Olijfbergh ofte poëma van den laetsten dagh
(1609)–Karel van Mander–
AuteursrechtvrijHet vierde Ghesangh.Wort verhaelt van valsche Propheten ende hun wapenen. Voort van de wapenen der Bruyt Christi ende de roepende stemme des Bruydegoms. Van de wreetheyt der verleyders, in Indien ende over al bedreven: In teghendeel de sachtmoedicheyt Christi. Wenscht om getrouwe arbeyders. Vande noodinge tot het Avontmael, ende straffe der gener diet verachten. Van de sendinghe der Leeraers. Verscheyden Wetghevers, als Moyses, Christus, ende oock sommige Heydenen. Int leste van te spade berouw.
PHropheten valsch op sullen staen verscheyden,
Al veel die veel ooc sullen t'volck verleyden:
Ay slanghe loos met boden seer vercloeckt,
Ons sieler spijs al veelderley ghy soeckt
Met doot vergift vervalschen oft berooven,
So t'eerste wijf ghy deedt aen God wang' looven:
So aen t'gebodt versoet ghy veel sijn Bruyt,
Want ghy't verkeert so constich schoon leght uyt:
Waert mogh'lijc sy soud' ooc door misverkiesen
Haer spijs en oock haer leven tsaem verliesen.
Hier dicht ghy nieu een Euangeli dan,
Daer een Talmuth of een valsch Alcoran:
Hoe fijn, hoe dicht schijnt ooc geknocht te wesen
D'Apostelschap aen t'Pausdom hoogh gepresen,
Wiens instel voor Apostoisch doordringt,
Om t'lang gebruyc en datmer t'volc toe dwingt.
| |
[pagina 44]
| |
In redich hert uyt yver stort ghy tooren,
Ga naar margenoot+T'quaet onbewust te staen gheweldich vooren:
Want hertlijck niet lacht valsche leer s' keert
Met eerdtsche macht al watmer teghen leert:
Maer rechte leer, hoe veel haer schoon benijden,
Vleeschen arm niet gebruyct voor haer te strijden.
O dierbaer g'loof tot proef van u ghewelt,
Ga naar margenoot+Veel neffens dy en tegen wert,
Wat cloecker stuck doet hy, wat naect hem looning
Die ongeschent doorgaet dees wilde wooning,
Die niet verliest sijn wapen, schilt noch sweert,
Maer vroom doorstrijt wert by den Hooftman weert:
So wie volherdt tot aen het eynde, desen
Wel g'luckigh wert, want hy sal salich wesen.
T'blymarich woort, dat soet gherucht des Rijcx,
Die tijdich goet, ja noyt gheen desghelijcx
Gepreeckt sal zijn hier onder sHemels wolcken
De werelt door, tot tuychnis allen volcken.
Ga naar margenoot+Dat van begin verborghen heeft gheweest
Men openbaer nu claer leert, preeckt en leest,
Wie mach nu doch onwetich onschult maken,
Daer wordt gepreeckt genoech als op de daken,
Ia dat de Heer maer veseld' eerst in d'oor.
O Tartar ghy Cathan, Barbaer of Moor,
Wie dat ghy zijt, hoe verr' in swerelts hoecken,
Na dit gherucht vernemen wilt en soecken,
Och luystert toe ghy swerelts eynde al,
Ga naar margenoot+Na dit vreedsaem blymarich soet gheschal,
Dat eerst borst uyt Ierusalem, doch lustich
Om desen schat doet liever vlijt onrustich,
Dan ghy om gout doorcruyst so menigh zee,
Och vliedt intijts toecomstich eeuwich wee,
Veel eer het groot als t'meest belanck laet varen,
Soect, vint, verbreyt dees beste maer der maren,
| |
[pagina 45]
| |
Want daer in light verborghen al Gods raet.
O sielich broot, o wederbarich zaet,
O boodtschap soet van Syon uytghesteghen,
Verdobbelt dijn geluyt, en clinckt doch teghen
Niet seven mael, als Heptaphonon, maer
Veel duysentfout, also dat verr' en naer
Bergh, water, dal, mach van tgerucht vervullen,
Op hope dat ter herten nemen sullen
Veel menschen dijn waerschouwing en gebodt,
Om al intijts versoent te zijn met Godt.
Maer claeghlijc ist dat in Colombens landenGa naar margenoot+
Dat slechte volck ghesteken wert in handen
D'onrechte maer van Christi hooghe naem,
Ia valsch gheleert een wijse niet bequaem
Te dienen God door Predickers goutgierich,
Die t'naecte volck met sweert en busse vyerich
De bleecke doot voor ooghen stelden wreet,
Ghedreycht indien dat sy met lief of leet
Hun in dees leer niet gh'hoorsaem en begaven,
Met vyer verbrant, ghevanghen zijn en slaven,
Gepijnt, gequelt, in stucx van een ghescheurt:
O leughen gheest hoe bitter men u speurt
By waerheyts geest die lieflijck vol versoeten,
Maer schudden leert het stof af van den voeten,
Daermen den raet des Heeren niet en wil:
Maer niet te min rust niet, ja weest niet stil,
O suyver Son der waerheyt wilt doorbreken
De misten blint, met uwen glants ontsteken
Veel herten goet die t'goet wel meenen, doch
Navolgen t'quaet door t'stangich valsch bedroch:
Want herten wel men goet vint van natueren,
Maer faelt hen t'zaet, wat vrucht can hen ghebueren?
Dies waerschouwt dan datmen al om verschrict
Voor sHeeren dach, en elck in d'ooghen blickt
Die helder cracht der vlammen int verschijnen
| |
[pagina 46]
| |
Des Richters, om sijn Wet verachters pijnen.
Ga naar margenoot+O Heer des Oegsts geeft werckers goet en trou
Dat wel beclijf u gheestich lant ghebou,
Den arbeyt daer hun voortijts de Propheten,
Apostelt oock in hebben wel ghequeten:
Want in dorschvloers lest reynmaking een straf
Deel is bereyt voor vuyl oncruyt en kaf.
Soet Avontmaels beroep, stadt, straten, stegen
Vervult en oock landts tuynen alle wegen,
Ga naar margenoot+Al vindy volck onhongherich ghewont
Van Cerberum den vry hooftsonden komt,
Dat dryderley sijn onschult weet te maken,
Om nemmermeer Gods Avontmael te smaken:
Roept altijts comt basuynich claer gheluyt,
Oorspronckich van des Heeren Geest en Bruyt.
Ia roept oock comt al die den roep aenhooren
Ter bruyloft, comt want tis hier al te vooren,
T'ghemeste Vee en d'Ossen zijn gheslacht.
Och mensch verblint dees schoon feest ghy veracht,
Ia slaeft en woelt in eerdtsche dingen wacker,
Al wat men roept ghy blijft in uwen acker:
Maer siet ooc noch, wat ondancbaerheyt groot,
In schand' en smaet te loonen metter doot
De knechten van so groot en machtich Coning,
Die u maer laet beroepen tot sijn woning
Wt liefd' oprecht, om erven u daer in.
Maer die dus volght den moorder in t'begin,
Tot u verderf verweckt ghy s'Conincx tooren,
Sijn heyr dat comt, hoe meendy yet daer vooren
Te moghen staen, een van sijn crijhers vroech
Op eender nacht in corter tijt versloech
Ga naar margenoot+Tot hondert vijf en tachtich duysent mannen.
De werelt groot u stadt sal zijn verbannen,
Ga naar margenoot+Met vyer verteert, verslonden heel end' al,
Diep branden door Gods gramschap fel ontsteken,
| |
[pagina 47]
| |
T'lant met sijn brucht geheel verteert besweken,Ga naar margenoot+
Elck fondament der berghen oock doorvlamt.
O mensche dan op dat met en vergramt,
Den Sone Gods rust hem met geloofs aencleven,
Op dat ghy niet comt op den wegh in sneven,
Sijn gramschap sal doch nu aenbernen haest:
Maer om niet voor sijn comst te sijn verbaest,
Met t'bruyloft cleet moet ghy u binnen vinden,
Of d'handen dijn en voeten soumen vinden,
En werpen u in d'uyterst' donckerheydt,
Daer tandt-gekners en weeningh wert bereyt.
O mare goet, der milde Gods ghenade,
Voorbeeldt elck een dees oneyndtlijcke schade,
Om schricken voor het eeuwich stervens pijn,
Roept luyd' en laet gheen stille swijghen zijn,
Maer dach en nacht doet uwe stem versnellen.
Wat seggh' ick doch, de Hemels die vertellenGa naar margenoot+
Selfs d'eere Gods, die vasticheyt oock sterck
Vercondicht claer al sijnder handen werck:
Den eenen dach seght dit den andren grondich,
Den eenen nacht, doet ooc den andren condich,
Ia daer en is gheen spraeck noch reden daer
Men niet en hoort haer stem int openbaer:
Daer recht-snoer gaet oock uyt in alle landen,
Haer reden tot des Werelts wijdste randen.
Van Iode of Grieck is nu gheen onderscheyt,
Wie sHeeren Naem aenroept crijcht salicheyt,
Maer hoe sal doch van hun zijn aengheropenGa naar margenoot+
Aen dien sy niet ghelooven noch en hopen?
In wat manier sullen sy g'looven dan
Aen hem daer sy noch noyt en hoorden van?
Van waer gehoor ooc sonder t'woorts verconden?
Hoe predickt men ten zy men zy ghesonden?Ga naar margenoot+
Want soo daer staet, die den breed' en dat goet
Doen condt, hoe zijn hun voeten lieflijck soet:
Maer elck is niet de goe maer onderdanich:
| |
[pagina 48]
| |
Want aldus is Esaias ons vermanich,
O Heer wie heeft doch g'looft ons woorden, siet,
Want g'loof en is eens yeders dinghen niet.
Het g'loof dat comt hoort wt predicks leeren,
En t'preken dat comt voort uyt t'woort des Heeren,
De kinders Gods ontstaen uyt t'woort, nochtans
Seght onverstant, tis van de wil eens Mans
En wil des vleys, van sulck een bloet gheboren
Moet wesen t'kint dat g'loovich is vercoren.
Ghy Paulus hebt antwootrt op vraghen hoe
Tg'loof sonder tg'hoor weet dat aldus gaet toe,
Van d'ouders op den kinders al voort ervet
In moeders lijf, t'kint heym'lijc dat verwervet,
Al waert allencx, als spraeck of ander sin
Toeneemt en wast, Gods Gheest stort dat daer
Dus int verbont door tg'loof dan sy salich.
Dees dwalingh maeckt veel dwalingh en veel dwalich,
Die Gods geslacht ontkent, hoe kent hy Godt,
Hoe lieft hy hem, hoe houdt hy sijn ghebodt?
Hoe can hy doen met sijn pont rechte winsten,
En kent hy hier niet Christi Broer den minsten?
Want lieftmen God/ ismen van sijnen aert,
Men lieven moet die van God is ghebaert.
Een vleyslijck mensch na t'vleesch al oordeelt meestlijck,
Sgheests dochter ghy so niet, maer t'geestlijck gheestlijck,
Ghy weet dat ghy van Godt zijt comen voort,
Ga naar margenoot+En zijt ghebaert uyt t'levend' eeuwich woort,
Niet uyt een zaet vergang, maer onverganglijck,
Welck door t'ghehoor int hert ghy waert ontfanglijck,
Tg'loof niet en comt, tot u door ander padt,
V Bruydegom hierom den Vader badt,
| |
[pagina 49]
| |
Oock namaels in de waerheyt te behouden
Al die door t'woort van sijn Seyndboden souden
Aen hem ontfaen het g'loof: oock op dit zaet
De Hope als self het g'loof ghegront vast staet
In de beloft' des Rijcx met troostich bouwen:
Dus op de Schrift staet vreuchdich u betrouwen,
De Schrift is t'sweert, daer ghy Heldin meed'
Recht so ghy t'gloof belijdt ooc Schrift belijdt:
Maer ramingh is het ghene Secten drijven,
Hun wapen ooc vervolgh scheldtwoordich kijven,
Want sulc den boom, sulc is ooc bladt en vrucht.
Nu heeft de Heer dan laten t'soet gherucht
Sijns Hemelrijcx in al de werelt loopen,
Ia pred'ken doet, en die hem gh'loofden doopen,
Wie gh'looft hem wort ooc eeuwich salicheyt,Ga naar margenoot+
Wie niet en gh'looft verdoemnis toegheseyt.
Dus om dat God besloten heeft den heelen
Aerdtbodem met gherechticheyt t'oordeelen
Door eenen man, daerom hy elck gheboodt
Doen boet' oprecht, en liet voorhouden bloot
Een yeder Mensch het g'loof in sijnen name,
Want rechtt als een Schoolmeester doet bequame
Den ABC, sijn Scholiers eerst aenleert
Also begint, de Christen leer bekeert.
Den Predicker te Bethabar, EliamsGa naar margenoot+
Navolgher recht, en voorloper Messiams,
In der Woestijn sijn stem gaf weergheluyt
Doet boet, sghelijcx den eygenaer der Bruyt,Ga naar margenoot+
Doet boet en g'looft, is voor-les sijnder scholen,
T'lest is leert doen al wat ick heb bevolen.
T'versoenich woort nu opendeurigh staet,
S'Lams Bruyt al voort in d'ordinancy gaet,
Haer schoenen zijn te doen oprechte treden,
En drijven voort t'soet nieu gerucht des vreden,
Een wijsheyts Gods, maer voor werelt nochtans
| |
[pagina 50]
| |
Een sot ghepreeck eylaes des armen mans,
Reyn wijsheyt wort veracht, sijn wijse woorden
De menschen niet ghehooren so sy hoorden:
T'ghemeene dwaes en schadich onverstant
Heerscht over al, eylaes dus van yemant
Den Hemel-wegh droef ingangich wort heden
Weynich ghesocht, min vonden, min getreden.
Ga naar margenoot+De wijsheyt self die t'hooghste Cepters recht
Ghewisselt heeft in dienstbaerheyt als knecht,
O mensch voor u, ja svyants macht verondert:
Vergheet ghy hem, tis om te zijn verwondert:
Hoe is so blint inwendich u ghesicht,
De duysternis te lieven boven t'licht:
Och dat u eens blind-doeck der sond' ontviele,
Ghy saecht Gods raet, so nut voor lijf als ziele:
‘Heerschapper doch noyt soeter Wet verhief,
Dan dees diet al begrijpt int woort hebt lief:’
Dees wijsheyt hoogh te boven gaet voorhenen,
Laet bidden dan: Gods wil geschieden moet
Op Aerden so die in den Hemel doet,
Den welcken wil oprecht vol goetheyt grondich,
Blijckt al volmaeckt in sijn Wet nieuw verbondich,
Hier is vervult wat in d'oud' eerst ghebrack,
Hier en zijn nu gheen instellinghen swack,
De Christen zijn door t'gloof in Godt ontslagen
Van t'jock des Wets onmooghlijc om te draghen,
Den dienst is uyt de doot door letters cracht,
Waer van het Schrift in steenen stont onsacht:
Maer was daer in een sulcke claerheyt vlemmich,
Dat niet aendien en konde t'volc twaelf stammich
Ga naar margenoot+Sijns Vorsts aenschijn, wiens huyt blinckt' al te seer.
| |
[pagina 51]
| |
En sond' den dienst niet claerheyt hebben meer
Die den Geest geeft, en preect ooc nu volcomen
Gherechticheyt, ja boven die t'verdomen,
Predickt gaet hy, in claerheyt al gheheel,
Want ong'lijck was al min verclaert dat deel,
Welck was verclaert hy dit al boven maten
Verclaerde. Maer een decksel na ghelaten
Hangt en verblint noch ooc t'ongloovich hert,
Tot dat bekeert en dat ghedaen afwert:
Want anders niet te recht ghemercken soudet
Hoe t'oud' verbondt in Christo nu ophoudet.
Maer t'gloovich hert nu spiegelt openbaer
Met bloot aenschijn in sHeeren claerheyt claer,
En wort verclaert in claerheyt tot vermeeren,
Al voort en voort, als van den geest des Heeren.
Is nu bedeckt t'blymarich woort, so ist
In volck eylaes dat door der Slanghen listGa naar margenoot+
Blintsinnich blijft van herten gants ong'loovich,
T'blymarich licht wort hem benomen roovich,
Ia daer toe oock der zielen salicheyt.
Maer hy die g'looft, in t'gloof hy mede leyt
Oock wandel voor den Heer of hy hem saghe,
En doet sijn vlijt op dat hy Godt behaghe,
Voorwetich dat den Dagh haest comen sal,
In welcken dat de Menschen sullen al
Gestelt zijn voor dat vierschaer Gods eersame,
Op dat elck dan ontfangh in sijn lichame,
Naer hy ghedaen heeft, het zy goet of quaet.
Dootverwich bleeck eylaes en bevend' staet
Voor mensch gericht om sijn vonnis verwerven,
Misdader hier van een hantwijlich sterven,
Met couder vrees' inwendich stijf ghenopt,
T'hert in sijn borst hem slinckerzijdich clopt,
Als hy aenhoort sijn quade stucken lesen,
T'rouwt hem te laet, hy soud' om vry te wesen
| |
[pagina 52]
| |
Wel duysentmael beloven meer als doen,
Als kinders jong en slecht die voor de roen
Schier niet beducht zijn langher als gesmeten.
Ay aert qua wendst onachtsaem licht vergeten
Hoe smenschen sin ghy doncker al bemist,
Ia dat hy doolt bewist als onbewist,
Sijns selfs misdaet vangt hem, sijn eygen sonden
De stricken zijn daer hy med' is ghebonden,
En sond' ontstaet door t'vleys aenlockens lust,
Als Ioab doch bedriechlijck doodt en kust,
Daer sweerdt verwondt daert niemant can geheelen:
Ga naar margenoot+Dit kint des lusts gaet stacx den sondaer deelen
Voor t'corte soet een knaghend' suyr berouw.
Een snelle boet door t'straffen versch aenschouw,
Aen Pharo bleeck Gods hant hem doen de smerte,
Maer overmits sijn boos verstoct hart herte,
Boet oock so haest als straffe weer verging
Den ouden man, was hy tis wonder ding,
Hoe Mensch so wort roeckloos en onvoordachtich.
Ga naar margenoot+Maer doch den Dief uyt vreesen wordt onmachtich
Dootverwich wit, als hy op sijn verlijt
Hoort doms-uytspraeck van sterven cleenen tijt,
Ga naar margenoot+Mis-troosticheyt, ja druck en ancxt der hellen,
Voorboden wreet hem sijnen gheest ontstellen.
Maer och eylaes tis grouwlijck boven al,
Wat grouwen mach, hoe grouwlijc luyden sal
Dat grouwlijck woort, gaet van my ghy vervloeckte.
Och vonde dan, t'zy waer hem ergens hoeckte,
Den sondaer plaets, daer hy yet vry mocht zijn
Van t'Richters fel op hem verstoort aenschijn:
Och wat een g'luck en troost soud' hy't noch achten,
Mocht hem een clip bedecken of versmachten.
| |
[pagina 53]
| |
Eylaes wert dit niet eenen grooten noot,Ga naar margenoot+
Dat toevlucht dan wert tot de grousaem doot,
En dat die noch niet moghen sal ghebeuren,
Wanhopich plach sulc een met hem verscheuren
Met strick, vergift of sweert (o dwaes bedrijf)
Den gheest benouwt uyt een ellendich lijf
Verjaghen wreet, so dienden eyghen handen
Hun lichaem doe tot Beulen en vyanden.
Maer wat verdriet en lijden is gheschickt
Den boosen toe, tis wel om zijn verschrickt,
Men vindt geen eynd' int eeuwich overgissen,
Geen langer lang noch pijn als eeuwich missen
Doots pijns uytcomst met vyers wreetheyt ghenopt,
Bysonder want t'wert al vergheefs ghehopt.
Maer datter bergh van zant verheven stondeGa naar margenoot+
Ten Hemel toe, en God eens jaers maer sonde
Een vogel uyt die een graen finaels droegh wech,
Tot dat hy gants waer slecht, op sulck toesech
Van dan verlost te zijn mocht hope wesen
Voor die verdoemt moet eeuwich zijn na desen.
Maer neen eylaes gheen uytcomst toegeseyt
Noch t'hopen is in die langh' eeuwicheyt.
|
|