De spreeckonst

XVI. Hooftstuc,
Drie Onderscheidingen der Enkelde Letteren, als stof der woordleeden, naemelijc nae haer Getal, Orde, en Vereeniging.

Het Getal 'twelc inde Enkelde Letteren, stof der Woordleeden zijnde, bevonden wort, is van een tot zeeven. Want uit zoo veel Enkelde Letteren, bestaen de langste enkelde Woordleeden: gelijc de corste uit eene Letter bestaen.

Hier nae zijn de Letteren 1 Eenlingen, die alleen een woordlit maeken; als e in edoch.

2 Tweelingen, die met haer tween de stof zijn van een heel woordlit: als de b, en de e in bedwanc.

En zoo voort tot Zeevelingen toe.

De Orde, die inde Enkelde Letteren als stof der heele Woordleeden bevonden wort, is veelderlei: Nae 'twelke de Letteren onder andere te onderscheiden zijn,

I. In eerste, tweede, derde, vierde, vijfde, zeste en zeevende Letteren der Woordleeden. Diemen anders ooc zoude moogen noemen, De Voorste, de Voorste op een nae, de Voorste op twee nae, &c.

II. In leste, naestleste, leste op twee nae, &c. Die anders, Achterste, naestachterste &c. moogen geheeten worden.

III. In Uiterste of Uiterletteren, en Tussenletteren der Woordleeden.

[p. 92]

De Vierde Eigenschap, die inde Letteren, als stof der woordleeden aengemerct, wort bespeurt, is de Vereeniging met malcanderen.

De maeking deezer vereeniging bestaet in twee saemengaende dingen: 1 Inde Ooverstapping ofte blijving der Vormen, 2 Inde Aeseming door de Ooverstappende of Blijvende Vormen.

Het middel daer van, is het geene dat door die voorschreeve maeking veroorzaect: en mach by gelijkenis Letterbant, of Letternaet genoemt zijn.

Zulke Letteren zijn tweederlei:

1 Die alleen in't aenraeken van der Letteren gront bestaen, en moogen Letter-lassen geheeten worden.

Zoodaenige zijn, die tussen de vereenigde Eenvormige Letteren connen aen-gemerct worden: als tussen ee in eet/ en tussen tt in spott.

2 Die uit eenich geluit bestaen, 'twelc voort comt tussen beide de gronden der vereenigde Letteren. En moogen Letterzoomen genoemt zijn.

Zulke machmen hooren tussen r en m in arm/ en tussen ch en t in acht.

Nae deeze Eigenschap zijn de Letteren te onderscheiden in 1 Losse, 2 Gebonden of vereenigde.

De Losse Letteren zijn, die met geen andere in een woordlit vereenicht zijn.

Zulke zijn alle Letteren, alleen uitgesprooken.

De Gebonde Letteren zijn, die in een woordlit aen andere letteren vereenicht zijn.

En zijn 1 Halfgebonden, 2 Heelgebonde.

De Halfgebonde Letteren zijn, die maer aen eene zijde, met een andere Letter in een Woordlit verknocht zijn.

Zijn weeder tweederlei: 1 Voorgebonde, 2 Naegebonde.

De Voorgebonde zijn, die in een Woordlit met een Letter die voor haer staet gebonden zijn. Als n in zitten, en t in brant.

De Naegebonde Letteren zijn, die met een Letter welc achter haer staet, in een woordlit vereenicht zijn. Als z in zit, en b in brant.

Een Heelgebonde Letter is, die voor en achter met andere Letteren in een woordlit vereenicht is. Als i in zit, en r, a en n, in brant.

Elc der voorgaende is, of door een Zoom, of door een Las gebonden. Waer van men deeze Gelaste, en geene Gezoomde mach noemen.

Als by Voorbeelt, Gelast is in all de eerste l en de tweede: deeze voor, en geene achter, die met eenen ooc voor gezoomt is met a: Zulx dat a een Nae-gezoomde is, de eerste l een Voorgezoomde en Naegelaste, en de tweede l een Voorgelaste.

[p. 93]