De bevrijders

Hoofdstuk IV

DEN AVOND VAN 10 JANUARI 1811 WANDELDEN David van Wijck, Tobias Soelens en Floris van Wijck over de Doelebrug, de Kalverstraat door, den Heiligen Weg op. Zij hadden in de vergadering der Hollandse Maatschappij van Fraje Kunsten en Wetenschappen een voordracht van Mr. Willem Bilderdijk gehoord en luid klonk hun verrukking in de stille straten.

Soelens, de een-en-twintigjarige klerk van Van Wijck, geestdriftig patriot als hij, verheerlijker van vrijheid, gelijkheid en broederschap, liep in 't midden; want hij zelf was dichter en zijn patroon schatte hem hoog, hoewel zijn salaris gering was. Samen bezochten zij elke politieke en letterlievende bijeenkomst, soms vergezeld door Floris als hij geen belangrijker afspraken had. Soelens scheen ouder dan hij was; zijn lange magere gestalte liep ietwat gebogen in den te wijden rok; de brede hoed zakte hem te diep over het achterhoofd; een schildpadden bril met ronde glazen, waar hij meestal onder- of overheengluurde, verouwelijkte zijn bleek gezicht. Zijn stem sprak schel maar traag; voorzichtig, bezadigd woog hij zijn woorden die door David van Wijck met glimlachende instemming, met bewondering voor het oordeel van den jongen man werden aangehoord.

Van Wijck zelf sprak weinig; hij luisterde gaarne, hij knikte, hij moedigde aan. Het beschermen der dichtkunst gaf hem een tevreden genot. Alleen in herinneringen aan vroeger tijd, noch in staatkundige twistgesprekken duldde hij een mening van jongeren. Hij, de zes-en-veertiger, om wiens korte brede gestalte de donkerbruine overjas nauwelijks sloot; op wiens vol gelaat een sterke overtuiging van eigenwaarde lag; hij, de tabakshandelaar, eigenaar van de aloude zaak In den roockenden Indiaen, aan de Kalverstraat tussen Duifjes- en Gapersteeg; geacht en ontzien bij den vijfden pilaar op de Beurs; achteloos op zijn kleding, op heel zijn uiterlijk, daar hij oordeelde dat men hem in al zijn eenvoud nemen moest gelijk hij was; hij sprak

[p. 8]

gaarne, in gezelschap van jonger mensen, over den ouden tijd en de staatkundige worsteling.

In negentig al, op zijn vijf-en-twintigste jaar, was hij lid van Doctrina, de patriottenklub, waar hij Schimmelpenninck en Nicolaas van Staphorst had ontmoet. Nog droeg hij, als in dien gelukkigen tijd, een gepoederd pruikje dat opkrulde boven zijn oren. Doch in zijn idealen was hij meegegaan met de nieuwe eeuw. Den nacht van den laatsten Juli op den eersten Augustus '94 had hij zijn vrienden vergezeld naar de befaamde patriottenbijeenkomst in den Haarlemmer Hout; nooit kon hij, op weg naar Wijckervelt langs het Wapen van Amsterdam rijdend, zwijgen van de jonge ontluikende geestdrift die het vaderland wilde bevrijden van den tyran. Hij had zichzelven een Mirabeau, een Robespierre gevoeld. Helaas, de jaren brachten een anderen regeringsvorm dan hij had gedroomd. En toch, met het ouder worden was de voorzichtige berusting gekomen; hij was tevreden geweest met het Koninkrijk; hij leverde zijn fijnste rapé, zijn geurigste havana's aan Lodewijk Buonaparte. Doch de inlijving bij het machtige Keizerrijk had den handel verknoeid; Napoleon eerde hij niet; hij wachtte, in geduldige slimme hoop, op zijn val.

Intussen poogde hij zoveel mogelijk te smokkelen en wendde verarming voor om de hoge belastingen te kunnen ontduiken. Want al vloeiden in den tabakshandel de grote winsten van eertijds niet meer, David van Wyck had toch eigenlijk zijn koets en zijn bedienden wel kunnen houden, had zijn huis op de Keizersgracht niet behoeven te verlaten. Zijn plannen echter waren welberekend. Hij vond het nodeloos in deze zware tijden de aandacht der vreemde ambtenaren te trekken door bijzonderen rijkdom. Veiliger was het in de grauwe massa te verdwijnen. Men zou hem vergeten op zijn kleine stille hofstede buiten Haarlem; en hij zou er wachten en uitzien. Niemand wist, noch zijn moeder, noch zijn vrouw, dat hij een deel van de winst der oude vruchtbare jaren in goudstukken had opgespaard, daar hij, na '95 al, de soliedste fondsen voor de toekomst niet vertrouwde. En hij had zich niet vergist: ook de buitenlandse rente was schrikwekkend gedaald; er waren landen die geen 20%, er waren er die niets betaalden. Onder zijn winkel, in een kelder waarvan hij alleen den sleutel had, in een zwaar-bemetselde kluis, lagen de dukaten in heerlijke

[p. 9]

stapels. Het was rente-verlies geweest, maar geen vergeefse voorzorg in deze tijden van ongewisheid, van revolutie, regeringswisseling en vreemden druk. Nooit verloor het bare goud zijn waarde; ongeschonden wachtte daar zijn kapitaal.

En David wist waarop het wachtte. De verarming was algemeen; waardevolle gronden daalden in prijs, fraje landhuizen werden gesloopt. Nu moest hij bossen en tuinen en akkers kopen, nu de bezitters snakten naar klinkend geld. De ellende kon toch niet altijd duren; de overheersing zou, binnen afzienbaren tijd, eindigen met den dood des geweldenaars in een zijner veldslagen. Dan werd de vrijheid hersteld, de welvaart keerde weer, de goedkoop gekochte gronden werden een onschatbare rijkdom. Doch niemand mocht dit weten; zelfs zijn eigen gezin moest wanen dat Wijckervelt hun laatste toevlucht was. En zo zag dan ook Anne-Marie, in verwondering over de rustige vrolijkheid waarmee hij de bekrimping van hun leven had verteld en beschouwd, met des te groter eerbied naar hem op.

Zijn zoon, opgevoed in verheerlijking der revolutie, had zich echter in de laatste twe jaren afgewend van 's vaders demokratise denkbeelden. Floris was aan weelde gewoon geraakt en met zijn jonge rijke vrienden smaalde hij op de gelijkheid en de broederschap der omwenteling, alleen de vrijheid voor zichzelven handhavend. Met hen was hij in Napoleon den held gaan zien die orde moest scheppen in den kanailleuzen chaos. Niet den Keizer weet hij nu de verarming der familie, maar den patriotten. Napoleon scheen hem de redder van Europa, de door eigen kracht geschapen en dus vorstelijk geboren Heerser die een wereldrijk zou stichten, groter en hechter dan het Romeinse. Oorlogen zouden nodig zijn tegen de oude tyrannen, om eindelijk den vrede en den bloei der mensheid voor eeuwig te grondvesten ....

In die nieuwe idealen voelde hij zich verheven en heldhaftig, en luisterde en zag met een meelijdenden glimlach naar Soelens en vader David.

Voor het hoge bordes op de Keizersgracht wilde de dichter afscheid nemen. Doch de oude Van Wijck wees zijn toegestoken hand af en zeide:

‘Neen, Tobias, de poëzie van zulk een avond eindigt niet plotseling. Drink nog een glas wijn, rook nog een pijp met

[p. 10]

ons! Stijg op, al is het niet de trap naar den Parnas....’

En Tobias, zonder aarzeling, ging hun voor op de hardstenen treden.

Het was een kort gebaren- en woordenspel dat zich op deze plek na iederen letterlievenden avond herhaalde.