Critisch proza

36

‘Uren met Menno ter Braak’. - De schrijvers van ‘Dr Menno ter Braak’ betogen in het begin van hun studie dat Ter Braak, hoe herhaaldelijk ook bestreden, weinig volwaardige, laat staan gelijkwaardige vijanden vond. Dit is juist - en toch zou hét essay over Ter Braak het best door een overtuigd tegenstander geschreven kunnen worden. De vrienden-met-verwantschap hebben doorgaans van het laatste teveel om verrassende perspectieven te openen en, na Ter Braak's verschillende zelf-analyses, schokkende ontdekkingen te doen.

Hoe officieel zij bij hun beschouwing waren georiënteerd blijkt onder meer uit hun passage over de invloeden, die Ter Braak onderging. Zij zeggen na wat hij voorgezegd heeft en hoewel het onjuist zou zijn, aan de invloeden waaraan hij blootstond die van Lawrence en Huxley toe te voegen - ondanks een zekere overeenkomst met den laatste - zoals het onlangs van Ter Braak werd gevraagd, dien van Du Perron had men zeker niet mogen vergeten. Wie Ter Braak's ontwikkeling volgt, ziet onmiddellijk, dat na het ‘Carnaval’ reeds, Du Perron op een ingrijpende manier zijn denkwijze ging influenceren. Op dat moment in zijn evolutie vertegenwoordigde Du Perron ongeveer alles wat hij zocht en nog aarzelend begeerde en nodig had om te worden wie hij was: een multatuliaanse onbevangenheid, een hartstochtelijk beleden subjectivisme, een lijfelijke hang naar con-

[p. 577]

creetheid, een polemische drift, die uitsluitend gericht was op het bevestigen en verwerven van persoonlijke, veelal morele waarden. Dit zijn nog slechts enkele punten van dit proces, maar zij zijn zo apert en ingrijpend geweest, dat Ter Braak in het eerste jaar van ‘Forum’, vooral in ‘Panopticum’, stukken geschreven heeft, die letterlijk gedrenkt waren in den geest van Du Perron. Ongetwijfeld ging er ook omgekeerd van Ter Braak invloed uit op Du Perron en hebben beiden de wederzijdse elementen persoonlijk en vruchtdragend verwerkt en ten dele reeds overwonnen, maar in de geschiedenis hunner intelligentie in den ruimsten zin van het woord is hij een essentieel element.

Over Ter Braak is, vooral polemisch, zo boeiend te schrijven als over vrijwel geen schrijver van zijn generatie. Zijn denkbeelden uiteenzetten heeft hij zelf al gedaan en waar het bij hem inderdaad zoveel meer om maskers en metamorfosen, om offensieve en defensieve houdingen gaat, om stemval en allure dan om een al dan niet gesloten systeem, daarom is de aangewezen man om over hem te schrijven een polemische, lenige, in snel en genuanceerd, emotioneel denken getrainden geest. Als het ooit tot een ver-uiteenlopen van hun beider ontwikkeling komt, schrijve t.z.t. Du Perron zijn ‘Uren met Menno ter Braak.’