XI. Hooftstuc.
De inwendige Oorzaeken der Uitspraec.
Afgehandelt wezende de Uitwendige Oorzaeken der Spraec, is ooverich vande Inwendige te spreeken.
De Inwendige Oorzaeken der Spraek zijn 1 De Stof, 2 De Form.
De Stof der Spraec, of den Gront daerze aencleeft, en die de Form ontfangt, is alderlei lichaem, 'twelc zelf geen geluit en vormt, maer alleen van een ander de Form des Geluits ontfangt.
Sommige Lichaemen zijn alleen Geluits Vormen: zoo datse wel de cracht des geluits ontfangen, of de inwendige Form, maer niet de Gestalte ofte uitwendige form: dewijlze die veranderen nae haer eigen vorm. Deeze en zijn geen Stof der Spraec.
De Stof is tweederlei: 1 Die de Form der Spraec eerst ontfangt, 2 Dieze daernae van die eerste stof aen-neemt.
De Stof der Spraec, daer de form eerst in wort ontfangen, is de Lucht of Aesem, die inde vormen der Spraec begreepen is.
De Stof der Spraec, daer de Form vande eerste stof in overgezet wort, en ten tweeden in wort ontfangen, zijn alle omstandige Lichaemen buiten de Vormen: die niet alleen de Inwendige, maer ooc de Uitwendige form des Geluits, van een ander Lichaem ontfangen: en voornaemelijc de Lucht.
De Form der Spraec is 1 Inwendich, 2 Uitwendich.
Naedemael de Spraec door twee werkingen voorgebracht wort, naemelijc door Aesemen ende vormen: Zoo ontstaet daer uit ooc tweederlei Form of Maexel.
De Inwendige Form is de Oovergaende Cracht, die door Aesemen inde Stof voortgebracht, of ingedruct wort.
De Uitwendige Form is de Gedaente der Spraec, die haer spraec ontfangt door het vormen der zelver.
Gelijc in een schoot van een Geschut tweederlei form moet aengemerct worden: 1 Een inwendige, zijnde de voort-gaende ende door-dringende cracht, die de Koogel ontfangt van't ontsteken Boscruit, 2 Een uitwendige, zijnde de Gedaente vande loop en streec, die inde scheut bespeurt wort, naemelijc datse een rechte streec heeft, streckende, ofte om hooch, ofte Waeterpas, ofte eldersheen, welcke Gedaente de Koogel, als stof der schoot, ontfangt door het vormen mettet Geschut: Zoo is ooc in het Geluit, ende byzonderlijc inde Spraec, zulke tweederlei Form te bespeuren, als aengeweezen is. Hier staet wel te letten dat ic des Spraex inwendige Form niet en verstae te zijn een voortgaende of doordringende cracht, die saemen met zijn gront of Stof plaetselijk beweecht, gelijc de cracht eens Schoots of werps met de Koogel en 'tgewurpen doet: maer zulc een voortvliegende, of liever overgaende cracht, diens Stof weinich, en by nae geen plaetselijke beweeging hebbende, eevewel zelf een snelle tocht, met vervolgens vande eene Stof inde andere haestelijc over te gaen, en sich wonderlijc te verspreiden, doende is.
Auteursrechtelijk beschermd
