Spieghel historiael. Deel 1. Partie I

(1863)–Jacob van Maerlant, Philip Utenbroecke, Lodewijk van Velthem– rechtenstatus



[pagina 457]
Dit es dordinandse vanden anderen boeken die hier na comen. Ga naar margenoot+ Vort salic u doen verstaen Vanden bouken die hier na gaen Cortelike waer af si spreken, Eer ic der pinen wille afbreken. 5[regelnummer] Die neghende bouc hevet in Van XV jaren meer no min Die jeesten ende van keysers viere: Van NeroGa naar voetnoot1) dien quadertiere, Van GalbaGa naar voetnoot2), van Vitellius 10[regelnummer] Ende vanden eersten OtteGa naar voetnoot3) aldus. Die tiende bescrivet die tijt twaren Van C ende van XCIII jaren: Vanden keyser Vaspaciane, Die den Jueden swaer ginc ane; 15[regelnummer] Van coninc Tytus sinen sone, Jherusalem vellede die ghone Ende slouch die Joden ende vercochte, Ende wrac ons Heren doot onsochte; Van Tytus broeder Domiciaen, 20[regelnummer] Die na hem trike hevet ontfaen, Van keyser Nerva, van Trayane Ga naar margenoot+ Ende vanden keyser Adriane, Van AnthoniusGa naar voetnoot4) Pyus mede, Die keyser daer was indie stede, 25[regelnummer] Van Anthinus Verus daer naer, Van Aurelius, [van] Commodus, dats waer, Ende vanden eersten JuliaenGa naar voetnoot5), Die tRoemsche rike hadde ontfaen; Wat desen X keyseren ghesciede 30[regelnummer] Ende onder hem anderen diede. Die elfsteGa naar voetnoot6) bouc die hout hier naer CC ende vijftich jaer, Ende beghinnet van keyser Severe, Die stout ende goet was indie were; 35[regelnummer] Vanden keyser Anthonis daer na, Die ghetoenaemt was Caracalla, Van keysers Macrinus ende GabalusGa naar voetnoot7), Ende van Alexander den keyser aldus, Van MaximusGa naar voetnoot8), van Gordiane, 40[regelnummer] Vanden tween Phillippe daer ane, Die deerste kerstine keysers waren Vander keyserliker scarenGa naar voetnoot9); Van Decius, Gallus, Voluciaen, GalienusGa naar voetnoot10), Valeriaen,
[pagina 458]
45[regelnummer] Die alle vive keysers waren; Van ander Decius daer na te warenGa naar voetnoot1), Van Claudius, van Aureliane, Van TacitusGa naar voetnoot2), van Floriane, Van keyser Probus, van Carine. 50[regelnummer] Dese XXI daden pine Den kerstijnhede ende wee, Sonder die Phillippe twee, Alse u die bouc vertellen sal Van beghinne ten ende al. 55[regelnummer] Die XIIste hout in memorie Van XX jaren die ystorie: Van keyser Dyoclesiane, Van sinen gheselle Maximiane, Die maecten menegen maertelare; 60[regelnummer] Van keyser Constantius daer nare Ende van Galerius sinen gheselle, Die overdadeghe entie felle; Wat vernoye doe ghesciede In haren tijt onder vele liede, 65[regelnummer] Dat dese viere mogendelike Hilden dat Roemsche keyserike. Die XIIIde bouc hout overwaer In sine jeesten XXXI jaer, In welken tiden dat Constantijn, 70[regelnummer] Die ghetoenaemt groot wille sijn, Keyser tote Rome was Ende van laserscepe ghenas, Ende dien Silvester die paues mede Bekeerde ende kerstijn dede, 75[regelnummer] Die den keyser Maxencius, Maximiane ende LyciniusGa naar voetnoot3) Uten Roemschen rike dreef Ende selve enech keyser bleef. Die XIIIIde bouc besceet te waren 80[regelnummer] Dien tijt van XLI jaren, In welken tiden dat mogendelike Hilden tRoemsce keyserike Des goeds Constantijns III kinder, Die selken daden groten hinderGa naar margenoot+ 85[regelnummer] Der kerstijnheit, ende waren genant ConstantiusGa naar voetnoot4), Constantijn, Constant; Naer hem die quade Juliaen, JovianusGa naar voetnoot5) ende Valentiniaen Ende ValensGa naar voetnoot6), die keyser was mede 90[regelnummer] Te siere grotere onsalichede. Der IIII eerster hevet bescreven Hare jeesten ende hare leven, Der III achterstere heefti mede Ghewach van haerre vromechede. 95[regelnummer] Die XVde bouc es bediet Vander keysere jare niet; Maer alleene hevet hi inne Heileghe jeesten, alsic kinne, Van heilegen lieden, daermen gereet 100[regelnummer] Gheen bescheet gereet en weetGa naar voetnoot7) In wies keysers tijt si waren. Daer salmen scone dinc openbaren. Dese VII bouken hebben in Dandere paertije meer no min 105[regelnummer] Vanden Spiegle Ystoriale, Ende hier endsi altemale. Nu gaet die derde partie ane Vanden keyser Gratiane, Dat es die XVIde bouc, 110[regelnummer] Die van jaren nemmee en rouc Te bescedene dan van sessen, Ende hevet in siere gedincnessen, Hoe trike van Perchi beganGa naar voetnoot8), Van Vrancrike sijn begin dan, 115[regelnummer] Hoe Bartaengen eerst began, Dat dIngelsche volc sindent wan,
[pagina 459]
Der Wandele begin ende haer rike, Enter Wimmalen dies gelikeGa naar voetnoot1), Daer die Lumbaerde af sijn geboren; 120[regelnummer] Der Goten beghin salmen horen, Ende hoe si scieden hare roten DOester Goten ente Wester Goten, Hare coningen, hare mogentede, Hoe lange si regneerden mede; 125[regelnummer] Daer naer dat rike vanden Hunen, Die maecten vele roder crunen. Die XVIIde tellet te waren Die tijt van rechts XI jaren, Dat Theodosius keyser was 130[regelnummer] Van Rome, een goet man, alsic las; Sine jeesten doet hi verstaen Ende dat leven, sonder waen, Dat wilen dhermiten plaghen, Daermen groot wonders sal gewagen. 135[regelnummer] Dachtiende bouc sal tellen mede, Wat wondere men oec dede Binnen XXIII jarenGa naar voetnoot2), dat Honorius Keyser was ende Archadius, Ende vele heileghere sproken mede 140[regelnummer] Van heileghen lieden daer ter stede. Die XVIIIIde spreect te waren Alleene van XIIII jaren, Dat keyser was Honorius Ende sijn neve Theodosius, 145[regelnummer] Ga naar margenoot+ Ende van heilegher lieden vite, Hoe si dienden Gode met vlite. Die twintechste bouc doet verstaen, Hoe Theodosius hevet ontfaen Dat keyserike alleene te samen, 150[regelnummer] Diemen den jongen heet bi namen, Ende hevet die tijt in hem, dats waer, Besceden van LXVIII jaer, Van V keyseren, die hier binnen Regneerden te Rome, alswijt kinnen: 155[regelnummer] Dats vanden keyser Valentiniaen Den anderenGa naar voetnoot3), ende van Marciaen, Van keyser Leo ende van Zenoen, Ende someger heileger liede doen. Die XXIste die lijt 160[regelnummer] Van XCI jaren dien tijt, Die andere V keyseren leet: Anastasius, alsict weet, Was die eerste, ende nadien Quam doude Justinus, alswijt sien, 165[regelnummer] Daer naer quam Justiniaen, Doe quam jonge Justinus saen, Ende daer naer, wi lesent dus, Quam die ander Tyberius. Die bouc hevet in hem mede 170[regelnummer] Die leringe vander wijshede. Die XXIIste die seghet Die ystorie diere in gheleghet Int XXIXste jaerGa naar voetnoot4), dat was Keyser Mauricius ende Focas. 175[regelnummer] In desen bouke salmen noemen Des paues Gregorius bloemen, Daermen in wel leren mach Wijsheit enter zielen bejach. Die XXIIIste bouc twaren 180[regelnummer] Hevet die ystorie te waren, Die streect henen over waer C ende LXXXIX jaer, Ende spreect vanden Ingelscen coningen Die Bartaengen ondergingen, 185[regelnummer] Ende van Mahumette den valscen dief, Die hem over heilech verhief, Van XIIII keyseren mede, Hoe elc sine sake dede: Dat was Heraclius, die man 190[regelnummer] Die dat cruce ons Heren wan; Van Constantine den keyser mede, Van Constante oec daer ter stede, Echt van eenen Justiniaen, Van eenen LeoGa naar voetnoot5), ende daer na saen
[pagina 460]
195[regelnummer] Van enen Tyberius daer nare, Echt van enen Justiniane dwareGa naar voetnoot1), Daer naer een Philippicus, Ende echt een Anastasius, Daer naer Leo, daer na Constantijn 200[regelnummer] Met Hyrenen der moeder sijn, In wies tiden Vlaendren began Eerst hem grave trecken an. Ende al hier in dese stede Endt die derde paertie mede. 205[regelnummer] Ga naar margenoot+ Hier na gaet an dat vierde stic. Inden eersten bouc vandic, Dat die XXIIIIste altemale Es vanden Spieghele Ystoriale, Ende hi besceet die tijt ent ware 210[regelnummer] Van enen ende van CC jareGa naar voetnoot2), Hoe Karel, diemen den groten noemt, Toten keyserrike coemt, Hoe Loduwijc die goedertiere Naden vader wart keyser sciere, 215[regelnummer] Doe Lotharis, doe Loduwijc, Doe wart keyser des ghelijc Karel die caluwe van Vranckerike, In wies tiden sekerlike Hollant grave hebben began, 220[regelnummer] Also alsement geweten can. Naer hem wan des riken gewout Jonge Karel, daer naer Arnout, Doe Loduwijc, die dachterste was Keyser van Karele, alsict las; 225[regelnummer] Doe Coenraet die Aelman, Doe een Heinric trike gewan, Ende daer naer waren Otten drie Keysers naer een, lesen wie. Die XXVste te waren 230[regelnummer] Hout van C ende van VIII jarenGa naar voetnoot3) Die tijt, die jeesten, alsict gome, Van IIII keyseren van Rome: Dats dander Heinric ende Coenraet, Daer naer danderGa naar voetnoot4) Heinric trike ontfaet, 235[regelnummer] Daer naer waert indie stede Die vierde Heinric keyser mede; Van dingen die in haren tiden Die werelt moeste overliden. Inden XXVIsten bouc, dats waer, 240[regelnummer] Hout die ystorie XX jaer, In welken tiden den vijften Heinrike Was ghegheven dat Roemsce rike. Miraclen staen daer inder stede Van onser Vrouwen van Lodine mede; 245[regelnummer] Van sente Jacobpe van Compostellen Miraclen daer naer salinen tellen; Bloemen, diese willen horen, Van Hughen ende van sente Victoren. Inden XXVIIsten boue 250[regelnummer] Vint men, dies doet ondersouc, Die tijt van XXVI jaren, In wat tiden dat keyseren waren Een Lotharis, daer na Coenraet. Inden selven bouke staet 255[regelnummer] Leringhe ende wonder mede, Dat gheviel in someger stede. Die XXVIIIste bouc die seghet Ghene jare daer cracht an leghet, Die ten keyserrike bestaen; 260[regelnummer] Maer hi tellet, sonder waen, Van sente Bernaerde die abt was Te Cleervaus, alsict las,
[pagina 461]
Van sinen live, van siere lere, Daer hi was verheven sere, 265[regelnummer] Ende int ende machmen visieren Ga naar margenoot+ Horen omme dordine van Tempelieren. Die XXIXste te waren Spreect van LVII jarenGa naar voetnoot1), In welken tiden Vrederic doude 270[regelnummer] Keyser van Rome wart met gewoude, Daer naer Heinric sijn sone, Daer naer Phillip, ende hoe de ghone In sine zale wart vermort, Ende hoe daer naer ten rike vort 275[regelnummer] Otte was gecoren naer desen, Die grave van Poitau hadde gewesenGa naar voetnoot2); Daer naer [hoe] die CytersGa naar voetnoot3) quamen, Ende hoe si haer beghin annamen; Torloghe daer naer te hant 280[regelnummer] Tusscen Vrancrike ende Ingelant; Die grote vaert van over mere, Daer mede voer met sinen here Keyser Vrederic ende verdranc, Ende hoe mede voer indien ganc 285[regelnummer] Phillip coninc van Vrancrike, Ende Ridsaert mede dies ghelike, Die coninc was van Ingelant, Menech ridder, menech seriant; Ende andere jeesten cort ende lanc 290[regelnummer] Hevet dese bouc in sinen ganc. Die XXXste bouc hevet inne XXXIIII jaer, also ict kinne, In welken tiden Vrederijc, Wies vader was keyser Heinric, 295[regelnummer] Entie keyser Otten verdreef, Keyser wart ende keyser bleef; Ende wat in sinen tiden gesciede Wonders onder vele liede; Hoe minderbroederen ende predicaren 300[regelnummer] Eerstwaerven begonnen waren Bi Fransoyse, den simpelen man, Ende bi Dominicus nochtan; Ende int ende bi wat saken Vrederic hem liet ontmaken 305[regelnummer] Ende condempneren vander kerke Omme sine quade ghewerke. Die XXXIste bouc bescheet Die tijt die sidert overleet, Dat Vrederijc verstoten was; 310[regelnummer] Hoemen coes sidert naer das Grave Willemme van Hollant, Ende hoe hi dwanc an sine hant Aken ende indien stoel sat Ende coninc wart daer in de stat 315[regelnummer] Over Almaengen, ende hoe lange Hijt hadde in sinen bedwanghe; Van Ridsaert, grave van Cornuwaelge, Hoe hi menege selverine maelge Gaf omme dat Duutsce rike; 320[regelnummer] Ende hoe naer hem cortelike Roedolf, van AvexbergheGa naar voetnoot4) grave, Coninc wart met cleenre have Over Aelmaengen, doe hi was out, Ende noch hout hi tlant in gewout. 325[regelnummer] Tote deser tijt, connen wijt geleesten, Sullen wi volgen der vrayer jeesten, Ende hier sal enden al dat werc,Ga naar margenoot+ Dat versaemde Vincent die clerc Van Beauvays, die predicare, 330[regelnummer] Die wijs was ende sere mare. Hier latic bliven mine tale Vanden Spiegle Ystoriale, Nadien dat ict dus belie, Alse vander eerstere paertic.	margenoot+ Vinc. O. voetnoot1) Hs. Ende van Nero. voetnoot2) Hs. Galbel. voetnoot3) Otho wordt de eerste genoemd in tegenstelling van de latere Duitsche keizers van dien naam. Later echter, bij de geschiedenis dezer laatsten, wordt de Romeinsche Otho door Maerlant niet meer medegerekend. Verg. P. IV. B. i. c. 69. vs. 53, enz. margenoot+ Fol. 92. f. voetnoot4) Lees: Antoninus. De verwarring tusschen beide namen was in de Middeleeuwen algemeen. Zoo leze men vs. 25: Antoninus voor Anthinus, alsook in vs. 35. voetnoot5) D.i. Didius Julianus, hier de eerste genoemd in tegenstelling van den lateren Julianus. voetnoot6) Hs. leste. voetnoot7) D.i. Heliogabalus. voetnoot8) Lees: Maximinus, gelijk Vinc. in den Index van het XII Boek te regt heeft. voetnoot9) Aldus de oude overlevering. Vinc. L. XII. c. 33. Qualiter isti imperatores ad fidem Christi conversi sunt, legitur in vita beati Pontii martyris. voetnoot10) Hs. Calienus. Volgens de orde moest eerst Valerianus worden genoemd, die van 253-259 regeerde, en daarna zijn zoon Gallienus (259-268). voetnoot1) De onjuiste vermelding van een tweeden Decius is zeker toe te schrijven aan den Index bij Vinc., waar na c. 80: De Galieno imperatore, cet., en de volgende capita, waarin eenige martelaars behandeld worden, c. 85 getiteld is: De crudelitate Decii in Sanctos, waarmede echter geen ander dan de in vs. 43 vermelde (249-251) bedoeld wordt. voetnoot2) Hs. Cacitus. voetnoot3) Hs. Lyonsus. margenoot+ Fol. 93. a. voetnoot4) Hs. Constantinus. voetnoot5) Hs. Jovinianus. voetnoot6) Hs. Valeris. voetnoot7) Misschien te lezen: Gheen bescheet rechts af en weet. voetnoot8) Men zal moeten lezen: Hoe trike van Perchi Rome vacht an, even als in de Inhoudsopgave van de Derde Partie: Hoe die van Persi hem vochten an. voetnoot1) Vinc. in de Inhoudsopgave van B. XVII: De regno Winilorum sive Longobardorum. Ook later bij Maerlant Wimmalen genoemd. Zie P. III. B. i. c. 19. voetnoot2) Zoo ook Vinc. in den Index op B. XIX. De Inhoudsopgave van de Derde Partie heeft XXIIII. margenoot+ Fol. 92. b. voetnoot3) Eigenlijk de derde, maar bij Maerlant de tweede, omdat door hem de ambtgenoot van Gratianus niet mede wordt gerekend. voetnoot4) Lees: In XXIX jaer. voetnoot5) D.i. Leontius, ook bij Vinc. Leo Patricius. voetnoot1) Lees: Echt van Justiniane dware. Vinc. in den Index op B. XXIIII: Tyberii tertii et iterum Iustiniani. En straks: De iterato imperio Iustiniani. margenoot+ Fol. 93. c. voetnoot2) Vinc. XXV Liber continet historiam CCI annorum per successiones XIII imperatorum, scilicet: Karoli magni, Ludovici pii, Lotharii primi, Ludovici secundi, Karoli calvi, Karoli iunioris, Arnulphi, Ludovici tertii, Conradi primi, Heinrici primi, Othonis primi, Othonis secundi, Othonis tertii. Oorspronkelijk schijnt Maerlant's plan geweest te zijn, Vinc. op den voet te volgen; doch later bij de bewerking is dat plan veranderd, daar B. XXIV (d.i.P. IV. B.i.), zoo als ook de Tafle voor de Vierde Partie zegt, ‘no meer no min dan C ende XL’ jaren bevat, en dan ook niet verder dan tot den laatsten der Karolingen gaat. (Zie D. III. bl. 166). voetnoot3) Ook hier is wederom Vinc. gevolgd. XXVI Liber continet historiam CIIII annorum. De Tafle geeft CLXXII jaar op. (Zie D. III. bl. 167). voetnoot4) Lees: die derde. margenoot+ >Fol. 93. d. voetnoot1) Vinc. XXX Liber continet historiam LVIII annorum. - De uitg. van 1494 heeft LVI. voetnoot2) D.i. Otto IV, hertog van Brunswijk, zoon van Hendrik den Leeuw (1198-1218). Hij was door zijnen oom Richard Leeuwenhart, tot belooning zijner trouwe diensten in den oorlog tegen Philips August van Frankrijk, met het graafschap Poitou beleend. voetnoot3) Men zal Terters of Tarters moeten lezen (cyters: t'ters). Ongetwijfeld worden de Tartaren bedoeld, wier geschiedenis bij Vinc. in B. XXX eene ruime plaats beslaat, namelijk van c. 69 tot c. 89. voetnoot4) T.w. van Habsburg, dat eigenlijk Haviksburg is. margenoot+ >Fol. 93. e.

Vorige Volgende

Dit es dordinandse vanden anderen boeken die hier na comen.