Skiplinks

  • Tekst
  • Verantwoording en downloads
  • Doorverwijzing en noten
Logo DBNL Ga naar de homepage
Logo DBNL

Hoofdmenu

  • Literatuur & taal
    • Auteurs
    • Beschikbare titels
    • Literatuur
    • Taalkunde
    • Collectie Limburg
    • Collectie Friesland
    • Collectie Suriname
    • Collectie Zuid-Afrika
  • Selecties
    • Collectie jeugdliteratuur
    • Basisbibliotheek
    • Tijdschriften/jaarboeken
    • Naslagwerken
    • Collectie e-books
    • Collectie publiek domein
    • Calendarium
    • Atlas
  • Periode
    • Middeleeuwen
    • Periode 1550-1700
    • Achttiende eeuw
    • Negentiende eeuw
    • Twintigste eeuw
    • Eenentwintigste eeuw
De spreeckonst (1964)

Informatie terzijde

Titelpagina van De spreeckonst
Afbeelding van De spreeckonstToon afbeelding van titelpagina van De spreeckonst

  • Verantwoording
  • Inhoudsopgave

Downloads

PDF van tekst (5.77 MB)

ebook (8.04 MB)

XML (0.65 MB)

tekstbestand






Editeur

W.J.H. Caron



Genre

sec - taalkunde

Subgenre

studie


© zie Auteursrecht en gebruiksvoorwaarden.

De spreeckonst

(1964)–Petrus Montanus–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

XIV. Hooftstuc,
Vande Smoorletteren.

Een Smoorletter is, die gevormt wort met een Smoorvorm.

Is tweederlei: 1 Clinkende, 2 Ruispoogende.

Een Klinkende Smoorletter is, die met een Klinkende Smoorvorm voortgebracht wort.

Is 1 Des Binnemonts, 2 Der Lippen of des Uitermonts.

Daer en connen geen Smoorklinkers des Keels zijn: naedien alle Letterclanc in een Oopekeel haer weezen krijcht, en in zulke Smoorklinkers een Gesloote

[pagina 80]
[p. 80]

Keel most zijn, daer door dan het voortbrengen van klank belet wort. Doch, dewijlder eevewel een pooging, om klanc voort te brengen can weezen: zoo zoudemen inde plaets van een klinkende Keelsmoorletter, een Clinkpoogende moogen stellen.

Een Binnemont-smoorklinker is, die met een Smoorklinkende Binnemontvorm gevormt wort.

En is 1 Des Verheemelten, 2 Der Tanden.

Een Verheemelt-smoorklinker is, die gevormt wort met een Smoorklinkende Verheemeltvorm.

 

Wanneer ic den rechten aert der ongekende bekende Letteren, begonde te kennen, heeft my 'tgevolch des ordens geleert, dewijlder een Smoorklinkende Lipletter en Tandletter was, beide zeer gebruikelijc, datter ooc most weezen een zoodaenigen Verheemelt-letter: alzoo't in andere Geslachten zoo bevonden wiert. Doch offer zulc een in't gebruic was in eenige Taelen, ende hoe die luide, en heb ic niet eer connen verneemen, voor dat my in gedachte quam der Engelsen uitspraec, vande Woorden die met g geschreeven worden, daer geen e noch i aen en volcht. En heb door de ooverlegging van die bevonden, dattet geluit, 'twelc zy daer de g geeven, een heel andere Spreekletter is, als de geene die wy, en andere Volkeren, met de g beteikenen: en byzonderlijc, dattet was de Verheemelt-smoorklinker, wiens plaets in mijn Letterorde leedich stont, die ic doe daer meede heb vervult. Maer want deeze niewe Letter, diemen tot noch toe voor een zelfde met de g heeft gehouden, een niewen oorspronkelijken naem van noode heeft: zalmen die moogen noemen, nae gelijkheit vande andere Smoorletteren, met haer eigen geluit, en ee daer achter aen gehecht, aldus γee: daer by men noch, tot naeder onderscheit, alst van nooden schijnt, voegen mach het woort Engelse of Gesmoorde/ zeggende Engelse γee, of Smoorklinkende γee. Voorbeelden hier van, daer door den Leezer haer rechte geluit zoude moogen hooren en uitspreeken, en weet ic niet dat uit eenige andere taelen, gewoonlijker wijs uitgesprooken, als uit de Engelse, voortgebracht cunnen worden: ten waer in eenige gemengde Woorden van onze Tael: als in Hekboot/ slikbot/ &c. diemen wel zoo uitspreect, dat de k des ongemengden woorts eenichsins schijnt in γ verandert te zijn, door de verbinding met b: gelijc om dezelve reeden in zidbanc handboom/ de t verandert is in d/ en in coob-broot/ loob-baen de p in b. En noch klaerder in 'k doe/ 'k ben/ 'k bac/ daer der 'k die ik beduit, ganselijc schijnt verandert te zijn in γ: eeven gelijc de 's beteikenende des/ in een z; en de t beduidende het/ in een d verandert voor dezelve Letteren: Als in 's daechs/ 't broot/ luidende gelijc 'zdaegs/'dbroot. Doch by de Engelse zijn de voorbeelden zeer overvloedich: als de eerste Letter in Good, God, great, &c: die ooc deeze Letter zoo gewoon zijn, in plaets vande g te gebruiken, datse in alle Taelen dieze leeren de g als een γ uitspreeken: en daer door uit andere, voor Engelsen erkent konnen worden, gelijc de Ephraëmiters door de uitspraec der Letter sin. Want spreect een Engelsman voor, Gal/ gort/ gul/ gram: en gy zult hem in dier plaets hooren naezeggen, γal, γort, γul, γram. Zoo ooc met de Franse, Latijnse, en andere woorden die een g vervatten.

[pagina 81]
[p. 81]

Een Tantsmoorklinker is, die voortgebracht wort met een smoorklinkende Tantvorm.

De Naem is dee. Voorbeelden zijn in dam/ dooden/ dijc/ dol/ padde/ vodde/ draf/ dwang; dewelke Smoorklinkende Tandbeenletteren zijn: maer in plumadje/ stelladje en in't Franse woort Dieu, zijn't Gesmoorde Tantvleisclinkers. De eerste van deeze, komt in't byzonder, en eigentlijc toe, den ouden naem dee: Maer de tweede, alzooze, niew zijnde, geen naem en hebben, zijn van noode met een niewen naem, die haer geluit begrijpt genoemt te worden, als met dillustratieee: of moogen anders dillustratiejee heeten, alzoo die naem beeter uit te spreeken is, en de Staege j by deeze Letteren gevoecht wort. welken naem by sommige ooc in't gebruic is, om daer meede verkeerdelijc de g te beteikenen.

 

Een Lipsmoorklinker is, die met een smoorklinkende Lipvorm wort gevormt.

Deeze heet bee/ en wort gehoort in bal/ babbelen/ tobbe/ brengen.

Een Ruispoogende Smoorletter is, die met een ruispoogende vorm gemaect wort.

Is driederlei: 1 Des Keels, 2 Des Binnemonts, 3 Der Lippen.

Een Ruispoogende Keelletter is, die met een ruispoogende Keelvorm wort voortgebracht.

Deeze Ruispoogende Keelsmoorders, hebben groote gemeenschap met de Klinkpoogende, daer te vooren van is geroert: dewijlze bei inden Gront stom zijn, en de Scheideur op eene plaets hebben: dienen daer oover wel onder een naeste geslacht begreepen te worden. Dit geschiet, alsmen die in't gemeen noemt met een beschrijvende naem Geluitpoogende Keel-letteren/ en met een oorspronkelijken naem, daer de zaec zelf in begreepen wort, in't enkel getal illustratiekee/ en in't dubbel illustratiekeen/ nae de wijs van al de andere Smoorletteren. Zy en worden, dat ic weet, niet als weezentlijke deelen van eenige Taelwoorden gebruict, en oover zulx met geen merkletteren, 'tsy eige, of oneige, in't schrift beteikent. Nochtans wordenze in't spreeken dicwils gebruict, en voor aen de Woorden gehecht die met een Snapklinker beginnen, of ooc wel aen andere: 't welc te doen of te laeten vry staet, en geacht wort het weezen der taelwoorden, geen verandering by te brengen. Voorder het Geluit 'twelkmen in't steenen en kuchchen voortbrengt begint gemeenelijc met deeze Letter: gelijc het geene dat in't snacken voorkomt daer meede eindicht. Veeler Dieren geluit, als des Kou-koux, der Haenen, &c 'twelkmen tot noch toe door onweetenheit van dit niew-ontdect geslacht van Letteren geacht heeft met k gemengt te zijn, en met diens Merkletter schriftelijc beteikent: en begrijpt geen k/ maer deeze Letter: die met de k wel groote en de meeste gemeenschap heeft, maer eevewel noch veel daer af verschilt. Al ist dan zaeke dat deeze niewe Letteren tot onderscheiding der Taelwoorden niet gebruict en worden: zoo zijnze hier nochtans noodich aengeroert, om den rechten aert van veel geluiden te verstaen, en te connen, alst van doen is, beteikenen: en om datse in't vervolch vande onderscheiding der andere Letteren voorvallen.

 

Een Ruispoogende Binnemontletter is, die veroorzaect wort door een Ruispoogende Binnemont-vorm.

[pagina 82]
[p. 82]

Vervat twee Soorten: 1 Verheemeltruispoogers, 2 Tantruispoogers.

Een Ruispoogende Verheemeltletter is, die gevormt wort met een Ruispoogende Verheemeltvorm.

Den gewoonelijken naem is kaa/ of qúu/ of ooc zeer ongevoechelijc cee/ (de c als een s uitgesprooken): maer ic houde voor best datmen deze altijt kee noeme, nae gelijkheit vande andere, en nae den naem diemen de c/ hier onder behoorende, eertijts plach te geeven. Voorbeelden zijn te hooren in kraeken/ kijken/ coomen/ clok/ melc/ quellen/ verquicken.

Een Ruispoogende Tandletter is, die met een Ruispoogende Tantvorm wort gemaect.

Den Gemeenen Naem deezes Geslachts is tee/ die ooc eigen is een byzondere Soorte hier van, naemelijc de Ruispoogende Tantbeensmoorders. Want hier onder gelijc onder alle andere Tandletteren, ooc twee Afcomsten begreepen zijn 1 Tantvleisletteren, 2 Tandbeenletteren: die ic meede nuu niet in't byzonder en verhandel: maer met eenige Voorbeelden van elx te stellen alleen aenroere, als vande eerste en minst gebruikelijke, stel ic tot voorbeelden de t in tjoc/tjilpen/ mannetje/ houtje/ Christien, Estien: van de tweede en gebruikelijkste, de t in tot/ stat/ trots/ wetten.

Een Ruispoogende Lipletter is, die met een Ruispoogende Lipvorm wort gevormt.

Alsmen deeze met haren oorspronkelijken naem noemt, welke pee is, machmenze, gelijc alle andere, bepaelen met haer beschrijvende naem aldus: Een pee is een Ruispoogende Lipletter. Voorbeelden hier van zijn in pap/ poppe/ spijt/ spraec/ plomp/ hups.



illustratie


Vorige Volgende

Footer navigatie

Logo DBNL Logo DBNL

Over DBNL

  • Wat is DBNL?
  • Over ons
  • Selectie- en editieverantwoording

Voor gebruikers

  • Gebruiksvoorwaarden/Terms of Use
  • Informatie voor rechthebbenden
  • Disclaimer
  • Privacy
  • Toegankelijkheid

Contact

  • Contactformulier
  • Veelgestelde vragen
  • Vacatures
Logo DBNL

Partners

Ga naar kb.nl logo KB
Ga naar taalunie.org logo TaalUnie
Ga naar vlaamse-erfgoedbibliotheken.be logo Vlaamse Erfgoedbibliotheken