Schets der elektriciteit-kunde

[p. 1]

Schets der electriciteit - kunde.

Eerste hoofdstuk.
Wat electrizeeren is, en hoe het geschiede.

§ 1.

Al wat wy aan de oppervlakte van onzen aardbol of onder dezelve ontmoeten, het zy vaste of vloeibaare lichaamen, de lucht zelve, welke ons omringt, niet uitgezonderd, gelyk ook al het geen door derzelver verschillende bereidingen en vermengingen ontstaat, is, zo als de ondervinding leert, voorzien van eene zeer fyne vloeistof, aan welke men den naam van electrike stof gegeven heeft.

§ 2.

Zo lang een lichaam die hoeveelheid van electrike stof bevat, welke aan het zelve natuurlyk eigen is, wordt men haare aanwezigheid niet gewaar; doch zo dra die hoeveelheid vermeerderd of verminderd wordt, ontstaan hier uit electrike verschynsels.

§ 3.

Het veranderen van deze natuurlyke hoeveelheid der electrike stof in de lichaamen wordt electrizeeren genoemd; en den staat zelven der lichaamen, waar in zy meêr of minder dan hunne natuurlyke hoeveelheid van electrike stof bevatten, heet men derzelver electriciteit, of electrike kragt. Indien de natuurlyke hoeveelheid der electrike stof van een lichaam vermeerderd is, noemt men het positif of plus geëlectrizeerd; doch als dezelve verminderd is, wordt het negatif of minus geëlectrizeerd genaamd.

§ 4.

Alle lichaamen laaten zich niet op dezelfde wyze electrizeeren. Sommigen verkrygen electrike kracht, wanneer zy op zekere wyze gewreven worden. Van dien aart zyn glas, harst, barnsteen enz. Andere lichaamen daarentegen, zo als de metaalen, kunnen door geene wryving eenige electrike kracht aanneemen, maar wel door mededeeling: dat is, door een geëlectrizeerd lichaam by dezelven te plaatzen.

De lichaamen zyn derhalven ten opzichte van het electri-

[p. 2]

zeeren, tot twee soorten te brengen, waar van de eene zich door wryving electrizeeren laat, de andere door mededeeling.

Men noemt de lichaamen, die door wryving geëlectrizeerd kunnen worden, electrike lichaamen, om dat men deze eigenschap het eerst in den barnsteen, in 't grieks ( γ∊ϰτ ον) electrum geheeten, ontdekt heeft; van daar ook de benamingen electrizeeren, electriciteit, enz. De lichaamen daarentegen, die zich niet door wryving electrizeeren laaten, noemt men niet electrike lichaamen, als willende zeggen, dat zy de eigenschap van het electrum niet bezitten.

Het electrizeeren door wryving noemt men ook wel opwekken, en een lichaam, dat door wryving geëlectrizeerd is, een opgewekt lichaam.

§ 5.

De electrike stof gaat niet of zeer bezwaarlyk door electrike lichaamen: daarentegen verspreidt zich de electrike kracht, welke aan niet electrike lichaamen wordt medegedeeld, door derzelver geheelen inhoud, hoe uitgebreid die ook zy; of zy wordt in andere lichaamen van denzelfden aart, welke van hun niet asgescheiden zyn, afgeleid. Men noemt een niet electrik lichaam om die rede een leider (conductor). Niet electrike lichaamen, of leiders kunnen derhalven de medegedeelde electrike kracht niet behouden, ten zy ze van andere leidende lichaamen zyn afgezonderd. Deze afzondering geschiedt door hun op electrike lichaamen alleen te stellen, of aan dezelven te hangen. Men noemt dit vry zetten, en de lichaamen, die men daar toe gebruikt, vryzetters.

§ 6.

Een vrystaande leider verkrygt de electrike kracht van een door wryving geëlectrizeerd lichaam, wanneer één of meer spitze punten van denzelven digt by het opgewekte lichaam geplaatst zyn. Indien dit positif geëlectrizeerd is, wordt de stof, waar meede het overlaaden is, door de punten van den leider opgezogen, welke dus positif geëlectrizeerd wordt: als daarentegen het gewreven lichaam negatif geëlectrizeerd is, zo geeft de bystaande leider van zyne natuurlyke hoeveelheid electrike stof aan het gewreven lichaam over, en hy verkrygt dus eene negative kracht.

§ 7.

Uit het voorgaande kan men de gewoone electrizeer - machinen verstaan. Hun zamenstel en werking koomen in allen hier in overeen: een electrik lichaam wordt door een ander lichaam gewreven, en de kracht, die het gewreven lichaam

[p. 3]

hier door verkrygt, gaat over, en wordt opgehoopt in eenen vry staanden conductor, wiens punten naby de oppervlakte van het gewreven lichaam geplaatst zyn.