Naar de letter

Handboek editiewetenschap

7.3. De keuze van een exemplaar van een druk

Hierboven heb ik steeds nogal makkelijk gesproken over de keuze van ‘de’ eerste druk of ‘de’ laatste druk als basistekst. Het zal inmiddels duidelijk geworden zijn, dat niet elk willekeurig overgeleverd exemplaar van een druk gekozen kan worden, met name niet bij drukken uit de periode van het handzetsel. Voor edities van drukken uit deze periode moet er eerst nog een ‘ideal copy’ gevonden of gereconstrueerd worden als basistekst. Voordat ik dit begrip verder kan uitleggen, moeten we meer van het zetten en drukken van boeken vanaf de uitvinding van de boekdrukkunst weten. Zie hiervoor het volgende hoofdstuk.

Geselecteerde bibliografie

De keuze van de basistekst komt in alle inleidende studies op het gebied van de editietechniek aan de orde, maar niet vaak als een apart onderdeel. Tamelijk uitvoerig bespreekt Christel Laufer de praktijk in Vom Umgang mit Editionen (Berlin, 1988), 68-75. Klaus Kanzog geeft veel voorbeelden van problematische gevallen (Einführung in die Editionsphilologie. Berlin, 1991, 169-179). Siegfried Scheibes mening over de basistekst is het uitvoerigst te vinden in zijn ‘Zum editorischen Problem des Textes.’ In: Zeitschrift für deutsche Philologie 101 (1982), 12-29 (Sonderheft: Probleme neugermanistischer Edition). Herbert Kraft geeft in Editionsphilologie (Darmstadt, 1990) zijn prioriteiten op p.29. Een van de weinige overzichtsartikelen over de keuze van de basistekst is van de hand van Waltraud Hagen, ‘Frühe Hand - späte Hand? Methodische und praktische Überlegungen zur Wahl der Textgrundlage in Werkeditionen’. In: Zu Werk und Text. Beiträge zur Textologie. Hrsg. von Siegfried Scheibe und Christel Laufer. Berlin, 1991, 111-124. Toegespitst op Louis

[p. 169]

Couperus is het hoofdstuk ‘Basistekst’ in [H.T.M. van Vliet], Algemene verantwoording van de Volledige werken Louis Couperus. Utrecht enz., 1987, 43-55.

Over de problemen bij censuur schrijft Herbert Kraft in het genoemde werk op p. 30-31. Zie verder Klaus Kanzog, ‘Textkritische Probleme der literarischen Zensur. Zukünftige Aufgaben einer literaturwissenschaftlichen Zensurforschung’. In: ‘Unmoralisch an sich ...’. Zensur im 18. und 19. Jahrhundert. Hrsg. von Herbert G. Göpfert und Erdmann Weyrauch. Wiesbaden, 1988, 309-331.

Een overzicht van de discussie naar aanleiding van de copy-text-theorie vindt men bij G. Thomas Tanselle in zijn Textual criticism since Greg. A chronicle 1950-1985. Charlottesville, 1987, 1-63. Het basisartikel van W.W. Greg uit 1949, ‘The rationale of copy-text’ werd gepubliceerd in Studies in bibliography 3 (1950-1951), 19-36; overgenomen in: Brack jr., O.M. and W. Barnes, Bibliography and textual criticism. Chicago, 1969, 41-58; en in Art and error. Essays compiled and ed. by Ronald Gottesman and Scott Bennett. 2d ed. London, 1973, 17-36. Hierbij sluiten artikelen van Fredson Bowers aan: ‘Greg's “Rationale of copy-text” revisited’. In: Studies in bibliography 31 (1978), 90-161; ‘Multiple authority: new problems and concepts of copy-text’. In: Fredson Bowers, Essays in bibliography, text, and editing. Charlottesville, 1975, 447-487; ‘Mixed texts and multiple authority’. In: text. Transactions of the Society for Textual Scholarship 3 (1987), 63-90.

Kritiek op de copy-text-theorie wordt door Tanselle samengevat, voor zover verschenen vóór 1985. De voornaamste tegenwerpingen vindt men bij: Paul Baender, ‘The meaning of copy-text’. In: Studies in bibliography 32 (1969), 311-318; Morse Peckham, ‘Reflections on the foundations of modern textual editing’. In: Proof 1 (1971), 122-155; Tom Davis, ‘The ceaa and modern textual editing’. In: The library. A quarterly journal of bibliography 5th ser., 32 (1977), 61-74; John Freehafer, ‘Greg's theory of copy-text and the textual criticism in the ceaa editions’. In: Studies in the novel 7 (1975), 375-388. In deze aflevering van Studies in the novel staan diverse kritische artikelen over dit onderwerp, bij voorbeeld van Morse Peckham, ‘Notes on Freehafer and the ceaa’, 402-404. Een apart kritisch boekje publiceerde Jerome J. McGann, A critique of modern textual criticism. Chicago enz., 1983. Ook Peter L. Shillingsburg verzamelde zijn bezwaren: Scholarly editing in the computer age. Theory and practice. Athens, 1986. In Devils and angels. Textual editing and literary theory. Edited by Philip Cohen. Charlottesville enz., 1991, staan opstellen van alle genoemde critici van de copy-text-theorie. Daar wordt gesproken van een nieuw paradigma in de Amerikaanse editietheorie.

Vergelijkingen van de Anglo-Amerikaanse en de Duitse editiepraktijk vindt men bij Hans Zeller, ‘Struktur und Genese in der Editorik. Zur germanistischen und anglistischen Editionsforschung’. In: LiLi. Zeitschrift für Literaturwissenschaft und Linguistik 5 (1975) 19/20, 105-126 (Sonderheft: Edition und Wirkung), en in de Engelse bewerking daarvan: ‘A new approach to the critical constitution of literary texts.’ In: Studies in bibliography 28 (1975), 231-264. In dezelfde aflevering van LiLi. Zeitschrift für Literaturwissenschaft und Linguistik schrijft Dieter Kranz over ‘“Copy-text”. Ein Beitrag zur

[p. 170]

Entwicklung des Begriffs und zu seinem Konsequenzen in Editionstheorie und -praxis’, 127-141. Kraft neemt in zijn Editionsphilologie een apart, door Gert Vonhoff geschreven hoofdstuk op: ‘“Copy-text theory” revisited: Die anglo-amerikanische Textkritik’, 71-88. Zeer summier is Kanzog in zijn Einführung in die Editionsphilologie, 60-69. Verder nog Hans Walter Gabler, ‘Unsought encounters’ in het bovengenoemde Devils and angels, 152-166.