
-
N.R. ad nichilum utilis est, nisi quod aurum decet. Ex hoc lapide smaragdus exciditur.
-
-
960. V.A. Dustene d. of d.v.B. Dus daen d.d.v.L. of ontbr. - 61. V.A. spreict m.h. die m.v.B.L. die ontbr. - 62. B. Doet es doe oft m. selker p. - 63. V.A. evel es blivet. B. Alse h. evel e.b.d.L. es of bl. - 64. B. Datmense a. in vier. - 65. V.A. Sine h.v. niene. B.S.h. niet verberren en c. - 66. V.A. after. - 67. B. So ontbr. - 68. V. dat is. A. dat es. B. dats. - 69. V.A.S.w. soe. B. Dan. - 71. V.A. sonderlanghe. B. Hi h. - 72. V.A. hi ontbr. - 73. V.A.V.d. van blexeme. B. dondre e.v. blixien. - 74. V.A. lansheren. B. lansheren ter s. - 75. B.S. ende coenre te siene. - 76. B.E. versekerse v. alre pine. - 77. V.A. beschermet. B. beschermt d. gedoet. - 78. V.A.W. diene i.d.h. heeft al b.B. Dine in sine h. hout al b. - 79. V.A. nemmer nemmermeer. B.H. stervet
nembermer. - 80. B.D.s. ende sic. - 81. V.A. int evel e. in die p.B. Mar in devel e.i. die p. - 82. V.A.S.h. ewelike tsine. B. eenpaerlike. L. I parleec. - 83. V.A. des serpents. B. serpente boke. - 84. V.A. Aristotiles. B. Bescreven v. Aristotiles. - 85. V.A. Aristotiles. B. Alacsander. - 86. B. gnoch. - 87. V.B. sine l. - 88. V.A. Ende ontbr. B. kerde v. Endia. - 89. B. Soudi h.V.A.B. dor.
-
1)
-
N.R. cor hominis veneno perempti non potest igne comburi.
-
2)
-
N.R. de quo fertur quod hominem a subitanea morte defendat, nec exspirare posse animam, quam diu genus istius lapidis portet in manu; non tamen protegit hominem ab infirmitate vel pena. - Wij laten in vs. 979 de lezing rijt onveranderd, die in drie der Hss. voorkomt, behalve bij B., waar men stervet vindt, in overeenstemming met den Latijnschen tekst. In het Gloss. komen we later op het woord terug.
-
-
990. B. Baden e. dwaen. - 91. V.A. dede hi. B. Dar dede hi v.h. gemeine. - 92. V.A. purpurijn. B. Die porperrinen steine. - 93. L. Want e.s.V.A.B. Want ontbr. - 49. V.A. die s.B. Datten s. - 95. B. spuwedene. - 96. V.A. Ghelu blaeu es des steens m.B. Gelu blau ende s.m. - 97. A.S. dats. B.S. dat es e.s. - 99. V.A.B. Endi. - 1000. V.A. Nemmermee ne d.B. Nembermeer. - 1. V.A. lichame ist g. datmen. B. lichame es hi gaet dine d. - 2. B. Hittte. - 3. B. die sucht v. - 4. B. Ende sere. - 5. V.A. Die v. hi doet g.B. Den hoeftswere d.L. Dies. - 6. B. Sere goet es hi dar jegen. - 7. V.A. sware e.g.h.d. mee. B. Tswar e. genest h.d. mee. - 8. B. heetet. - 9. B. Mar hi ontweruwet. - 10. V.A. looshede. - 11. B. Hi es n. jegen v. - 12. B. Ten p.e.h. dats
waer. - 13. V.A.M.d. of w.h.e.B. Mar dire af w. wesen here. - 14. V.A. Moeten h.r.s.B.M. reine wesen s. - 15. B. al ut. - 16. V.A. dat h. An pu. B. dat heet Apud.
-
1)
-
N.R. coloris aliquantum cerulei, candorem admixtum habens.
-
2)
-
N.R. ille magis preciosus, qui ex Yndya veniens numquam translucet.
-
3)
-
N.R. sudorem stringit.
-
4)
-
N.R. tollit et ex oculis et ex fronte dolores medetur, et lingue ulcera etiam sedat.
-
5)
- Lees met de variant B.:
Maer hi ontvaruwet al daer mede.
N.R. sed colore post fugacionem dicitur viciari.
-
6)
-
N.R. In Ypoyo lapides saphiri sunt. Konr. v. Megenberg, 458: Ez sint auch saphir pei der stat ze Poi gegen der sunnen underganch.
-
-
1017. V.A. Maer an d.m.B. Mar dar sijn m.a.s.L. Daer. - 18. V.A. Luttel virtute gheleghet. B. Dar l. virte ane l. - 19. V. vintme. A. vintmer. B. Mar som vintmen. - 20. V.A. No s. oventale. B. sophire. - 22. V.A. Somich safir. B. So menege sophiere. - 23. V.A. Es g. metten rubijn. B. Es g. metten robbijn. - 24. V.A. seghetmen d. de beste. B. seitmen d. die beste. - 25. V. miranden. B. dats. - 26. V.A. varwe sere became. B. varuen wel gedane. - 27. V.A.B. vinter. - 28. V.A. Maer die. B. Mar. - 29. V.A. Citen. B. Titen. - 30. V.A. vogle gripe d. omme. B. vogle gripe ombe v. - 31. V.A. wille. B. Liede d. willen. - 32. V.A. Gheen v. ne caens b. ghetelen. B. Geen v. cans bat getelen. - 33. V.A. die ontbr. B. Armaspi. - 34. V.A. newaer e.o. hebsi. B. ene o. - 35. V.A. hem ontbr. B. Die v.i. vorhoeft
steet. - 36. V.A. hoe so het g.B. ombe ho s. geet. - 37. V.A. crachte. - 38. V.A. valscher. B. vasche. - 39. V.A. conterfeitene. B. conforterne. - 40. B. Mar d.d. finen h.m. - 41. V.A. Hi moeten h. dorclaer. B. Hi motene h. dorclaer. L. Si. - 42. B. al ontbr. - 43. V.A. die ontbr. B.D.l.d.e. besiden steine. - 44. V.A.G.m. sijn g.B. Gruene m. si g. - 45. B. no mane.
-
1)
-
N.R. quidam saphyri orientales qui rubith lapidem admixtum habent.
-
2)
- De lezing der varianten is boven die van het teksthandschrift te verkiezen:
Engheen volc en caens bet ghetelen.
-
-
1046. V.A. Sire groenede ne scade. B. Sire gruenheiden doet scade. - 47. V.A. moet men. B. muetmenne. - 48. V.A. tgroot. B. Dat c. - 50. B. Sinen h. maect hi lijf d.w. - 51. V.A. meerset tartsche. B.E. bi merret dierste g. - 52. V.A. ghonen. B. spoet. - 53. V.A. hemelichede. B. besoeket hemelikede. - 54. V.A. Tempeeste. B. Tempest verdrijft. - 55. V.A.B.L.c. hi horic ghewagen. L. dine. - 56. V.A. Ende hi m.r.s. diene sal draghen. B. Dus moten r.s. dine dragen. - 58. B.R. wit. - 59. V.A. jof h.v. onichinus. B. oft hi ware v. oniciuse. L. ochinus. - 60. B. sardiuse. - 61. V.A. III. B.V. dese d. - 62. V.A. orbare. B. openbare. - Onder aan fol. 101 na. vs. 1062 staat bij B. een paar regels met eene andere hand geschreven:
Seer verdrijft hi ende vroude hi gheeft
Hen dine draghen ende dine heeft.
63. B. messelijc. - 64. V.W. versamenter. A. Want h. versamenter. B. versmettene (?). - 65. V. sculpen menarua. A. stulpen. B. stulpen. - 66. V.A. Arabia. B.V. Endi ende v. Arabia. - 67. V.A. hare sum si g. B.C. hir sem sijn si g. - 68. B. mest wert. - 70. V.A. rode a. B. nader roder erden. - 71. V. scelpt h. ende dier es m. A. stelpt h. ende dier e. B. stulpet dar hi.
-
1)
-
N.R. de quorum fulgore vicinus aer virere cernitur, cuius viror nec obfuscatur sole, vel lucerna, vel umbra.
-
2)
-
N.R. auxilatur etiam eos qui abdita scrutantur.
-
3)
-
N.R. mentes eciam multitudine cogitationum destitutas recolligit et suo stabilit in aspectu. - Lees met de variant: versamenten.
-
4)
- Lees met de varianten: Arabia. - N.R. Hunc Arabes et Yndia mittunt.
-
-
1072. B. onicle. - 73. B. Selke. - 74. V.A. si. B. Van den corangelinen es een. - 75. V.A. Samus alsment. B. bekent (in margine staat met eene andere hand aangeteekend: blickende clar, welke woorden achter Samus zouden moeten worden ingevoegd). - 76. V.A.B. diemen in Samos. - 77. V.A. een ontbr. B. In eilande ander Z. - 78. B. sire groette. - 79. V.A. draghen. B.D. dragen m. - 80. V.A. poliert men. B. heme purgerde. - 81. B. passeert d. minscen. - 82. V.A. Mare ene q. hevet hie. B. ene q. hefti. - 83. V. Vrouwe d. hevet. A. Vrouwe d. heeft. B. Vrouwe dine heft alse. - 84. B. Ne l. hi die v. niet s. geboren. - Vs. 1084 ontbr. bij L. - 85. V.A. Syrus. B. Sirus. - 86. V.A. Es e.s. es in S.B. van S. - 87. V.A.I. spreict d.B.I. seid dits geen spot. - 88. V.A. Dat h. gheheel int water v.B. Dat h. geel int water v. - 89. V.A.
ghebroken. - 90. V. Dat. B. Ende d.s.w. stoken. - 91. V. Succinius. - 92. V.A. seghet. B. seid. - 93. V.A. het s.v. pijnboem. B.D. hi s.v. pinbome. - 94. B. dar ute r. bedi. - 95. V.A. verhart het. B. Soe werdet. - 96. B. Ende dit. - 97. V.A.M. maect m.w. warm also. B. Met wrivene maectmen verwarmp s.
-
1)
- In de drie andere Hss. volgt de beschrijving van den Samius op het volgende artikel, na vs. 1090. - Lees: Samius en in vs. 1076: Samos. - N.R. Samius lapis est a Samo ynsula sic dictus, qui gravis et candidus est.
-
2)
- Lees met de variant: gheboren. - N.R. alligatus manui laborantis in partu partum continere dicitur.
-
3)
-
N.R. integer lapis fluctuat, mergitur comminutus.
-
4)
-
N.R. attritus digitis folia et paleas et vestium fimbreas rapit, sicut magnes ferrum.
-
-
1098. V.A. Heft het up. B. Dat hi op heft. - 99. V.S.r. es o.B. Sine roke d. over war. - 1102. V.A.E.d.r.g. sonder waen. B. Es goet d.r. sonder waen. - 3. B. In rochen. - 4. B. Ende i. somege watere. - 5. B. Selonices. - 6. B. dier s. - 7. B. groene ontbr. - 8. B. Indi. - 9. V.A.B. So draghene. - 10. V.A. hore w. of v.B. hore w. ave trecken. - 11. V.A.B. vorsiene. - 12. V.A. Dinghen. - Vs. 1112-13 ontbr. bij B. - Vs. 1113 en 1114 in omgekeerde volgorde bij L. - 14. B.D.w.w. van gesciene. - 15. V.A.B. dan i.i. sinen m.L.C. dat i. dinen. - 16. B. Weder et sie quaet ofte goet. - 17. V.A. Het. B. Het blijft s.v. in g. - 18. V.A.D. het n.B. Datten niemen dar ut brochte. - 19. V.A.B. mane. - 20. V.A. craft. B. want. - 21. V.A. ontfanghe. B.T.
maent. - 22. V.A. craft. - 23. V.A.E. alst. - 24. V.A. craft te m.B. sine c. ten m. - 25. V.A. Als soe w.m.d. craft. B. Alst w.m. sine c.
-
1)
-
N.R. habent et Gothy in flumine quodam.
-
2)
-
N.R. Solonices. Konrad v. Megenb. 463: Silenites.
-
3)
- Lees met de varianten: So draghene. - N.R. quem portat Yndie testudo.
-
4)
-
N.R. Scire vis aliquid est in fieri vel non fieri. Cum vero lapidem sub lingua habueris, revolve animo fieri illa vel non fieri, nec mora, adherebit cordi tuo unum istorum, ita ut non possit evelli.
-
5)
-
N.R. hic quando luna crescit, mane tunc hora sexta virtutem habet. Quando decima prima et sexta hora, decrescente vero luna, virtute caret, sed precedenti die virtus manet.
-
-
1126. V.A. ne m.B. en ontbr. - 27. V.A.B. viande. - 28. V.A. Tisike gheneset. B. Ende geneset tisike m. - 29. V.A. goet g.B. Topasus heft. - 32. B. seit. - 33. B.D.h. in een v. dat hi s.w. - 34. V. entie walm. A. walm. B. Vercout ende den wal doet v. - 35. V.A. Oec es hi sere v.B. Goet es hi ende sere v. - 36. V. die spuwen. A.v. spuwen. B. beswart. - 37. B. Gramscap. - 38. B. Verdrieft. - 39. B. alse. - 40. V.A. Hevet men dicken. B. Hebbewi. - 41. B. Hir enden w. van s. - 42. V.A. Hets. B. Hets war van somegen e. - 44. B.M. hi in minen o. - 45. B. vandic a. ondersceet. - 46. V.A. Dan ic d. dorste g.B. Dat ic d. dorste g. - 47. B.N. so seldi vort h. bediede. - 48. V.A. Vanden.... ghen (er is ruimte voor één woord opengelaten). B.V.d. Israelscen l. - 49. B. Ende wonder waer af
mense m.m. - 50. V.A. crachte. B. crachte ic dar toe b. - 51. V.A. wat so mer. B. wat somer af. - 52. V.A. In r.B. Ic r. wel d. niet a.l. - 53. B. Vasten w. min. - 54. V. alleen. V.A. an o.H.B. Mar a. an. - 55. V.A. al neemt. B. Dijt al nemt e. geeft.
-
1)
- Lees met de varianten: Tisike. - N.R. tysicos etiam languentes curat.
-
2)
-
N.R. auxiliat amoroytis.
-
-
1156. B. euwelike leeft. - 57. V.A. uutwaert. B. Selc steen es d. van verren c. - 58. B.E. selc es d. mont. - 59. V.A. Camehu ende c.B.Q.e. ander coman. - 60. B. begraven. - 61. V.A. inghegraven. B. Die hetmen. - 62. V.A. al int g.B. Also alst dLatijn hout g. - 64. V. Ast o. quam. A.B. Alst o. quam. L. quamen. - 65. V. In w. steene dat ic v.B. In w. steene alsic v.B. In w. stede ic v.L. Int. - 66. V.A. een lyoon. B. Staet g. een olien ofte een r. - 67. V.A. sagittaris. B. Oft sagitarius dat. - 68. B. Dats ember e.s.v.O. - 69. B. Hijs. - 70. V.A. gheminnet. - 71. V.A. gheneset d.t. hevet. B. genest dijt water heft. - 72. V.A. verscaerpt. B.E. verscarpt oec den sijn. - 76. V.A. capricornum. B. Capricornum oft. - 77. V.A. seghet men. B.D. sietmen gerne goet w. - 78. B. Gescakert. - 79. V. ghenenijs. A.
ghenenijns. B.D.d. iet g.i. siet. - 80. V.A. gheloof. B. Ofte a. geloeft. - 82. V.A.E. jeghen die juchtighe lede.
-
1)
-
N.R. Ingenium acuit et reddit facundum et tutum per omnia.
-
2)
- Lees met de variant: capricornum. - N.R. virginem aut capricornum.
-
3)
-
N.R. hic lapis frigidus est et meridionalis consecratus est.
-
4)
- Lees, in plaats van den in alle Hss. bedorven tekst:
N.R. In quocumque lapide geminos vel aquarium insculptos inveneris.
-
-
Vs. 1182-85 ontbr. bij B. - Vs. 1183-84 ontbr. bij V. en A. - 85. V.A. oec ontbr. - 86. A. Ghesacreet. V.A. heetmense. B. Gescakert ende gelesen m. - 87. B. Vintstu gegravert. - 88. V.A. ene zekle. B. rechte h. enen secle. - 89. B. geft. - 90. V.A. an w.B. an wassende. - 91. V.A. Vintmen. B. Vintmense s. dies geloeft. - 92. B. mans hoeft. - 93. V.A. Maect sinen d. lief ghetal. B. sinen d. liefgetal. - 94. V.A. over al. B. ende m. besten over al. - 95. V.A. Vintstu in den s.B. ene s.L. desen. - 96. V.A. ghewapende. B. Gaende e. ongewapenden m. - 97. V.A. Jof. B. Ende. - 98. B. Ende h. cledere. - 99. B.E. dat. - 1200. B.G. es hi in a.w. - 3. B. gegravert. - 4. V.A.D. hi die. B. Dat es d.l. wert. - 5. V.A.
Vintstu. - 6. B. vote gevlegelt. - 7. V.A. ene r.B. ene rode an. - 8. B. dar op getant. - 9. B. Hi m. - 10. V.A. Vul gracie. B. Vroet e.w. - 12. V.A. Ene p.B. Ene p. in h.n.
-
1)
-
N.R. de die in diem facit potenciorem.
-
2)
- De lezing der varianten in vs. 1193 en 1194 is te verkiezen: liefghetal ‖ over al.
-
3)
-
N.R. consecrationis signum est in lapide.
-
4)
-
N.R. virgam serpente involutam.
-
-
1213. B. geft - 14. B.E. met princen wert a.w. - 15. V.A. Vintstu g. oec terigher s.B. tenen s. - 16. V.A. jofte h.B. ofte. - 17. V.A. hert. B. Oft hert ofte h. - 18. B. alse wi. - 19. V.A.D. een s. in v.B. Darmen e.s. in v. - 20. V. sinen r.A. up sinen. B.E. neme op sinen rugge tkint. - 21. B. Eenen ruc ocht e.r. - 22. V.A. Up. B. stert. - 23. V.A. rike e. daer toe v.B. goet. - 24. V.A. temperen. B. timperen. - 25. B. War soe e. scep. - 26. V.A. coopmanne. B. comanne toverlaet. - 27. V.A. Want hi. B. Want hi geeft. - 28. B. War s. vint. - 31. V.A. staen. B. Waer datmen staende vint d.a. - 32. V.A. eere. B. Dats d. ere b. twaren. - 33. B. Darmen. - 34. V.A. quijtet d. sware. B. quit d. sware. - 35. V. die de j. verzwart. A. die de juecht verzwart. B.E. dien
d. sucht v. - 36. V.A. in ontbr. B.D. siet e. gevellet part. - 37. B. ofte in t. - 38. V.A. hoet. B. Ende hout d. perde. - 39. V.A. ghevet. B.E. geft dapperheiden.
-
1)
-
N.R. serpentem super dorsum urnam habentem, et super caudam corvum.
-
2)
-
N.R. Si inveneris lapidi insculptam aquilam, hic conservat honores. - Lees: die ere.
-
3)
-
N.R. liberat a paralisi et quartana. Lees, in plaats van swarte, met de varianten: sware.
-
4)
-
N.R. liberat equos ab infusione.
-
-
1240. V.A. Saghestu. B. Saestu s. dar. - 41. B. Allombe e. ombe w. geaert. - 42. B. Ende d.h. hangen n. - 43. V.A. Eene triangle up. B. Enen triangel op har. - 44. V.A. in setele des g.B. in s. des geloeft. - 45. B. Hi geeft t.e. raste. - 46. V.A. arebeit. B. Narbeide e. nae serecheide. - 47. V.A. Hevestu o. ghemaerct versien. B. Hefttu. - 48. V.A. up. B. knilende op sine k. - 50. B. Oft enech w. - 51. V.A. stride. B. geeft i.a. stucken. - 52. V.A. Beward wille h.s. in a.w.B. Bewart wille. - 53. V.A. baren. B. aren. - 54. B. tuscen, twaren. - 55. B. dine h. - 56. V.A.B. starc. - 57. V.A. varre s.i. int Latijn. B. sagic i. Latijn. - 58. V.A. houder vroedeliker. B.D.o.l. vrode w. - 59. V.A. niene. - 60. B. Nochtan o.r.w. ic s. - 61. V.A. menne weet. B.W.m. waen d.
auctoriteit n. - 62. B. Darmen in gescreven. - 63. B. Vort verstaet e. vernemt w. - 64. V.A.D.e.p. te fel. B. philosoef fel.
-
1)
-
N.R. mulierem cum crine sperso et manus remissas habentem.... et triangularem in capite. - Lees met de variant: Enen t.
-
2)
- Lees met de varianten: Bewart, d.i. op prijs gesteld. - N.R. Oportet autem ut feratur cum omni reverentia. Konr. v. Megenb. 468: man muoz in tragen gar mit wirden.
-
3)
- Lees met de variant: baren. - N.R. duas ursas.
-
4)
-
N.R. quia autores earum (opinionum) minime invenimus annotatos.
-
5)
-
N.R. Sequitur et libellus cuiusdam philosophi, Tethel nomine, qui scripsit ipsum libellum de sculpturis, et dicit hunc editum a filiis Israel eo ipse quo per desertum transierunt. - Vooreerst verandere men den naam in Tethel, en leze in vs. 1265, in plaats van het bedorven taelgenus, met de varianten: taelgen.
-
-
1265. V.A. dat hir volchde n.B.E. oude d. hir. - 66. V.A.V. taelgen screef al openbaer. B.V. talien s. over w. - 68. B. Dattie k.v. Israel. - Vs. 1268 ontbr. bij L. - 69. B. Die. - 70. V.A. dore. B. Daer si dor d. wstine. - 71. V.A. Nochtan seghet b. Aelbrecht. B. seid bruder Aelbrecht. - 72. B. niet seit. - 73. B. al ontbr. - 74. V.A. van hir b.B.M.G.a. hir b. - 75. V.A. jaspis. B. jaspise. - 76. V.A.B. scilde. - 77. V.A.B. scachte. - 78. V.A. sine voete. B. sine voete dar. - 79. B.E.s. hi heft m. - 82. V.A. Die es g.t. comanscepe. B. Die es g.t. comenscapen. - 83. V.A. een c.B. Vinstu. - 84. V.A. een v.B. voge. - 85. V.A. een v.B. dandre h.e. visc. - 86. V.A. Hi is. A. jaget. B. Hijs g.d. boetscape jaget. - 87. V.A. tortelduve. B. Eest d. die tortelduve.
L. tortelduven. - 88. V.A. wort ghevenijnt. B. telege. - 89. B.V. al d.w. gemeine. - 90. B.D.d. van genen steine. - 91. B. Darmen i.e. sten. - 92. B. sagitare. - V.A.A. jof. B. Alse ofte. - 94. V.A. te vasten v.B. Hi geeft m. van allen v.
-
1)
- Lees met de varianten: jaget. - N.R. valet ad negociandum.
-
-
1295. B. Vinstu. - 96. V.A. mareminne. B. merminne. - 97. V.A.I. deen h. enen. V. speghel. B. dene h. enen spigel. - 98. V.A. enen t.v. I b.B. dandre een telech. - 99. B.D. wel. - 1301. V.A. seghet men. B. Selke c. - 2. V.A. sinen dragher. B. Dat hi sinen d.n. laet s. - 3. B. Alse i.e. jaspis. - 4. V.A. dien d.B. Staet e. cr. hijs v. selken done. - 5. V.A. niene. B.d. ne m. - 6. V.A.V. nacht no d.B. no n. no d. - 7. B. Mochstu. - 8. V.A. basilisch m.e. mareminnen. B. basilicus m.e. merminnen. - 9. V.A. troost. B. Die geft troest s. te s. - 10. B. Van den b. met v. - 11. V.A. Marke d.o.i. steene. B. Merke datmen in stene. - 12. V.A. in deene h. - 13. V.A. enen v.B. enen duvel. L. ere v. - 14. B. Hi es van selker dinc te verstane. - Vs. 1314 ontbr. bij V. en A., terwijl een regel
is opengelaten. - 15. V.A. Ghehorent e. ghevloget. B. mede. - 16. B. Ende in d. een s. - 17. B. I libart. - 18. V.A. desen figuren upwaert. B. figuren opwart. L. figure. - 19. V.A. Sullen staen s.e. mane. B. Selen staen s.e. mane. - 20. V.A. stane. B.D. begert aldus te stane. - 21. V.A.H.m. men dievele. B. Hir m. men duvle. L.H.m. die d.
-
1)
- Lees met de variant B.:
Die gheeft troest hem seker te sine.
N.R. habet virtutem ut possis secure ambulare inter serpentes.
-
2)
-
N.R. qui una manu tenet figuram dyaboli.
-
3)
- Lees: in lode. - N.R. hic lapis poni debet in plumbo.
-
-
1322. V.A. des men. B.D.s.s. datmen verjaget. - 23. V.A. Vintstu. V. jas. A. jasp. B. in jaspis. - 24. V.A.E. ghebont gars up. B. gebont gars. - 25. V.A. selvere m.s. sijn s.B. selver. - 26. B. kinnen arehande. - 27. V.A. stelpt. - Vs. 1327-28 ontbr. bij B. - 28. V.A.E.g. ere ende w. - 29. V.A. als ic. B. Dese alsic. - 30. V.A. Drouch. - 31. V.A. Vintstu. - 32. V.A.B. ic hir m. - 33. V.A. sine. B. sire. - 34. V.A. Ene septre. B. Ene ceptere alse. - 35. V.A. Up. B. luchtere. - 36. B. ontdaen al van v. - 37. B. cocodrille o.d. vote. - 38. B. bote. - 41. V.A.D. bi d.B.D. si. - 42. B. wiltmen. - 43. V.A. Drouch. B.D. desen. - 44. V.A. wille. B.E. die wille in iser. - 45. V.A.
Vintstu. - 47. V.A. Up e. lupaert. B. lupart. - 48. V.A.B.D. ne l.q. beesten. - 49. V.A.S.d. niet c. - 50. V.A. Vintstu.
-
1)
- Lees met de varianten: ere ende waerdichede. - N.R. confert gratiam et honorem.
-
2)
-
N.R. valet contra incantaciones demonum et contra omnes demones inimicos, demones etiam fugat ex obsessis.
-
3)
-
N.R. in ferro poni debet.
-
-
1351. B. in die richte h. - 52. V.A. luchtre hets b.B. rode i.d. luchtere hets. - 53. V.A. Dat goudijn. B. Dat guldijn moet. - 54. B. Ende heft m.t. gevene v. - 55. B. in g. - 56. V.A. Jeghen beesten doech hi s.B. Ende jegen beesten s. - 57. V.A. Nigromanciene. B. Nigromantien. L. Nigromancie. - 58. V.A. hebbene dese. B. hebbene. - 59. V.A. in steene ghevinden. B. in enen. s.L. desen s. - 60. V.A. Enen up th. g.m.B. Opt hoeft. - 61. B.E. in d. rechte. - 62. V.A. septre n. coninx. B. Ene ceptere n. coninx. - 63. V. rechtre e.p.A. luchtre e.p.B. Onder d. luchtere e. palm r. - 64. V.A. sine voete een s.B. die voete st. ofte rijs. - 66. B.W. ere soe d. hi b. - 67. V. bestaet het m.B. Gene d. - 68. B. Bi G. dore gerechtechede. - 69. V.A. wet vor e.B.H. comes over een. L. voer. - 70. V. Alsme. - 71. V.A.B.
side. - 72. V.A.E.w. enter luchter een m.B. ende ter luchter een m. - 73. B. soent. - 75. V.A. steen s. an. B.A. den steen s. an. - 76. V.A. Die i.d. rechtre hevet een m.B. Die i.d. rechte heft e.m
-
1)
- Lees met de variant:
Jeghen beesten doech hi sonderlinghe.
N.R. contra bestias valet.
-
2)
-
N.R. quando invenitur in lapide homo coronatus. De lezing der variant is als duidelijker te verkiezen: Enen opt hovet gecroenden man.
-
3)
-
N.R. sub pedibus eius scabellus.
-
4)
-
N.R. nichil attemptabit quidem secundum Deum quod non cicius assequatur.
-
5)
- Lees met de variant: enter luchter een man. - N.R. arbor a cuius parte sinistra vir, a dextris vero femina.
-
6)
-
N.R. homo qui tenet in dextera lampadem, et in sinistra caput femine.
-
-
1377. V.A. Ene lampte in. B. Ene l. ende in d. luchte. L. an. - 78. V.A. wives h.a. ic v.B.E. vives doen a. - 79. V.A.B. So es. - 80. V. Mer. B. Mar dine. - 81. B. Alse h.s. seit. L. thedichte. - 82. V.A. Men canne niet. B. Datmenne n. can g.l. - 83. V.A. een s.v. leestmen. B.D.i.e.s. leestmen hir. - 84. B. Vint e.r. ofte. - 85. B. Hijs g. tenen taelman. - 86. V.A. tw. laet n.B. water laet. - 87. B. alse men. - 88. V. in h. die sekle. A. die sekle. B. die zecle. - 89. B. Hi draget. - 90. B. Alsoemen hort spreken. - 91. V.A.E.m. in d.h. een r.B. ende ontbr., rode. - 92. V.A. heren. B. Hijs heren. - 93. V.A. vindet. - 94. V.A.E. man een h. an. B.E. horen an ens mans h. - 95. V.A. Die es. B. Hijs g. - 96. V. fatonien. A. fatomen. B.
frenesie. - 98. V.A. In e.s. alf o. als m.B. In e.s. alse o. oft m. - 99. V.A. starct. B. geft e. sterct d. sijn. - 1401. A. wijt. B. in enen steen alse wijt. - 2. V.A. horen. B. eselkijn. - 3. B. Die ees g.j.b.d.
-
1)
-
N.R. valet ad facundiam.
-
2)
- Lees met de varianten: heren. - N.R. valet ad graciam. Doch verg. Konr. v. Megenberg, 471: Ain man, der ain gerten in der hant hât, ist guot zuo hêrschen.
-
3)
- Lees: fantomen. - N.R. valet... contra fantasmata.
-
4)
-
N.R. sensum informat ad bonum.
-
-
1404. V.A.B. in steene e. lyoen. - 5. V.j. ydropen. A.j. ydrope. B. Hijs g.j. idrope. - 6. B. vint ontbr. - 7. V.A. capricoren. B. capricorne. - 8. V.A. comenscap. B. Hijs g. jegen comanscap twaren. - 10. B. Gespaerder m. oft ware de w. - Vs. 1410 ontbr. bij L. - 11. V. malen. B. Dese eest d. - 12. V.A. Vrienscap. B. Vrintscap tuscen enen m. - 13. V.A. Als i.e. steene steet. B. Alsen i.e. stene steet. - 14. V.A. up. B. thoeft. - 15. V.A. omme trent. B. hant. - 16. B. Hi es g.j. muethede. - 17. V.A. steene. - 18. B. Ene t. oft jonge. - 19. V.A. Die es om gracie ende g.B. Hi es om gratie ende om g. - 20. B. in stroemde. - 22. V.A. Ene v.B. blomen. - 23. V.A. die es. B. hi es. - 24. B. om e. - 26. V.A. up. - 27. B. entie
h. - 28. V.A. dane. B. hemel wert e. danne. - 29. V.A.H. IIII. B. Hen v. - 31. V.A. Dats mastic. B. Dats mastix. L. Dat.
-
1)
- Lees in vs. 1404 met de varianten: enen lyoen, en in vs. 1405: jeghen ydrope. - N.R. quando invenitur in lapide leo, hic valet contra ydropisim.
-
2)
-
N.R. iubam capillorum expansam habens in humeris.
-
3)
- Lees in vs. 1419: om gracien. - N.R. valet ad obtinendam graciam et contra tempestatem in mari.
-
-
1432. V. lecht. V.A. die steene. B. Legget o. die stene. - 33. V.A.B. vingherlijn. - 34. V.A. sal ontbr. B.E. dit s.a. war s. - 35. B. Twelef w. alse. - 36. V. den h.B. Liggen o.d. hoeft. - 37. B. Di. V.A.L. Die. V.A.B. dinc. - 38. V.A. ginc. B.D. doen i. dijn h. ginc. - 39. V. Die d. penses e. wils. A. Die d. pensets e. wils. B. Die d. piset e. wils. - 40. V.A. die w. hils. B. di w. hilt. L. die. - 41. B. geminges. - 42. V.A. de j. - 43. B. pert. - 44. V.A. te gr. B. ter g. wert. L. te ontbr. - 45. V.A. glorie e. ere. B. Glorie ende bliscap mijnt n.c. - 46. B. Alstu. - 47. V.A. scumede part. B. scirmende pert. - 48. V.A.D. up m.e. septre. B.D. op m.e. cepteren. - 49. B. Ende b. lieden heft hi m. - Vs. 1449 en 1450 bij V., A. en
B. in omgekeerde volgorde. - 50. V.A.B. Die es. - 51. V.A.B. van den s. - 52. B. Dimen. - 53. B. talie. - 54. V.A. dat dat. B.E.d.i. oec s. falie. - 56. V.N. dat ic. A. ic. B. Na dat. - 57. B. ghelijch alse in den irsten s. - 58. V.A. vader. B. Van o. vader Adams. - 59. V.A. erdsche. B. ertsce. - 60. V.B. Omtrent. A. Ontreint.
-
1)
-
N.R. hic positus sub capite sompniantis, sompniabit quidem quod vigilans cogitavit et voluit.
-
3)
- Lees, in plaats van het in drie der Hss. bedorvene omtrent, met de variant A.: Ontreint. - N.R. Omnis creatura in peccato primo hominis corrupta est.
-
-
1462. B.H.c. soe i.g. - 63. B.E. also g. alse. - 64. B. doepsle. - 65. V.A. Om. B. Om t.c. dar. - 66. B. onneselhede. - 67. V.A. doemen. B. domen. - 68. V.A. Mit. B. dimer. - 69. V.A. metter e. mescame. B. ierster. - 73. B. Die comen van onreinen d. - 74. B. Ende van den ertscen pardone. - 75. B. hen. - 76. V.A. Dies. - 77. V. van den steene. A. van den s.B. Hir e.v. den s. - 78. V.A. Hort vort van den VII metalen. B. Nu hort vort van den seven mottale. L. in die.
-
1)
-
N.R. Sic lapides preciosi consecracionis sanctificacione ad virtutum efficacias reparantur.
-
2)
- Misschien te lezen: Comen ten eersten paerdoene.
|