Naar de letter

verantwoording

gebruikt exemplaar

eigen exemplaar dbnl

 

algemene opmerkingen

Dit bestand biedt, behoudens een aantal hierna te noemen ingrepen, een diplomatische weergave van de derde, ongewijzigde oplaag Naar de letter van Marita Mathijsen uit 2003. De eerste druk verscheen in 1995.

 

redactionele ingrepen

p. 77: de tabel op deze pagina wordt voor de duidelijkheid als illustratie herhaald.

p. 112: nootverwijzingsnummer ‘32’ moet zijn ‘33’. In deze digitale editie is dit verbeterd.

p. 322: de illustratie op deze pagina wordt ten behoeve van de leesbaarheid in drie stukken herhaald.

p. 445-448. de tabellen op deze pagina's worden voor de duidelijkheid als illustratie herhaald.

 

Bij de omzetting van de gebruikte bron naar deze publicatie in de dbnl is een aantal delen van de tekst niet overgenomen. Hieronder volgen de tekstgedeelten die wel in het origineel voorkomen maar hier uit de lopende tekst zijn weggelaten. Ook de blanco pagina's (p. 10, 14, 30, 82, 98, 270, 332, 352, 362, 392, 402, 414 en 444) zijn niet opgenomen in de lopende tekst.

 

 

[pagina 1]

Naar de letter

 

[pagina 2]

Uitgegeven onder auspiciën van het Constantijn Huygens Instituut van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen

 

Projectcommissie: G.J. Dorleijn, Groningen; A. Kets-Vree, Den Haag; A.L. Sötemann, Utrecht; P.J. Verkruijsse, Amsterdam; H.T.M. van Vliet, Den Haag

 

Copyright van deze uitgave © 2003 Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen/Marita Mathijsen, Amsterdam.

 

[pagina 3]

Naar de letter Handboek editiewetenschap

Marita Mathijsen

Constantijn Huygens Instituut, Den Haag 2003

 

[pagina 4]

isbn 90-76832-08-0

 

Eerste druk 1995

Tweede, herziene oplaag 1997

Derde, ongewijzigde oplaag 2003

 

[pagina 5]

Inhoudsopgave

	Voorwoord	11
	Inleiding	15
1.	Korte geschiedenis van het editeren	19
2.	Wat een editeur zich dient af te vragen voor hij aan een editie begint	31
2.1.	De keuze van het werk	34
2.2.	Het doelpubliek	38
2.3.	Varianteneditie of editie van één versie	40
2.3.1.	Documentaire bronnen	44
2.3.1.1.	Manuscripten, typoscripten en andere unica	44
2.3.1.2.	Drukken	47
2.3.2.	De functie en de opeenvolging van de documentaire bronnen	49
2.3.3.	Genre	52
3.	Editietypen	57
3.1.	Historisch-kritische editie	58
3.1.1.	Secundaire documenten	59
3.1.2.	De historisch-kritische editie van volledige werken	60
3.1.3.	Kritiek op de historisch-kritische editie	62
3.2.	Studie-editie	65
3.3.	Leeseditie	67
3.4.	Overige editietypen en -benamingen	68
3.4.1.	Facsimile-editie	69
3.4.2.	Edities volgens de ‘critical-text’-theorie	71
3.4.3.	Archiefeditie	75
3.4.4.	Overige termen	76
3.5.	Toenadering tussen verschillende editietypen	76

 

 

[pagina 6]

4.	Het materiaal	83
4.1.	Secundaire of objectieve bibliografie	84
4.2.	Primaire of subjectieve bibliografie	86
4.2.1.	Zelfstandige publikaties	87
4.2.2.	Tijdschriftpublikaties en verspreid gepubliceerde bijdragen	88
4.2.3.	Manuscripten	90
4.2.4.	Secundaire documenten	94
4.2.5.	Nog een aantal aanwijzingen	95
5.	Zoekwegen	99
5.1.	Het samenstellen van de secundaire of objectieve bibliografie	100
5.1.1.	Zelfstandig verschenen titels en tijdschriftpublikaties	100
5.1.2.	Artikelen in dag- en weekbladen	101
5.1.3.	Ongepubliceerd onderzoek	102
5.2.	Het samenstellen van de primaire of subjectieve bibliografie	103
5.2.1.	Het achterhalen van zelfstandig verschenen titels	103
5.2.2.	Het achterhalen van tijdschriftpublikaties en verspreid gepubliceerde bijdragen	107
5.3.	Autopsie van gedrukte werken	109
5.3.1.	Openbare en wetenschappelijke bibliotheken in Nederland en België	111
5.3.2.	Buitenlandse bibliotheken	112
5.3.3.	Bibliotheken van instellingen en particulieren	112
5.4.	Archiefbezoek	114
5.4.1.	Organisatie van het archiefwezen	114
5.4.2.	Genealogisch onderzoek	115
5.4.2.1.	Genealogisch onderzoek naar de auteur	115
5.4.2.2.	Het achterhalen van nabestaanden	116
5.4.3.	De speurtocht naar manuscripten	117
5.4.3.1.	Openbare archiefbewaarplaatsen	117
5.4.3.2.	Archieven van verenigingen en genootschappen	120
5.4.3.3.	Particulieren	121
6.	Selectie van de primaire documentaire bronnen	123
6.1.	Autorisatie: verwarring in de terminologie	124
6.1.1.	Definitie van autorisatie	130
6.1.2.	Hoe autorisatie vastgesteld kan worden	131
6.1.3.	Wanneer zijn ongeautoriseerde bronnen toch van belang in een editie?	137
6.1.4.	Geautoriseerde bronnen en hun belang voor de verschillende editietypen	141
6.2.	Autorisatie en machtiging tot publikatie	141
6.3.	Chronologie, onderlinge afhankelijkheid en constructie van een stemma	143
7.	De keuze van de basistekst	149
7.1.	De copy-text-theorie	161
7.2.	De keuze tussen kopij, drukproeven en (eerste) druk	165
7.3.	De keuze van een exemplaar van een druk	168

 

 

[pagina 7]

8.	De geschiedenis van het drukken en gevolgen voor het editeren	171
8.1.	Analytische bibliografie	174
8.2.	Het drukproces in de handpersperiode	175
8.2.1.	Het drukproces in verband met de editiewetenschap	185
8.2.1.1.	Veranderingen tussen kopij en kopie en oorzaken daarvan	185
8.2.1.2.	Fasen in het proces van kopij naar druk	193
8.3.	Technische veranderingen na 1800 binnen de hoogdruktechniek	206
8.3.1.	Vernieuwingen in de drukpersen	206
8.3.2.	Machinaal papier	207
8.3.3.	Stereotypie	207
8.3.4.	De rotatiepers	210
8.3.5.	Zetmachines	211
8.3.6.	Veranderingen in gebruiken op de uitgeverij	212
8.4.	Na 1950: het tijdperk van de vlakdruk	214
8.4.1.	De offsetdruk	215
8.4.2.	Nieuwe vormen van zetten: film-, foto- en computerzetsel	217
8.4.3.	Veranderingen in gewoonten op de uitgeverijen	220
8.5.	Conclusies voor de editeur van negentiende- en twintigste-eeuwse teksten	223
9.	Beschrijving van drukken en collatie	231
9.1.	Analytisch-bibliografische beschrijving	232
9.2.	Collatie	240
9.2.1.	Het onderscheiden van drukken	240
9.2.2.	Externe collatie	241
9.2.3.	Interne collatie	241
9.2.4.	Methoden om te collationeren	242
9.2.5.	Haalbaarheid van collationeren en editeren	243
10.	Kritische evaluatie van de basistekst en constitutie van de leestekst	247
10.1.	Kritiek op de basistekst	247
10.1.1.	Fouten of corrupties	250
10.2.	De constitutie van de leestekst	252
10.2.1.	Editeursingrepen in gedrukte basisteksten	253
10.2.2.	De constitutie van handgeschreven basisteksten	254
10.2.3.	Algemene editeursingrepen	257
10.2.3.1.	Spelling	257
10.2.3.1.1.	De behandeling van spelfouten	259
10.2.3.2.	Interpunctie, kapitalisering, aliniëring, witregels	260
10.2.3.3.	Afkortingen	262
10.2.3.4.	Aaneenschrijvingen en loskoppelingen	263
10.2.3.5.	Woordafbrekingen en koppeltekens	263
10.2.3.6.	Typografische aanpassingen	263
10.2.4.	De verantwoording van de editeursingrepen	267

 

 

[pagina 8]

11.	Varianten	271
11.1.	Het complex van een literair werk	272
11.1.1.	Varianten en lezingen	272
11.1.2.	Het werk in zijn geheel en in de delen	274
11.1.3.	Lagen en versies in documentaire bronnen	277
11.1.4.	Paralipomena	282
11.1.5.	Nieuw werk of een nieuwe versie?	283
11.2.	Beschrijving van de documentaire bronnen	284
11.2.1.	Siglen	285
11.2.2.	Elementen van de beschrijving	288
11.2.3.	Diacritische tekens	290
11.2.3.1.	Het systeem-Verkruijsse	290
11.2.3.2.	Diacritische tekens gehanteerd door het Constantijn Huygens Instituut	294
11.2.3.3.	Diplomatische weergave van een manuscript door middel van de typografie	296
11.3.	Variantensystemen	297
11.3.1.	Inclusief apparaat	306
11.3.2.	Exclusieve apparaten	310
11.3.2.1.	Het gelemmatiseerd apparaat	310
11.3.3.	Het synoptisch apparaat	316
11.3.4.	Variatie en combinatie van synopsis- en lemma-apparaat	318
11.3.5.	Paralleldruk	321
11.3.6.	Combinaties van variantensystemen in één editie	321
11.4.	Editeursingrepen: in het variantenapparaat of gescheiden?	326
11.5.	Volledige variantenweergave of een keuze?	327
12.	De commentaar	333
12.1.	Discussies over de commentaar: wetenschappelijke status en duurzaamheid	334
12.2.	Wat is er aan commentaar nodig bij de verschillende editietypen?	337
12.3.	Commentaar bij historische teksten	339
12.3.1.	Problemen bij historische teksten	341
12.3.1.1.	Annotaties bij bistorische teksten	343
12.3.2.	Grenzen van de historische commentaar	346
12.4.	Onderdelen van de commentaar	348
12.5.	Plaatsing van de commentaar	348
12.6.	Registers	348
13.	De ordening van de editie	353
13.1.	Ordening van een editie van volledige werken	353
13.1.1.	Chronologische ordening	353
13.1.2.	Ordening naar genre	356
13.1.3.	Ongebundeld of ongepubliceerd werk	357
13.2.	De ordening van deeledities	358
13.3.	De ordening van het variantenapparaat en de commentaar	359
13.3.1.	Volgorde van de apparaat- en commentaardelen	359

 

 

[pagina 9]

14.	Speciale problemen bij het uitgeven van brieven, dagboeken en historische documenten	363
14.1.	Brievenedities	363
14.1.1.	Wetenschappelijke eisen	363
14.1.1.1.	Volledige publikatie	364
14.1.1.1.1.	Deeledities	369
14.1.1.1.2.	Selectieve edities	369
14.1.1.1.3.	Regestenuitgave	370
14.1.1.2.	Variantenapparaat	372
14.1.1.3.	Retourbrieven	375
14.1.1.4.	De editeursverantwoording	375
14.1.1.5.	De commentaar	375
14.1.2.	Volgorde van de werkzaamheden	376
14.1.2.1.	De constitutie van de leestekst bij brieven	377
14.1.2.2.	Archiefeditie	379
14.1.2.3.	De keuze van de basistekst	379
14.1.2.4.	Aanpassingen in de leestekst	382
14.1.2.5.	Beschrijving van de documentaire bronnen	384
14.1.2.6.	Codering	384
14.1.2.7.	Rangschikking van de brieven	385
14.1.2.8.	Dateringsproblemen	386
14.2.	Dagboeken, memoires en ongepubliceerde autobiografieën	386
14.3.	De editie van historische documenten	388
15.	Nalatenschappen	393
15.1.	De ordening van het overgeleverde materiaal	393
15.2.	Criteria voor publikatie in een nalatenschapseditie	395
15.3.	Keuze van de basistekst en constitutie van de leestekst	397
15.4.	Ordening in de editie	400
16.	Computerhulp bij het editeren	403
16.1.	Database-programma's	404
16.2.	Registers	404
16.3.	Concordanties	405
16.4.	Bibliografieën	406
16.5.	Hypertekst	406
16.6.	Tekstvergelijkingsprogramma's	407
16.7.	Het inlezen van teksten	409
16.8.	De cd-rom	411
16.9.	De consequenties van het gebruik van de computer door de auteur	412
	Bibliografie	415
	Bijlage 1. De Nederlandse en Belgische nationale bibliografie	433
	Bijlage 2. Committee on Scholarly Editions. Guiding questions	445
	Register	449